Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PATRZAJĄC

Następne hasło: PATRZALNIK »

PATRZAJĄCY (13) part praes act

patrzający (12), patrzając (1); patrzający : patrzając WujNT (1:1).

Oba a jasne.

Fleksja

sg
m	N	patrzający
m	G	patrzając(e)go

pl
N	m pers	patrzający
N	subst	patrzając
G		patrzających
D		patrzającym
A	m pers	patrzając(e)

sg m N patrzający (3). ◊ G patrzając(e)go (1). ◊ pl N m pers patrzający (3). subst patrzając (1). ◊ G patrzających (1). ◊ D patrzającym (3). ◊ A m pers patrzając(e) (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. patrzać.

Znaczenia

1. Postrzegający wzrokiem: oglądający, spoglądający; widzący; obserwujący (10)
- α. W funkcji rzeczownika (5)
- a. Przebywający z kimś, obcujący bezpośrednio (1)
2. Myślący o czymś, rozpatrujący, rozważający (1)
3. Starający się o coś, chcący czegoś (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Postrzegający wzrokiem: oglądający, spoglądający; widzący; obserwujący; contemplans Mącz; adspiciens Vulg (10): Contemplans, Pátrzáyąci/ poglądáyąci. Mącz 443c.

patrzający na co (1): iże Gwar podnieſyenim pálcá wielkiego vwinąwſzy go w rękaw czynią/ co ſie wiele ludźiom pátrzáiącym ná tho zda być nieiákim ſzyderſtwem GroicPorz v2v.

W połączeniu z przysłówkiem wyrażającym określone uczucie (1): Tetrici – Srodzi, kwaſno patrzaiąci. Calep 1061b.

Wyrażenie: »patrzając z daleka« (1): Były też y niewiáſty pátrzáiąc z dáleká [de longe adspicientes] WujNT Mar 15/40.

α. W funkcji rzeczownika; spectator Modrz (5): Abowiem kto z was chcąc budowáć wieżę/ nie pierwey śiadſzy oblicza nakład/ [...] áby ſnać/ gdyby záłożył fundáment á nie mogł dokończyć/ wſzyścy pátrzáiący [omnes qui vident incipiant] nie poczęli śmiać ſię z niego WujNT Luc 14/29.

patrzający z czego [= skąd] (2): Vmieć ſie podſzáncowáć/ ſtać ná dobrym ráźie/ gdzieby był/ pátrzáiącym z błánkow/ ná przekáźie. BielSat N [idem] BielSjem 36.

patrzający na kogo (1): áby ten męſtwo ábo godność iáką cżuł do śiebie/ kto znák iey nośi. Bo ieſli inácżey/ tedy y oſzukawa ocży ná ſię pátrzáiących/ y złym przykłádem Rzecżypoſpolitey ſzkodźi ModrzBaz 51v.

Szereg: »patrzający i słuchający« (1): Káżdy tedy ma ſię pilnie ſtáráć o to/ żeby w żyćiu ſwem y w obycżáioch [...] niemiał/ nic prożnego/ nic obłudnego/ nic tákiego coby z gránic prawdy wykrocżyło/ ábo pátrzáiące y słucháiące [spectatores auditoresque] zdrádźić y oſzukáć mogło. ModrzBaz 60v.

a. Przebywający z kimś, obcujący bezpośrednio [na kogo] (1): Ale iż iuż [Pan Jezus] wźięty ieſt od ocżu ludzkich: tedy trudno wzywáć przytomnośćią ćieleſną od nas oddalonego/ [...] áni ná nas teraz pátrzáiącego CzechRozm 192v.

2. Myślący o czymś, rozpatrujący, rozważający (1):

Wyrażenie: »daleko naprzod patrzający« (1): [Zygmunt I] Był to cżłowiek dáleko naprzod pátrzáiący [multum providens] á powinnośći ſwe oſtrożnie vważáiący ModrzBaz 106v.

3. Starający się o coś, chcący czegoś [czego] (1): Oto ludzie ziemſcy/ ludzie rozumom ſwym dufáiący/ ludzie rzecży thylko ziemſkich pátrzáiący [...] RejAp 104v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): miłuiący, rymuiący, broniący, poglądáiący, pátrzáiący. JanNKar G2v.

Synonimy: 1. obaczający, oglądający, widzący.

Cf PATRZAĆ, PATRZĄCY

SBu, (KWysz)