[zaloguj się]
[pdf]

ROZPROSZONY (153) part praet pass pf

rozproszony (152), rozpruszony (1); rozproszony : rozpruszony StryjKron (1:1).

rozproszony (140), rozproszon (13).

roſ- (124), roz- (27).

Pierwsze o jasne; -pro- (14), -pró- (5); -pró- OrzJan, GórnTroas (2), SiebRozmyśl; -pro- : -pró- Mącz (11:1); w formach złożonych -on- (14), -ón- (1) KochPieś; formy niezłożone z tekstów nieoznaczających ó.

Fleksja
sg
mNrozproszony, rozproszon fNrozproszona, rozproszonå nNrozproszon(e), rozproszono
Grozproszon(e)go Grozproszon(e)j G
Arozproszony A Arozproszon(e)
pl
N m pers rozproszeni
subst rozproszon(e), rozproszon(e), rozproszony
G rozproszonych
D rozproszonym
A m pers rozproszoné, rozproszonych
subst rozproszon(e)
I m rozproszonymi, rozproszon(e)mi

sg m N rozproszony (10), rozproszon (3); ~(attrib) -ony (2); ~(praed) -on (3) RejPs, BibRadz, ArtKanc, -ony (2) Mącz, RejPos. ◊ G rozproszon(e)go (1). ◊ A rozproszony (6). ◊ f N (praed) rozproszona (4), rozproszonå (1); -ona RejPs, LubPs, RejPos; -ona : -onå BibRadz (1:1). ◊ G rozproszon(e)j (1). ◊ n N (praed) rozproszon(e) (5), rozproszono (5); -on(e) RejPs, LeszczRzecz, BibRadz; -ono HistAl, RejZwierc; -on(e) : -ono RejPos (2:3). ◊ A rozproszon(e) (4). ◊ pl N m pers rozproszeni (46); -eni (2) OpecŻyw, GórnTroas, -éni (1) SiebRozmyśl, -(e)ni (43). subst m i n rozproszon(e) (6). f rozproszon(e) (14), rozproszony (1); ~(attrib) -on(e) (6); ~(praed) -on(e) (7), -ony (1) TarDuch. ◊ G rozproszonych (12). ◊ D rozproszonym (6). ◊ A m pers rozproszoné (16), rozproszonych (2); -ych StryjKron; -é : -ych CzechRozm (1:1); -é (1), -(e) (15). subst rozproszon(e) (7). ◊ I m rozproszonymi (2) LubPs, CzechRozm, rozproszon(e)mi (1) BielKron.

Składnia dopełnienia sprawcy: rozproszony od kogo, od czego (3).

Sł stp s.v. rozprószyć, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. rozprószny.

1. Znajdujący się w różnych miejscach, zwykle wskutek czyjejś ingerencji; dispersus PolAnt, Vulg, Cn; dissipatus PolAnt; lacer, palatus Mącz; sparsus Cn (134):
A. O ludziach lub zwierzętach (123):
a. Przebywający w różnych stronach, zwykle po opuszczeniu rodzinnej ziemi; żyjący z daleka od siebie (80): WróbŻołt cc6v; RejPs 55, 86; BibRadz I 358d marg; iż Ruś wezwána ieſt od rozſiania/ to ieſt roſſeia [lege: rozsieja]/ á w tym ſie zgadzáią z Greki/ ktorzy ie zową [...] ſpory/ tho ieſt rozproſzeni/ bo ſie po wſzytkiey Europie rosſiali. BielKron 427, 266; Mącz [274]c; Ale teras gdy ſię náwroćili do Bogá ſwego/ tedy ſię wroćili z onych mieiſc gdzie byli roſproſzeni BudBib Iudith 5/17; CzechRozm 82v; ſámi Zydowie praw ſwych zakonnych/ vżywáć teraz nie mogą/ będąc od Bogá y roſproſzeni y opuſzcżeni CzechEp 32; O Páſterzu náſz doſtoyny/ náwiedź lud ſwoy roſproſzony. ArtKanc K13; Czy znowu ſię wroćić Polacy chcećie do onego żywotá źwierżęcego/ gdy ludźie rozproſzeni po leśiech/ po błotách mieſzkáli GórnRozm L4v; [św. Jakub] piſze ten liſt do dwunaśćiu pokolenia Zydow roſproſzonych WujNT 784, Ioann 7/35, Act 8 arg, 8/4.

rozproszeni miedzy kim (1): á przetożeś nas dał w łup [...] onym wſzytkim miedzy ktoremi ieſteſmy rozproſzeni. BibRadz Tob 3/4.

rozproszeni po kim, po czym (29): w niey [w ziemi alańskiej] nikth nieprzebywa abowiem wſzytci iey obywace wypędzeni y rozproſzeni po cudzich ziemiach poginęli. MiechGlab 41; KromRozm II e4; BibRadz 3.Reg 22/17, 1.Petr 1/1; BudBib Tob 14/6; Y ták ręką y niewolą pogáńſką Turecką od Bogá pokaráni [Grecy]/ po rozmáitych kroleſtwách rozproſzeni ſą. SkarJedn 305; CzechEp 60; NiemObr 52; PIotr Apoſtoł Ieſuſá Chriſtuſá/ wybránym przychodniom roſproſzonym po Ponćie/ Gáláciey/ Káppádociey/ Aziey/ y Bithyniey WujNT 1.Petr 1/1, s. 516. Cf Wyrażenia.

rozproszeni gdzie (1): wſzytkim w Polſzcże/ w Litwie/ w Ruśi/ w Pruſiech/ w Mázowſzu/ ná Kuiáwách/ ná Podgorzu/ y gdzie indziey roſproſzonym [...] Marćin Cżechowic [...] Láſki/ pokoiu/ y miłoſierdzia/ od BOgá Oycá [...] życży CzechRozm A2.

rozproszeni skąd (2): BudBib Tob 14/6; iż ná on cżás żydowie roſproſzeni będąc z źiemie ſwey/ miedzy pogány poſpolićie mieſzkáli. CzechRozm 76v.

W przeciwstawieniu: »rozproszony ... zgromadzony« (1): KromRozm III E6v cf »tam i sam rozproszeni«.

W porównaniach (5): iz też żydowie mieli być rozproſzeni iako proch WróbŻołt L5; BibRadz 3.Reg 22/17; BielKron [852]; WujNT 38 marg; Bárzo bowiém bez niego/ byli vtrapieni/ Iáko owce bez páſtérzá/ wſzyſcy rozpróſzéni. SiebRozmyśl K2v.

Zwrot: »rozproszone zebrać, zgromadzić (a. zgromadzać), skupić« = dispersos congregare PolAnt, Vulg (4:4:2): ábowiem on lud roſproſſony ſwoy zgromádzáiąc ná iednem mieſcu záwżdy oſadza. RejPs 216; Laceras gentes colligare, Roſproſzone ludzie zebráć. Mącz 181b; GórnDworz Kk5v; RejPos 261v; BudNT Ioann 11/52; bo dla niey [dla jedności] ná świát przyſzedł [Jezus]/ [...] áby ſyny roſproſzone w iedność ſkupił SkarJedn 55, A3, A7, 19; WujNT Ioann 11/52.
Wyrażenia: »po narodziech (narodach), w narodziech rozproszeni« (2:1): Widziſz yákechmy w národzyech ſą roſproſſonymi LubPs Y4; CzechRozm 82; iáko nawyżſzy kápłan w ſtárym zakonie miał zwierzchność nád wſzytkimi Zydy/ nie tylko nád tymi co byli w Ieruzálem y w Iudſkiey ziemi/ ále y nád tymi/ ktorzy byli po rozmáitych narodách roſproſzeni WujNT 784.

»po świecie (światu) (a. po krainach świata), po krolestwach ziemie rozproszon(y) (rozproszeni)« [szyk 14:3] (16:1): WróbŻołt L6, S5, S7; Wierżę też iż ieſt ieden prawdziwy/ y ſwięty koſcioł chrzeſcijaq¨ſki [!]/ po wſzyſtkim ſwiecie roſproſzony SeklWyzn Bv; LubPs hh3; Poráźi ćie Pan nieprzyiaćioły twemi/ [...] á będźieſz roſproſzon po wſzytkich kroleſtwách źiemie [eris in commotionem omnibus regnis terrae]. BibRadz Deut 28/25; RejAp AA6v, [13], 34v, 92v; RejPos 49, 51, 139v, 260v; RejPosWstaw [1432]v; CzechRozm 114; bo oni [apostołowie] po świećie roſproſzeni roznieśli Ewánielią po rozmáitych kroleſtwách SkarŻyw 536.

»tam i sam rozproszeni« (1): iż duch S. Apoſtołom nye tám y ſąm roſproſſonym/ ále w yednym domye zgromádzonym dan yeſt KromRozm III E6v.

Przen (6): Szeroko ieſt roſproſſone vćiſnienie ſercá mego RejPs 36v; ktorych myſli/ ſpráwy y obycżáie/ rozmáicie po ſwiecie latáią/ á dziwnie ſą roſproſzone RejPos 132v.

rozproszone miedzy kogo a. miedzy kim (1): Imioná ich niech będą roſproſzone miedzy pogány [Dispergantur in gentes nomina eorum] BudBib 4.Esdr 2/7.

W porównaniu (1): ku czemu wy [ewangelicy] też nas [...] wiedźiećie: ábyſmy [...] byli ná koniec w Polſzce bez Krolá/ ták roſproſzeni iáko owce bez páſterzá. OrzRozm B.

Zwrot: »rzeczy rozproszone zgromadzać« (1): Oná [miłość] żywioły iednocży/ [...] Oná rzecży roſproſzone zgromadza GórnDworz Mm6v.
Wyrażenie: »rozproszeni po narodziech« (1): A ták y nas miły pánie obácz miłoſćiwie ktorzychmy ſą roſproſſeni myſlámi ſwemi po rozlicznych národziech RejPs 158v.
α. W funkcji rzeczownika (10): też y ſynowie roſproſzonych z ludu twego/ ruſzą ſię BibRadz Dan 11/14.

rozproszeni miedzy kogo a. miedzy kim (1): do ktorego [Jeruzalem] wiechał [Mesjasz] y [...] lud ſobie zebrał/ przez ktoryby potym roſproſzonych miedzy pogány zgromadzał? CzechRozm 121.

rozproszeni skąd (2): BibRadz Is 11/12; Y będźie znáczna Troia/ á z niéy rozpróſzeni/ Wrócą ſie do oyczyzny przez ćię zgromádzeni. GórnTroas 36.

Zwrot: »rozproszone zgromadzać, skupić« (6:1): TarDuch D3; KromRozm III A8v; Pan [...] Roſproſzone w Izráelu miłośćiwie zgromadza LubPs ff2v; CzechRozm 121; LatHar 584, 621; Syn Boży zá to vmárł/ [...] áby roſproſzone ſkupił. SkarKaz 638b.
b. Którzy rozbiegli się przestraszeni (43): Mám lutoſtz nad moiémi braciſſki apoſtoly/ ktorzy boiaznią ſą rozproſſenij OpecŻyw 167; TarDuch D6v; WróbŻołt 91/26; RejPs 97; Ci ptacy známionowáli Fáráoná y Egipcyány/ kthorzy mieli być roſproſzeni. BibRadz I 8b marg, Is 10/31, Ier 25/34; BielKron 39v; Lecz oni ktorzy byli roſproſzeni przed vtrapieniem ktore ſię sſtáło zá Szczepaná/ záchodźili áż do Pheniciey/ y Cypru WujNT Act 11/19, Act 5/37.

W porównaniu (1): A nieynáczey będą roſproſſeni iáko bywa dym ſkominá roſproſſon od wiátru RejPs 97.

Zwrot: »rozproszone zgromadzić« (1): wás zwoleniki moie/ cżaſu mé męki roſproſſoné zgromadzę OpecŻyw 98v.
α. O zwierzętach (31): BibRadz Ez 34/12; Displicatas volucres per translationem dixit Varro pro Disgregatas et Dispersas de apibus loquens, Rozproſzone. Mącz 306a; RejPos 166v; Iáko ſię pyta páſterz o ſtadzie ſwem/ onego dniá gdy bywa wpośrzodku drobow ſwych rozproſzonych BudBib Ez 34/12.

W porównaniu (1): Izráel ieſt iáko trzodá rozproſzoná BibRadz Ier 50/17.

Przen: O wiernych nazwanych przenośnie owcami lub (1 raz) kurczątkami (13): TarDuch C2; abychmy niebyli roſproſſeni od ciebie paſterza twego będąc właſne owieczki twoie RejPs 109v; Leop Zach 11/16; BibRadz Ez 34/5, 12, Mar 14/27; y cżyżecieſmy ⟨to kiedy⟩ záſłużyli ty nędzne/ złe/ á ſwowolne śirotki twoie/ iż nas ták/ nie inácżey ie⟨dno iá⟩ko kokoſz żáłoſna/ zgromádzáć racżyſz pod ty ſwięte ſkrzydłá ſwoie/ ty roſ⟨proſzo⟩ne kurcżątká ſwoie. RejPos Ooo2v, 123v, 281; SkarJedn 301; ArtKanc K14v.

W przeciwstawieniu: »rozproszony ... zgromadzony« (1): áby owce roſproſzone/ á wilkom niezgodą wydáne do iedney owczárniey [...] zgromádzone być mogły. SkarJedn A4v.

Wyrażenie: »rozproszone po wszytkiej ziemi« (1): Owce moie błądźiły po wſzythkich gorách/ á po wſzech wyſokich pagorkách/ y roſproſzone ſą po wſzythkiey ziemi [super omnem superficiem terrae dispersae sunt] BibRadz Ez 34/6.
β. W walce: zmuszony do bezładnej ucieczki; disiectus Miech, Mącz (13): á gdy krol ich był wzięt w niewolą, tedy woyſko iego roſproſzone, cżęſcią pobitho/ cżęſcią też zaprzedano. MiechGlab 38; RejZwierz 6; BibRadz 1.Reg 11/11; tráfiło ſie k temv iż pobráli Luzytani w ten cżás ná morzu wiele Máchometan ledwo drudzy vćiekli do Aden miáſtá ci nawięcey náſzey krwie prágnęli [...]. Ale Bog [nas uchronił] [...]/ bo ten ktory nád námi ſtrażą miał kazał zámknąć brony przed tymi Máchometany roſproſzonemi BielKron 457v, 387; Mącz 162b; RejPos 64; RejZwierc 126, 163; A ták ty dwie woyſká Moſkiewſkie wielkie [...] dziwną mocą Bożą y dzielnością Litewſką były roſpruſzone StryjKron 772, 260.

W połączeniu szeregowym (1): Miserandum in modum milites populi Romani capti, necati, deserti, dissipati sunt, Bárzo mizernie służebny lud ludu Rzimskiego poymány/ pobity/ opuſzczony y roſproſzony yeſt. Mącz 224d.

Szereg: »porażeni i rozproszeni« (1): A gdy Iozue poſłał przećiw miáſtu Háy/ poráżeni y roſproſzeni Izráelitowie BielKron 47v.
B. O przedmiotach (8): A iż księgi ziemskie zawkrzeńskie [...] są rozproszone i pieczęć ziemska zginęła [...]. przeto deputujemy do p. Sędziego i do p. Podsędka Zawkrzeńskich [...] ku zebraniu tych ksiąg i produkt rozproszonych ZapMaz II G 61/159-160v.
a. Rozrzucony bezładnie na pewnej przestrzeni (6): rozproſzony ſą wſzitki koſci moie. TarDuch A3; Disiectae naves, Roſproſzone łodzie. Mącz 162b, 162b; VCieſzna lutni/ w któréy ſłodkié ſtróny Bijąc Amphión/ kámien roſproſzóny Zwabił ná kupę KochPieś 49.

rozproszone po czym (2): BiałKaz D4v; lecz okrętów Tyśiąc rozbitych widźiał/ y moc ſprzętów Okrętowych/ ſztuk ktemu pokruſzonych/ Po niefortunnym morzu rozpróſzonych. GórnTroas 67.

C. O płynach i ciałach lotnych (2):

W porównaniach (2): RejPs 97; á (ták) rozproſzona będzie krew iych iáko proch/ á ćiáło iych iáko gnoy. BudBib Soph 1/17.

Wyrażenie: »rozproszon od wiatru« (1): A nieynáczey będą roſproſſeni iáko bywa dym ſkominá roſproſſon od wiátru RejPs 97.
2. Który nie pozostał cały (14):
a. Który uległ rozłamowi (2): rácż przywieść lud ſwoy w iednotę/ [...] Ktory ieſt bárzo roſproſzon ArtKanc K13.
Przen (1):
Szereg: »rozerwany i rozproszony« (1): á to ták wielkié rozerwánié/ [...] któré krześćiiáńſtwu wielką vtrátę przynioſło/ [...] to nieſczęśćié mówię/ ták ſzéroko rozerwáné y rozpróſzoné [...] vſkróm. OrzJan 132.
b. Zniszczony, zniweczony, doprowadzony do upadku; prostratus Mącz (10): po ſmierći twey kroleſtwo náſze będzie roſproſzono [regnum nostrum dissipabitur] HistAl N3v; BibRadz Am 1/2; Mącz 415a; vcżyńże lepiey/ áby były rozproſzone [ut dissipentur] miáſtá/ y wſzytkie zgromádzenia ludzkie ModrzBaz 31v.

W porównaniach (2): á domy y potomſtwá ich/ iáko liſcie z drzewá bywáią z wiátrem roſproſzone. RejPos 163; kthorych iáko wiátr pámięć będzye roſproſzoná. RejPos 322.

Wyrażenia: »marnie rozproszony« (2): Bo oni [sprzeciwnicy moi] gdy ták będą márnye roſproſſeni/ Iuż nye mogą nigdy być niczym náſyceni LubPs O4v, ee3v.

»wniwecz rozproszony« (2): chwałá oná domv iego wniwecz będzie roſproſſoná RejPs 73v; LubPs ee3v.

»rozproszony do szczątka« (1): Iżby roſproſſoná byłá pámyęć ich [złych] do ſſcżątká LubPs Zv.

c. Roztrwoniony; przen (2): áby kiedy ono thák wielkie zebránie ich [Polaków]/ kthorego zá cięſzką pracą y przelaniem krwie ſwoiey doſtáli/ nie było iákim ſproſnym nieporządkiem roſproſzone LeszczRzecz A3.
Fraza: »dobro będzie rozproszono« (1): iż kto zemną nie ieſt/ przećiwko mnie ieſt/ á wſzytko dobro iego będzie roſproſzono. RejPos 67.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Dissipata connectere, Roſproſzone rzeczy złączáć. Mącz 396a, 403d, 404a, 469c; Calep 331b.

Cf NIEROZPROSZONY, ROZPROSZYĆ, ROZPROSZYĆ SIĘ

KW