[zaloguj się]
[pdf]

PISZCZEL (14) sb f

e jasne.

Fleksja
sg pl
N piszczele, piszczeli
G piszczeli, piszczeléj piszczel
A piszczel piszczeli, piszczele

sg G piszczeli (2), [piszczeléj]. ◊ A piszczel (1). ◊ pl N piszczele (2), piszczeli (2) Mącz (2:2). ◊ G piszczel (1). ◊ A piszczeli (4) BierEz, RejJóz, RejWiz, RejZwierz, piszczele (2) Mącz, OstrEpit.

Sł stp: piszczel, piszczal, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Piszczałka; tibia Mącz; calamus, canna, fistula, uter ascaularum Cn (14): Cingriae, Tibiae, quae licet breviores essent, subtilioribus tamen modis insonabant, Sipont. Piſzczele. Mącz 54a; Fistula, Fáſá, Rinná/ Rurá/ To yeſt/ Wydrożone drzéwo álbo kánał/ Też trzćiná v piſzczeli. Mącz 128d, 33d, 402c.

W połączeniu szeregowym (1): á drudzy niech gráią/ Bądź w lutnié wieloſtronné/ ſłodki głos dáiącé/ W cytry/ w gęśle/ część w árfy/ część w cymbały brzmiącé: W regały róznoſtróyné/ w rozmáite piſczele/ W ſztorty/ Flety/ Kornety/ y w inſzych dość wiele OstrEpit A2.

Zwrot: »(za)dąć, grać w piszczel(i, -e)« (2:1): Rybitw ieden [...] Siedział ná brzegu dął w piſzcżeli. Prze piſkánie mniemáiąc być/ Iżby mogł ryby połowić BierEz 12; Mącz 394c; OstrEpit A2.
a. Część składowa organów i dud; fistula Mącz (7): Canthes organorum fistulae, piſzczele v organ. Mącz 34b; Fistulae plumbae, Ołowne piſzczeli yákie w orgániech. Mącz 129a, 129a.
Przysłowie: Lepiey by ſnadź goſpodze abyſcie milcżeli A dobrze też więcz cżaſem włozyć w miech piſzczeli [= spuścić z tonu] RejJóz H3; RejWiz 71v; RejZwierz 27v; Contrahere victum, eorum est qui moesti aut meditabundi sedent, Włożić piſzczele w miech/ kęsać się w wargi/ to yeſt milczeć y ſmutnym być. Mącz 355d; [opuſzczaią pożytek poſpolity/ i rozmnażanie chfały bożyi/ i śiedzą wkącie vſzy zatuliwſzy i iako mowią piſzczele wſak włożywſzy. MurzNT 119v]. [Ogółem 4 r.]
2. [Strzelba, rodzaj rusznicy:
Szereg: »działa, piszczele«: Celádin Hetman ieſzcze ſtał ná plácu ſmiele/ Niedbáiąc nic ná Dziáłá/ ni Drabſkie piſzczele StryjKron 745 (Linde).]
3. [Puste wnętrze trzciny: Dloſcorides piſze/ że rozmáite ſą Trzćiny ná świećie: ſą iedné któré niemáią we wnątrz prózności/ to ieſt piſczeléy/ ále wſzyſtká pełna UrzędowHerb 162a (Linde).]

Synonim: 3. prożność.

Cf PISKAŁKA, PISZCZAL, PISZCZAŁKA

JBi