Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PIEŚCIĆ

Następne hasło: [PIEŚCIDŁECZKO] »

PIEŚCIĆ SIĘ (17) vb impf

sie (14), się (3).

e jasne.

Fleksja

indicativus
inf	pieścić się
praes
	sg
1	pieszczę się
3	pieści się

praet
	sg
3	m	pieścił się
3	f	pieściła się

conditionalis
	sg
3	n	by się pieściło

inf pieścić się (6). ◊ praes 1 sg pieszczę się (1). ◊ 3 sg pieści się (7). ◊ praet 3 sg m pieścił się (1). [f pieściła się.] ◊ con 3 sg n by się pieściło (1). ◊ part praes act pieszcząc się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w. s.v. pieścić.

Znaczenia

I. W funkcji czynnej (12)
- 1. Okazywać czułość; postępować z czułością (3)
  - Przen (1)
  - a. O zwierzęciu (1)
- 2. Zajmować się czymś, dbać o coś, poświęcać czemuś dużo czasu (3)
- 3. Zachowywać się jak dziecko (3)
- 4. Mówić pieszczotliwie (1)
- 5. Udawać, ukazywać udawaną słabość, płacz (2)
II. W funkcji zwrotnej: Dogadzać sobie (5)
III. [W funkcji wzajemnej: Obdarzać się pieszczotami]

I. W funkcji czynnej (12):

1. Okazywać czułość; postępować z czułością [w tym: z kim (2)] (3):

W przeciwstawieniu: »pieścić się ... prątkiem podsiec« (1): ociec iuż nie ták ſie z nim [z dziecięciem jak matka] pieśći/ á cżáſem mu y prątkiem podſiecże/ ále ſie pilnie ſthára o dobre mienie iego RejZwierc 178v.

Przen (1):

W przeciwstawieniu: »pieścić się ... prątkiem podsiekać«: Tákżeć theż náſz ociec niebieſki/ ácż ſie z námi nie bárzo pieśći/ ácż nam cżáſem y prątkiem podſieka/ ále ſie pilnie ſtára o dobre mienie wiecżne náſze RejZwierc 178v.

a. O zwierzęciu [z kim] (1): Ośieł niegdy ná pſá patrzył/ Iż śię cżęſto z pánem pieśćił: Y nogami śię nań wſpinał/ Pan mu wſzytko zá dobre miał. BierEz M4v.

2. Zajmować się czymś, dbać o coś, poświęcać czemuś dużo czasu [z czym] (3): Nutrire hulcus, Pieścić ſie s wrzodem/ to yeſt lieczić. Mącz 255b; Nie pieść ſię długo z mémi xiążeczkámi/ Gośćiu/ boć rzeką báwiſz ſię ſráſzkámi. KochFr 16; choćiam ia ſwéy głowy nie pſowáł/ Myśląc cobych miał mówić: wżdym grzywien trzydźieśći Ták wźiął/ iáko namędrſzy/ co ſye z wotum pieśći. PudłFr 11.

3. Zachowywać się jak dziecko; adolescenturire, lascivire Mącz (3): Adolescenturio, Pieśćić ſie/ po dziećinsku ſobie poczináć Mącz 262a.

W porównaniach (2): Iuveniliter lascivire, Pieścić ſie yákoby co młodego. Mącz 179c, 329d.

4. Mówić pieszczotliwie (1):

Zwrot: »słowki niewieściemi się pieścić« (1): Bo páthrzay więcz ná owego ſproſnego á przemierzłego chłopá/ co ſie więc owo ſłowki niewieſciemi pieśći RejZwierc 83v.

5. Udawać, ukazywać udawaną słabość, płacz (2): Bárzoć krothki płácż niewieśći/ Nie płácżeć ále ſie pieśći BierEz R.

W porównaniu (1): [Estera wzięła dwie służebnice] Tedy ſię na iedney podpárłá iákoby ſię pieſzcżąc [quasi delicata]. BudBib Esth 15/6.

II. W funkcji zwrotnej: Dogadzać sobie; lascivire Mącz; delicate a. delicatum a. in deliciis a. indulgenter facere vel habere se ipsum Cn (5): Abowiem márne ciáło/ áby ſie pyeśćiło/ Nie dba iż gdzye wziąć tu wziąć/ áby iedno było. RejZwierz 142; Mącz 184d; RejZwierc 113v.

W przeciwstawieniu: »pieścić się ... pracować« (1): Bo [ciało nasze] ſobie ieſt przyiacielem/ [...] nie názbyt ſie też pieśći/ á nie názbyt też prácuie. RejZwierc 165.

Szereg: »leżeć a pieścić się« (1): Bo folguiąc temu ſwowolnemu oſlowi [ciału]/ ktoremu ſie tylko leżeć á pieśćić chce/ śiłá poććiwy cżłowiek ſobie rzecży poważnych [...] opuśćićby muſiał. RejZwierc 113v.

III. [W funkcji wzajemnej: Obdarzać się pieszczotami [z kim]: Jedna piekarka kogoś była skryła Do swej pościeli, bo się z nim pieściła. Otwin(?)Erot 41.]

Formacje współrdzenne cf PIEŚCIĆ.

Cf PIESZCZĄCY, PIESZCZĄCY SIĘ