[zaloguj się]
[pdf]

ROZPROSZYĆ SIĘ (40) vb pf

się (23), sie (17).

roſ- (29), roz- (11).

Pierwsze o jasne, drugie pochylone.

Fleksja
inf rozprószyć się
praet
sg pl
2 m m pers -ście się rozprószyli
3 m rozprószył się m pers rozprószyli się
f rozprószyła się m an
n rozprószyło się subst rozprószyły się
plusq
pl
3 m pers byli się rozprószyli
imperativus
pl
3 niech się rozprószą
conditionalis
sg pl
3 m m pers by się rozprószyli
n by się rozprószyło subst

inf rozprószyć się (2). ◊ fut 3 sg rozprószy się (5). ◊ 1 pl rozprósz(e)my się (1) BibRadz, rozprószym się (1) GórnTroas. ◊ 2 pl rozprószycie się (1). ◊ 3 pl rozprószą się (7). ◊ praet 3 sg m rozprószył się (1). f rozprószyła się (1). n rozprószyło się (1). ◊ 2 pl m pers -ście się rozprószyli (1). ◊ 3 pl m pers rozprószyli się (6). subst rozprószyły się (6). ◊ plusq 3 pl m pers byli się rozprószyli (1). ◊ imp 3 pl niech się rozprószą (2). ◊ con 3 sg n by się rozprószyło (2). ◊ 3 pl m pers by się rozprószyli (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. rozproszyć.

1. Udać się w różne strony, opuszczając poprzednie miejsce; często: rozbiec się w przestrachu; dispergi Vulg, PolAnt; dissipari Vulg (28): Powſtań pan bog á day to aby ſie roſproſzili nieprzijaciele iego WróbŻołt 67/2, 58/16, V6v; gdyż teras wiele was dla Moru wyechało z Miaſta a prawie ſcie ſię rozproſyli RejKupSekl a5v; álbo by ſye ono woyſko roſproſſyło/ álbo by go nieprzyyaćyel pożył. KromRozm III G; CzechRozm 200; SkarŻyw 484; Tákći ono niewierni/ złośliwi Zydowie/ [...] Bili/ kámionowáli/ á drugié śćináli. Dla czego ſię téż byli wſzyſcy roſpróſzyli SiebRozmyśl K4.

rozproszyć się po czym (5): A Onegoż dniá wſzczęło ſię wielkie prześládowánie przećiw kośćiołowi ktory był w Ieruzalem/ y roſproſzyli ſię wſzyścy po kráinách Iudſkich y Sámáriyſkich WujNT Act 8/1.Cf »rozproszyć się po świecie«.

rozproszyć się dokąd (2): Bárzo máło ludu zoſthało na mieyſcu świętym/ bo [...] roſproſzyli ſię do domow ſwoich. BibRadz 1.Mach 6/54; GórnTroas 64.

W porównaniu (1): Zátym iáko ćmá od ſłońcá/ y proch od wiátru/ nieprzyiaćiele ſię roſproſzyli y vćiekli SkarŻyw 56.

Zwroty: »rozproszyć się na rozmaite miejsca« (1): gdy byli [zakonni rycerze] przemożeni od wielkośći pogan/ rozproſzyli ſie ná rozmáite mieyſcá. BielKron 231v.

»szyroko się rozproszyć« (1): Bo vźrzał s piekłá rotę kiedy ſie ruſzyłá/ A po ſwiátu ſzyroko wnet ſie roſproſzyłá. RejWiz 82v.

»rozproszyć się po świecie (światu), po wszej ziemi« = dispergi in superficie omnis terrae PolAnt [szyk zmienny] (3:1): RejWiz 82v; ábychmy ſobie vczynili ſławę/ przed tym niż ſię ſnadź roſproſzemy po wſzey źiemi. BibRadz Gen 11/4; GórnTroas 64; Iedni z was poginiecie głodem/ drudzy mieczem/ á trzeći ſię po świećie roſproſzyćie. SkarKazSej 706a.

»tam, sam się rozproszyć« (1): Troiánie iedni tám/ drudzy ſám/ roznie ſie [...] roſproſzyli GórnDworz Zv.

a. O zwierzętach; przen: o wiernych zwanych przenośnie owcami (10): Leop Mar 14/27; A (ták) rozproſzyły ſię [owce] bez páſterzá/ że były ſtráwą káżdemu zwierzowi polnemu/ y rozproſzyły ſię. BudBib Ez 34/5, Ier 10/21; LatHar 691, 706; Vderzę páſterzá/ y roſproſzą ſię owce trzody. WujNT Matth 26/31, Mar 14/27.

rozproszyć się dokąd (1): wyzwolę ie ze wſzech mieyſc do ktorych ſię rozproſzyły BudBib Ez 34/12.

Zwrot: »po wszem obliczu ziemie się rozproszyć« (1): po wſzem oblicżu ziemie rozproſzyły ſię [super omnem superficiem terrae dispersae sunt] droby moie BudBib Ez 34/6.
b. Rozprzestrzenić się, objąć zasięgiem większy obszar (1):
Zwrot: »po wszytkim świecie się rozproszyć« (1): kthory [Kościół św.] [...] był zá Kryſtuſá y Apoſthołow iego/ y po wſzytkim ſwiećie ſię roſproſzył. KrowObr 186.
2. Nie pozostać całym (12):
a. Przestać stanowić jedność (2): Przetoſz áby ſię nie rozproſzyło święte zebránie iego/ [...] ſzedł [...] do Papieżá Grzegorzá dzieſiątego: proſząc o poćwierdzenie życia onego ſług Bozych w Regule świętego Benedyktá. SkarŻyw 472.

rozproszyć się czym (1): CzechRozm 189v cf W przeciwstawieniu.

W przeciwstawieniu: »zebrać się ... rozproszyć się« (1): ktory [zbór]/ to pewna/ iáko ſie cudámi zbierze/ tákże ſie też záś drugimi prętko roſproſzy CzechRozm 189v.

b. Zniszczeć, zginąć, ulec zniweczeniu (5): BibRadz Prov 21/6; Rozproſzyli ſię potym zmysleni Bogowie Prot B; iż ia ná táki pokoy ktory ſwiát dawa puſzcżę miecż/ iż ſie bárzo roſproſzyć muśi. RejZwierc 132v.

W porównaniu (1): A iáko proch ktory wicher po powietrzu nośi/ Ták ſpráwá ludzi złośćiwych wſſytká ſie roſproſſy. LubPs Bv.

Zwrot: »wniwecz się rozproszyć« (1): Gdyż wyem że ſie cyáło moye ták w niwecż roſproſzy LubPs Hv.
α. [Rozpaść się:
Zwrot: »rozproszyć się w kęsy«: Aſz Pan Bog cudo vcżynił/ koło [którym był łamany św. Klemens] ſię roſproſzyło wkęſy/ á on iáko ieden zdrowy ſtánął. SkarŻyw 144.]
c. Ulec roztrwonieniu, zmarnować się (5): RejKup E; Bo ſie záwżdy łákomego roſproſſy zbyeránye LubPs K4v; Kroleſtwo vmieráiąc dwiemá ſynom zoſtháwił/ z ktorych niezgody Páńſtwá/ kroleſtwá przez oycá nábyte roſproſzyły ſie BielKron 240v.

W porównaniu (1): iż to [tj. majętności] w iedney godzinie iáko dymem ábo iáko prochem ku gorze wichrem wynieſionym to ſie tobie roſproſzyć może. RejPos 264.

Zwrot: »marnie się rozproszyć« (1): Iuż ſie ony bogáctwá márnie roſproſzyły RejWiz 99v.

Formacje współrdzenne cf PROSZYĆ.

Cf 1. ROZPROSZENIE, ROZPROSZONY

KW