[zaloguj się]
[pdf]

BOGATY (839) ai

bogaty (825), bogat (8), bohaty (6); bogat ZapMaz; bogaty : bogat BierEz (5 : 2), RejRozpr (1 : 1), GrabowSet (1 : 1), CiekPotr (12 : 1), GosłCast (3 : 1); bogaty : bohaty MetrKor (4 : 1), MurzNT (2 : 1), GórnDworz (4 : 2), Calep (8 : 1); bogaty : bogat : bohaty RejWiz (5 : 1 : 1).

bogat występuje wyłącznie w wierszu.

o oraz a jasne.

comp i sup (62 + 6) -bogatszy. ◊ sup nå- (5), nåj- (1) WerKaz.

Fleksja
sg
mNbogaty, bogatszy, nåbogatszy, bogat fNbogatå, bogatszå nNbogaté, bogatszé
Gbogatégo, bogatszégo, nåbogatszégo Gbogatéj, bogatszéj Gbogatégo
Dbogatému, bogatszému Dbogatéj D
Abogatégo, bogatszégo, nåbogatszégo, bogaty, bogatszy Abogatą Abogaté
Ibogatym, bogatszym, nåjbogatszym, bogatęm Ibogatą Ibogatym
Lbogatym, bogat(e)m L Lbogatym
Vbogaty, bogaté V V
pl
N m pers bogaci, bogatszy, bogatsi
subst bogaté
G bogatych, bogatszych
D bogatym, bogatszym
A m pers bogaté, bogatszé
subst bogaté, bogatszé
I m bogatémi, bogatszémi, bogatymi, bogatszymi
f bogátymi
L bogatych
V m pers bogaci
inne formy
du N m pers - bogatsz(a)

sg m N bogaty, bogatszy, nåbogatszy (234), bogat (8); (attrib) bogaty (73); (praed) bogaty (103), bogat (8). ◊ G bogatégo, bogatszégo, nåbogatszégo (47); -égo (5), -(e)go (42). ◊ D bogatému, bogatszému (39); -ému (1), -(e)mu (38). ◊ A bogatégo, bogatszégo, nåbogatszégo (37), bogaty, bogatszy (14); -égo (5), -ego (4), -(e)go (28); -égo GosłCast; -ego KochPs; -égo : -ego SarnStat (4 : 3). ◊ I bogatym, bogatszym, nåjbogatszym (83), bogatęm (1) MurzNT. ◊ L bogatym (6), bogat(e)m (1) RejKup. ◊ V bogaty (4), bogaté (1) ZawJeft [w rymie]. ◊ f N bogatå, bogatszå (25). ◊ G bogatéj, bogatszéj (12); -éj (1), -(e)j (11). ◊ D bogatéj (1). ◊ A bogatą (15). ◊ I bogatą (5). ◊ n N bogaté, bogatszé (36); -é (1), -(e) (35). ◊ G bogatégo (8); -égo (2), -(e)go (6). ◊ A bogaté (8); -é (2), -(e) (6). ◊ I bogatym (1). ◊ L bogatym (3). ◊ pl N m pers bogaci (42), bogatszy (8), bogatsi (1) GórnRozm. subst bogaté (21); -é (1), -(e) (20). ◊ G bogatych, bogatszych (56). ◊ D bogatym, bogatszym (27). ◊ A m pers bogaté, bogatszé (23); -é (2) MurzNT, KochPieś, -e (1) OpecŻyw, -(e) (20). subst bogaté, bogatszé (37); -e (5), -(e) (32). ◊ I m bogatémi, bogatszémi (16), bogatymi, bogatszymi (8); -émi FalZioł, Leop (2), RejZwierz, Mącz, RejPos, BudBib, BudNT, ModrzBaz, KochMRot, JanNKar, SkarKaz (2); -ymi KromRozm III, KrowObr, OrzList, KuczbKat, KołakSzczęśl; -émi : -ymi SkarŻyw (2 : 1), (1 : 2); -émi (2), -(e)mi (14). f bogátymi (1). ◊ L bogatych (6). ◊ V m pers bogaci (3). ◊ du N m pers (cum nm) bogatsz(a) (1) BielŻyw 116.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zamożny, majętny; zasobny, obfitujący w co; czasem z odcieniem przenośnym; (przeważnie w opozycji do „ubogi”, „nędzny” itp.); dives Mącz, Calag, Calep, Cn; opulentus Mącz, Calep, Cn; copiis locuples, opimus Mącz, Calep; copiosus, dis, nummosus, peculiosus Mącz, Cn; peculiatus Calep, Cn; pecuniosus, plenus, redundans Mącz (730): Oracż ſam śiebie winował/ Iż bez prace bogát być chćiał. BierEz O2, R; botz oto wiſſę na krzyżu nagi/ ſromotny/ aby ty był czlowiecże bogaty ij chwalebny. OpecŻyw 141, 13, 16, 45v, 46, 62 (8); ForCnR C2; bogati Czeſarſ naſ yego m. zbozey pomoczy ſzwamy przyyaczielſtwo ma. MetrKor 46/117v, 46/118 [4 r.]; FalZioł IV 48c, V 46, 49v; Zywot ieſt ludzi bogatich ſzcżęſcie á radoſć, nędznych ſmutek, a ocżekàwanie ſmierci. BielŻyw 136, 27, 32, 37, 144, 167 [3 r.] (21); GlabGad P8; March2 Dv; MiechGlab 60; BierRozm 20; Iam pan Vyelky Svlthan Svleyman zbozey laſki pyſzymy panu Vyelkiemv myędzy chrzeſczyanſkyemy pany Wmyeſzyaſzowey vyerze panu stharemv y mandremv y bogathemv LibLeg 7/67v, 41, 68; RejRozpr G; LibMal 1544/91, 1547/135; SeklWyzn e2; SeklKat Y4; KromRozm I Hv; MurzHist B3; A Weirzáwſzy virzáł bogáté ludzie a oni miecą do ſkarbnice kościelnyi dary ſwoie MurzNT Luc 21/1, k. 10v; KromRozm III K7; BielKom C; bogátą żonę chowáć yeſt wyelki fráſunek á łamánye głowy GliczKsiąż Qv, M6v, P5, P7, Q [2 r.], Qv; LubPs N2v; GroicPorz co3, gg2, kk4v; KrowObr 33, 38, 139v, 241v; RejWiz 13v, 100v, Cc4; A bárzo ćięſkym gniewem gniewam ſie ią ná narody bogáte Leop Zach 1/15, 1.Reg 25/2, 2.Reg 12/1, Prov 28/22, Ez 27 arg, Mar 10 arg (14); OrzList f; RejFig Dd2v, Dd4, Ee; RejZwierz 40v; Goski A9v, A11v; BibRadz Dan 13/4, Matth 27/57, Apoc 2/9; Kápłáńſki ſtan bogatym z przyrodzenia ieſt OrzRozm G4, H [2 r.], N2; s. Dominik y s. Fráńciſzek rodem z Aſſyzymu/ opuśćili bogáte zakony á záłożyli vbogie BielKron 183; [Anglia] Ma dwoie Arcibiſkupſtwo bogáthe BielKron 277v, 40v, 85, 214, 272v [3 r.], 465v (59); KochSat A3; KochZg A3; Praestat pauperem esse et nobilem quam divitem et latronem, Lepiey yeſt być vbogim á śláchetnym/ niżli bogátym á łotrem. Mącz 312c, 18d, 23d, 46b, 64c, 175c (16); SarnUzn F4v; [człowieka] ktory wiernie á niewykrętnie ſtoi przy ſwiętych ſłowiech iego/ to on [Pan] bogátym zowie RejAp 42v, 21, 21v [4 r.], 41v, 43v [2 r.], 149v (12); tego dobrego páná miłowáłá iedná boháta/ y piękna białagłowá GórnDworz Cc8v, Q3, Aa3; HistRzym 4, 5v [3 r.], 14, 73, 85 [2 r.] (15); RejPos 83, 161, 191v, 264v [3 r.], 348 (15); GrzegŚm 16, 58; KuczbKat 260; RejZwierc 6, 95, 185v, 227, 268v; WujJud 143v; A Lázarzow wſzędy pełno przed vlicżkámi bogátey kśiężey. WujJudConf 209; Byli ludzmi bogátemi/ y mocą obdárzeni/ ktorzy ſpokoynie ſwoy żywot domá wiedli. BudBib Eccli 44/6; MycPrz I B [2 r.], II Av; WierKróc A3; BudNT Iac 1/10; PaprPan B3v, F4v, L4, T, Yv; Bo ſię zda iákoby wſzeláką ludzkość zwlekli z siebie/ y práwo bráterſtwá porzućili oni/ ktorzi bogátemi będąc/ ſobie tylko bogáći ſą ModrzBaz 68v, 19, 42v, 77, 93, 124 (16); Oczko 2v; KochPs 68, 200 [2 r.]; Widziſz iaki to ieſt Bog Chrześćiáńſki/ iáko dobry/ iáko wdzięczny y bogáty. SkarŻyw 102, 178, 200, 225, 508, 538 (31); Oſiádło potym bárzo wiele narodow w Hiſpánſkich Kráinach bogátych StryjKron 16, 11, 16 [2 r.], 577; CzechEp 287; KochJez A3; KochEpit A2v; KochFr 97, 113; KlonŻal C4; KochWz 137; Bo komu Bóg trochę dáie/ A on ná tym rad przeſtáie: Tego bogátym być ſądzę KochMRot B2v, B2, B3; ReszPrz 28; WerKaz 288; KochPam 81; Cnotá (ták ieſt bogáta) nie może wźiąć ſzkody KochPieś 44, 6; KochTarn 77; Chłop káżdy ſkąpy/ ácz ieſt y náder bogáty PudłFr 20, 22, 59, 60, 68; ZawJeft 6; Możeſz mi wierżyć/ iżby Polſká dáleko bogátſza byłá/ gdy by miáłá miaſt więcey GórnRozm L4 v, G3v, I4v, L3v; ActReg 130; Calep 610b, 611a, 766b; GostGosp 4; GostGospPon 170; Phil F, F4, K4, Q3v, S4; KochFrag 39; OrzJan 29, 56; Wiećie o łáſce Páná náſzego Iezuſá Chryſtuſá/ iż dla was vbogim ſię sſtał/ będąc bogátym/ ábyśćie iego vboſtwem byli zbogáceni. LatHar 555, 702; Abowiem nie máſz rożnośći Zydá y Graeczyná bo tenże ieſt Pan wſzytkich/ hoynie bogáty ná wſzytki [dives in omnes] ktorzy go wzywáią. WujNT Rom 10/12, s. 38, Luc 12/21, 14/12, 2.Cor 8/9, s. 773 (21). WysKaz 3, 4, 9 [2 r.], 10; SarnStat 657, 658; z ręku iego bogátych á goźdźmi przebitych wſzytko mi dobre płynie. SkarKaz 209b, 161a, 145b, 246b, 416a, 418b, 579a, 638a; VotSzl D2; Y iabym chciał bydź bogat [!], ále dármo mi się Tego chce. CiekPotr 44, 28 [2 r.], 29 [2 r.], 30, 35, 44; Wſzytká Rzeczpoſp: vboga/ domy tylo poiedynkowe bogáte. SkarKazSej 705a, 670a, 705a marg; KlonFlis D2v, E4v, G3v; Bierze owce y świnie/ y bydło rogáte: Záſzedſzy w kray obfity miedzy wśi bogáte. KlonWor 21, 43, 55; PudłDydo B4; ZbylPrzyg A3.

W charakterystycznych połączeniach: bogaty(-a, -e, -ci) barzo (27), białogłowa (niewiasta) (5), cesarz (5), człowiek (człek) (29), dom (5), dwor (2), gospodarz (2), kraina (kraj) (6), krol (8), krolestwo (4), księstwo, kupiec (8), ludzie (14), mąż (7), miasto (27), mieszczanin (2), ojciec (5), pan (14), państwo (3), rodzice (3), sąsiad (2), wielmi (5), wieś, ziemia (3), żona (6).

bogaty z czego (8): z vboſtuá ktore mamy ieſteſmy bogáci HistAl I6; HistRzym 68; Niechciał ztego ták wielkiego vrzędu nigdy bogatym być SkarŻyw 482, 101, 482 marg; KlonŻal C2v; GostGosp 38; GosłCast 9.

bogaty nad kogo (2): MIdás Krol Frigiey/ ná ten czás był bogáty nád ine krole BielKron 25v; Ociec niebieſki niepotrzebuie náſzych bogactw/ bo on nádewſzyſtki ieſt bogáty á bárzo dobry. HistRzym 6.

bogaty w co (21): A owſzeyki do cżterech lat/ Będę w owce bárzo bogát. BierEz Q3; [Papież Innocencyjus ósmy] ácżkolwiek był vbogi w ſkárby ále w cnotę y w ſpráwy bogáty BielKron 189v; Byłá tá wyſpá [Sabut] bogáta w Złoto y w Korzenie BielKron 446, 11, 67, 270; KochSat A2v; Praediatus, bogati w ymienie leżące. Mącz 317c, 286b, 308b; ModrzBaz 127v; KochPs 160; SkarŻyw A5; KlonŻal D3v; ReszPrz 65; PudłFr 40; ZawJeft 3; GrabowSet Y2; áby dobrze czynili/ w vczynki dobre bogátymi byli WujNT 1.Tim 6/18; Nád Iozephá záśię, onégo w czyſtość pánieńſką, w cnoty wielkié, y w łáſkę páńſką bogatégo, Páná AEgyptſkiégo, co drożſzégo? GosłCast 3; KlonFlis G2. Cf »bogaty w pieniądze«, »w słowa bogaty«.

bogaty czym (5): Polſká Krolá ſwego bogátego niechce mieć pieniądzmi/ ále ludźmi OrzRozm N2v, N2v marg; Pollicitis dives esse potest, Obietnicámi wſzelki może być bogáty. Mącz 340c; ModrzBaz 50v; A Iberowie Aziaticzcy obaczywſzy w Hiſpaniey [...] bogáte gory/ Kruſzcem Złotym/ Srzebrnym y żeláznym/ [...] támże oſiedli StryjKron 16.

bogaty w czym (15): BielŻyw 116; Leop Eph 2/4; BibRadz Gen 13/2; RejAp 21v, 42v; iam w źiemi mey Eipćie był we wſzem bárzo bogáty HistRzym 86, 86v; RejPos 243v; WujJud A3v; (Roſkázuy im) dobrze cżynić/ bogátemi być w vczynkach dobrych BudNT 1.Tim 6/18; WujNT Eph 2/4, Iac 2/5, s. Zzzzz4v, Cccccc2v. Cf »w bogactwie bogatszy«, »bogaty w pieniądzach«.

Przysłowia: Błogoſłáwieńſtwo Boże cżyni bogátymi. KołakSzczęśl kt.

Kto chce bogáty być/ łatwie mu ku nędzy przyść. BierEz Pv.

Kto chce bogáty być/ Oplwawſzy ręcże trzebáć robić. BierEz I2.

Człowiekowi bogátemu á mocnemu/ á wodzie nawálney nieprzeciwſie. March1 A3v; March3 V2v.

Kto wnadzieie ziw bedzie li bogath bedzie dziw. ZapMaz VII Z 4/85.

Bogátſzyć ieſth wolny nędznik/ Niżli bogáty niewolnik BierEz R2.

Nie płáći bogáty/ iedno winowáty. GostGosp 36.

Ym kto bogátſzy tym skępſzy. Mącz 68b.

Będzieſzli bogáty niewierz ſzcżęſciu ieſtlis młody będzieſz wnet ſtary. BielŻyw 93.

Wyrażenia: »w bogactwie bogatszy«: ſłyſzącz o tobie wielką powieſć, żes w bogaczſtwie trzy kroć bogatſzy y w ludziech niż pan moy Alexander, á tak ktobiem przyſzedł chczącz ſie dowiedzteć [!] takli ieſt BielŻyw 157.

»nędza bogata«: [Midas] Ręce do niebá wznośi/ Odpuść Pánie/ á téy głodnéy hoynośći pozbaẃ/ y nędze bogatéy [!]. KochDz 107.

»bogaty pokoj; pokoj bogaty« (2 : 1): y otwarza mu Pan chwałę y rádość y ony przybytki bogátego pokoyu y beśpiecznego pomieſzkánia ná wieki wieczne. SkarKaz 8b; Pokoy bogáty dáłá oyczyzná SkarKazSej 666b marg, 667a.

»bogaty w pieniądze (w pieniądzach); w pieniądze bogaty« (2 : 2): Nieucżiniłoć nas [Scypiona] łakomych imienie Affricſkie, á brata mego Azianſkie obadwaſwa bogatſza w zawiſci niż w pieniądzach. BielŻyw 116; pomnię ią przedlaty/ Ze w Połſcze żaden niebył w pieniądze bogaty. KochSat A2v; Mącz 286b; WujJud A3v.

»w słowa bogaty« (3): KochPs 160; KlonŻal D3v; [Luteranie] w mowę á w ſłowá ſą bárzo bogáci/ ſzydząc á śmieiąc ſię z ludźi ReszPrz 65.

»wczas [= wystarczająco] bogaty« (2): Homo mediocris conditionis, Srzedniego ſtanu/ Ták w czás bogáty. Mącz 63a, 228b.

Zestawienie: «bogate kramy» (2): Speciarius vicus. Wurtzkremer gaſz. Bogáte kramy gdzye korzenye przedáyą. Murm 29 [idem] BartBydg 141v.
Szeregi: «bogaty, (i) fortunny» (2): Rzekł Solon/ wiem doſyc w Grecyey bogátych y fortunnych/ ktorzy tobie zoſtáwili ſyny mądre y bogáctwá wielkie. BielKron 111v; Mącz 23d.

»bogaty, (i) majętny; majętny i bogaty« (3 : 1): Mącz 196c; [Barnabasz] vrodzony w Cyprze gdzie ſię byli przodkowie iego bogáci y máiętni przenieśli. SkarŻyw 534; StryjKron 350; Calep 819a.

»bogaty, (i, a) (prze)możny; możny, (i) bogaty« (7 : 5): KrowObr 11v; y zowiem Krolá bogátym y możnym Krolem tego/ ktory Kroleſtwá ſwego obronić może ludem ſwym właſnym OrzRozm N2; Experiuntur opes suas, Koſtuyą yáko bogáci á możni ſą. Mącz 279a, 271b, 473d; ModrzBaz 19; GórnRozm I3v [2 r.]; SkarKaz 638a; CiekPotr 38; Sam ták możny y bogáty P. Bog ieſt/ do ktorego zapłátę náſzę odkłádáć mamy. SkarKazSej 670b, 682b.

»pienięży, (i) bogaty« (2): Mącz 253d; áni śie ſtáráią o zbáwienie ſwoich dźiatek [...] tylko żeby pieniężnymi y bárzo bogátymi zoſtáli. KuczbKat 310.

»(tak) bogaty i (jako, albo, ani) ubogi; (tak) ubogi, (jako, bądź itp.) bogaty« (12 : 9): LibLeg 10/96v; LubPs Nv; Wſzákże nie bárzo Bogáći áni też vbodzy [mają być obierani]/ ále ſrzedniego ſtanu GroicPorz b3, d2; Leop Ruth 3/10; RejFig Dd4 [2 r.]; BielKron 53, 105; Mącz 349c; GórnDworz Hh8; RejPos 162; [Tatarowie] tho máią práwo/ ktory co pierwey poſtrzeli z łuku to iego/ by nabogátſzy álbo naubożſzy cżłowiek BielSpr 68; MycPrz II C3v; ModrzBaz 19; PaprUp D; Lákomy cżłowiek nie może bydź cnotliwy/ ták bogáty iáko vbogi GostGosp 4; Phil F4; WujNT Apoc 13/16; PowodPr 68; CiekPotr 38.

»wielki, (a, i) bogaty; bogaty k temu wielki« (18 : 1): Tyrus mocne/ wielkie á bogáte niegdy miáſto práwie ná morzu ná inſule záſiádło. BielKron 267; Niemieckie kráiny [...] przeto kſiążąt wiele máią iż miáſtá bogáte ktemu wielkie/ co miáſto wielkie to ſwoie kſięſtwo ma BielKron 281v, 98, 218, 264[2 r.], 277, 280v [2 r.] (19).

»zacny, (i, a) bogaty; bogaty i (a, abo) zacny« (7 : 5): Bo nie ná tym choćiá kto máiętność vtráći/ Záwżdy bogát y zacny gdy ſie s cnotą zbráći. RejWiz 3; RejPos 347v; áby cżem kto bogátſzy ábo zacnieyſzy ieſt/ tem ſrożſzymi [...] kaźniámi od czynienia krzywd był odſtráſzon. ModrzBaz 77, 141v; Ieſli ią damy zá iákiego bogátego y zacnego/ á złych obycżáiow cżłeká: vdręczy nam corkę náſzę SkarŻyw 103, 68, 133, 164, 298; ReszHoz 132; KochPieś 43; SkarKaz 416b.

a. W funkcji rzeczownika: bogacz (przeważnie w opozycji do „ubogi”); dives Mącz, Calag, Calep, Cn; dis Mącz, Cn (188): Kiedy ſiędźieſſ zá ſtołem bogátego/ tedy pátrzay pilno co przed cię położą. March1 A4; OpecŻyw 11v, 20; FalZioł V 64, 73; Smierć ieſt wiecżne ſpanie rozdzielenie ciał, bogatych ſtrach, pożądanie vbogich BielŻyw 137, 41, 57 [3 r.], 58, 93, 128; Boć nie cz[yni] bogatego Sebranie skarbu wielkiego BierRozm 19, 4, 20; March3 V4; Też naucża iako ſie bogaci maią rządźić w bogacztwach ſwoich. WróbŻołt T3; RejRozpr E3v marg; SeklKat Y4; RejKup 18v; MurzNT Luc 6/24; Zábił Pan co bogátſſe wnet z ludu onego LubPs R6v; KrowObr 33, 75v; RejWiz 187, Dd3v; niech ſie nieprzechwalá bogáty z bogacthw ſwoich Leop Ier 9/23, Ex 30/15, Lev 19/15, Prov 14/20, Eccli 13/24, 26 (12); RejZwierz 41 v; gdy dwá boſzkowie poſwárzyli ſie o ſpiewánie cudnieyſze wierſzow/ Phebus á Pán/ dáli ſie ná rosſądek Midáſowi krolowi iáko bogátemu BielKron 26, 71 [2 r.], 81v, 82, 214; Mącz 64c, 188d; Prot A3v, C4; RejPos 162, 243, 264, 351v; W ocży bogátym wſzyſcy pochlebuią/ A s tyłu pálcy hic eſt vkázuią. RejZwierc 226v, 224, 233v; BudBib Ps 44/13, Prov 14/20; Bogátym wninieyſzem wieku roſkázuy nie wyſoko rozumieć/ áni ſię ſpodziewáć na wyſokość bogácſtwá niepewnego BudNT 1.Tim 6/17; PaprPan T; ModrzBaz 19, 42v, 72, 73, 73v, 141v; Gdy vbogiego vyrzáłá/ dawáłá: gdy bogátego/ do dawánia vpomináłá. SkarŻyw 140, 535, 589; StryjKron 51; KochFr 20; KochMRot A3v; Nic nie máiąc z tymi/ co nie niechcą/ przeſtáię/ A buntow dobrowolnie bogátych ſye káię. KochPieś 36; PudłFr 47; GórnRozm B4, E2, E4, I; ZawJeft 26; GostGospSieb x2v, x3; Phil S; GórnTroas 66; KochFrag 46; Láknące nápełnił dobrámi/ á bogáte (marg) Bogáte/ to ieſt/ doſtátkiem vnieśione. (‒) głodne opuścił. LatHar 66; Ofiárę vbogiey wdowy przekłáda/ nád ofiárę bogátych. WujNT 39, Matth 19/23, Iac 1/10, 11, Apoc 6/15, s. 275 [2 r.] (14); opátrzność Boſka/ z bogátych vbogie/ á z vbogich bogáte cżyni. WysKaz 9; JanNKar G2v; SarnStat 505, 626 [3 r.], 1277, 1292; PowodPr 7, 79; SkarKaz 457b, 516b, 551b, 581a; Ale ſłyſzałeś pioſnkę, ktorą wprzod w Athenách Potym w Rzymie śpiewano o ſkąpym bogátym? CiekPotr 24; GosłCast 70; KlonWor **3v, **6v, 43; Vbogiś? vbogim być muśiſz záwżdy: czemu? Bogactw teraz nie dáią tylko bogátemu. SzarzRyt D3v.
Przysłowie: [bibl.] Pomniż o onem przyſlowiu. Obogatem o wielbladzie A ty miemrzy [!] wtym nierzadzie. RejKup 18v; Látwiej Wiełbłądowi przeiść przez vſſko igielne/ niż bogáthemu wniść do kroleſtwá Bożego. Leop Mar 10/25; BielKron 157; WujNT Matth 19/24 [ogółem 4 r.].
Wyrażenia: »prędko bogaty« (3) : A záwżdy poſpolicie ći prętko boháci/ W wielkim niebeſpiecżeńſtwie każdy wolność ſtráci. RejWiz I3v; KlonFlis D3; KlonWor 72.
Szeregi: »chudy, bogaty«: [śmierci] zadnego ſobie nic nie ważyſz/ chudego, bogátego vdawiſz ArtKanc S11.

»bogaty a (i) możny; możny i bogaty« (2 : 1): Bogáći á możni/ częſtokroć zwykli Rzecz poſpolitą vciſkáć y niſzczyć. GroicPorz b3; Leop Eccli 13 arg; SkarKaz 483b.

»(jako) bogaty i (tako, albo itp.) ubogi, bogaty z ubogim; ubogi, (i, albo itp.) bogaty« (32 : 23): [Józef] vbogiego ij bogátego iednako milowál OpecŻyw 5; ForCnR D4v; Sumnienie Lepey tuſſy vbogiemu niż bogátemu oſbawieniu. RejKup 18, Fv; BielKom E2; Pilne nápominánie (ku ſłuchániu przeſtrzeżenia) ták vbogich iáko y bogátych. LubPs Nv, F2v, V5v; przyſyęgam [...] ſpráwiedliwoſć rowne wſzytkim ták bogátym iáko vbogim [...] czynić y mnożyć GroicPorz c, cv, c2v, d4, g, g3; Co zá ſpołecżność cżłowiekowi ſwięthemu ze pſem? ábo kthora cżeść dobra bogátemu z vbogim Leop Eccli 13/22, Prov 22 arg, 22/2, Eccli 13 arg; OrzRozm L3; BielKron 104, 235, 258, 272, 330v, 343v; RejAp 115, 115v; GórnDworz Hh8; HistRzym 14; RejPos 58v; GrzegŚm 1; RejZwierc B3v, 45, 233v; Pan Bog ſtworzyćiel wſzytkiego [...] dodawa do ſytości/ netylko [!] bogátym/ ále y vbogim. ModrzBaz 48v, 73, 91; SkarŻyw 273; StryjKron 155; ReszList 187; ArtKanc R19; GórnRozm B4, 12; GostGosp 148; Phil N4; WujNT 719, 789 [2 r.]; WysKaz 45; SarnStat 458, 554, 561, 649; SkarKazSej 673b; Ták też ciáło Rzecżypoſpolitey zniſzcżećby muśiáło [...] ieſliby wolno było dużemu przewodźić nád ſłábſzym: młodemu nád ſtárym: bogátemu nád vbogim. KlonWor **3v.

2. Wspaniały, kosztowny, świetny; wielki, obfity, okazały; dives Mącz, Calag, Calep, Cn; opulentus Mącz, Calep, Cn; locuples, opimus Mącz, Calep; copiosus, dis Mącz, Cn (93): krol nad krolmi w ſwym narodzeniju wolal vcżcijtz léganijé oſtreé/ vbogie/ niżli waſſe miekkié ij bogaté. OpecŻyw 16; LibLeg 10/124v, 11/44, 58v; LubPs hhv; BibRadz 2.Reg 24/2; Ma [ziemia Alzacyjska] winá dobre/ ma rudy bogáte/ gory ná kthorych ſrebro kopáią BielKron 283v, 268v, 292v; Attalica suppellex, Bogáty á páński ſprzęt domowy. Mącz 18d; Biſkup/ Vbrał ſie był ohromnie/ w ſzátę ſzeroką á bohátą GórnDworz P; RejPos 210; KwiatOpis B4; Bo ieſliſz ieſt wdzięcżna rzecż wżywoćie bogáctwo/ á zaſz nie dáleko bogátſza ieſt mądrość która wſzytko ſpráwuie? BudBib Sap 8/5; BiałKaz K3; ModrzBaz 139; Oczko 9; Piérzchnęli wielowładni krolowie/ piérzchnęli/ A nieznáczni bogátą korzyść ośięgnęli. KochPs 97, 196; SkarŻyw 52, 511; KochTr 22; StryjKron 452, 512; KochFr 104, 122, 123; [Pan] Z dáleká ſię przyſłuchywał/ ſtuláiąc koſmáte Vſzy/ gdyś na ſzcżupłey trzćinie/ pieśni grał bogáte. KlonŻal B2v, A3, D2; KochMRot A2, Bv; KochPieś 37 [2 r.]; ActReg 7; GostGospSieb x4; OrzJan 28; KołakSzczęśl C3v; WysKaz 8; SarnStat 1273; KmitaSpit C3; Ian S. bogátſze wziął poświęcenie w żywocie niżli Hieremiaſz. SkarKaz 577b marg, 154b, 456b, 633b; VotSzl E2v; Poponá złotogłoẃem podſzyta, á wkoło Frándzámi bogátymi pięknie lámowána CiekPotr 31, 37; KlonFlis B, C, Cv, D; Godźił tám z towárzyſzmi ná bogátą grabieſz/ Ná zdobycż nieubogą y ná znácżną kradzieſz. KlonWor 42, 6, 14, 22, 36, 48; PudłDydo B3v.
Wyrażenia: «bogaty(-e) dar, podarek, podárze; dar bogaty» (5 : 1): vkazał ſię [Symeon] z bogátym podárzem przed ocżymá Bogá ſwego SkarŻyw 113; poſłał im dáry y vpominki bogáte. SkarŻyw 437, A3, 398, 577; SkarKaz 154b.

»bogate imienie; imienie bogate« (3 : 2): Mącz 64c; ModrzBaz 32; á żeby doſtátecżni przedáiący imioná bogáte/ z vbogiemi/ ktorzy niemieli co przedáć/ byli rowni SkarŻyw 535, 50, 508.

»bogata łaska« (3): RejPos 92; NiemObr 70; W ktorym [Synie Boga] mamy odkupienie przez krew iego (odpuszczenie grzechow) wedle bogátey łáſki iego. WujNT Eph 1/7.

»bogata majętność« (2): Naprzod myſl iego tárgáć pocżęli/ tym co iuſz był opuścił: to ieſt/ bogátą máiętnośćią SkarŻyw 56; StryjKron 658.

»bogate pieniądze«: mocą iego [Monarchy] ieſt po P. Bogu/ dobry żołnierz y bogáte pieniądze. SkarKazSej 691b.

»skarb bogaty; bogaty skarb« (3 : 1): Bárnábaſz [...] przy vboſtwie Chryſtuſowym zoſtáwáiąc: bogáty ſobie ſkárb łáſki Bożey y dárow wielkich duchownych zebrał. SkarŻyw 535, [407]; GrabowSet Fy; Apoſtołowie do kośćiołá/ iáko do ſkárbu bogátego/ zupełnie znieśli wſzytkę prawdę. WujNT 733.

»bogata skarbnica« (3): Trzy mieśiące záżyłá Helżbietá towárzyſtwá iey [Matki Naświętszej]: ták długo biorąc z bogátey ſkárbnice wſzytkich náuk/ y wiádomośći zbáwienney. SkarKaz 580a, 207b; GosłCast 6.

»upominek bogaty« (5): SkarŻyw 68, 357, 437; przy kim więtſza mądrość y rozum/ y zá tym vpominki bogáte zoſtáwác miáły. SkarKaz 80a, 154b.

»bogata zapłata« (2): ynaczey sye niemoglo odmienycz [do]kad dal bog zem doſtal ſwey prawey oycziſni tą bogatą zaplatą LibLeg 11/57v; SkarKaz 639a.

»bogate złoto« (4): KochFr 31; áni o bogáté złoto/ Ani o perły drogiéy cény dbam KochMuza 26; KochPropKKoch 3; Corká/ z twárzą wſtydliwą/ przy niey wielką cnotá/ Która namniey niechybia bogátego złotá. SapEpit A3.

Szeregi: »bogaty a nieoszacowany«: wiele przemogłá/ y bogáte á nieoſzácowáne dáry y vpominki zoſtáwić ſwoim nie trudno iey było. SkarKaz 154b.

»bogaty a (i) obfity« (2): áby wam [Pan Bog] dał z bogátey á obfitey łáſki ſwoiey/ ábyście mocnio pośileni á vmocnieni byli przez duchá iego RejPos 92w; GostGospSieb x4.

*** Bez wystarczającego kontekstu (16): Copiosus, Okwity/ [...] Doſtáteczny Zbytny/ Bogáty. Mącz 64c, 90a, 91b [2 r.], 149c, 265b, 266d, 304c, 309a, 317c; Calag 393a; Opimus ‒ Tłuſti, bogati, naſzpikowani. Calep [733]a, 336a, 735a, 777a, 832a.

Synonimy: 1. dostateczny, dostatni, fortunny, majętny, pieniężny, tłusty; 2. obfity, wielki, zbytny.

Cf BOGACZ, NIEBOGATY

LW