[zaloguj się]
[pdf]

PŁASZCZYK (29) sb m

-å- (23), -a- (1); -å- : -a- Mącz (1:1).

Fleksja
sg pl
N płåszczyk
G płåszczyka
A płåszczyk
I płåszczykiem
L płåszczyku płåszczykåch

sg N płåszczyk (11). ◊ G płåszczyka (1). ◊ A płåszczyk (4). ◊ I płåszczykiem (11); -em (1), -(e)m (10). ◊ L płåszczyku (1). ◊ pl L płåszczykåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Dem. od „płaszcz”; palliolum Mącz, Calep, Cn; amiculum Mymer1, Bart Bydg; pallium Murm, Mącz; calthula, clamys, paenula, pallula Mącz; palliastrum Cn (29): Odzyenye yako ſukyenką myala [Maryja] zbyala czeruona plaſzczyk yako by modry tey baruy yako nyebo iaſne PatKaz III 122; Murm 152; Mymer1 31v; BartBydg 8b; RejZwierz 35v; Misellum pallium, Nędzny płaſzczyk. Mącz 224b; Virgatus, Płaſzczik purpurą oſtreſowány/ obrámowány. Mącz 499a, 32b, [273]c, d, 290b, 502c; Palliolum – Płaſzczik, metlik. Calep [748]a; [hazuka czarna [...]; mentlik czamletowy, czarny; płaszczyk czarny, burakowy, podszyty białym futrem InwMieszcz 1600 nr 305].
Zwroty: »płaszczyk nosić« (1): Sagatus, Który tákowy kitel álbo płaſzczik nośi. Mącz 364c.

»płaszczykiem [co] przyodziać« (1): Możeſz kſztałtnym płaſzczykiem rámioná przyodźiáć. ZbylPrzyg B3v.

»wdziewać płaszczyk« (1): Ktora kſztałtną vrodę ma ieſzcze do tego/ Może częſto nie wdźiewáć płaſzczyká zwierzchniego. ZbylPrzyg B4.

Wyrażenia: »płaszczyk dwojczysty« (1): Diplois, Futrowáne álbo dwoyiſte odzienie/ mántel/ Płaſzczik dwoycziſti álbo drugiem ſuknem podbity. Mącz 89c.

»płaszczyk zwierzchni« (1): ZbylPrzyg B4 cf »wdziewać płaszczyk«.

Szereg: »kitel albo płaszczyk« (1): Mącz 364c cf »płaszczyk nosić«.
Przen (11):
a) Pozór, zasłona (11): Zá twoią ſpráwą oſzuſt ſwoie fałſze zdobi/ W piękny płaſzcżyk/ kiedy co foremnego zrobi. KlonWor 1.
Zwroty: »płaszczykiem się odziewać, [okryć się]« (1): nie mogą Zborowi Chriſtuſowemu/ ták barzo ſzkodzić/ [...] ći ktorzy ſie płaſzcżykiem Chriſtyáńſkim/ y ſámym imienim Chriſtuſowym odzywáią. CzechRozm 1v; [Oni áby mieli płaſzcżyk iáki ktorymby ſie okryli Xiążę ná to przywiedli/ áby te ludźie Krolowi Polſkiemu ná potrzebę Inflantſką ofiárował BielKron 1597 619].

»pokryć, [zakrywać] płaszczykiem« [w tym: czego (1)] [szyk zmienny] (1): od dawnego cżáſu ſtáráli ſię/ y dźiśia ſię ſtáráią [papieżowie rzymscy] o tákowe forytarze/ ktorzyby tę ich niezbożność pokryć/ nieiákiem domniemánym płaſzcżykiem ſpráwiedliwośći [tekst zniekształcony, prawdopodobnie: mogli] NiemObr 65; [MAſz iuż opiſano [...] : iáko ſie z ſtarémi kácerzmi zgadzáią á ich kácerſtwá/ owcżym płaſcżykiem zákrywáią WizFałeczDucha F2v.]

Wyrażenie przyimkowe: »pod płaszczykiem« [w tym: czego (7)] (8): Naprzod tedy ná to odpowiedam/ co nam wobec wſzytkim zádáie. W przedmowie do K.I.M. Zebyſmy bluźnierſtwá przećiw Bogu/ y rzecżam ś. pod płaſzcżykiem iákiegoś zmyślonego [...] pobożeńſtwá/ [...] cżynić y wykonywáć mieli. CzechEp 54 [idem NiemObr], 27, 132, 381; NiemObr 150; Sámiſz Lutheranowie zowią tę Confeſſyą Polniſcher ſtiffel Polſka ſkornia/ ktora ſię ná obie nodze przyzuie; bo pod płaſzcżykiem tey to Confeſſyey chowáią ſię w Niemcech Lutheranowie ReszPrz 70; OrzJan 119; A Naprzod o tych ktorzy pod płaſzcżykiem Nabożeńſtwá oſzukiwáią. KlonWor 46; [A ták ſię ma o pokoy ſtáráć/ iákoby pod płaſzcżykiem pokoiu nie krzewiło ſię odſzcżepieńſtwo WerReguła 26; BudUrzęd 2v].
b) [Zwrot: »ołownym płaszczykiem obuć« = zastrzelić: Wieprzá ták ná Cżłochowie Myśliwcy doſtáią/ [...] Ze go tylko ołownym płaſzcżykiem obuie/ do śieći go nię pędźi áni chárty ſzcżuie. BielawMyśl D2.]
a. Wierzchnie okrycie duchownego (1):

W połączeniu szeregowym (1): Káżdy [ksiądz] w roznym vbiorze/ á w dziwnym birecie/ w koſzkach/ w komżach/ w płaſzcżykach/ iáko ie thám wiecie. RejWiz 161v.

Synonimy: kitlik, mętlik.

MN