[zaloguj się]
[pdf]

PARKAN (51) sb m

par- (44), pår- (3); pår- Murm; par- : pår- Leop (1:2). ◊ -ån. ◊ -an- (22), -ån- (8); -an- BielSat (9), BudBib, KochPs, KochJez; -ån- GórnRozm; -an- : -ån- Leop (1:1), BielSpr (5:1), BielSjem (4:5).

Fleksja
sg pl
N parkån parkany
G parkanu parkan(o)w
D parkån(o)m
A parkån parkany
I parkan(e)m parkany
L parkanie

sg N parkån (6). ◊ G parkanu (3). ◊ A parkån (15). ◊ I parkan(e)m (4). ◊ L parkanie (8). ◊ pl N parkany (5). ◊ G parkan(o)w (1). ◊ D parkån(o)m (1). ◊ A parkany (7). ◊ I parkany (1).

Sł stp: parkan, perkan, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Ogrodzenie otaczające jakiś teren i zabezpieczające przed wtargnięciem z zewnątrz; maceries BartBydg, Vulg; murus Vulg; circuitus PolAnt; lovica, moenia, munitiones, propugnaculum, saepes structilis, saeptimentum militare Cn (51): BartBydg 85; do thego volwarku laził przeſz parkan. LibMal 1544/78v; káżdą rolą co lepſſą kámieńmi zámiotáli: y wſſyſtkie ſtudnie záſypáli/ y wſſyſtkie drzewá owocne wyćięli/ ták że tylko parkány lepione zoſtáły Leop 4.Reg 3/25, Cant 2/14; BudBib Eccli 50/2; Kiedy drzwiámi nie może/ przez párkan ſię wrywa. KlonWor 34.

W porównaniach (1): interficitis vniuerſi vos tanquam parieti inclinato et macerie depulſȩ. [...] powſtaiecie nań [na człowieka] iako na ſcianę pochyloną y na parkan ktory chcze vpaſc. WróbŻołt 61/4; [Iż vnas wtym ćiele krewkim tak tego Skarbu obiecanei łaſki [...] iakoby/ z mocnego parkanu żadnym obyczaiem/ [...] [szatan] dobyć niemoże OrszakPos 10].

a. Jako element systemu obronnego zamku lub miasta; ogrodzenie z kołów i desek, budowane często przed murem, umacniane ziemią; palisada; pomerium Murm, BartBydg [BielSat i BielSjem idem (13)] (43): Murm 28; pomerium etiam dicitur locus muro proximus, parkan, vel post murum positus BartBydg 119; BibRadz 2.Par 23/14; WIátrem záſie ták drudzy zamkow doſtawáią/ Sćierwem z wiátru párkány w koło oſtáwiáią. Tam miedzy obegnáńce/ mor ſie prędko rzući BielSat M4v; Pirwey Szlęgi wypálić/ á potym Kártány/ A za ſie będą pádáć ony ich párkány. BielSat Nv; S ktorey ſtrony [zamku] párkány oſłábiałe znaćie/ W koło ie tą dębiną/ gęſto oſtáwiayćie. BielSat N3v, M4, Nv [3 r.], N2, N3v; BielSjem 34, 35, 36, 37 [4 r.], 40 [2 r.].

parkan czego (1): Tám Preczyſtéy Okowcy zgorzáły párkány KochJez B2v.

W charakterystycznych połączeniach: parkany osłabiałe (2); parkan otoczy, pada się (2), zgorzał; strzelić do parkanu; parkanom nie dufać; parkany w koło ostawiać (2), (po)tłuc (2); na parkan [co] wprawować (2); pod parkan iść (2), kopać (się) (5), trafić; wywieść [kogo] za parkan; zasadzić pod parkanem (2); położyć [co] na parkanie (2), ukazać (2); szkodę wziąć w parkanie (2), uczynić dziurę (2).

Zwrot: »parkan rozrzucić« (3): ná ſwitániu [Hiszpanie] pod miáſto przyſtąpili/ párkan w wále rozrzućili BielKron 233v; BielSat Nv; BielSjem 37.
Wyrażenia:»drzewiany parkan« (1): Były też Plutei o trzech kołkách/ ktore przytaczali pod mur przykryte dáchem [...]/ pod kthoremi mogło ſie kilkodzieſiąt Ludźi záchować co mury podkopywali á ieſli drzewiány párkan/ ogniem záłożyli. BielSpr 61v.

»parkanem obwarowany« [szyk 1:1] (2): BielSpr 75; ći ktorży w Mieśćie śiedzą/ będą od nieprżyiáćielá obwárowáni/ y murem/ álbo párkanem y wyćieczką GórnRozm M2.

Szereg: »mur, (a(l)bo, i) parkan« [szyk 15:1] (16): záſadz ſtrzelbę ná nie/ Vcżyniliby dziurę/ w murze y párkánie. BielSat N3v, N3v [2 r.]; Ieſli murom álbo párkanom nie duffaſz/ oſtháwiay ie wielkim drzewem pochyło/ ná thym mieyſcu ná kthore nieprzyiaćieł ſtrzela BielSpr 64v, 62, 62v [2 r.], 63 [2 r.], 74v, 75; BielSjem 40 [3 r.]; bo nie będą prże to nie walecznemi ludźie ći/ iż ie mur/ ábo parkan otoczy/ ták wolno tym będźie mężnemi bydź iáko y owym/ ktorży nie w murże mieſzkáć będą. GórnRozm M2, M2.
Przen (2):
Szereg: »mury, parkany« (1): Teraześ ſye obruſzył/ pánie/ przećiw iemu [...]. Wywróćiłeś przymiérze/ zepchnąłeś koronę Z głowy iego: odiąłeś wſzeláką obronę. Mury/ párkány leżą KochPs 134.
a) Życiowa obrona, wzmocnienie, ochrona [czyj] (1): A będzie wſzechmocny párkánem twoim [munitio tua]/ a śrebro będzie obfite v ćiebie. BudBib Iob 22/25.
b) [Argument nie do obalenia [czyj]:
Szereg: »mur albo parkan«: Lecż to [przeszłe świadectwo] o ktorem teraz mowić pocżynamy/ v wſzech przedwiecżność ſynowi Bożemu iſtotną przypiſuiących/ ieſt zá namocnieyſzy mur: Tego wſzytcy vżywáią [...]. Owa to mieſce v nich wielka obroná/ á iako Láćinicy mowią/ święta kotew, (marg) Mur álbo parkan przedwiecżnikow. (–) BudArt B2v.]

Synonimy: ogrodzenie, płot.

Cf [PARKANIE]

ZCh