Przynosić ulgę, ukojenie w smutku lub innej przykrości, dodawać otuchy, przynosić nadzieję (najczęściej słownie); o Bogu też: udzielać łaski; consolari HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; confortari HistAl; explere, focillare, focillari Mącz; allevare aerumnas dictis, alloqui (in luctu), consolari dolorem a. humilitatem a. in miseriis a. luctum a. solacio, consolationem adhibere, consolatione lenire a. permulcere a. uti, inducere animum iacentem in spem cogitationemque meliorem, levare luctum solacio a. curam et angorem animi sermonibus et consilio, mitigare tristitiam, recreare (animos afflictos), solari metum a. verbis, solacio afficere a. uti solacium adhibere a. dare a. praebere Cn [kogo] (68): Tamże będątz długo ſ nijmi rożmáwiál ij laſkawie ié pociéſſál. OpecŻyw [162]v, 86, 178v; HistJóz E4v; Iezu kthory po wyſzciu Iudaſzowym Zwolenniki pocieſzaiącz ſlodziuchnes gim kazanie vcżynił. TarDuch B8v; FalZioł IV 18d; WróbŻołt G2, K5v; RejPs 112v; SeklKat K2; Tedi Alexander pocieſzał ie mowiąc/ O moi namocnieyſzy Ricerze/ nie ſmęccie ſie z nicżego HistAl H6, F8v, G7v; KromRozm II e2; LubPs O5 marg, R5, ff marg; BielKron 211v; Mącz 304d, 400a, b; BudBib Is 40/1 [2 r.], Zach 10/2; BudNT 2.Cor 7/5; MWilkHist Iv; Przeto żoná/ gdy ſię przytráfi [...] iáki fráſunek/ tedy ma mężá poćieſzáć/ vſługuiąc mu/ dobrey nádźieie dodawáiąc/ tuſząc lepſzą fortunę WerKaz 289; ArtKanc C18, M17v, Q9, V3.

pocieszać z kogo [= po kim] (1): A wiele ſie było ludzi zeſzło z żydoſtwá/ áby byli pocieſzáli onę Martę i Márią z onego vmárłego brátá ich. RejPos Ooo.

pocieszać czym (9): A gdyż go ſmutnego oglądał/ Táko go ſłowy poćieſzał BierEz G4; FalZioł V 20b; RejPs 112v; GliczKsiąż B3; BielKron 209; BiałKat 335v; Boć z námi ſam Bog ſtoi w polu/ poćieſzáiąc nas łáſką ſwoią ArtKanc K7. Cf »pocieszać Duchem«, »weselim pocieszać«.

pocieszać przy kim [= po kim] (1): Ani (chlebá) łámáć dla nich przy płácżu (będą)/ poćieſzáiąc kogo przy martwym [ad consolandum eos super mortuo] BudBib Ier 16/7.

pocieszać w kim [= kim] (1): Tákież Tobiaſzowi/ tákież Abráámowi gdy pokuſzał wiernośći ich w ſynacżkoch ich: á iż mu nie zmienili ſtałośći ſwoich/ iáko ich záſię pocieſzáć racżył rozmáicie w onych iuż nápoły ſtráconych dzyatkach ich. RejPos Ooo3.

pocieszać w czym (6): HistAl I3v; ktory [Bóg] cżłowyeká záſmuca y zás pocyeſſa w chorobye/ w przygodzye/ y záś vzdrawya GliczKsiąż C3v. Cf »w smutku pocieszać«, »pocieszać w żałości«.

W połączeniach szeregowych (8): SeklKat G2v, P3 [2 r.]; LubPs F3; Mącz 132b; iż do tákiego ſercá obiecuie ſam sſthępowáć á ie náwiedzáć y pocieſzáć poſpołu s Synem ſwoim y s tymże Duchem s. RejPos 180v; RejPosWstaw 44; ArtKanc A13v.

W przeciwstawieniach: »smucić (a. zasmucać, a. być zasmucon) (3), drapać sumnienia ... pocieszać« (4): TarDuch A7; GliczKsiąż C3v; SarnUzn H6; Wola y dobrotliwość Bogá Wſzechmocnego/ Ktory weſołych ſmući poćieſza ſmutnego. KołakCath C.

W charakterystycznych połączeniach: pocieszać apostoły, bracią, człowieka (pokutującego) (2), czujące, lud (2), męża, nędznika, niskie, pragnące łaski, rycerze, swoje miłośniki, wszytkich (2), zwolenniki (swe) (2); pocieszać jeden drugiego (2); pocieszać ciałem, pisanim, słowy (3); pocieszać przy martwym, w chorobie, w dziatkach, w przygodzie, z zmarłego brata; pocieszać łaskawie (2); pocieszać mowiąc (3); mowić pocieszając (3).