[zaloguj się]
[pdf]

2. PIEC (84) vb impf

e jasne.

Fleksja
inf piec
indicativus
praes
sg pl
1 piekę
2 pieczesz
3 piecze pieką
praet
sg pl
1 m piekłem, -m piekł m pers -chmy piekli
3 m m pers piekli
f piekła m an
n subst piekły
fut
pl
3 subst piec będą, będą piec
imperativus
sg
2 piecz, pieczy
impersonalis
praet piecz(o)no
con by piecz(o)no
participia
part praes act piekąc

inf piec (13). ◊ praes 1 sg piekę (4). ◊ 2 sg pieczesz (1). ◊ 3 sg piecze (21). ◊ 3 pl pieką (19). ◊ praet 1 sg m piekłem, -m piekł (2). ◊ 3 sg f piekła (1). ◊ 1 pl m pers -chmy piekli (1). ◊ 3 pl m pers piekli (3). subst piekły (1). ◊ fut 3 pl subst piec będą (1) BibRadz, będą piec (1) BudBib. ◊ imp 2 sg piecz (4), pieczy (1) SienLek. ◊ impers praet piecz(o)no (1). ◊ con by piecz(o)no (1). ◊ part praes act piekąc (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Przygotowywać do spożycia, poddając działaniu bardzo wysokiej temperatury w piecu lub na ogniu (bez użycia wody); torrere Mącz, Calep, Cn; assare Mącz, Calag, PolAnt; torrefacere Calep; coquere Cn (66): Gruſzki ktore zową gdule, piekącz tak ieſć po iedzeniu FalZioł V 64v; RejFig Bb4; Mącz 18b, 459d; Braten. Piec. Aſſare. Calag 100a; Calep 1075a.

piec co (22): FalZioł I 133a, IV 29d, 45b [2 r.], 46b; Cżemu iedne iaycza pukaią w ogniu gdi ie pieką á drugie nic. GlabGad H7, H2v, I7v; RejRozpr C4; RejWiz 72v; RejFig Cc5v; Piecżono też koſztownie środ rynku wołu cáłego/ ktory był ptáſtwem rozmáitym/ y zaiącmi/ ćielęty/ y iágnięthy nádziány/ y vſzpikowány BielKron 331, 447v; RejZwierc 237; ſpiekłem ná rzeżawiu iego chleb/ piekłem też mięſo/ y iadłem BudBib Is 44/19; StryjKron 160; KochWr 29. Cf piec co z czym; co na czym; co w czym.

piec co z czym (1): Potym nákładſzy ogyeń ony kurki wárzą/ Rybki pyeką s káſztány/ á iábłuſzká ſmáżą. RejWiz 65v.

piec co na czym (3): A drugi ná Koncerzu ſwym báráná piecze. Prot B4. Cf »piec na rożnie«, »na węglu piec«.

piec co w czym (1): Clibanus, Piec pałáyący [...] Też Fánna miedziána nákrita w którey páſtety pieką. Mącz 57a.

W połączeniach szeregowych (3): RejWiz 65v; onego bydłá ná ofiárę pobitego mięſá/ y ptaki wárzą/ pieką y ſmáżą/ á ſiadſzy zá ſtoł iedzą StryjKron 160; Calep 1075a.

W charakterystycznych połączeniach: piec barana, cebulę, grzanki, jajca, kurczęta, kuropatwę, mięso (3), pastety, pępki [= żołądki drobiowe], ptaki, rybki, rzepę, śledzie, wołu.

Zwroty: »piec u ognia« = torrere flammis a. succensis ignibus Cn [szyk zmienny] (2): RejJóz F5v; Ony niewiáſthy młodźieńcá onego s ſiekawſzy ná drobne ſztucżki piekły v wielkiego ogniá á iádły BielKron 448.

»piec na rożnie« (1): Weźmiſz pothym gęś tłuſtą [...] á wyrzućiwſzy wnątrze nákłáść w nię oney tłuſtośći y záſzyć co nalepiéy/ pieczyſz to ná rożnie ták długo/ áż wyſchnie SienLek 123.

»na węglu, miedzy węglem piec« (1:1): FalZioł I 133a; Więc ieſzcże ieść przeſuchy/ ná węglu pyec pępki/ A ſlodek też z kápuſtką to gotowiec prętki. RejWiz 62.

Szeregi: »piec, (a) smażyć« (4): FalZioł IV 46b; RejKup R; RejWiz 65v; Więc thu pieką/ ſmáżą/ wymyſláiąc z wielką trudnoſcią rozmáite przypráwy ſwoie. RejPos 71. [Ponadto w połączeszeregowych 3 r.]

»suszyć a piec« (1): Tych ludźi żywność thylko z ryb/ y chleb ſnich pieką ſuſząc ie á piekąc. BielKron 447v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»piec, (a(l)bo (też), i) warzyć« [szyk 6:1] (7): FalZioł IV 29d, 45b; RejRozpr C4; Noſſili theſz y gąſzy y thamze na they goſpodzie pyekli y warzili LibMal 1544/81; RejJóz F5v; Abowiem my gdy nam Pan máło pofolguie á roſpieśći nas w fortunach náſzych/ nie vmiemy iedno piſkáć/ ſkrzipáć/ bębnáć/ kurzyć/ piec/ wárzyć/ y w noczy y we dnie RejZwierc 262, 59v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Przen (2):

piec co czym (1): [zazdrość] Látá cnotliwé niewinné/ Ięzykiem śmiertelnym śiecze/ Y złą rádę iádem piecze ZawJeft 23.

Szereg: »piec a warzyć« (1): [w ziemi zawarte są kruszce] któré ogień ták trybuie y rozłączą [!]/ że iáko w vſtáwicznym kóminie/ piekąc á wárząc/ vſtáwicznie oddźiela á ku górze pobudza Oczko 5v.
a. O pieczywie: przygotowywać i piec; coquere PolAnt, Cn; pinsere Calag, Cn [w tym: co (24)] (27): Piſtor dulciarius, eyn kucheler Co pyerniky pyecze. Murm 186; BartBydg 116b; RejJóz I8v; RejWiz 192; [Izydis] napirwey vkazáłá im ſpráwę około roley y chleb piec BielKron 8v; BudBib Is 44/15; Calag 59b; SkarŻyw 192 [2 r.], 225, 226.

piec z czego (11): ono drzewo ktore ſlotkie ieſt w kąſki s ſiekáią y ſmáżą w oliwie/ potym pieką plácki ſniego. BielKron 446; Potráwy ich ryby á ptaki/ z Ryżu pieką chleb BielKron 446, 441v, 442v, 445, 447, 447v (11).

W połączeniu szeregowym (1): Ale rolnik opátrzny [...] Sieie/ plewie/ ogania/ pieniądzmi opłaca. Znie/ woźi/ młoći/ wieie/ miele/ piecże: zá tym Karmi cżeladź y bydło. KlonWor 77.

W charakterystycznych połączeniach: piec chleb (18), pierniki (2), placki (2).

Zwrot: »w piecu piec« (1): dźieſięć niewiaſt w iednem piecu chleb dla was piec będą [coquent... in clibano] oddawáiąc go wam pod wagą BibRadz Lev 26/26.
α. O starotestamentowych ofiarach pieczonych z mąki (3): Nie będą tego piec vkwáſiwſzy/ dałem (to) im zá ich cżęść z ofiar moich ogniſtych BudBib Lev 6/17; ktorzy zaſtępom niebieſkim/ ábo Krolowey niebieſkiey ſłużyli/ krom Bogá iednego/ kádząc iey y plácki piekąc. CzechEp 109.
Zwrot: »piec w piecu« (1): Y káżda obiátá ktorą pieką wpiecu [quod coquetur in clibano]/ y káżda ktorą cżynią wkotle) álbo wrynce onemu ofiárownikowi będzie/ ktory ią ofiarował. BudBib Lev 7/9.
2. Zadawać tortury przy użyciu ognia; coquere Mącz; adolere, urere Cn [w tym: kogo, co (ciało człowieka) (14)] (17): Kazał ią okrutnik pyec/ nic nie powiedzyáłá RejZwierz 15v.

piec czym (1): RejFig Bb5v cf W porównaniu.

W połączeniach szeregowych (3): GroicPorz hhv; Ieſli woła Nie kradń/ tedy cie przeſthrzega áby cie nie męcżono/ nie piecżono/ nie ſádzano/ nie wieſzano. RejZwierc 256v; [papież] káżdego kto do nog iego vpádáć nie chce [...] może poimáć morduiąc/ piekąc/ ſmáżąc/ paląc/ śćináiąc/ wieſzáiąc/ y niewiedźieć iáko ſię paſtwiąc? CzechEp 26.

W porównaniu (1): Cáłą noc go miotłámi/ potym bicżmi ſiekli/ Potym y pochodniámi/ by kátowie piekli. RejFig Bb5v.

Przen (12):
[Zwrot: »u leguchnego ognia piec«: [Antykryst] nie Heretiki ále wierne pod Tytułem Heretikow v leguchnego ogniá piecże y pali. GrzegŻarnPos 1582 85.]
[Szereg: »piec i palić«: GrzegŻarnPos 1582 85 cf Zwrot.]
a) Dręczyć (2): wáſzy zaklinátze mowią. Wynidz Dijable Bożą mocą/ pánny Máryey mocą/ y wſzyſtkich ſwiętych mocą. A Dijabeł záſię mowi náſmiewáiąc ſie/ toc mię Szeroka [o Matce Bożej] pietze. KrowObr 121, 121 marg.
b) Dolegać, sprawiać ból (przy podmiocie nieosobowym) (10): Coquit me illud, Piecze mie to/ yeſt mi to cięſzko. Mącz 64d; KochMon 22; Spiſz/ Ianie? czy ćię żáłosć twoiá zwykła piecze? KochTr 20; KochSz Cv; PudłFr 68; Niedawno ná was oſtrzył ſwé miecze/ Dźiś ſrożſza męká ſámégo piecze. ZawJeft 30; Záłośći zewſząd ćiſną/ á ſumnienie piecże/ Serce fráſunki trapią/ á z oká łzá ćiecże GrabowSet L2; ſtąd mię piecżeſz/ o ſmętku gorzki/ że ſię to dobre ſtráćiło: zowąd mię dręcżyſz/ o ćięſzka boleśći/ o ćiężſza boiáźni/ że ſię owo złe nabyło LatHar 149.

W charakterystycznych połączeniach: piecze męka, miłość, smętek, sumnienie (3), żałość (3).

Zwrot: »by (a. jako) kat piec« (2): Cokolwiek iedno pocżnę/ grzech ſię zá mną wlecże/ A zá grzechem ſumnienie/ ták iáko kát piecże ArtKanc P15v; GosłCast 72.
3. Mocno grzać (1): Brennend. Piecze Słońce. Flagrans, feruidus. Calag 101b.

Formacje współrdzenne: dopiec się, napiec, opiec, opiec się, piec się, popiec, przepiec się, przypiec, przypiec się, spiec, spiec się, upiec, upiec się, wypiec się, zapiec się; piekać, dopiekać, dopiekać się, popiekać, przepiekać, przepiekać się, przypiekać, spiekać, spiekać się, zapiekać, zapiekać się.

Cf PIECZENIE, PIECZONY

LW