[zaloguj się]
[pdf]

PIENIE (187) sb n

pienie (185), pianie [w znacz. 2.] (2), pienie : pianie SkarŻyw (7:2).

pie- (15), pié- (3); pie- : pié- OpecŻyw (2:3); -nie (2), KochPs, OstrEpit, -nié OpecŻyw (2); w pianie a pochylone.

Fleksja
sg pl
N pienié
G pieniå
D pieniu
A pienie pieniå
I pieniém, pienim
L pieniu
V pieni(e)

sg N pienié (81); -é (1), -(e) (80). ◊ G pieniå (9). ◊ D pieniu (1). ◊ A pienie (22); -e (2) KochPs, OstrEpit, -é (1) OpecŻyw, -(e) (19). ◊ I pieniém (18), pienim (4); -im OpecŻyw, BierEz; -em : -im WróbŻołt (1:2); ~ -ém (1), -(e)m (17). ◊ L pieniu (50). ◊ V pieni(e) (1). ◊ pl A pieniå (1).

Sł stp: pienie, pianie, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wydawanie melodyjnych dźwięków (29):
a. Śpiew człowieka; cantus BartBydg, Cn; iubilum Vulg; concentio, occentus Cn (19): tam ieſt zawżdy pewné pienijé ij weſelé tamo brzmią organy ſlodkimi gloſy/ tamo anieli z archanioły tańtzuią OpecŻyw 3v, 11v; Armoniacus, dulcis, svavis, delectabilisque cantus, pyenye slothkye BartBydg 14; Wſtąpił pan bog we chwalebnym pieniu/ wſtąpił pan wgłoſie a w dźwięku trąby. WróbŻołt 46/6 [przekład tego samego tekstu KochPs 70, LatHar 364]; RejPs 144v, 219v; [św. Augustyn o mszy:] Chowáyą ſie y zwyczáyne ceremonie yákmirz wſſyſtkye/ chybá iż łáćińſkyemu pyenyu nyegdźye Nyemyeckye bywa przymyeſſano KromRozm I G4; LubPs G2v; KochPs 70, 94; ArtKanc T14; W ten cżás mnię Linus (śpiewak) nie celuie pieniem/ Ani Amphion łágodnych ſtron brzmieniem. GrochKal 28; LatHar 364, 401.

pienie czyje [w tym: ai poss (2), G sb (1)] (3): takież wſſech ſwiętych piénijm ij gloſem anielſkim/ ciebie dóſtoyno chwálitz dziéciątko z matuchną. OpecŻyw 19v; WróbŻołt P5v; LatHar 79 marg.

W połączeniu szeregowym (1): Mieſzcżánie [...] Z rádośćią k niemu bieżeli: Prowádzili go z weſelim/ Z gędźbą/ z tąńcy/ z wielkim pienim BierEz F2v.

W porównaniu (1): Ty mię w trapięniu ćięſzkim nieprzebaczyſz. Ty w vśćiéch moich wzbudźiſz wdźięczné pienie/ Iáko gdy człowiek czuie wyzwolenie. KochPs 44.

W charakterystycznych połączeniach: pienie anjelskie (2), chwalebne, łacińskie, nowe, rozliczne, rozmaite, słodkie (2), wdzięczne (2), wesołe (2), wielkie, wszech świętych, zgodliwe; pienia dokonać; pienie dać; pieniem celować [kogo], chwalić (2), wołać, w pieniu wykrzyknąć.

Szereg: »głos i (to jest) pienie« [szyk 1:1] (2): OpecŻyw 19v; wſtąpił pan wgłoſie á w dźwięku trąby [Ps 46/6] (koment) w głoſie, to ieſt w pieniu angelskim. WróbŻołt P5v.
b. Śpiew ptaków; vox Vulg; cantilena HistAl (7): BierEz N4v, S4; de medio petrarum dabunt voces. Nad thymi ptaſthwo powietrzne będźie ſobie gniezdziło á z poſrzodku skał pienie ſwoie będą wypuſcżać. WróbŻołt 103/12; theż ſie kochamy w mieyſcach pięknych leſnych y przi wodach cudnych/ ná ktorich roskoſzne pienie ptakow ſlyſzemy. HistAl I7v, K4; ArtKanc F4v.

W charakterystycznych połączeniach: pienie ptakow, ptasze.

W przen (1): LAbęćie/ [...] obycżay maćie Póétycki. Bo ſkonánie ſwe/ wdźięcżnym poſpolićie Pieniem zdobićie. KlonŻal A4.
c. Dźwięki instrumentów (3): Symphoniaci servi, Gracze/ Piſzczkowie/ Trębacze którzy ná namorskich oboziech lud pieniem rozmáytym ku podce á śmiáłemu potykániu nápomináyą. Mącz 436d.

pienie czego (1): Symphoniae cantus, Pienie dobrze zgodnych á ſtroynych inſtrumentów muzycznych. Mącz 436d.

pienie na czym (1): cum cantico in cithara. Dobrze ciebie chwalić na pſalterzu dzieſiąći ſtrun ſprawionym y z pienim na lutni. WróbŻołt Ps 91/4.

2. Pianie koguta (3): Gallicinium, Pienie kur/ gdy kury pieyą. Mącz 142b.
Wyrażenia: »około piania kurow; o pianiu kurow« = o świcie (2): nocy iedney nieſpiąc [...] około piania kurow/ vyrzą/ á ono święty Apollinarys z ołtarza wielkiego wychodzi SkarŻyw 570, 566.

[»przed pienim kurowym« = przed świtem: Odpowiedział gemv [św. Piotrowi] Pan Jesus Christus: [...] przedpyenym kurowym vbigess dvssą thwoią SprChęd 32.]

3. Utwór liryczny przeznaczony do śpiewania lub recytacji (przeważnie o charakterze religijnym), niekiedy modlitwa; carmen Vulg, Mącz; cantus, modulus, musa, psalmus Mącz (154): OpecŻyw 12v; WróbŻołt 58/17; poſtawmy ſie przodkiem/ przed oblicznoſćią iego/ znaſſym wyznáwánim/ á wkáżdym pieniu wyſláwiaymy iego. RejPs 140v, 32v, 39, 47v, 65, 70v (8); LubPs M4v, Q3v, S4v; Modulus, Pienie/ pioſnká/ wierſze ku ſpiewániu. Mącz 228a; Psalmus, Spiéwánie/ Pienie/ Pyoſnká Mącz 328c; [Księgi wszytkie nasze [...] niechaj Ich Mci dadzą do Collegium jezuitow w Wilnie [...] okrom gradałow, antyfonałow [...] i inych ksiąg ku pieniu i sprawie ceremonii kościelnych przynależących TestZygmAug 14].

pienie czego (2): TObie ſámemu náſz pánie przyſluſſe káżde pienie chwały RejPs 93v; Spiewam przytym ono pienie wielmożnośći twoiey/ Swięty/ Swięty/ Swięty. LatHar 569.

pienie komu (1): I w puścił w vftá moię pioſnkę nową/ pienie Bogu náſſemu. Leop Ps 39/4.

pienie o kim, o czym (3): ſtoyącz przed oblycznoſzczą boſką ſzpyeualy pyenye noue o tey chwalebney pannye PatKaz II 52v, 52v, 71v.

pienie czyje [w tym: pron poss (5), G sb (2)] (7): RAzem y ſąd y miłoſierdzie pieniem ſwym wſpomináć muſſę RejPs 147, 110v; RejPos 349; [ci] co mieli zátonąć w milcżeniu/ To wiecżnie ſłyną w mym vdátnym pieniu. GrochKal 4; LatHar 493. Cf »pienie Symeona«.

W połączeniu z incipitem utworu (1): Co by ſnadź kto mogł wźyąć z onego pyenya koſcyelnego: Przydź duchu S. KromRozm III F6.

W połączeniach szeregowych (2): A ták gdy tám ná ten cżás [na dzień poświącania kościelnego] sſzedſzy ſie ſpołu/ będzyemy cieſzyli á twirdzili ſercá y nádzyeie ſwoie ſłowy ſwiętemi [...] niektorzy nabożnym pieniem ſwoim/ drudzy też modlitwámi ſwemi/ niektorzy też roſpámiętywániem męki ſwiętey RejPos 349, A6v.

Zwroty: »składać pienie« (1): [anjeli] ſkladaly noue pyenye o yey przechwalebnym począczyu PatKaz II 52v.

»śpiewać (i gąść) (a. wyśpiewawać) pienie, pieniem« [szyk 11:1] (11:1): OpecŻyw 16v; PatKaz II 52v, 71v; RejPs 60v, 141v, 144; Dawid záſię z drugim ludem był weſoł przed Arką ſpiewáiąc y gędąc rozmáite pienie. BielKron 70; KochPs 70; (marg) Adam Konopnicki (–) Iemu naprzod było śpiewáć pienie nowocżynne/ Toż záś potym oſtárzáłe puſzcżáć miedzy inne. KlonŻal A2; LatHar 65.

Wyrażenia: »pienie kościelne« (3): OpecŻyw 16v; KromRozm III F6; y pienie koſcielne/ y piſmá/ y ine náuki/ rozlicżnemi ięzyki były ſzáſowáne/ áby temu proſtacżkowie zrozumieć nie mogli RejPos A6v.

»prorockie [= prorocze] prawie pienie« [o Magnificat] (1): Godne tey vcżćiwośći [wstawania na śpiewanie] y ſámo prorockie práwie (iáko to Orygenes obacżył) pienie/ y piſmo zgołá S. LatHar 67.

»pienie Symeona« [o hymnie dziękczynnym Symeona: Nunc dimittis Vulg Luc 2/29-32] (2): á ziego ſie przyiśćia bezmiernie ráduiąc/ pienie chwálebnego ſtárcá Symeoná/ niechay zábrzmi w vśćiech náſzych. SkarŻyw 111, 114.

»trajeckie pienie« (1): Cantus tragici, Trágeckie pienie. Mącz 460c.

Szeregi: »hymn i pienie« [o Magnificat] (1): Siodmey [radości] y Pánná ſámá w ſwym Hymnie y pieniu nie zámilcżáłá v Lukaſzá S. cap:1. LatHar 493.

»pieśń (a. piosnka) i pienie« = canticum, carmen Vulg (2): Leop Ps 39/4; O wdzięcżna pieśni y ſłodkie pienie ſtarca tego/ przj tak ſzcżęſliwym tego nędznego zywotá [!] dokonániu. SkarŻyw 114.

»pienie, (a, albo) śpiewanie« (4): Hymeneus, Pienie á ſpiewánie ſwádziebne. Mącz 160c; Lugubre carmen, załoſne pienie/ álbo ſpiewánie. Mącz 199b, 202b, 436c.

Przen (3):

pienie czyje (2): ná vcżćie v Bogow gdy śpiewa KOCHANOVVSKI [...] Nie dochodźi tu do nas z niebá pienie iego. KlonŻal A4; przecz znikłá Troiá/ że gwóli Helenie/ Nie o tym wſzyſtkim wydáy ſwoie ſliczné pienie. OstrEpit A2v.

Szereg: »pienie i muzyka« (1): [św. Tomasz z Akwinu] wykładał piſanim pienia Sálámonowe. Práwie ná cżás gdy ſię ſam do pienia onego gornego y niebieſkiey muzyki gotował. SkarŻyw 202.
a. bibl. Psalm (101): W tim pieniu prorok moui z perſony ludu wiernego w troskach położonego. WróbŻołt T3; Tym pienim kazda iutrznia pocżyna ſie, a pobudza prorok ludzie ku nabożeńſtwu. WróbŻołt ff8v; W tym Pieniu prorok z perſony otzczow ftarego zakonu/ modli ſie o Meſſiaſza Chriftufa WróbŻołt tt2, Gv, H2v, H3, H8, 16 (34); Pſal. 36. [...] To pienie wyſłáwia dobrodzieyſtwo á ſpráwiedliwoſć páńſką RejPs 53; Pſal. 95. [...] To pienie poczina koſćioł ſwięty przed záczęćim iney chwały bożey RejPs 140v, 63, 201 marg; Leop CCcv; RejPos 109v; LatHar 67.

pienie o kim, o czym [w tym: dodatkowo ze zdaniem przydawkowym orzekającym (6)] (10): To pienie ieſt o Ieſuſie gdzie prorok prorokuie iako ſie gwałtem nań mieli rzucić żydowie.WróbŻołt S5; Pienie o prawdziwym weſelu iże wſzythko naſze weſzcie ieſt w rozmiſlaniu mieſzkania niebieskiego WróbŻołt qq2, B, B6, E5v, V6, mm8 (10).

W połączeniu z liczebnikiem porządkowym, który jest numerem kolejnym psalmu w Biblii (50): (nagł) Psalm.4. Pienie 4. Cżwarte pienie o panie Iezuſie/ iako miał być wyſluchan w modlitwie WróbŻołt B6, B6, C3v, D5v, E, E5v (50).

Zwrot: »pienie śpiewać« (1): zebrał [Dawid] ſwoie kántyki [...] ktore pienie Lewito wie w ſoboty ſpiewáli BielKron 73 v.
Wyrażenie: »pienie pokutne« (1): To ieſt trzecie pienie pokutne/ wktorim proſi pan Ieſus w perſonie grzeſznych aby nie karał ich pan bog w ſrogoſci gniewu ſwego WróbŻołt M7v.
Szereg: »pienie abo pieśń« (1): pienie abo pieſn pirwſza/ ieſt o Iezuſie [...]/ iż miał dobrą radę y naukę ludu dawać WróbŻołt B.
b. O Pieśni nad Pieśniami; Canticum Canticorum Salomonis Vulg (6):

pienie o czym (1): z żon y nałożnic Sálomonowych y z pienia iego o miłośći ſkrytey y duchowney/ niełácno wziąć dobry y táki iáko trzeba [...] przykład i pochop do dobrego SkarŻyw A5.

pienie czyje [w tym: ai poss (3), pron poss (1)] (4): Y w ſtárym zakonie iáko Hieronim S. piſze/ do cżytánia kśiąg rodzáiow y pienia Sálámonowego y Prorokow nie káżdemu dopuſzcżono. SkarŻyw 257, A5, 202 [2 r.].

Zestawienie: »pienie pienia« (1): To yeſt yedyna oblubyenicá oblubyeńcá onego [...] o ktorey też Sálomon ſpyewał w pyenyu pyenya KromRozm III E6.
4. Lament, uskarżanie się [czyje] (1): [Tam [w piekle] bojaźń wieczna i srogie drżenie, Potępionych zasię smutne pienie. DramStp I 630.]
Szereg: »krzyk i pienie« (1): Trojanie z wielkiem hukiem w pole pochadzali [...] Pigmeom drobnym niosąc śmierć i zarażenie. Krzyk idzie pod obłoki i społeczne pienie. KochMon 19.

Synonimy: pieśń, śpiewanie.

Cf PIAĆ

JBi