Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PIECZONOŚĆ]

Następne hasło: PIECZORA »

PIECZONY (108) part praet pass pf i impf

pf (106), impf (2): w znacz. 1. CzechEp 57, znacz. 3.

e oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	pieczony	f	N	pieczonå	n	N	pieczon(e), pieczono
	G	pieczonégo		G	pieczon(e)j, pieczoné		G	pieczon(e)go
	A	pieczony		A	pieczoną		A	pieczon(e)
	L			L	pieczon(e)j		L

pl
N	subst	pieczoné
G		pieczonych
D		pieczonym
A	subst	pieczon(e)
I	f	pieczonymi

sg m N pieczony (23). ◊ G pieczonégo (4); [-égo], -(e)go (4). ◊ A pieczony (6). ◊ f N pieczonå (7); -å (1), -(a) (6). ◊ G pieczon(e)j (9), pieczoné (1) OpecŻyw. ◊ A pieczoną (7). ◊ L pieczon(e)j (1). ◊ n N pieczon(e) (9), pieczono (1); (attrib) -(e) (8); (praed) -(e) (1) SienLek, -o (1) Mącz. ◊ G pieczon(e)go (2). ◊ A pieczon(e) (5). ◊ pl N subst pieczoné (13); -é (1), -(e) (12). ◊ G pieczonych (7). ◊ D pieczonym (1). ◊ A subst pieczon(e) (11). ◊ I f pieczonymi (1).

Sł stp s.v. 2. piec, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Przyrządzony (przyrządzany) do spożycia przez poddanie działaniu wysokiej temperatury (bez użycia wody) (106)
- a. W funkcji rzeczownika: »pieczone« (1)
2. Podgrzany (1)
3. Przypiekany na torturach (1)

1. Przyrządzony (przyrządzany) do spożycia przez poddanie działaniu wysokiej temperatury (bez użycia wody): assus Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; coctus Vulg, PolAnt, Modrz; tostus Mącz, Cn (106): OpecŻyw 169v; Iezu ktoris cżęſć riby piecżonej j plaſtr miodu tobie przynieſć y przed nimi racżył ieſć ſmi. ſie nad nami. TarDuch C8; Piecżona tedy czebula zamorſka lepſza ieſt y moczy ieſth rozlicznieyſzey niżli tak ſurowa. FalZioł I 133a, 133a, III 14d, 24a [2 r.], IV 3d, 11d (25); lekarze radzą ludziem zwłaſzcża chorim chleb ieſć ſweżi albo te^go dnia piecżony. GlabGad G6, G7v, H2v; KrowObr 184v; RejFig Dd4; BibRadz Lev 23/17, 1.Reg 19/6, Luc 24/42; Goski A7; Bárnadyni go [ojca Olbrachtowego] lecżyli grubym chlebem/ takież piecżonymi gruſzkami BielKron 397v, 427v, 442v, 443v, 446; Mącz 18b, 275d, 312d; A gdy w kątnym ielićie bol/ Dźierlatki pieczone ieść/ ktemu dobrze ſłużą. SienLek 100v, 7v [2 r.], 41v, 42, 57v, 83v (12); RejAp 113v; RejPos 114v; BudBib 3.Reg 17/12; MWilkHist K4v [2 r.]; Bo ieſli idźie o dźiatki máłe/ iż my ich nie cżáruiemy iáko prośiąt/ ná Wielką noc piecżonych CzechEp 57; KochFr 81; Calep 106b, 141b; WujNT Luc 24/42.

pieczony na czym (3): około ktorego [ognia] ryb doſyć piecżonych na rożenkach było BielKron 442; Mącz 246d; SienLek 112.

pieczony z czym (1): idź ná Krákowſki rynek/ tám ſie nádziwuieſz/ áno iedná kiełbaſki ſmáży/ druga gzelce przedáie/ druga wątrobę piecżoną z octem á s cebulą RejZwierc 111v.

pieczony w czym (1): Subcineritius – Chlieb w popielie pieczoni. Calep 1015a.

W połączeniach szeregowych (4): FalZioł IV 41c [2 r.]; GlabGad H3; Bo z iábłuſzká możeſz ſobie kilká potrawek vcżynić/ dobre wárzone/ dobre ſmáżone/ dobre piecżone RejZwierc 107v.

W przeciwstawieniach: »(u)warzony w wodzie (3), surowy (2) ... pieczony (ogniem a. u ognia)« (3): KrowObr 137; gdzye będzyecie ieść báráná oney nocy/ nie wárzonego áni ſurowego/ ále piecżonego u ogniá BielKron 30 [przeklad tego samego tekstu] BudBib Ex 12/9.

W charakterystycznych połączeniach: pieczona(-y, -e) cebula (4), chleb (9), cielęcina, dzierlatka, figi, gęś, gruszki (2), jajca zajęcze, jeż, kury, mąka, miecherz, mozg, mysz, placek, płuca wieprzowe, reubarbarum, sol, śliwy, syr, wieprz, żołtka.

Wyrażenia: [»chleb dwa razy pieczony« = grzanka: Ná obiedźie dáwáć chlebá/ dwá rázy pieczonégo/ zową biſcoctum, to ieſt/ grzanki UrzędowHerb 348b.]

»jaje pieczone« [szyk 4:1]: FalZioł IV 20b; zdrowe mu [...] ćwiklane liście ze bzowym wárzone z máſłem álbo z Oliwą/ iáycá miękko pieczone. SienLek 38v, 82v, 83v, Vuu4.

»mięso pieczone« [szyk 7:1]: FalZioł IV 11d, 12c; GlabGad H3; Tostus, Pieczone mięſo/ piecziſte. Mącz 459d; Mięſá pieczonego przed potráwámi niewiele ieść SienLek 41v, 13, 42, 101v.

»pieczony ogniem, u ognia« (1:1): BielKron 30; Nie będziećie ieść zniego nic ſurowego álbo coby vwarzono w wodzie/ lecż piecżone ogniem [assum igni] BudBib Ex 12/9 [zawsze przekład tego samego tekstu].

»pieczony w piecu« = coctus clibani PolAnt (3): A gdy byś offiárował offiárę pieczoną wpiecu [coctum in clibano]: z białey mąki/ [...] Thedy [...] Leop Lev 2/4; RejFig Ee2v; BudBib Lev 2/4.

Szeregi: »smażony albo pieczony« [szyk 2:1] (3): Iabłka ſmażone albo piecżone ſą lepſze z Imbierem FalZioł III 23c; Mącz 374a; SienLek 48. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»pieczony a surowy« (1): Aby żądny Mnich mięſá y wárzoney rzetzy ieść nieſmiał/ iedno thylko pietzone á ſurowe rzetzy KrowObr 137. [Ponadto w przeciwstawieniach 2 r.]

»(u)warzony albo (i (też)) pieczony« [szyk 6:4] (10): Iaſicz [...] dobri ieſt piecżony y też warzony FalZioł IV 42c, IV 20b, 41d, 44d, V 81v; GlabGad H2v; Mącz 453a; potráwy nieprzypráwne máią być/ mięſo wárzone álbo pieczone SienLek 13, Vuu4; ModrzBaz 112. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

a. W funkcji rzeczownika: »pieczone« (1): Iedz pieczone nie wiele piy/ Krwie niepuſzczay w łáźni ſye myy. SienLek 43; [Pietzone/ pietzyſte. Gebrotten fleiſch. Wokabul 1539 X8v].

2. Podgrzany (1): Też cżęſte doſwiadcżenie w ſoli piecżoney/ kthorą w chuſtę gorączo zawiązawſzy/ przyłoż na żołądek FalZioł V 83, 78.

3. Przypiekany na torturach [na czym] (1): O S. Wáwrzyńcu. Antiphoná. NA kraćie piecżony/ nie záprzałem ſię ćiebie Bogá mego LatHar 442.

Cf NIEPIECZONY, 2. PIEC, PIECZYSTY

DDJ