[zaloguj się]
[pdf]

PIENIĘŻNY (116) ai

pieniężny (109), pieniążny (6), pieniędzny (1); pieniążny LibLeg, UstPraw (5); pieniężny : pieniędzny Mącz (10:1).

e jasne.

comp pieniężniejszy (2).

Fleksja
sg
mNpieniężny fNpieniężnå nNpieniężn(e)
Gpieniężnégo, pieniężniejszégo Gpieniężnéj Gpieniężn(e)go
Apieniężny, pieniężn(e)go Apieniężną Apieniężné
Ipieniężnym, pieniężn(e)m Ipieniężną I
Lpieniężnym Lpieniężnéj L
pl
N m pers pieniężni
subst pieniężné
G pieniężnych
D pieniężnym
A subst pieniężné
I m pieniężnymi
f pieniężnémi
L pieniężnych
V m pers pieniężni

sg m N pieniężny (11). ◊ G pieniężnégo, pieniężniejszégo (14); -égo (2), -(e)go (12). ◊ A pieniężny (4), pieniężn(e)go (2). ◊ I pieniężnym (4), pieniężn(e)m (1) GórnRozm. ◊ L pieniężnym (3). ◊ f N pieniężnå (5). ◊ G pieniężnéj (9); -éj (4), -(e)j (5). ◊ A pieniężną (12). ◊ I pieniężną (13). ◊ L pieniężnéj (3); -éj (2), -(e)j (1). ◊ n N pieniężn(e) (3). ◊ G pieniężn(e)go (1). ◊ A pieniężné (1). ◊ pl N m pers pieniężni (2). subst pieniężné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G pieniężnych (10). ◊ D pieniężnym (1). ◊ A subst pieniężné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I m pieniężnymi (1). f pieniężnémi (1). ◊ L pieniężnych (4). ◊ V m pers pieniężni (1).

Składnia comp: pieniężniejszy nad kogo (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Przymiotnik od „pieniądz” (116): Widźiſz że ty iáko bogáctwo pieniężne vbogie ieſt v tych Krolow/ ktorym ná ludziách ſchodźi. OrzRozm N2v; Inopia rei familiariae, Niedoſtátek pieniężny. Mącz 286b; Tesserae nummariae, Pieniędzne cechy [= kwity] oddánia álbo wźięćia pieniędzy. Mącz 452a, 114b.
a. W postaci pieniędzy, płacony w pieniądzach; pecuniarius Modrz, JanStat, Cn; argentarius Mącz; nummarius Cn (85): yeſth vyelye poddanych pana Markrabinych kthorzi povynny szą, stharadawna dawacz plath pyenyązny kſzyandzv poſnańſkiemu Biſkupowy LibLeg 7/69v, 11/139v; ComCrac 18v; Gdyż jest to exosum nomen u ludzi wiardunkowy pobor, tedy IchM pomnią, że bywało złożenie pieniężne z osiadłego łanu po ośmi groszy Diar 28; GliczKsiąż N7v; Ty pieniężne karánia/ y nágrodzenia ſtronie obráżoney/ dla tego ſą wynáleźione dowćipem Ludzkim/ áby pokoy poſpolity był záchowan GroicPorz k4v, c4; Spiſne niema być brano od dzyeſięćin pieniążnych/ áni od dań Krolewſkich. UstPraw Gv, I; BielKron 193; Argentarium auxilium, Pieniężna pomoc. Mącz 15c; RejZwierc 107v; Abowiem iſz on miał w mocy pobory pieniężne/ dla tegoſz Krol obudwu ich ku fobie wezwał. BudBib 2.Mach 4/28; ModrzBaz 30, 79v, 101v; ActReg 129; Stips – Dan pieniezna, ktorą od kazdei oſſobi dauaia. Calep 1007a; Phil E2; [ustawiamy] áby káżdy pozywáiąc do ſądu Ziemſkiégo o vczynienié gránic nie kładł pieniężnégo ſzácunku SarnStat 461, 354, 380, 612, 635, 655 (9); GrabPospR Mv, M2v; PowodPr 67; VotSzl C3v, D2 [2 r.], D4v.
W charakterystycznych połączeniach: pieniężny(-a, -e) czynsz (2), dań, dar, depositum, dziesięcina (2), karanie (4), koszt, nagrodzenie, nakład, odprawa, ofiara, okup, płat, pobory, podatki; podwody, pomoc (2), pożytek, rozchody, rzeczy, skład szacunek [= oszacowanie] (3), szkoda, zapłacenie (zapłata) (2), złożenie.
Wyrażenia: »dług pieniężny« (4): O dług pieniążny ma być czás ſkazan płacey zá ośmnaſćie niedzyel UstPraw I2v, I2v; AEs – Moſziądz. Dług pienieznij. Calep 36a; SarnStat 691.

»dochod pieniężny« (4): wſzytkie pożytki dorocżne/ y z dochodu pieniężnego [ex reditu pecuniario]/ y z gumná przychodzące. ModrzBaz 120; SarnStat 208, 209; SkarKazSej 666b.

»gotowizna pieniężna« =gotówka (1): Gotowizny pieniężney nábyćie Ionas 1. V 5. Pſalm: 134. V.11. PowodPr 83 marg.

»summa pieniężna« = summa pecuniae JanStat (17): vcżyniwſzy ſlożenie ſummy pienięſzney każdy według ſwego przemożenia dali iemu [Mistrzowi Walentemu] zbudować grob WróbŻołtGlab A4v; A coż rzeczemy o ſummách pieniężnych/ ktorymi bárzo zniewolony ieſth ſtoł Krolewſki OrzRozm S2, S2 marg; CHcemy/ áby káżdému było wolno káżdégo pozwáć o którąkolwiek ſummę pieniężną/ álbo o krzywdę dźiedźiczną SarnStat 826, 194, 240, 692, 696, 924 (14).

»pieniężna wina [= kara]« = mul(c)ta Mącz, Modrz; poena pecuniaria Modrz, JanStat; numatio, poena pecunia Modrz [szyk 15:10] (25): GroicPorz b4, i2v, kk4v; Leop 2.Par 27 arg; UstPraw A; Mącz 236a [2 r.]; GórnDworz P7v; máią te rzecży być rozważone y poznáne/ ktore pieniężną winę zbijáią/ á głowną ſtánowią. ModrzBaz 27v, 27v [4 r.], 28 [3 r.], 71, 77, 96, 126, 126v; A pomocnicy vbićia y ránienia ſzlácheckiégo/ ieſliby ſie tákże świádkámi nie vſpráwiedliwili áktorowi/ tedy dźieśięć grzywien winy pieniężnéy ſtronie obráżonéy ma káżdy płáćić. SarnStat 1173, 254, 619, 755.

α. [W funkcji rzeczownika: »pieniężne« = danina płacona pieniędzmi: Dawają ciż wszyscy kmiecie ovorum cap. 2 1/2, a przytem pieniężnego gr 5 LustrKrak I 166.
Wyrażenie: »pieniężne jarmarkowe« = opłata w pieniądzach za udział w jarmarku: Iarmarki w tem mieście bywają 4 do roku wywołane, w które dostawa się statków niemało, a pieniężnego jarmarkowego nie może się wiele dostać dla cła wojewodzinego LustrRaw 165.]
b. Opłacany pieniędzmi; aerarius, argentarius, mercen(n)narius, stipendiarius, munifex Cn (12):
α. Otrzymujący wynagrodzenie, żołd za jakąś pracę (10): Procuratorovie pieniężni ktorzy znaimv movią, a liudſkie rzeczi poſpoliczie wſſądziech ſprawyą, [...] mayą bycz przyſięgli ComCrac 18v; Naprzód więc pieniężnego páchołká vpoią: Poſadzą podle niego niepewną dźiewoią KlonWor 68.

[W przeciwstawieniu: »(ludzie) pieniężni... wolontaryjusze«: Wszyscy ludzie, ktorzykolwiek w wojsku naszym będą, tak pieniężni jako wolontariuszowie, ktoregokolwiek stanu, powołania i narodu, mają podlec porządkowi i artykułom wojennym niżej opisanym UstWojsk 1525 154.]

Wyrażenie: »pieniężny(-e) żołnierz, lud, [ludzie, wojsko]« = wojsko najemne; milites mercenarii JanStat; aerarius a. argentatus, a. mercenarius, a. stipendiarius miles Cn [szyk 5:2] (5:2): Przed láty [...] trzećią cżęść mieſzcżan do rycerfkich rzecży zwycżáiono: [...] á tym ſpoſobem y ſáme miáſtá/ okrom pieniężnego ludu [sine milite externo]/ máiętnośći ſwoich broniły. ModrzBaz 110v; GórnRozm L4; Nigdy oni [przodkowie naszy] pieniężnym żołniérzem oyczyzny nie bronoli [!] OrzJan 54, 58; SarnStat 427; GrabPospR K4, N2v; [Woyſko pieniężne gdy prziymuią/ tákże też poſpolite ruſzenie Tedy niemáią oſłáwiáć/ co zá poczet ludźi ieſt TarnConsil I2v, 1v; UstWojsk 1525 154; StryjKron 651 (Linde)].
β. Kupiony za pieniądze (2): A wſzákoż złego ich [odpustów] vżywánia/ to ieſt pieniężnego nie chwali/ y owſzem go broni. WujJud 92; WujJudConf 91v.
c. Przynoszący pieniądze, korzyści finansowe (2): Pecuniosae artes, Nauki pieniężne/ pożiteczne. Mącz 286b; Quaestuosa mercatura, Pieniężny á vżiteczny handel. Mącz 336c.
d. [Którego przedmiotem są pieniądze: Iż nie masz nie nieprzystojniejszego ani naturze hetmańskiej przeciwniejszego nad miłość pieniężną [= do pieniędzy]. OrzŻyw 247.]
e. Bogaty; pecuniosus Mącz, Modrz, Calep, Cn; numatus Mącz, Calep; nummarius, nummosus, peculiatus, praemiosus Cn (12): Abowiem nigdy [...] pięniężnieyſzego nád Serwiuſá/ okrutnieyſzego nád Tárquiniuſá pyſznego/ krolá nie mieli. BielKron 104v, 175v, 403v; PaprPan L2; Záprawdę pieniężny cżłowiek nie boi ſię żadney winy/ ktorą pieniądzmi odkupić może. ModrzBaz 79v; Calep 709a, [767]a; CiekPotr 40.
Szereg: »pieniężny, (i barzo) bogaty (w pieniądze)« (3): Mącz 253d, 286b; tylko żeby pienieżnymi y bárzo bogátymi zoſtáli. KuczbKat 310.
α. W funkcji rzeczownika (1): Polacy Pruſką źiemię wźięli/ A oni ſię bogacze chudym nieodięli. Vkażćieſz wy pieniężni/ coſcie tak znacznego Wcżinili KochSat A3v.
f. Drogi, kosztowny (1): Multinumus, Drogi/ Pieniężny. Mącz 236c.
g. [Wartości jednego pieniądza: I za 3 kopi pieniesnich gosdzij g. 10 RejestrBudGal 66, 49.]

Synonimy: e. bogaty; f. drogi.

Cf DWOPIENIĘŻNY, NIEPIENIĘŻNY, PIENIĄDZOWY, TRZYPIENIĘŻNY

JBi