[zaloguj się]
[pdf]

PATRZĄCY (26) part praes act

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNpatrzący
Apatrząc(e)go
Ipatrzącym
pl
N subst patrzące
G patrzących
D patrzącym
A m pers patrząc(e)
inne formy
pl A m pers a. subst - patrząc(e)

sg m N patrzący (6). ◊ A patrząc(e)go (1). ◊ [I patrzącym.] ◊ pl N subst patrzące (3); -e (1), -(e) (2). ◊ G patrzących (6). ◊ D patrzącym (6). ◊ A m pers patrząc(e) (3). m pers a. subst patrząc(e) (1).

Sł stp s.v. patrzyć, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. patrzyć.

1. Mający zdolność widzenia; mający określoną wadę wzroku (2): Aż ſię tłumy dziwowáły/ widząc nieme mowiące/ [...] slepe pátrzące [caecos ascipientes] BudNT Matth 15/31.
Wyrażenie: »rożnem patrzący« = zezujący (1): Paetus [...], Brłok rożnem pátrzący. Mącz 272d.
2. Postrzegający wzrokiem: oglądający, spoglądający; widzący; videns HistAl, spectans PolAnt (21): MurzNT 161 marg; Ná co gdy ſię wſzyćiek lud pátrzący wezdrgnął/ á ná ono okućieńſtwo pátrzyć niemogł: krzyknął/ iſz ieſt wielki Bog Chrześćiáńſki SkarŻyw 441.

patrzący na kogo (2): HistAl A2; Z kośćiołá niewiaſty z niewſtydem á wſzetecżnie przybráne/ y młodzieńcy ná nie pátrzące/ iáko pſy iákie ſam wygániał SkarŻyw 414.

W połączeniu z przysłówkiem lub wyrażeniem przyimkowym wyrażającym określone uczucie lub wyraz spojrzenia (4): IEſtli kiedy vzrzyſz iż cżłowiek mały będzie pokornym, wyſoki mądrym, [...] pochmurno patrzączi á nie oſzuſt, [...] Dziękuy z tego panu Bogu GlabGad P8, N6v; Submorosus – Kwaſno patrząci, obrazliwi. Calep [1019]a. Cf »po oku patrzący«.

Wyrażenia: »z daleka patrzący« = a longe spectans PolAnt (3): Y było tám wiele niewiaſt z dáleká pátrzących/ ktore były ſzły zá Iezuſem od Galileiey poſługuiąc mu. BibRadz Matth 57/55 [idem LatHar 702]; LatHar 702, 714.

»po oku patrzący« (1): Limus – Obłudni, pooku patrząci. Calep 605a.

W przen (1): Zaſię ocży barzo roztworzone, á ſmiele patrzące chocia nie będą wypukłe, znamionu: niewſtyd y nieſrom GlabGad N6v.
Przen (1):
Wyrażenie: »oczy wysoko patrzące« = wyniosłość, pycha (1): STárałem ſie záwżdy moy pánie wiedząc iż to przećiwko myſli twoiey ieſt ábych nigdy niemiał myſli podnieſioney á oczu wyſoko pátrzących RejPs 198.
α. W funkcji rzeczownika (8): SkarŻyw 581; wſzákże ieden mniey záwżdy widźi y rozumie/ niż wiele záraz pátrzących y mądrych CzechEp 19; Tu ocży/ Wſzytkim pátrzącym/ płácż łzámi zámocży. GrochKal 9; SzarzRyt A3v.

patrzący na kogo, na co (3): BielKron 80v, 131v; Pan Cżechowſki trzyſtá [zbrojnych] miał w ſzárłaty przybránych/ S proporcow/ y z złotá bláſk był/ pátrzącym ná nich. StryjWjaz B3.

Wyrażenia: »z daleka patrzący« (1): Będzie ſie zdáło z dáleká pátrzącym: iákoby ſie vffy potykáły BielSpr 72.

»patrzący na słońce« = żyjący (1): Mądrość z imienim dzyedzicżnym dobra ieſt/ y więcey pożytecżna pátrzącym ná ſłońce. BielKron 80v.

a. Widzący, oglądający Boga po śmierci; zbawiony [na co] (1): Ale y to okázáć ſię nie może/ żebym [...] duchom onym świętym niebieſkim ná máieſtat Boży záwżdy patrzącym y z Bogiem kroluiącym przymawiáć [...] miał. CzechEp 78.
3. Myślący o czymś; wydający sąd, oceniający (1):
Wyrażenia: »ostro patrzący«: (1): chce X.K. ludźi bácżnych omamić: á oſtro pátrzące/ zámydláiąc im káłkuſem iákimśi ocży práwie náporząd záślepić CzechEp 333.

[»przez spary patrzący« = pobłażający, tolerujący: w opłákánych y wątpliwych ránách Rzecżypoſpolitey/ nie trzebá być Krolowi málowánym/ gnuśnym/ y niedbáłym/ álbo przez ſpáry pátrzącym WerReguła 137.]

4. Zwracający na coś uwagę, mający coś na względzie [na co] (1): tedy on chcąc hárdość ich ſtłumić/ Abráhámá z iego vniżánia ſie/ á ná ſprawiedliwość ſwą nie pátrzącego/ ták przed nimi zálecać pocżął CzechRozm 30v.
5. Zajmujący się czymś, uprawiający [czego] (1): Luxuriosus, Zbytny/ przeſmierny/ roſpuſtny. Nierządów pátrzący/ Obżárły Mącz 201c.

Synonimy: 2. obaczający, oglądający, widzący; 4. baczący, obaczający.

Cf PATRZAJĄCY, PATRZYĆ

SBu, (KWysz)