[zaloguj się]
[pdf]

1. POD (6583) praep

pod (6526), pode (57); pod : pode [w tym: podeń (15), podemną (11)] ZapWar (55:7), FalZioł (178:1), LibLeg (63:2), RejPs (33:1), SeklWyzn (4:2), LibMal (41:1), SeklKat (25:1), LubPs (61:1), KrowObr (100:6), RejWiz (121:2), OrzList (4:1), RejZwierz (53:1), BibRadz (195:1), OrzRozm (29:1), BielKron (783:3), Mącz (253:1), OrzQuin (36:1), HistRzym (39:2), RejPos (284:1), RejZwierc (156:2), BudBib (83:1), HistHel (3:1), SkarJedn (49:1), KochPs (31:3), SkarŻyw (120:1), CzechEp (151:2), KochPhaen (26:1), PaprUp (16:1), ActReg (42:1), LatHar (43:1), SarnStat (531:5), KmitaSpit (29:1).

o jasne (w tym: KochPs póde, Mącz pód).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
I. Cum I (4878):
1. Określa stosunki przestrzenne; sub HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat, Cn; subter Miech, Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; in Vulg, Mącz, Modrz, Cn; subtus Vulg, PolAnt; desubtus Miech; inter, desubter, prope PolAnt; infra Cn (1759):
A. Wskazuje na obiekt, poniżej którego coś się znajduje; w niektórych odcieniach znaczeniowych też w ujęciu poziomym: tuż za (1387): BierEz S4; Thenże proch wziąć/ gumi arabicum/ dragantum/ to wſzytko roſpuſć Rożaną wodką, á gałecżek ſtego nadziałać/ ktore biorącz w vſta po iedney/ dzierżeć pod ięzykiem FalZioł III 30d (25); GlabGad E7 (4); MiechGlab 71 (2); KłosAlg F2; RejPs 207v; Item zeznal yſch znyedzielye na ponyedzialek wnoczy [...] wilupili pywnyczą pod domem pana Mokronoſkyego LibMal 1554/184 (4); LudWieś A4; LubPs C2v (2); RejWiz 56 (4); Vcżyniż [...] koronę złotą rzezáną [...]. Pod koroną będą obrącżki złote Leop Ex 25/27 (8); RejZwierz 118v (5); WyprKr 3v (3); iáki ieſt trzaſk ćiernia pod gárncem/ tákowyć ieſt śmiech ſzalonego. BibRadz Eccle 7/7 (6); OrzRozm N3; BielKron 3v (6); Cardiaca [...], Kordiaká/ niemoc kiedy człowiek cierpi wielkie vciążenie ná ſercu y ynſzich wnętrznośćiach pod pierſiami Mącz 38b (7); Prot A3; A ieſliby ſye iemu krwie niegodźiło puśćić/ poſtáwić mu báńki pod żebry ná brzuchu SienLek 61 (21); LeovPrzep A3v; á pás złoty był pod pierſiámi iego. RejAp 14v (8); GórnDworz Ee5v (2); HistRzym 17 (3); RejPos 6 (5); GrzegŚm 60; KuczbKat 435; RejZwierc 84v (7); BielSpr 64; BudBib Ex 30/4 (8); HistHel C; Strum E3v (4); CzechRozm 261 (5); PaprPan N4v; ModrzBaz 12v (2); Oczko 8 (2); Doły pódemną kopáią [nieprzyjaciele] przećiw práwu twemu. KochPs 182 (3); SkarŻyw 166 (2); CzechEp 225 (2); KochFr 20 (2); KochMRot C2; Grzbiet [Hydry] podelwem ſye ſnuie/ á koniec ogoná Dźiwnie vrodzonégo dośięga Chyroná. KochPhaen 17 (19); BielSjem 40v; Calep 217a (2); GostGosp 96 (3); GrabowSet Sv; KochFrag 14; Pod ſobą vyźrzyſz nieprzyiaćiele ſrogie/ ktoreś zwyćiężył LatHar 680 (3); PowodPr 24; WujNT 1.Cor 10/1 (6); CiekPotr 72 (2); CzahTr C2; SkarKazSej 658b.

W przeciwstawieniach: »pod ... na (13), nad (9)« (22): (marg) Sżcżęſciu nikth nie dufay (–) Kto na koniu pod koniem przydzie być kazdemu RejJóz 15v; RejWiz 71; y oddzielił [Bóg] wody kthore były pod vtwierdzenim/ od onych kthore były nád vtwierdzeniem. Leop Gen 1/7; BibRadz Gen 1/7; Mącz 210b; OrzQuin K3; SienLek 182v (2); RejAp 51 (4); Podemną ieſt doł piekielny: nádemną ieſt miecż oſtry/ to ieſt boży ſąd HistRzym 94v; RejPos B (7); RejZwierc 144; BudBib Gen 1/7.

Połączenia: »nisko pod« (1): Prawie iáko Puſtołká [fałsz] niſko pod nią [prawdą] lata RejWiz 2.

»pod samym ...« (5): Też bańki pod ſamemi łopatkami poſtawione, cięſzkoſci pierſi y bolenie gich vſmierzaią. FalZioł V 60v (3); LeovPrzep A3v; KochWr 40.

Wyrażenia przyimkowe: »pod brodą« (3): FalZioł V 60v; Zyłá pod Brodą/ pomaga kiedy bolą Czeluśći SienLek 35v; KochMon 32.

»pod chorągwią, proporcem, znakiem, białym orłem, herbem, klejnotem« [w tym: pod proporcem, chorągwią (1)] = w jednolitej grupie, której wyróżnieniem jest wspólny znak (też w znaczeniu przenośnym); sub vexillo Mącz, Modrz, JanStat; sub signo Mącz, JanStat (30:3:3:1:1:1): ConPiotr 32v; atim znakiem y haſlem naznaczonyſmy ze yeſteſmy ludem naſzego kxiązęcia pana Ieſu Chriſtuſſa pod ktorego znakiem mamy przeciw grzechom vſtawicznie walczić SeklKat T4v; Leop Num 1/52; UstPraw Dv; Pogrzeb iego [króla Zygmunta] był známienićie ſprawowan [...]: Każdy s ſwey źiemie Chorąży s ſwoią chorągwią pod źiemſkim Herbem ná koniu zbroynym był BielKron 425 (3); Sub uno vexillo mitti, W yedney rocie/ pod yednym proporcem być posłan. Mącz 491d (2); OrzQuin M4v; Prot D4v; RejAp 6v; RejPos 4 (5); BiałKat 373v; iáko pieſzych Setnik ſto ſpráwował pod iedną Chorągwią: ták iezdnych Dekuryo ieden ſpráwował 32. BielSpr 13v; CzechRozm A2; ModrzBaz 67v; StryjKron 527 (8); CzechEp 13; ReszPrz 42 (2); ArtKanc A13; GórnRozm B2; KołakSzczęśl A2v; Szláchtá powiátów przerzeczonych [...] ná tóż ruſzenié woienné/ pod chorągwią źiemie Krákowſkiéy będźie powinná woiowáć SarnStat 1217 (3).

»pod gar(d)łem« (7): Bańki pod garłem, to ieſt pod brodą ſtawiane, ſą dobre naprzeciw zębowemu boleniu FalZioł V 60v (5); RejZwierz 84v; Aruncus, [...] koſmy które pod gardłem wiſzą. Mącz 17b.

»pod niebem (niebiosy), rozpostrzeniem (niebieskim)« = wysoko; sub caelo (caelis) Vulg, PolAnt; sub firmamento caeli Vulg (17:2): KrowObr 111; Wſzytko tego ten cżłowiek rozumem doſięgnął/ By ſie tám iáko ptaſzek pod niebem wylągnął. RejWiz 10v (3); Niechay ſie zbiorą wody ktore pod niebem ſą ná iedno mieyſce/ że ſie vkaże ſucha. Leop Gen 1/9 (2); RejFig Cc2; A ptáſtwo niech lata nád źiemią pod rozpoſtrzeniem niebieſkim. BibRadz Gen 1/20 (4); BielKron 260v; SienLek 28; RejAp 53v; BudBib Gen 1/9; Phil I4v; KołakCath B3v; KlonWor 57 (2).

»pod (gołym a. samym) niebem« = na wolnym powietrzu; sub dio Mącz, Modrz, Calep; sub divo Mącz; sub caelo Calag (18): Dialis et subdialis [...], Co nie pod dachem ieſt czego dách nie nákrywa/ ále ták pod niebem yeſt. Mącz 84c (8); BielSpr 2; Hetman y żołnierze pod niebem oboz maią ModrzBaz 113v; Vnter dem freyen Himmel. Ná dworze. Ná wietrze. Pod gołym Niebem. Sub coelo. Calag 534a; KochJez A2v; KochPieś 29; Calep 173b (5).

»pod niebem (niebiosy), słońcem (a. słońca biegiem, kołem, kręgiem), Bogiem, planetami« = na ziemi, w świecie doczesnym; sub caelo (caelis), sub sole Vulg, PolAnt, Modrz [w tym: pod niebem z planetami (1)] (67:62:6:1): OpecŻyw 18v (3); PatKaz I 10 (2); taką czyſtoſzczyą ſlynye panna yaka pod bogyem vyąthſza bycz nyemoze rozumyana PatKaz III 87v (4); HistAl H2v; MurzHist L3; Gdyż pod wſzytkim Słońcá byegyem nie máſz Bogá tákiego/ Ktoryby thák przeſtrzegawał ſądu ſwego wiernego. LubPs R4 (2); KrowObr 45 (8); RejWiz 100v (5); vźrzałem pothwarzy á bezpráwia ktore ſie pod ſłońcem dzieią Leop Eccle 4/1 (8); BibRadz Gen 1/9 (14); Ktorego Demoſthená [...] náczytáć ſye go nigdy niemogę: tákież y Cyceroná: y możeli być co dźiwnieyſzego pod tym ſłońcem nád piſmá ich OrzRozm Q3; BielKron 4v (27); GrzegRóżn D2v; Coelum et quicquid coeli ambitu continetur, Swiát to yeſt niebo/ y wſziſtko to co pod nim yeſt Mącz 236d (3); RejAp 54 (2); GórnDworz Ee8; HistRzym 7 (2); RejPos 176 (6); KuczbKat 385; BudBib Gen 6/17 (8); nád ktorego [Chrystusa] iuż teraz imię/ nie máſz żadnego mieniá dánego pod niebem ludziom/ w ktorymby mogli być zbáwieni. CzechRozm 46v (4); ModrzBaz 105v; Oczko 1; Y Ziemiá/ y cokolwiek ná niéy ſye náyduie/ Y co pod niebem mieſzka/ y co ſye buduie/ Wſzyſtko pánu należy KochPs 33; SkarŻyw 4; StryjKron 86; CzechEp 311; CzechEpPOrz **4; ReszList 155; BielSen 19; KochPieś 50; Páná/ y Kmiotká/ y káżdego pod niebem cżłowieká/ ſwawola á proznowánie do vboſtwá przywiedźie GostGosp 42; GórnTroas 65; KochPij C; GrabowSet A4v (2); LatHar 593; WujNT Act 2/5 (4); WysKaz 6; WitosłLut A3v (2); KmitaSpit C4; SkarKaz 2a (2); CzahTr H2v; GosłCast 23; SkarKazSej 664a (2); Po wierzchu źiemie z przyrodzenia cżłowiek Pod iáſnym niebem/ niech prowádźi ſwoy wiek KlonFlis C2v.

»pod innym niebem« = gdzie indziej (1): ieſli w Aegiptćie co Ptolomeuſzowégo czáſu [te fantazyje] ważyły/ iáko dźiś v nas zá táką odmiáną pod inſzym Niebem ważyć máią? Oczko 30v.

»pod nogami« [w tym: czyimi (18)] = sub pedibus Vulg, PolAnt (25): a chtzątz radniéy vmrzetz pod nogami ſynácżka ſwégo/ ſiadla v krzyża. OpecŻyw 152 (2); PatKaz III 132; LubPs E; Skłonił niebioſá y z ſtąpił: á mgłá okrutna pod nogámi iego. Leop Ps 17/10; BibRadz Ps 17/9[10]; BielKron 32v (3); RejAp 98v (7); BudBib Ex 24/10 (2); CzechEp 161; KochPhaen 16; Calep 795a; Na doł ſię też nieſpuſcżay [Ikarze] głębia pod nogámi RybGęśli C; WujNT Apoc 12/1 (2); SiebRozmyśl K4v.

»pod nosem« (8): (nagł) Lekarzſtwo naprzeciw s. Walantego niemoczi (–) Kurzenie gorcżyczą pod noſem FalZioł V 76 (5); RejKup 15v (2); RejZwierc 72v.

»pod obłoki« = na niebie, wysoko (6): Położę miedzy wámi y miedzy żywym ſtworzeniem á miedzy mną/ Duhę álbo Tęcżę pod obłoki/ á wſpámiętam ná pokoy wiecżny. BielKron 5v (5); GosłCast 21.

»pod oczyma (okiem)« (16): a nym mv zadał pyaczy ran dw krwawych [...] y trzech synych yedney pod okem prawym drvghyey sub okyem lewym ZapWar 1512 nr 1902; á tym namażeſz mieſcze s ſiniałe pod okiem/ roſpądza onę krew sſiniałą FalZioł I 83d (11); LibMal 1551/160; RejWiz 167; SienLek 167v; Bo łácno zliczyſz pod oczymá kárby/ Tego niezetrą y weneckie fárby. KochPieś 19.

»pod ogonem« (3): Kiedy koźiełek bieży zawodem/ tedy ſye mu bieli pod ogonem. March1 A3; SienLek 186v (2).

»pod słońcem« = w nasłonecznionym miejscu (2): Kto też leży pod ſłońcem nie zákriwſzy ſie pewnie ogorzeć muśi. RejZwierc 91v (2).

»pod stołem« = sub mensa Vulg, PolAnt (4): A iuż byli ná tho vbeśpiecżyli ſie/ że vcżynili pod ſtołem táiemne weśćie/ á przez nie záwżdy wchodzili Leop Dan 14/12; BibRadz Mar 7/28; RejAp 144v; BudBib Iudic 1/7.

»pod strzechą, dachem« (2:1): RejPs 148v; LubPs X3v; Połćie też w domu z niemáłą poćiechą Wiſzą pod ſtrzechą. KlonFlis Cv.

a. W połączeniu z nazwą ciała niebieskiego lub określeniem strefy niebieskiej – lokalizuje pod względem strony świata (10): [Scytia] Ieſth kraina barzo nędzna pod gwiazdami ktore po łacinie Polus Arcticus á polaci wozem zową. MiechGlab 62; KłosAlg A3; Teraz zbieg y poddány sſthałem ſie Darius/ kthorym wſzytki pod wſchodem ſlońca ku ſlużbie ſpoſobił/ á teraz ieſtem poddány. HistAl F5 (3); KochJez A4v; ták to imię dawné Rádźiwiłów/ pod śiedmią Trionów ieſt ſławné. KochEpit A3; BielSenJoach 2v; Pod którymkolwiek promieniém/ Kórzćie ſye pod Páńſkim ćieniém ZawJeft 16; GrochKal 26.
b. Wskazuje na oznaczenie gospody (3):
Zestawienie: »Pode Lwem« (1): Item wkrakovie podelwem 8 zlotich myncze steyſtrow wyal zlothnykovi yednemv LibMal 1544/79.
Wyrażenie przyimkowe: »pod wiechą« = w gospodzie (2): po Mſzy ćiął pod wiechą z chłopy kozerę/ záłby z chłopy około kuflá/ á koło máłpy ſwey pod wieczor chadzał OrzRozm H2v; OrzQuin F.
c. Wskazuje na tego, kto na czymś siedzi lub leży (45): MetrKor 26/62v; Iakom ya nyezabyl konya szyvego poth slyachathnem Sta[nislawe]m klodzyenskyem gdy yechał oth szyostry swey ZapWar [1519] nr 2245 (2); Pod ſobąs téż ſlomę miál/ námes w tym przyklád dál/ vbogim a pokornym OpecŻyw 19; LibMal 1548/146; Wyrwał ſie Záiąc ze krzá koń ſie pod nim [panem] lęknął RejWiz 126; BibRadz Lev 15/10 (3); ma być oblecżon w ſzátę krolewſką/ [...] y ná koniu krolewſkim ſiedzyeć/ á ſtárſzy s kſiążąt ma pod nim koń wodzić po mieſcie BielKron 115 (7); RejAp 161 (2); GórnDworz O7v; Azaſz go [czarta] nie pełno ná wodach/ [...] kołyſząc łodki pod wiernemi Páńſkiemi RejPos 331 (2); A poſpolicie to widamy iż pod pánem záwżdy bywa [koń] ochotnieyſzy niż pod ſługą RejZwierc 97 (6); WierKróc A2v; SkarJedn 217 (2); SkarŻyw 238 (2); Glinſki ſię miedzy nimi okrył z vphcem ſwoim/ Tám poſtrzałem vbito pod nim koniá dwoim StryjKron 702 (6); ActReg 56; WyprPl C; Pod Krolową w woźie ſzły cżtery kozy Morſkie Z koźlęty KmitaSpit A4 (3); CzahTr L2v.

Połączenie: »na ... pode« (1): Kvſzrowowa korona yeſth na mey głowie a ſtolecz yego podemną LibLeg 10/60.

d. Wskazuje na górną osłonę obiektu lub akcji (414): [Ezop] Siadſzy pod drzewem nácżął drzemáć BierEz A3 (2); FalZioł IV 26d; A beſpiecznieyſſy ſnadz káżdy będzie pod ćieniem ſkrzydł iego [Boga]/ niż pod namocnieyſſą tarczą RejPs 136; RejKup l8v; wthem tho domv bendacz a vrodzywſchi zywo chuſthą ono [dziecię] vduſzila y pod wſchodem wthymze domv zachowała LibMal 1554/187; BielKom Bv; RejWiz 42v (15); Gdy oſiodłáli [osła] wſiadł y puśćił ſie zá mężem Bożym/ y nádiáchał go ſiedzącego pod Terebintem Leop 3.Reg 13/14 (10); KochZuz A4v (4); RejFig Dd5; RejZwierz 19 (6); Thedy vmárłá Deborá mámká Rebeki/ á pochowána ieſt nie dáleko Betel pod dębem BibRadz Gen 35/8 (16); Zá tymi Máximilian ſam tylko pod podniebienim ſzedł/ ktore podniebienie rádá miáſtá ſtárego w Prádze nieſli. BielKron 328v (12); KwiatKsiąż Ov; Dáſzek do ſzturmu/ [...] nieyákie naczinie woyenne [...] pod którym żołnierze do ſzturmu chodźili. Mącz 307b (5); RejPos 138v; Położ koniec [niecki] ná źiemi/ drugi ná párkánie/ Záłoż ogień s ſaletrą [...]. Nie zágáśi go wodą/ pod oną pałubą BielSat N2 (2); RejZwierc 39v (13); BielSpr 61v (2); Podź – prawi – twoj cie woła Paris nażyczliwszy, W marmurowej łożnicy pod pięknym namiotem Jedwabnym KochMon 33; BudBib Gen 18/4 (9); HistHel C3; tráfiáią ſye Mrozy wielkié/ żebywa lód miąſzſzy ná łokieć/ á pod lodem będą miáły Ryby wody dwá łokćiá. Strum N4 (2); StryjWjaz C3v; CzechRozm 42v; Oczko 26v; Y położył/ ná znák przymierza ich z Bogiem wielki kámień pod dębem SkarŻyw 504 (10); kazał Brátá Olechá ſzukáć/ ktorego pod moſtem miedzy trupámi ledwo trzeciego dniá náleziono vmárłego StryjKron 130; CzechEp 310; KochFr 43 (2); KlonŻal D2v; A roſkwitła Rozycżká w weſołym ogrodzie/ Pod wyſokiego drzewá gáłęźiámi w chłodzie WisznTr 11 (2); BielSjem 37 (2); PudłFr 32 (2); LatHar 189; WujNT Mar 4/21 (4); WitosłLut A3v (4); PowodPr 73; SkarKaz 82b (3); SkarKazSej 691a.
Wyrażenie przyimkowe: »pod ławą (ławami), stołem« = sub mensa Vulg (17:4): W krolewſkich páłácoch mieſzkaſz/ Beśpiecżeńſtwá támo niemaſz: Przed oganką vćiekáiąc/ Pod łáwámi śię tułáiąc. BierEz N3v; RejRozm 395; Bo iedni drapią vſzy ná ſię poglądáiąc/ A drudzy ſie pod ſtołem nogámi tykáiąc. RejWiz 31v (3); RejZwierz 4; [Frydrych] Kſiążę poimał/ chował go pod ſtołem iáko pſá kilko lat BielKron 181v; GórnDworz G8v; RejPos 334; RejZwierc 61 (4); ModrzBazBud π6v; SkarŻyw A5v (4); á Pan Gniewoś [...] zá táki wyſtępek/ muſiał pod łáwą iáwnie głoſſem wielkim iáko pies ſzcżekáć StryjKron 482 (2); WujNT Mar 7/28.
α. Wskazuje na miejsce wewnątrz czegoś, na czym znajduje się jakaś warstwa, okrycie (64): Ten Lektwarz ieſt dobry przeciw gorącżcze y przeciw kłociu w bokoch pod żebry FalZioł III 20b (5); ktore [jabłka] pod ſzkaradną a grubą łuſzcżyną roſkoſzny ſmak zachowywayą. KwiatKsiąż B3v; Prot A3v; SienLek 18v (2); Vmárł práwie ná ręku v życzliwéy żony/ Y leży pod tym źimnym mármorem zámkniony. KochFr 53; GrabowSet R4v; KmitaSpit C3v.

W przeciwstawieniu: »na ... pod« (1): ále téż naiwiętſzym choróbam/ któreby iedno ná ſkórze/ álbo pod ſkórą były [wody ciepliczne pomogą] Oczko 17v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod dachem (a. daszkiem), strzechą« = w domu, w pomieszczeniu; in angulo tecti, sub a. in tegmine PolAnt (23:5): Ale gdzye mu [diabłu] po myſli/ to on tám w tey zgrái/ A iáko Lis ná kury pod ſtrzechą ſie tái. RejWiz 139v (4); Lepiey ieſt mieſzkáć w kąćiku pod dáchem/ niżli z niewiáſtą ſwarliwą w domu przeſtronym. BibRadz Prov 21/9; Mącz 84c (4); SienLek 195; Otoż maſz Papieżá/ [...] Otoż maſz ſtolicę á máyeſtat iego v Rimárzá pod dáchem w nędznym miáſtecżku RejPos 301 (2); RejZwierc 31 (3); BielSpr 2 (2); BudBib Eccli 14/25 (2); Wolę wrót domu twégo ſtrzédz/ niżli ze złémi Pod dáchy mieſzkáć pozłoćiſtémi. KochPs 126; KochTr 9; KlonŻal B2; WisznTr 23 (2); GostGosp 76; OrzJan 86; KlonWor 41 (2).

»pod pokrywką« = w garnku (7): RejWiz 141; Máłoć gdy gárniec widziſz/ iż v ogniá ſtoi/ Lecż niewieſz pod pokrywką/ co ſie tám w nim broi. RejZwierz A4; Mącz 453a; Abowiem w thákich krotofilach cżáſem śiłna ſimulácia bywa. Tobieć ſie zda iż weſoł/ á tám niewieſz dáley co pod pokrywką wre. RejZwierc 165 (4).

»pod przykryciem« (2): Ktemu poſpráwiaſz opony z wełny koźiey ná namiot/ pod kthorego przykryćiem będźie ſtał przybytek BibRadz Ex 26/7; BielKron 33v.

»pod skorą« = w ciele (14): Viscus eris, Fleiſch vnd alles ſo vnder der haut begriffen iſt an diebein. Wſſytko myęſo co kolwyek pod ſkorąm ieſt. Murm 48 (2); FalZioł V 60; A więc káżdy by Anyoł z nabożną figurą/ Vmizga ſie/ á dyabeł thám záwżdy pod ſkorą. RejWiz 59v (2); Mącz 431b (2); Kiedy pod ſkorą częſto ſye ćiáło ruſza/ z ſtropienim y z nieiákim zápalánim: Ograżkę przeſtáiącą známionuie. SienLek 20v (4); RejZwierc 151v; Oczko 17v (2).

»pod wierzchy [czego]« (1): Oto pieniądze ktoreſmy nálezli pod wierzchy worow náſzych BudBib Gen 44/8.

β. Wskazuje na wnętrze czegoś mającego górną warstwę, powierzchnię, otoczkę (161): Iezuſa milégo pod wiétnitzą niemiloſciwie s pawloki odarto/ rany iego wſſytki odnowiono OpecŻyw 135; OpecŻywSandR nlb 5; FalZioł I 126c; BielKom C3v (2); KrowObr 52; O ſrogiſz ſie to tám wąż pod tą trawą tái RejWiz 27v (3); RejZwierz 67; BibRadz Deut 31/15; Záſię pod gorámi wiecżny ogień. BielKron 294v (3); Wárſtát cieśielski/ to yeſt yátá pod którą robią. Mącz 211b (2); LeovPrzep Gv; RejAp 170v (3); RejPos 72; Albo thákież ptaſzek pod ſiecią álbo ná lepie áni ſam wzwie kiedy vwiąźnie. RejZwierc 72v (3); BudBib Ion 4/5; Dźiatek płácząc Niobe ſámá ſkámieniáłá: Y ſtoi ná Sipylu mármor nie przetrwány: Iednák y pod kámięniem żywią ſkryté rány. KochTr 15 (2); Gdy pod láſy mownemi śpiewáć ſię kuśiemy/ Dworna Echo przydrzeźnia/ że milcżeć muśiemy. KlonŻal Bv (2); WisznTr 23; Sen Maiowy/ pod gáiem źielonym iednego Puſtelniká. BielSen 1 (2); KochPieś 38; KochSob 63; ArtKanc B15v; przypatrzył się sam Kr IM [...] swieżym grobom pod ktoremi ciała nieprzyiacielskie postVictoriam były zakryte ActReg 77 (2); Y mowił im: Izali świecę przynoſzą áby ią ſtáwiano pod korcem/ ábo pod łożem? zaż nie przeto áby byłá ná świeczniku poſtáwiona? WujNT Mar 4/21 (5); SkarKaz 551a (2); KlonWor ded **5v.

W przeciwstawieniu: »na ... pod« [zawsze: na ziemi... pod ziemią] (18): KromRozm II o; KrowObr 110v; BielKron 295v; A żaden ſie nie obrał/ [...] áni ná źiemi/ áni pod ziemią otworzyć kſiąg/ áni ná nie pátrzyć. RejAp 50v (4); BudNT Apoc 5/13; MWilkHist A3; CzechEp 269; KochFrag 45; WujNT Apoc 5/3 (2); WysKaz 35; iż ná imię IEZVS przyklęka káżde koláno/ w niebie/ ná źiemi/ y pod źiemią. SkarKaz 82b (4).

Wyrażenia przyimkowe: »pod namiotem (namiotkiem), chłodnikiem« = in papilionibus Vulg (41:1): thám że ſobie vcżynił chłodnik/ y ſiedział pod niem w ćieniu Leop ion 4/4 (2); Nábráli doſyć złotá y inych ſkárbow z wielkim podziwieniem Alexándrowi pod namioty Perſkimi. BielKron 124 (19); BielSat Hv (2); RejZwierc 105; á też oni rzadko w domiech mieſzkáią/ więcey pod Namiothy przy Wodźie á páſtwie Końſkiey BielSpr 53v (5); On [Bóg] w niebeſpieczeńſtwie moim Skrył mię pod namiotem ſwoim KochPs 37 (2); IAkob ſyn Izáákow [...] zmłodośći proſtym ſię być pokázował/ páſterſtwem ſię báwiąc/ y pod namiotki mieſzkáiąc SkarŻyw 346 (4); StryjKron 672; ReszList 186; BielSen 19; BielSjem 25; BielRozm 6; WujNT 337; Wſtydźił ſię ſam śiebie Dawid/ gdy ſobie dom y páłac koſztowny zbudował [...]: á ſkrzyniá Boża [...] pod ſkorzánymi namiotki zoſtawáłá. SkarKaz 455b.

»pod wodą (wodami)« = sub aqua Mącz (10): Mącz 508d; RejZwierc 60 (3); On ná powietrzu ptáſtwem/ pod wodámi Władnie rybámi. KochPs 11 (2); KochFr 50; KochPhaen 19; KochFrag 14; Ráfá ieſt kámień/ co śiedźi pod wodą KlonFlis F3.

»pod ziemią (a. zakrytością ziemie)« = sub terra Vulg; desubter terram PolAnt (64): [Charon mówi:] Ale iuż ludzi niechajmy, O nas lepak pogadajmy, Ktorzy pod ziemią mieszkamy Czyścienia dusz przyglądamy. BierRozm 21; KrowObr 110v (3); Niecżyń ſobie obrázu rzezánego áni żadnego podobieńſtwá tych rzecży ktore ſą wzgorę ná niebie/ y ktore ná ziemi niſko/ áni tych kthore ſą w wodzie pod ziemią. Leop Ex 20/4; KochZuz A3v; RejZwierz 103v; BibRadz Deut 5/8; Mącz 41d (6); iż nikt z ziemie powſtháć nie może/ áż cżáſu dniá ſądu iego/ iedno on ſam [Chrystus]/ kthory iáko Ionaſz trzy dni leżał pod zákrytoſcią ziemie. RejAp 91v; KuczbKat 275; RejZwierc 60 (4); BudBib Ex 20/4 (2); Tego tylo dotknę/ iż ták wielki był iad Grekow przećiw Rzymſkiemu kośćiołowi/ iż by byli y pod ziemią potwarzy nań ſzukáli SkarJedn 240; KochPs 131; MWilkHist A3; KochFr 63 (2); Orphoeowych ſtrón ſłucháły Srogié iędze/ y płákáły/ Gdy miłośćią vtrapióny Y pod źiemią ſzukał żóny. KochPieś 25; ArtKanc M3v; GórnRozm Nv; Calep 176a (3); GostGospSieb +2v; KochFrag 52; OrzJan 100; WujNT 851 (2); WysKaz 35 (3); SkarKaz 119b (3); PudłDydo A3v (2). Cf W przeciwstawieniu.

γ. Wskazuje na odzież jako osłonę (22): March1 A3v; GlabGad O7v; BierRozm 9; PAni przynioſłá dudká pod fártuchem pſtrego RejFig Bb4 (2); RejZwierz 8 (4); przeto [Lukrecja] wyiąwſzy noż ktory táiemnie nośiłá pod ſzátámi/ zábiłá ſie im przed wſzytkimi ſámá. BielKron 104v (4); Sub vestimentis secum habebant retia, Pod odzieniem s ſóbą mieli ſiéći. Mącz 424d (2); RejAp 60v; RejZwierc 65v (4); Strum I; SkarŻyw 573.
e. Wskazuje na obiekt, który bezpośrednio przylega do powierzchni czegoś znajdującego się poniżej (194): ACżkolwie vſzu nie v każdego cżłowieka widać pod włoſami GlabGad O7v; RejWiz 12v; Ná iedneyże ziemi rodźi ſie chleb/ á pod niąż będźie nieiáka odmianá/ iáko ogień. BibRadz iob 28/5; Alburnum, [...] Bielizná ná drzewie pod zwierſchnią ſkorą áż do drżeniá. Mącz 6c (2); A ieſtechmy bárzo podobni ku onym ſprochniáłym ſciánam/ ktore bywáią po wirzchu kęs owym cienkiem málárſkim złotem powlecżone/ pod ktorym złotem nie máſz nie iedno ſzpetne drewno. RejZwierc 19v (2); Ktoż nam ten kámień odłoży? pod nim leży Syn Boży ArtKanc F15; SzarzRyt C.
α. Wskazuje na okrycie (11): BielKron 348 (2); Ia mieſzkam w dómu Cedrowym: á Arká boża pod ſkórámi przykryta ieſt. BiałKat 138v; Bo y ſzkápáć ſie będzie cudna zdáłá pod cudnym pokrowcem RejZwierc 165; BudBib 1.Par 17/1; Y legł [Zyzara]/ á mocnym ſnem zmorzony/ ſpał pod onjm płaſzcżem. SkarŻyw 560; OBiecáli mię byli dwá vczćić źwierzyną: Y ia do nich: áli dwie ſárnie pod pierzyną. PudłFr 56; KmitaSpit A4.
Wyrażenie przyimkowe: »pod przykryciem« (3): Szły zá márámi napierwey trzydzyeśći koni krolewſkich pod przykryćiem kitaiek rozmáitey fárby z herby krolewſkimi. BielKron 425 (3).
β. Wskazuje na to, co spoczywa, opiera się na czymś (55): FalZioł IV 17c; RejPs 149v; wączek wnoczy pod glowamy na wozye vkradl wgoſzczynczu LibMal 1550/156 (2); SeklKat Z2v; HistAl F3; MurzHist Ov; Dwá podſtáwki pod iedną tablicą kłádziono/ ná obudwu rogu Leop Ex 36/24 (8); RejZwierz 104v (2); BibRadz Deut 28/23 (5); Thegoż roku Kárdynał Frederyk vmárł [...]/ pochowan ná zamku Krákowſkim ná kratách przed wielkim ołtárzem pod kámieniem wznieſionym. BielKron 401v (6); Mącz 34b (2); gdy ieźdźić ná nim [koniu] muśiſz/ tedy dźiurę w podkłádźie pod śiodłem vczyń SienLek 180 (2); RejAp 183v; HistRzym 32 (2); WujJud 47; BudBib Ez 10/2; á pilnowáć tego/ áby nie bráli robotnicy źiemie głębiéy niźli grundfeſty pod Groblą Strum F (4); SkarŻyw 101 (2); StryjKron 122 (2); ReszList 171; KmitaSpit C2.

W przeciwstawieniu: »na ... pod« (1): potym mu ſzyię vćiął/ wielkie ſkárby z niego ziął/ bo ten tám obycżay chowáią/ co ná nim y podnim będzie wſzytko iego BielKron 246v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod głową, poduszką« (4:2): GórnDworz G3v; Ty ktory to ćiáło naydziefz/ wiedz że krolewná ieſt/ [...] á ma dwa tyſiącá złotych pod głową HistRzym 16 (4); A ſtąd nędzny/ mizerny/ á nieſpokoyny żywot muśi vrość tobie/ iuż záwżdy pies ná łáńcuchu v wrot twoich/ á miecż krwáwy pod poduſzką twoią RejPos 223.

»pod spodkiem« (1): I ſthał [kocioł wielki] na dwunaſćie Wołow z ktorych trzey byli obroceni ku Pułnocy [...] á trzey ku południu/ á trzey ku Wſchodowi ſłońcá [...]: Ale poſládki ich wſzytki były pod ſpodkiem [posteriora eorum erant intrinsecus]. BibRadz 2.Par 4/4.

γ. Wskazuje na to, co wywiera wpływ, oddziałuje na to, co jest poniżej lub do czego przylega (109): BierEz S3v; Iezus miły pod krzyżem vpádl. OpecŻyw 136v (5); OpecŻywSandR nlb 5; ForCnR D2v; TarDuch C3v (2); gdy kwiatki rumienkowe w oliwie vwarzyſz á tą oliwą namażeſz bolącze mieſcze [...] ieſtliby tam boleſć była przeſtanie pod tym. FalZioł I 26b; Też miętka z włoſkim koprem vwarzona w winie z oliwą/ tego przyłóż na pierſi paniey ktorey by ſie mleko w pierſiach s ſiadło/ roſchodzi ſie pod tym plaſtrem. FalZioł I 82a (38); A gdy ſie on poruſſył wezdrżáłá ziemiá á pod gorámi mocnemi łámáły ſie fundámenty RejPs 24; RejJóz Q4; LubPs K3v; KrowObr 47; RejWiz 13 (6); Leop Is 10/4 (2); RejFig Bb2; RejZwierz 143; BibRadz Ex 23/5 (3); BielKron 309v; Oneri succumbere, [...] Vpáść pod brzemieniem. Mącz 70c (2); SienLek 71 (8); RejAp 32v (2); RejPos 170v; RejZwierc 194; Bo oto Iehowá [...] deptáć będzie po wyſokoſciach ziemie. Y rozpłyną ſie gory pod nim/ y doliny popádáią ſię/ iáko woſk od oblicża ogniá BudBib Mich 1/4; A oto niepogodá byłá ná morzu/ że łodź tonęłá pod wáłámi BudNT Matth 8/24; CzechRozm 226 (2); KochPs 25 (2); SkarŻyw 187 (5); StryjKron 255 (2); CzechEp 317; ReszPrz 75; WerGośc 232; GórnRozm Nv; Calep 1024b (2); GórnTroas 32; Zmiłuy ſie nád námi/ Pánie/ [...] Iuż duſzá/ pod zbytkiem ćięſzkośći vſtawa GrabowSet S2v (2); LatHar 25; SiebRozmyśl D2v (4); Iáko źiárná pod młyńſkim kámieniem/ ták ći kmiotkowie pod pány ſwemi. SkarKazSej 704a.
Wyrażenie przyimkowe: »pod nogami« (1): A ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie lekce ſobye waży/ A przypádłe przygody pod nogámi dłaźi. RejWiz 62v.
δ. Z dodatkowym elementem miejsca początkowego ruchu, dotyczy usuwania czegoś spod tego obiektu: spod (10): Więc Ezop [...] iedenże kámień podźwignął/ Pod ktorym wiele złotá wźiął. BierEz E3 (2); FalZioł IV 23d; LibMal 1547/127; RejFig Dd6; BielKron 310; SienLek 158v; HistRzym 63; Ze gdy człowiek niektory bieżał w zawod, ziemię Tę ná ktorą przypadał ſtopą, vkradł pod nim. CiekPotr 77; A złodźieiek nowotny/ [...] Gdy po iármárku bywa/ gdy kramnice znoſzą: Vmiáta pod budámi KlonWor 36.
f. Na spodniej lub wewnętrznej stronie (89): Subalares pili Hor die do wachſen vnder dem armen Włoſy podrámyenyem. Murm 57; BartBydg 152; Krew Gołębia/ zwłaſzcża pod ſkzzydły [!] wypuſzcżona/ na ocży krwawe barzo pomaga po troſzcze w paſzcżaiącz [!] FalZioł IV 21a (13); MiechGlab 63; LibMal 1544/89 (2); Pothym w wigilią Bożego narodzenia niech wezmą miodu/ cżoſnku y gorczyce weſpołek/ á tym kożdey krowie pod ogonem podmazuią LudWieś B3v; á záſię pod brzuchem [ptaka] piorká piękne iáko roża HistAl L2v; GliczKsiąż K7v; RejWiz 10v; Leop Ez 10/8 (5); BibRadz Ez 10/8 (2); BielKron 282v (5); Noëlae [...] Brodáwki álbo cicki ná gardźieli pod ſziyą kozóm wiſząc. Mącz 249a; Vola [...] pośrzodek prziſzwy pod nogą. Mącz 505c (8); Zyły [tj. puszczanie krwi z żył] pod kolány/ pomagáią náprzećiw wrzodom Nyrek/ Biodr/ Pęchyrzá SienLek 36 (11); RejAp 174; tám weſoła/ á ſwietna bárwá ták na zbroi/ iáko pod tarcżą bárziey przyſtoi. GórnDworz L7; RejZwierc 137v; BudBib Ez 10/8; Oczko 23v; Batrachus – Zabka pod iezikięm, choroba. Calep 126a (3); CzahTr L3.
Wyrażenia przyimkowe: »pod kołnierzem« (4): RejZwierz 140 (2); Coż ma dármoleg co ná piecu dyſzy/ Iedno wſzy we łbie/ pod kołnierzem myfzy. RejZwierc 221v (2).

»pod pachami(-y) (pachą), pazuchą (pazuchami)« = sub alis a. axilis Mącz (11:6): Murm 99; Też ieſtliby ſie bolącżka morowa wyrzuciła [...] á nawięczey pod pazuchą/ znak ieſth iże ſercze cierpi od iadu powietrza morowego FalZioł V 67 (7); GlabGad A8v (3); Mącz 6c (2); SienLek 136v; A on ieſzcże przycżynił iey męki. y pálić ią bláchámi żeláznymi po bokách/ y pod pachámi roſkazał. SkarŻyw 151 (2); Calep 484b.

»pod wargami« = sub labiis Vulg, PolAnt (6): Acuerunt linguas fuas ficut ſerpentes: venenum aſpidum ſub labijs eorum. Zaoſtrzali ięzyki ſwe iako wężowie/ iad iaſzcżorczy pod ich wargami. WróbŻołt 139/2 (2); LubPs Dv; Leop Rom 3/13; BibRadz Rom 3/14[13]; WujNT Rom 3/13.

g. Wskazuje na obiekt, w którego dolnej części coś jest lub coś się dzieje (6): Piwa mętnego dla drożdży, młodego nie vwarzonego dobrze/ [...] nakwaſniałego/ á pod ktorem ſie wiele drożdży vſtawa: nie piy. FalZioł V 64v (2); Mącz 204b; SienLek 79v; Abowiem iáko błyſkáwicá błyſkáiąc ſię od iedney ſtrony z podniebia/ ná drugą ktora ieſt pod niebem/ świeći: tákżeć będźie Syn człowieczy w dźień ſwoy. WujNT Luc 17/24.

Połączenie: »pod ... niżej« (1): Acżkolwiek lagier winny ieſt cięſzki ſam w ſobie tak iż pod inſzymi cięſzkimi rzecżami niżey ſie vſtawa, wſzakoz miod ieſt cięſſzey naturi niżli lagier GlabGad I8v.

h. Wskazuje na to, co ktoś nosi na sobie (47): BielKron 402v; Exgrumo, Dicuntur cochleae grumos eruentes, Lieść á mknąć ſie po ziemi pod skorupą Mącz 110d; Pinnatus, Pod puſzem/ pod piérzem chodzący Mącz 300c (4); O ſrodziſz tám byli záwżdy ći rogacże ná tym mieyſcu pod tymi koronámi/ oni złośćiwi krolowie RejAp 106; Iż przyſzedł drab chromy do goſpodarzá [...] y pyta go goſpodarz: A miły drabie od naſeś wyſzedł iáko Merkuriuſz pod pirzem/ á teraześ przyſzedł iáko Wulkanus co powiedáią o nim chromy piekielny kowal? RejZwierc 27; Niemogliśćie ſię pod żelázmi okowáni będąc/ ruſzyć SkarŻyw 595; KochFr 17; SarnStat 431; KlonWor 40.
Wyrażenia przyimkowe: »pod grzechem (a. zmazą grzechu)« = sub peccato Vulg, PolAnt (23): bo yey [Maryi Panny] czyſtoſzcz pod zmazą grzechu nyebyla nygdy PatKaz I 12; Leop Rom 3/9; BibRadz Rom 3/10[9]; RejAp 38 (4); Iż wſzyſcy my ktorzy odſtępuiemy od Páná ſwego ieſtechmy ſynowie gniewu iego/ á wſzytky ſpráwy náſze zámknione ſą pod grzechem RejPos 19 (10); CzechRozm 228v (2); Wſzyścy ták Zydowie iáko y Pogáni ſą pod grzechem. WujNT Rom 3 arg (4).

»pod jarzmem, ciężkością« = nosząc jarzmo (w sensie dosłownym i przenośnym) (12:1): RejWiz 88; BibRadz *4; A chcąc go [człowieka swowolnego] Pan iáko złe/ ſwowolne/ á niepoſłuſzne źwirzę záwżdy pod iárzmem á pod ſrogoſcią grozy ſwoiey chowáć/ dziwne plagi/ dziwne pomſty vſtáwicżnie nád nim ſtroił RejPos 102 (3); Stádá nieprzeliczoné tyśiącmi niech rodzą/ A woły głádkié pod iarzmy chodzą. KochPs 209; Támżem też [...] com mogł wyrozumieć porządniem w Comentarz niemáły wierſzem ſpiſał/ ktoremum dał Tituł o wolnośći Polſkiey/ y wielkiego Xięſtwá Litewſkiego/ á ſrogim zniewoleniu wiernych pod Iárzmem Tureckim StryjKron A3v; Calep 538a; SLudzy ktorzykolwiek ſą pod iárzmem [sub iugo]/ niech rozumieią pány ſwe godne być wſzelákiey czći WujNT 1.Tim 6/1 (3); PowodPr 14 (2).

i. Wskazuje na to, w czego obrębie coś się zawiera (4): Subest causa, Ieſt pod tym yáka przicziná táyemna/ co kolwiek yeſt w tym. Mącz 431b; tedy ſtąd to ieſt iż ſłuſzność zámyka ſię pod prawem prżyrodzonem/ á ſpráwiedliwość pod práwem opiſánem. GórnRozm Gv (3).
j. W kontekstach przenośnych wskazuje na okoliczności jakiejś akcji, wydarzenia (48): RejPos 337v (2); Y wroćił ſię [św. Benedykt] ná pierwſze ſwoie mieyſce ná puſtynią: ſam z ſobą tylo pod ocżymá Boſkiemi mieſzkáiąc. SkarŻyw 250; PowodPr 26 (3).
Wyrażenia przyimkowe: »pod cieniem [czyim, czego; w tym: skrzyd(e)ł (16)]; pod skrzydły(-ami, -oma) [czego, czyimi], [czyimi] piory; pod zasłoną [czego, czyją; w tym: skrzydeł (1)]« = sub umbra Vulg, Mącz; sub alis PolAnt (26;9:1;5): Racż mię żaſzcżycić [!] pod zaſloną twoią od oblicżnoſći żłoſtnikow [!] WróbŻołt 16/8; racz nas wſſytki dufaiące tobie zakryc pod cieniem skrzydł ſwiętego miłoſierdzia twego RejPs 23 (5); Ia zmieſſkam w przybytku twym wiecżnie w beſpiecżnośći Chowáyąc ſye pod ſkrzydły twey ſwiętey możnośći. LubPs O6 (6); Pan z żywotá wezwał mię/ [...] pod ćieniem ręki ſwoiey záſſcżyćił mię Leop Is 49/2 (2); BibRadz Ps 17/8 (3); BielKron 465v; Mącz 425a; Lud then ktory chodził w ciemnoſciách widzyał ſwiátłość wielką/ ktora weſzłá tym ktorzy mieſzkáli pod cieniem ſmierći RejPos 14v (4); RejZwierc B4v; BudBib Ruth 2/12; W ćieniu ſwych ſkrzydeł [Pan] záchowa ćię wiecznie/ Pod iego pióry vlężeſz beſpiecznie. KochPs 138 (3); SkarŻyw 242 (2); KochPieś 72; ArtKanc P14v; ZawJeft 16; gdy karzeſz kogo/ maſz go pod ſkrzydłomá GrabowSet S; OrzJan 3; LatHar 65 (3); CzahTr [D2] (2); SkarKazSej 682b.

»pod mieczem« (1): Ale ſtátecżna á wſpániła myſl cieſzy ſie odmiennoſcią cżáſow/ iż to ieſzcże y przyść y odmienić ſie może/ [...] iáko drudzy iuż y pod miecżem bywáią á wżdy wychodzą RejZwierc 85v.

k. Wskazuje na tekst bezpośrednio poprzedzający (14): Támże [...] máło co niżéy pod wyzſzym Státutem. SarnStat 448; Rekuduiąc drugi raz, będźieli ſie zdáło, może té Tytuły Práktyki przydáć záraz pod Tytułmi w Státućie, żeby záraz iedná rzecz drugą obiáſniáłá. SarnStat 1278.
α. W funkcji porządkującej tekst; w spisach, nagłówkach itp. (12): A thak oſtatek thego goſzczincza wyſſchey opyſſano Pod Lwowſkim goſzczinczem MetrKor 57/119 (2); FalZioł *5c; GroicPorz nn; Gdybyś chćiał bólowi głownému pomoc/ ſzukay B. álbo G. pod literą B. naydźieſz ból głowny/ przy ktorym L. kárthę známienuie SienLek S; WujNT przedm 16; Státut Dioeceſiiéy Gniéźnieńſkiéy pod tytułem [sub titulo JanStat 248] de raptu ták rozpráwia y ſtánowi SarnStat 226; Właſniéy pod tym Tytułem mogą bydź wpiſáné Státuty z Proceſſu práwnégo SarnStat 544 (6).
B. Wskazuje na obiekt (zwykle górujący nad otoczeniem), w pobliżu którego ktoś a. coś się znajduje lub coś się dzieje [w tym: z określeniem topografii (189), z nazwą miejscową (82)] (372): MetrKor 34/134; Gdy ſie záſię [sowy] wroćić miáły/ Kruká pod ſkáłą vźrzáły. BierEz Q (2); Matka ſtoiątz pod krzyżem/ z żaloſcią ſie vſkárżá bogu oyttzu. OpecŻyw 146v (9); OpecŻywSandR nlb 5; PatKaz III 129 (2); FalZioł I 96a; MiechGlab 56 (2); LibLeg 6/114v (13); Item wthinczu pod Sobothka wedworze ſvknya modra vkradl LibMal 1545/107v (14); HistAl L7; MurzHist Ioann 6/1; RejWiz 28v (10); Leop Ios 11/17 (3); RejFig Aa8; RejZwierz bb4 (8); BibRadz Deut 4/49; piſáli náſzy Káldeycżycy iż pod gorą Libanem było miáſto wielkie Enos Gigántow BielKron 5 (77); Imae radices montis, Naniſzſze mieyſcá pod górą. Mącz 166d (9); OrzQuin R (2); Prot C4; SienLek 199; RejAp 192; GórnDworz T4; Zaſadźćież ſtrzelbę wielką/ pod párkánem w dziurze BielSat N3v; Ieſt tey źiemice ośḿ mil/ ktora ſie pocżyna od końcá rzeki Nerwy/ [...] á końcży ſie áż pod Rewlem. KwiatKsiąż A4; o brogi ſie wcżás ſtáráć niżli w ten cżás kiedy vkłádáć/ á wcżás ie y poſzyć y pod nimi vchędożyć. RejZwierc 109v (6); BielSpr 62v; WujJud 46 (2); A ták oni [...] przyſzli do oney ziemie támże ſię położyli obozem ná polu pod Emmauſem BudBib 1.Mach 3/40 (3); MycPrz I C4; Strum I3v; BiałKaz L2 (3); ModrzBaz 144; KochOdpr C4v; Pod Seną w Awiniowſkiéy káłuży/ ná dwu piędźi od śiebie/ dwie źrzódle záraz wypadáią Oczko 4 (3); idąc nálazł dziewki żnące pod gorámi SkarŻyw 331 (9); á drudzy Polacy [...] Zamkow Litewſkich dobywſzy/ do Ludwiká Krolá pod Belzem leżącego/ [...] przyćiągnęli. StryjKron 457 (38); ZapKościer 1582/32v; CzechEp 6 (2); KochJez Bv (3); KochFr 26; Homerus piſał/ pod Troią iáko Greki rządźił Agámemnon KlonŻal B3v (4); Pádniże przęd nogámi Bogá naywyżſzego/ Leſz krzyżem pod ozdobnym máieſtatem iego WisznTr 29; BielSjem 17 (2); ArtKanc D10; GórnRozm A (2); á pod Koronowem/ Dwie woyſcze z ſobą czynią obyczáiem nowem KochProp 10 (3); PaprUp F3 (4); V Trembowle lezy ich [Kozaków] czternascie set te iesli miec będzie, mysli ie tu snać pode Lwowem blisko połozyć. ActReg 48 (7); GostGosp 62; GórnTroas 6 (5); POd Párnázem/ gdźie ſtrumiéń ſławnéy wody bieży/ Ląká práwie ná zachód pochodźiſta leży KochFrag 28; OrzJan 13 (6); WyprPl B4; LatHar 263 (2); KołakCath A4; śiedź pod podnożkiem nog moich WujNT Iac 2/3 (3); SarnStat 15 (7); SiebRozmyśl I; WitosłLut A4; KlonKr E4; KmitaSpit A2 (7); PowodPr 57; SkarKaz 161b; CiekPotr 33 (2); Pod Syxowem Syſekiem y pod Białłogrodem/ Tám legło cżoło ludźi miedzy tym narodem. CzahTr F3v (5); KlonFlis F4v (2); KlonWor 23 (2); PIESN V. O FRIDRVSZV, ktory pod Sokalem zábit od Tátárow. SzarzRyt C.

W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (16): Mącz 161c; Konew Piwá z Imbierem pod ſobą piáſtuiąc/ Popiją ſie kobiety/ ſpołu ſie czeſtuiąc. BielSat C2 [idem] BielRozm 18; Sam ſie Krol bárzo do kątá nápiera/ Bo nań Krolowa iuż bárzo náciera. A żeby páná tym rychley pożyła/ Rząd wizytek pod nim Rochem záſádziłá. KochSz Cv (2).

~ Akcja odbywa się nisko, zwłaszcza tuż przy ziemi (11): á dáley áż ſie yeden s tyłu pod niem vkłádzye GliczKsiąż H8; RejWiz 12 (2); POd pánem obżárty pies leżąc bárzo ſmrodził RejFig Cc4 (3); PAnnę námálowáli/ w przygodney oſobie/ Oná ſiedzi w ogrodku [...]. A gádziná ſie pod nią/ ſzpetna w trawie zwiłá RejZwierz 115v (2); RejZwierc 84; A Iordan/ rzeká wielka/ tuż pod nimi płynął. HistHel D3; CzahTr L2v. ~

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym rzecz nie górującą nad otoczeniem [w tym: z nazwą kraju lub jego mieszkańców (4)] (11): Tegoż cżáſu niektory mąż bárzo mocny/ kthoremu imię Amontá kſiążę rycerſtwá Dariuſowego pod Arabią/ z ręką nieprzyacielską woyskiem leżał. HistAl C8v; KOzacy zá Miedźwiedziem po polu biegáli/ Aż go potym do iámy do dzieći wegnáli. A lozi tuż pod iámą nie dáleko byli RejFig Bb2; Ieſt tá kráiná pod Párálelem kthory pátrzy tropicum Cancri [tj. pod zwrotnikiem Raka] BielKron 447; Ieſli byś téż miał pod ónym Stáwem Ląki albo Las potrzebny [...]/ Tedy day przebić Przekopę/ od kóńcá do Grobléy Strum I4 (2); StryjKron 205; ActReg 42; OrzJan 27; WysKaz 9; SarnStat 188 (2).

W przeciwstawieniu: »na ... pod« (1): pythawſzy ſie ná zamku/ pod zamkiem/ y wſzędy indziey/ á nie mogącz ſie o owſie dowiedzieć/ do domu woźnicy náwroćić/ y poganiáć kazał GórnDworz S5v.

Połączenia: »pod ... nisko« (1): Ieſli widziſz on domek tu pod gorą niſko/ To ieſt moie mieſzkánie RejWiz 64v.

»pod samym ...« (6): LibLeg 6/119; RejWiz 65; Gdy ſłyſzyſz kogo bluźniąc/ imię Páná ſwego/ Sprzećiẃ ſie iego mocy/ by był y obrzymem/ Rátuie cie pewnie Pan/ y pod ſámym Rzymem. RejZwierz 43v; Vcżyńćie przećiw dziurze/ pod ſamemi mury. Wielki doł y głęboki BielSat N4 [idem] BielSjem 41; ActReg 27.

Wyrażenia przyimkowe: »pod nogami« (1): Abowiem ieſli do ſpołecżnośći wáſzey przyſzedłby iáki zacny mąż [...]: á wſzedłby też zá nim cżłowiek pocżćiwy á vbogi w pokornym odzyeniu/ á rzeklibyſcie onemu pyſznie vbránemu/ ty ſiądź/ á ty ſtoy/ álbo ſiądź pod nogámi iego. RejPos 243v.

»pod oknem« (7): Wilcy wyią zá gumnem á cielętá rycżą/ Pśi ſzcżekáią pod okny/ świnie w chlewie kwicżą. RejWiz 12; RejFig Aa6v; RejZwierz 15v; RejZwierc 80v (2); PaprUp D3v; KochAp 12.

»pod płotem« (4): SeklKat L2v (2); Więc rzeká pyękna płynie tuż pod ſámym płotem RejWiz 65; HistLan F.

α. Pijąc wino (dziś: nad) (2): Wiem ya Mniſku yż ty ſſyią Zona twa abſtynencya Nierazes pod zbanem kręcził RejKup x2; ktorego [kapłanika] żołnierze w nocy w wielki Piątek/ nie w Kośćiele pod Krzyżem/ ále w nierządnym domie pod kuflem záſtáli WujJud 262v; KochFr 130.
β. W kontekstach przenośnych wskazuje na osobę, w zasięgu której ktoś się znajduje lub coś się dzieje (8):

Połączenie: »pod samym ...« (1): Vderzą w lármę. á Roch iednym ſkokiem/ Vſiadł Krolowi tuż pod ſámym bokiem. KochSz C3v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod bokiem« (3): tedy prżecię nigdy [Marszalek] opátrżyć tego nie mogł/ żeby ludzie niewinni pod bokiem Krolewſkim beſpieczni byli zdrowia ſwego GórnRozm A3v; KochSz C3v; PaprUp D4v.

»pod oczyma« (1): kthory widziſz tuż nie dáleko wilká przychodzącego/ á [...] iuż máło nie pod ocżymá thwemi drapieżącego ſtadko á owiecżki Páńſkie RejZwierc 186.

»pod ramieniem« (2): MycPrz II A3; Tenze ſume niemała dal Czopowego Burgrabi iednemv na zamku Krakowſkiem za to tzo go bel wnoci naſzedl prziiaciel iego/ á zbil niemieloſrnie [!] pod ramieniem krolowei kijem. PaprUp I3v (2).

»pod ręką« (1): Sub manu tabellarios habere, Pod ręką/ ná rękę/ to yeſt po gotowiu mieć poſły Mącz 425a.

2. Określa stosunki zależności; sub HistAl, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; in Mącz, PolAnt, JanStat, Cn; cum Modrz (1110):
A. Oznaczając poddaństwo, podległość, wskazuje na człowieka, społeczność, państwo mające nad kimś władzę (721):
a. Dotyczy ogólnej sytuacji poddaństwa (15):

W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (2): Subsum, Yeſtem pod niekim Mącz 431b; CzechEp 243.

Wyrażenia przyimkowe: »pod dobrą sprawą« (1): żeby przed ſię [poddani] pod dobrą ſpráwą zażywáli pokoiu GórnDworz Hh2.

»pod mocą« (1): ták tzyńmy/ by wolność y s páńſtwem/ Iuż nie była pod mocą WierKróc B3.

»pod posłuszeństwem« = sub oboedientia Cn (1): Manum ferulae subducere, [...] pálmatce ręki náſtáwiáć/ to yeſt pod posłuſzeńſtwem być. Mącz 125a.

»pod trybutem« = w zależności związanej z obowiązkiem płatrybutu (1): Iákoć Miáſto ábo Rzecżpoſpolita [...] Będąc Pánią inſzych źiem/ ſamá zoſtáłá pod trybutem. PowodPr 9.

»pod ustawą« (1): Conditionalis – Będący pod vſtawąm. Calep 236a.

»pod władzą« (1): Boćiem y ią ieſt człowiek pod władzą [sub potestate] poſtáwiony (marg) zwierzchnośći podległy. (–) WujNT Matth 8/9 (2).

»pod zwierzchnością« = cum authoritate Modrz (6): ModrzBaz 111v; CzechEp 243 (4); wſzelki człowiek/ ktory ieſt pod zwierzchnością/ niech będzie poddány y poſłuſzen ſwoim przełożonym WujNT 568.

b. Dotyczy określonej podległości, zwłaszcza wobec określonej osoby (700):

W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (262): BYl w Kafarnaum Centurio/ to ieſt ſetnik/ albo pán który miál pod ſobą ſto rycérzow. OpecŻyw 42v (2); MetrKor 40/818 (3); MiechGlab 5 (3); BierRozm 23; LibLeg 7/68v (4); ConPiotr 33v; Wſſytkoć krzeſćiyańſtwo było y myáło by być pod yednym ſprawcą álbo páſtyrzem. (–) Pod pánem Kryſtuſem/ ále nye pod papyeżem. KromRozm I E3v (8); MurzNT 108v; KromRozm II i2v (2); Pod Hyerozolimſkim pátryárchą nyewyem yáko wyele krzeſciyánow KromRozm III L6 (7); DiarDop 104; kożdy Biſkup ma być pod iednym nawyſſſzym Biſkupem Kryſtuſem KrowObr 17v; Leop 3.Reg 9/23 (7); OrzList d3v (2); Ktoby pod námi [tj. królem] miał oſiádłoſć/ á wići woienne by go w oſiádłoſći záſtáły/ winien woyną ſłużyć UstPraw D2 (8); BibRadz 1.Reg 6/18; Niechcemy być pod Kśiężą/ zwierzchnośći ich niewyznawamy OrzRozm C3v (5); Medy byli pod krolmi Aſyriyſkiemi áż do Sárdánápalá krolá BielKron 268 (31); KwiatKsiąż N; Multum promovi sub eo praeceptore, Wielem ſie wćwiczył pod tym myſtrzem. Mącz [234]c; Cuius in ditione aut potestate sunt? Pod kim ſą/ którego páná máyą? Mącz 428d (13); OrzQuin B2v (8); RejAp 37; GórnDworz Gg6v (6); RejPos 31v (3); KwiatOpis B4v (2); BielSpr 27v; WujJud 155v (2); Wſzyſcy wierni [...] pod iedną głową ieſteſmy. RejPosWstaw [1432]v (2); CzechRozm 86 (8); ktore [bunty] ſię nawięcey wſzcżynáią/ gdy ludźie nieiednego ięzyká ábo narodu/ pod iednym Hetmánem żołnierſką służą. ModrzBaz 114 (5); SkarJedn kt (16); SkarŻyw 211 (6); StryjKron 185 (2); Lecz oni mnie roſkázuią/ pod ktorymi ieſtem/ á ia záś onym roſkázuię/ ktorzy ſą podemną CzechEp 243-244 (22); ReszPrz 72; BielSjem 28; KochPieś 52; pod tym práwi Pánem zle mieſzkáć/ pod ktorem nie máſz nic Wolnośći/ ále pod tęm tyśiąckroć gorżey/ pod ktorem wſzyſtko káżdemu czynić ieſt wolno. GórnRozm B3 (10); KochWr 31; PaprUp B3; ActReg 137; Calep 180b (2); GostGosp 12 (2); Phil P; przy tych y owé [ostrzega przed Turkiem] co tám kiedyś świat wſzyſtek pod ſobą mieli/ naród Włoſki OrzJan 108; WujNT Matth 8/9 (10); Tych [Niemców] ięzyk [...] wiele ięzyków ſobie róznych Niemickich przedśię ma pod ſobą JanNKar D; zá czym [Polska i Litwa] ſpólné Séymy y Rády mieć záwżdy máią pod iednym Królem/ y pod iedną głową. SarnStat 1002 (23); KmitaSpit A3 (2); SkarKaz 206b (2); Iednák w tey nierownośći członkow przedſię ieſt zgodá: bo ieſt vſługowánie ſpolne/ y iednego członká pod drugim podlegánie/ y poſłuſzeńſtwo/ y porządek wielki. Nogá ſłucha koláná/ [...] koláno ſłucha ręki/ ręká oká/ oko głowy. SkarKazSej 676a (15); KlonWor 38.

~ W charakterystycznych połączeniach: pod sobą (28); pod antychrystem (3), apostoły, biskupem (4), cesarzem (4), Chrystusem (Panem (Krystusem)) (10), duchownemi, dzieciowodzem, dziesiątnikiem, (jedną) głową (jednością głowy) (11), hetmanem (4), kapłanem (3), konsulami, krolem (44), książęciem (9), księżą, Mesyjaszem (2), mistrzem (4), namiestnikiem (2), ojcem, opiekalniki, opiekunem (3), panem (28), papiestwem, papieżem (7), pasterzem (9), patryjarchą (7), pedagogiem, preceptormi, przełożonym, przenaśladownikiem, sprawcą (5), starostą (4), szafarzmi, tyranem (4), urzędem miejskim, urzędnikiem (2), wojewodami, zbrojnym rycerzem. ~

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym naród (23): záſię Iuhrá y Korelá cżáſem bywáią pod Moſkwą cżáſem pod Tátáry. BielKron 436 (12); Buda, [...] Budzin/ Węgerskie miáſto/ teras pod Turkiem. Mącz 27d (3); MycPrz I Cv (2); WierKróc B3; SkarJedn 166; Calep 498b; JanNKar B4; dopuśćił Pan Bog/ iż ią [stolicę rzymską] Wándali pośiedli. Pod ktorymi iednák ieſzcże ſię tám nie co Kátolikow zátáiáło. PowodPr 31 (2).

~ W charakterystycznych połączeniach: pod Ateńczykami, Francuzy, Hispanem, Litwą, Medami, Moskwą,, Niemcy, pogaństwem, Rzymiany (3), Tatary (2), Turkiem (Turki) (7), Wandalami, Wenet(a)mi (2). ~

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym jednostkę terytorialną lub zaimkiem do niej się odnoszącym (27): ktore [ziemie] trzimamy pod swemy rąkoma pod Coroną polską LibLeg 6/78; HistAl Ev; BibRadz I 451a marg; Ma to páńſtwo miáſtá pod ſobą mocne y zacne. BielKron 206 (13); Sub regno esse [...]/ pod królem śiedźieć nie pod miáſtem álbo ynſzą Zwierzchnością. Mącz 350a (3); SkarJedn 216; OrzJan 128; á ná wśiách plebani/ pod których fárámi wśi ſą/ y pánówie mieyſc znáki niech kłádą SarnStat 518 (5); pod Rzymſkim páńſtwem czemu ſię Chryſtus vrodzić chćiał SkarKaz Oooo2c.

~ W charakterystycznych połączeniach: pod farami (2), koroną [jaką] (4), królestwem [jakim, czyim] (3), miastem, państwem [jakim] (14), Sasyją, Swecyją. ~

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym typ ustroju (2): Pod krolem iednym nalepſzy rząd: pod Rzecząpoſpolitą náde wſzytko nagorſzy. SkarKazSej 690b; iż nie máſz páńſtwá/ w ktorymby bárźiey poddáni y oracze vćiśnieni byli/ pod ták abſolutum dominium, ktorego nád nimi ſzláchtá [...] vżywa. SkarKazSej 704a.

Wyrażenia przyimkowe: »pod danią, trybutem« = w zależności związanej z obowiązkiem płacenia trybutu (1:1): kthorych niemogli ſynowie Iſráelſcy wykorzenić: wſſyſtkie Sálomon pocżynił hołdowniki pod dánią [fecit tributarios]/ áż po dziś dzień. Leop 3.Reg 9/21; BielKron 338.

»pod nogami« [w tym: czyimi (36)] [niektóre użycia nawiązują do znaczenia 1.A. oraz 1.A.e.γ.] = sub pedibus Vulg; in pedibus PolAnt (39): tak yz [królestwo węgierskie] yeſt moye y za mocza a obroną moyą yako y ynsche Kroleſtwa wſzitkye ktore pod nogamy mymy są LibLeg 10/69; RejPs 134 (3); Leop 1.Cor 15/25 (2); OrzRozm Hv; RejAp AA5v (6); RejPos 20 (10); RejZwierc 178 (2); BudBib Ex 11/8 (2); Páná Bogá Oyca [...] proſzę/ áby [...] Szátáná [...] pod nogomá náſzemá zdeptał BudNT przedm d3v; SkarJedn 389; KochPs 173; on Pan y Bog: tyś ſługá y proch pod nogą iego SkarŻyw 286 (4); ReszList 178 (2); A który był dopiéro v niéy [fortuny] pod nogámi/ Pátrzayże go pochwili/ á ón gárdźi námi. KochPieś 10; WujNT Rom 16/20 (2).

»pod prętem żelaznym, laską żelazną (a. srogością laski żelaznej), żelazną miotłą« [o surowych rządach] (3:2:1): LubPs B2; z vſt iego pochodził miecż ná obye ſtronie oſtry/ áby im porażał pogány: á iżby ie rządził pod prętem żeláznym RejAp 160v (5).

»pod (mocną a. możną) ręką(-ami, -oma) (a. możnością rąk) [czyją, (-imi, -ich)]« = sub potenti manu HistAl, Vulg, Modrz; sub manu (manibus) Vulg, PolAnt, sub cura Vulg; per manum PolAnt (30): y ziemye ich moye ſsą. yako ine ziemye moye pod moyą rąką. tho yeſth Boſna a Samandziya. MetrKor 46/47; LibLeg 6/78 (2); A ktorym máło nie wſzytek ſwiát trzymał pod ręką ſwą [tenebam manu mea]/ á teraz ſam nád ſobą mocy nie mam. HistAl G2 (2); Złoḿ klaſztorne pánno ſluby/ Bądź pod ſwego mężá ręką BielKom nlb 6; LubPs Y3v; KrowObr 62; Leop Gen 16/9 (10); BibRadz *2v (2); RejPos 130v; KochMon 23; BudBib Num 7/8 (2); CzechRozm 211; ábyś ſię vniżał pod możną ręką Bożą ModrzBaz 58; KarnNap E; WujNT 1.Petr 5/6 (2); RybWit A3.

Wyrażenia przyimkowe z rzeczownikami oznaczającymi władzę lub poddaństwo: »pod bojaźnią« (1): Iż lepſzy ieſt huff Ieleni zgodliwych/ kthore Lew pod ſpráwą á pod boiáźnią wiedzye/ niźli huff Lwow niezgodliwych [...]/ á iż ie Ieleń wiedzye RejPos 334.

»pod dochodem« (1): gdy Pſkow z wielkim Nowogrodem/ Pod Litewſkim chcąc Witołt mieć dochodem/ Moniwidową ie ſpráwą z hołdował ModrzBazStryj π2v.

»pod hetmaństwem [czyim]« (4): OrzRozm R4; GórnDworz R2v; SkarJedn A3v; Woynę pod Hetmánſtwem Kárłá Céſárzá y Ferdinándá [...] gotuią OrzJan 64.

»pod karnością [czyją]« (2): że ſyny Dawidowe zwano kápłany/ nie przeto żeby ſłużyli w rzecżach ſwiętych/ ále że żywąc pod ſpráwą á kárnoſcią kápłáńſką/ náuk dobrych y piſmá ſwiętego vcżyli ſie. RejPosRozpr c3; SkarKaz 44b.

»pod krolestwem [w tym: czyim (22)], krolowaniem [czyim], urzędem krolewskim« = sub regno Mącz, Modrz (25:1:1): BibRadz Is 10 arg; Mącz 350a; OrzQuin V v; RejAp 70 (5); RejPos 77v (10); Niechay kto chce przecżyta ſpráwy onego krolá ſwiętego Iozáphátá/ [...] álbo onych ſynow Máchábeyſkich/ [...] iáko im Pan Bog błogoſłáwił/ y ludowi onemu ktory ná ten cżás pod krolowániem ich był. RejZwierc 42v (9); Vsłuchay ludu proſzącego [„bądź królem”]: boć nie ćiebie/ ále mnie odrzucáią/ áby niebyli pod moim Kroleſtwem. ModrzBaz 75v.

»pod laską, rozgą, sceptrem« [w tym: czyją(-im) (4)] = sub virga PolAnt (3:1:1): MetrKor 46/47; LibLeg 7/99; iż iuż gwałtem przełomiſz gniew tego páná á tego krolá ſwego niebieſkiego/ pod ktoregoś ſceptrem á zwirzchnoſcią vſtáwicżnie ieſt. RejPos 248; BudBib Lev 27/32; ReszList 187.

»pod [czyim] maństwem, poddanością« (1:1): Papież [obległ] Mirándule miáſtho/ [...] bo Kſiążętá Mirándule/ ktorzy ſą pod Mańſtwem Papieſkim/ ná then cżás przyſtáli do Fráncuſkiego Krolá Henrykuſá. BielKron 235v (2).

»pod mocą (a. mocnością, a. zakrytością mocy), możnością« [w tym: czyją, czego (90)] = sub manu a. potestate Vulg (87:4): thedi ſtaroſtha myeyſcza onego, pod ktorego moczą zwiczyązony yeſt abo myeſzka, sznyego bandzye powynyeyn sprawyedliwoſcz wſzitką vczinicz MetrKor 40/811; PatKaz I 8 (2); HistJóz B2v; BielŻyw 152; LibLeg 7/67v; PAnie boze wſſechmogący naſz [...] pod ktorego moznoſcią wſſytki yne mocy ſą porzucony RejPs 189v; SeklKat O2v (2); KromRozm I E4; GroicPorz h2 (2); KrowObr 19 (3); Leop Gen 41/35 (4); Iáko też Krol Polſki vpominał Ceſárzá [...]/ áby z Woyćiechá kſiążęćiá znieſli to wywołánie/ ktore z krzywdą ćierpi/ gdyż on ieſt pod mocą y obroną kroleſtwá Polſkiego BielKron 230v (28); Mącz 94a; iż ie iuż ogárnęło niebo/ iuż byli pod ſpráwą/ pod mocą/ á pod opátrznoſcią niebieſką. RejAp 95 (5); GórnDworz Gg6v (2); HistRzym 120; vpokorzcie ſie pod mocnoſcią ręki Bożey RejPos 47v (6); RejZwierc 11 (2); BielSpr 10v (4); MycPrz II C2; Vmiey ſie ſam ſpráwowáć/ dopiroż káżdemu/ Kogo maſz pod ſwą mocą możeſz roſkázowáć PaprPan A3v; KarnNap D4v; ktorą [władzę] máią/ Oćiec nád ſynem/ á Pan nád niewolnikiem/ y nád kmiećiem/ y nád káżdym cżłowiekiem pod iego mocą będącym [sibi subiectum] ModrzBaz 76 (3); SkarJedn 168; SkarŻyw 283; StryjKron 115 (3); NiemObr 154; Pod mocą [Jewo] mężá będźieſz/ á on będźie tobie pánem. WerKaz 288 (3); GórnRozm D3; PaprUp C2v; Phil C; Był świát pod moćą Rzymſką/ był w niewoli v Aſſiriów był poddány Perſom OrzJan 21; KmitaSpit B2 (2); GosłCast 66; Tám [u Rzymian] [...] Był świát wſzytek pod mocą; było ſkárbow doſyć. KlonWor 13.

»pod [czyim] panowani(e)m (a. opanowaniem), państwem« = sub imperio Mącz; sub ditione a. regimine JanStat (13:4): około tego ſłupu obrazy też dwanaſcie krain ſwiata naznamionowąno było, gdy wſzythek ſwiat pod panowanim rzymſkim był BielŻyw 124 (2); LibMal 1553/177v; BibRadz *2; BielKron 273 (2); Mącz 425a; że Concilia wſzyſtki Rzymſkie/ ktore ſie pod opánowániem Papieſkim gromádzą/ Powſzechnemi y wolnemi Synodámi być żadną miárą niemogą. WujJudConf 158v (2); ModrzBaz 71v (2); CzechEp 408; Phil P; tedy nie innégo máią ná Wóytoſtwo obiéráć/ iedno [...] z tych/ którzy pod Páńſtwem Kośćiołá Wármieńſkiégo ſą SarnStat 1126 (3); PowodPr 12.

»pod swym patrocinijum« (2): Libertates, Swobody, któré do wiernych rąk iemu [królowi] ſą zwierzoné, dochowáć: y pod ſwym patrocinium dotrzymáć ich ma. SarnStat 63 (2).

»pod poruczeństwem, zleceniem« [w tym: czyim (3)] = per manum PolAnt (3:1): Bo gdy pátryárchá yeſt/ á myſmy pod yego poruczeńſtwem/ tedy mu poddáni á poſluſſni w rzeczach duchownych [...] być mamy KromRozm III M; BibRadz 2.Par 23/18; BielSpr 26; Którzy to ludźie [służebni w miastach] máią bydź pod zleceniém Stárośćinym. SarnStat 136.

»pod posłuszeństwem [czyim]« (43): SeklKat O4v; iż lepyey [...] záchowaná yeſt náuká Kryſtuſowá wonych koſćyelech álbo kráinach/ ktore nye ſą pod poſluſſeńſtwem papyeſkim KromRozm I E4 (3); áby ony kráiny pod poſłuſzeńſtwem krolá Polſkiego byli BielKron 232 (17); AEolus, Król [...]/ który wiátry w mocy álbo/ pod posłuſzeńſtwem ſwym ma. Mącz 4c; RejAp 106 (2); iż byłá w domu v oney powinowátey ſwey/ á byłá pod poſłuſzeńſtwem iey. RejPos 306 (6); Iż gdym był pod poſłuſzeńſthwem wáſzym rodzicow ſwoich/ tedym muſiał to cżynić coſcie kazáli RejZwierc 55v; BielSpr 29 (3); WujJud 5v; SkarJedn 138 (3); SkarŻyw 203 (2); PaprUp G2v; ActReg 124; Oślica pod iárzmem/ znáczy Zydy pod zakonem/ y pod poſłuſzeńſtwem Páná Bogá ſwego WujNT 88.

»pod rozkaz(ow)ani(e)m [czyim]« = sub iurisdictione JanStat (8): KromRozm III C8v; KrowObr 163; BibRadz *2v; BielKron 161v; RejAp 104v; áby [ustawca] iedne práwá nápiſał wſzytkim powiátom/ ktore pod iednego Páná roſkázowániem ſą [unius principis dicto audientes sint]. ModrzBaz 100; StryjKron 667; SarnStat 504.

»pod [czyim] rozumem« (1): a tha ziemya. y thc czo yeſth wniey. pod moym rozvmem y pod moyą laſką yesth. MetrKor 46/47.

»pod sprawą, władzą (a. władowaniem), rządem (a. rządzeni(e)m), reimentem, aktem, imieniem [= władzą]« [w tym: sprawą i rządem itp. (4); czyją(-im), czego (62), jedną (1)] = sub regimine JanPrzyw (39:12:9:5:1:1): KromRozm III C4; LubPs bbv; POzwány ieſli nie ieſth pod władzą oney zwierzchnoſći Mieyſkiey/ gdźie ieſth pozwan/ może ſye wyiąć do práwá ſwego GroicPorz t2 (7); BielKron 110v (9); KwiatKsiąż A3; RejAp 22 (2); pod ich [królujących białychgłów] mądrym regimentem/ nikt ná ſwey ſpráwiedliwośći nie chramał GórnDworz X6v (4); RejPos 334; Náucżyć ie [ufy] też ma Hetman y káżdy ſprawcá kthory ma pod ſpráwą ludźi/ iáko ná głos trąby/ [...] máią ſie záchowáć BielSpr 16 (4); RejPosRozpr c3; MycPrz I C4; StryjWjaz B4v; CzechRozm 259v; iż wſzytki po wſzem świećie ſekty y kroleſtwá Chrzesćiáńſkie w Papieſtwie/ to ieſt pod ſpráwą/ rządem/ á hetmáńſtwem Biſkupá Rzymſkiego były SkarJedn A3v (4); SkarŻyw 178; StryjKron 772 (3); CzechEp 367; ReszHoz 137 (2); GórnRozm Ev (2); ActReg 42 (2); która [królowa Bona] [...] poćiągnie do wáſzéy Kró: M. zá ſobą nie iedno Neápolim [...]/ ále y Weneckié páńſtwo y Lámbárdią/ [...] náwet y inſzé którzy ſą álbo pod témi páńſtwy/ álbo pod ich imięniem OrzJan 128; WujNT 125 (2); tákże też y té [akta aprobujemy]/ któré ſie dźiały pod Aktem ſzláchetnégo Ianá Niewodowſkiégo SarnStat 541 (8); PowodPr 4 (2); iákom pod władzą ſam ieſt páná mego/ Niemam zá złé/ co pádnie/ tu ná mię od niego. GosłCast 73.

»pod tyraństwem [czyim]« (4): TY wtore kſięgi wypiſuią nam zniewolenie Izráelczyków pod tyráńſtwem Fáráonowem BibRadz I 31; GórnDworz Gg2v; SiebRozmyśl D; PowodPr 32.

»pod urzędem« (2): BibRadz II 95c marg; wielka zgodá w nim/ [...] święte y dobre vrzędy/ pod ktoremi wſzyścy w wielkiey poćieſze żyią. SkarKaz 633b.

»pod zwi(e)rzchnością« [w tym: czyją (33), jedną (1)] (37): KromRozm III A8v; Diar 49; GroicPorz a; OrzRozm D3 (2); BielKron 231; prośmy Páná Bogá/ áby nas raczył záchowáć/ pod Zwiérzchnośćią Kápłáńſką y Królewſką OrzQuin X4v (6); RejAp 93 (3); A bácżni ludzie á cnotliwi/ pod iáką zwierzchnoſcią być máią? [...] Pod táką/ w ktorey gwałtu/ áni ſurowośći żadney niemáſz GórnDworz Gg3v (6); RejPos 248 (2); CzechRozm 110; ModrzBaz 84; CzechEp 12 (11); iż ina rżecz ieſt goſpodarż/ ktory czeládźi ſwey roſkázuie/ y Ociec/ pod ktorego zwierżchnośćią ſą ſynowie/ á ina Sędźiá GórnRozm F3v.

c. Dotyczy podległości określonej jurysdykcji (6): onę [odpowiedź] dał do Kśiąg onégo Grodu/ pod którymby mieſzkał ten/ komu odpowiedźiał/ wpiſáć perſonáliter SarnStat 624.
Wyrażenia przyimkowe: »pod jednym dzwonem« (1): WSzyſcy Ludźie iednego Práwá/ iáko mowią pod iednym Dzwonem/ nie dáley máią Sądu czekáć/ iedno od wſchodu ſłońcá aż do Południá GroicPorz kv.

»pod jurysdy(k)cyją [czyją, czego], jednym prawem« (3:1): KromRozm II a4v; [czynił to] przed dźieſyąćmi Mężmi ſtárſzymi onego Miáſthá/ pod ktorego Iurisdicyą było Imienie. GroicPorz l3v; ActReg 42, SarnStat 612.

B. Wskazuje na rodzaj oddziaływania na kogoś ze strony człowieka (Boga) lub losu (126): PatKaz I 15; Roſkázuiąc w ſwym ſtanie by pocżćiwie żyli/ A pod iego [Boga] boiáźnią ſwiát mu oſádzili. RejWiz 36v; A ty mnie vkaż/ czym ſye ćieſzyſz/ ſtoiąc pod ſtráſzliwym gniewem Bożym? OrzQuin Z; RejAp 60v; o ktorym [grzechu] Páweł s. piſze/ żechmy wſzyſcy zámknieni pod tym więzyeniem iego. RejPos 10 (6); boć tho ieſt wola boża: áby pod tą klobą fortuny tu żywiąc/ przez ty przypadki docześné byłeś polerowan. BiałKat 208v; Pſcżoły záſię/ [...] w thákiey cżći ſwego krolá máią/ iáko kthorzy ná ſwiecie pod grozą ludzie. GórnDworz Gg; Iż was ociec moy chował pod bicżem/ ále ia was będę chował pod kijem. RejZwierc 45 (4); CzechEp 410; WujNT Gal 4/3; KlonWor 36.

W charakterystycznych połączeniach: pod bezpieczeństwem, biczem, bojaźnią, elementy świata, gniewem bożym (Pańskim) (4), grozą (srogością grozy) (2), kijem, klobą fortuny, niewolą (2), pomstą, srogością zakonu, strachem, więzieniem.

Wyrażenia przyimkowe: »pod łaską« [w tym: czyją (2)] = sub gratia Vulg (6): KromRozm II n; CzechRozm 165v; wybáwił nas [Chrystus] od przeklęctwá Zakonu Bożego/ á poſtáwił nas pod łáſką ſwoią/ iż kto wierzy weń/ nie zginie WerGośc 208; GrabowSet Q3; Abowiem grzech nád wámi pánowáć nie będźie: Bośćie nie pod zakonem/ ale pod łáſką. WujNT Rom 6/14 (2).

»pod obroną, opatrznością, opieką (a. opiekuństwem), strażą« [w tym: opieką i obroną (1); czyją(-im), czego (52)] = sub umbra Mącz; sub immunitate a. tutella JanStat (28:11:8:7): RejPs 92; On yeſt miłoſierdzyem mym á vcyecżką moyą/ Pod kthorego obroną yego wyerni ſtoyą LubPs ee5v; BibRadz I 438c marg; OrzRozm K2; BielKron 80v; Tutele alicuius subiici, Być pod cziyem opiekuńſtwem. Mącz 163a (3); SarnUzn A3; RejAp 22 (7); áby był pod táką ſtrażą Aniołow onych ſwiętich iego/ [...] iżby y o kámyk namnieyſzy nie obráźił nogi ſwey. RejPos 329v (9); że ſie Pan ciebie záprzał/ á iż iuż nie chodziſz [...] pod opátrznoſcią iego RejZwierc 259v (7); CzechRozm 86 (2); PaprPan Ee4v; CzechEp 46; ZapKościer 1584/49v; ArtKanc I18v; KochFragJan 4; áby [ołtarze, groby, herby] ſie chowáły pod opieką y obroną mieczá twego. OrzJan 98 (2); KołakCath C4; WujNT 853; Zydowie poddáni ſzláchetcy, nie ſą pod obroną królewſką: z téy przyczyny, że Król z nich pożytku nie ma. SarnStat 244 (5); PowodPr 44; GosłCast 20; SkarKazSej 672b.

»pod przeklęciem (a. przeklęctwem), niełaską« [w tym: czyim(-ją) (4)] = sub maledicto Vulg (8:1): iż ktoby mu [zakonowi] był doſyć vcżynić nie miał/ iż záwżdy miał być pod przeklęciem á pod niełáſką Páná ſwego. RejPos 15 (7); RejZwierc 127; WujNT Gal 3/10.

»pod strażą (a. strożą), dozorem« [w tym: czyją(-im) (3)] = in custodia PolAnt, JanStat; sub custodia JanStat (38:1): HistJóz C2v; Pod strożą zawżdy mieszkają, Żadnej świebody nie mają BierRozm 15; BibRadz Act 12/5; Ceſarz [...] Lántgráfa zoſtháwił w Donáwerdzie/ pod ſtrażą Hiſzpanow BielKron 230 (18); Mącz 107d; KochPs 205; SkarŻyw 200; Witołt Syn iego tákże w Wilnie pod ſtrażą był chowan. StryjKron 467 (8); KochSz Bv; ReszHoz 130; KochPieś 36; LatHar 330; Co wſzyſtko ma bydź pod powinnym dozorem Hetmáńſkim. SarnStat 434 (3).

C. Wskazuje na oddziaływanie znaku zodiaku (1): ábowiem Pruſkiey Ziemi pánuie Rák známię niebieſkie. [...] Plánet położenie przy przerzeczonym záćmieniu [...] znáczy nápſowánie zacnych Kroleſtw/ [...] á zwłaſzczá tym ktorzy ſą/ pod tym niebieſkim známieniem/ iáko ieſt Pruſka Ziemiá LeovPrzep B2v.
D. Wskazuje na normy, reguły postępowania, którym ktoś jest podporządkowany (100): Aby relacia ſluzebnika abo voznego pod ktoremikolviek acti abo Xięgami vcziniona około kladzienia pozwv abi tak vazela iako ocziviſte zeznanie tego ſluzebnika ComCrac 17; Látá 1257. Nowy zakon bráćiey Iáłmużnikow pod regułą S. Benediktá/ [...] vſtáwiony BielKron 364v (2); ieſli łotr z godnym/ dźielny z nikczemnym/ dobry ze złym/ pod iednym Dekretem Seymowym podlęgą. OrzQuin B4v; RejAp 152 (3); BiałKat 343v; SkarŻyw 574; CzechEp 368; Wtym tez pod tą confederatyą gwałtow wKoscielech czynic niemaią ActReg 16; WujNT 659 marg; SarnStat 1166; GrabPospR M2.

W charakterystycznych połączeniach: pod aktem (2), ceremonijami zakonu, dekretem (2), konfederacyją, księgami, nowym przymierzym, porządkiem, przywilejem, regułą (3), ustawami (2).

Wyrażenie przyimkowe: »pod zakonem (a. posłuszeństwem, a. srogością, a. ciężkością zakonu), prawem, sądem« [w tym: jakim, czyim (16), jednym (6)] = sub lege PolAnt, Vulg; sub legem PolAnt (62:23:1): ysz ktho prauo uſtauya nye yeſt poth tym prauem PatKaz I 4; FalZioł IV 27d; KromRozm II i2v (7); KromRozm III A5; DiarDop 104; GroicPorz p2; KrowObr 90v; W iednem práwie y pod iednem ſądem [lex una et norma una] bądzćie/ thák wy iáko y przychodniowie mieſzkáiący z wámi. BibRadz Num 15/16 (7); OrzRozm L3; BielKron 13v; Eum leges non tenent, Nie yeſt pod temi práwy. Mącz 446c (2); OrzQuin Q4; Prot D4v; A ono miłość/ pod tym práwem záſiádłá/ áby iednoż chczenie/ iednáſz wola/ byłá tego ktho miłuie/ s tym kogo miłuie. GórnDworz Cc2v; iáko y Pan ſam y wſzyſcy ludzie ſwięći około tákiego cżłowieká piecżą y ſtáránie máią/ ktory chodzi w boiáźni Bożey á pod zakonem iego. RejPos 44v (16); GrzegŚm 32; BudNT 1.Cor 9/20[21] (4); CzechRozm 173 (2); Woyny miedzy narody/ nie pod iednemi práwy żywącemi [non iisdem legibus viventes]/ wten cżás ſię wſzcżynáią/ gdy rzecży ktorych ſię vpomináią niebywáią wrocone. ModrzBaz 62 (3); SkarŻyw 2 (2); CzechEp 5 (4); GórnRozm B (3); KochWr 31; ActReg 8; Wſzyſcyſmy pod tym práwem ſe zrodźili/ Ze wſzem przygodóm/ iáko ćél [!]/ bydź mamy. KochFrag 17; RybGęśli C2; Y ſtałem ſię [...] tym [tj. dla tych] co pod zakonem ſą; iákobych był pod zakonem (choćiam ſam nie był pod zakonem) ábym ty co pod zakonem ſą pozyſkał. WujNT 1.Cor 9/21 (15); WysKaz 35; Król pod iednym práwem z námi. SarnStat 49; PowodPr 83; SkarKaz 634a.
E. Wskazuje na panującego, któremu odebrano lub chce się odebrać posiadłość, lub właściciela, któremu odebrano własność (162): tego nieprzyacziela ſwego ktori chczial tho panſtwo wziacz podemną tego mv bog niepomogl LibLeg 10/147v; ComCrac 19; Item 40 popielicz y dwye kunye vkradl wpradze pod poſtrzigaczmi LibMal 1550/154v; brát iego ſłużył v Fránćiſzká Sforcyego kſiążęćiá Medyolánſkiego/ pod ktorym zamek odzierżał Mus rzecżony BielKron 239; Ferdynánd Krol Hiſzpáńſki/ [...] miłoſierdzim poruſzony obiegł kroleſthwo Gránáckie pod pogány BielKron 279; ſynowi Przemyſlowi dał Moráwſką źiemię/ pod ktorym Belá cżwarty Uherſki Krol wſzytkę ſplundrował BielKron 325v; Pánnonia też wſzytká oſiadłá byłá ná ten cżás Słowieńſkim ięzykiem/ ále pothym przez pokoy zlenieli/ gdy ią dáli pod ſobą Tátárom poſieść BielKron 338v (109); OrzQuin Q4 (2); RejPos 25; Ieden pod drugim zamki/ gwałtem ſobie bráli BielSat G4 (2); Kto chce pod Moſkwą Zamku dobywáć/ żádną rzecżą rychley iedno ogniem BielSpr 67 (6); BudBib 2.Mach 14/41; Niewſpominam Tauruſá/ y Vly zámkow/ pod Moſkiewſkim wźiętych. BiałKaz L4; PaprPan B3; Ták y tych odpraẃ pánie: niechay zmierzą ſobą Kray żydowſki/ którego doſtáć chcą pod tobą. KochPs 125; zebrał woyſko z Pſkowſkiey y Nowogrodſkiey Ruśi/ chcąc woyną dochodzić práwá ſwego pierworodnego pod młodſzym Brátem StryjKron 360; iż dwá kroć potym Xiążę Litewſkie/ [...] Ruſkie ziemie pod Węgrámi náieżdzáło StryjKron 457; Ale Witołd ták krotko odpowiedział Poſłom koronnym/ ktorzy mu Kroleſtwo Polſkie pod Iágełem podawáli: Iż ia niechcę być ták niewſtydliwym y niezbożnym/ ábych miał Brátá Iágełá zKroleſtwá iego złupić StryjKron 562; triumphował po wzięciu Tuniſu y Golety w Africe pod Hiſpany. StryjKron 777 (24); KochEpit A3v; WerGośc 237; BielSen 17; BielSjem 34 (2); PaprUp F; OrzJan 75; SarnStat 1051; CzahTr H2v; Kto iedno przez gwałt to Páńſtwo vſzkodził, tego on pod nim przez zbroię dochodził. KlonKr Bv (2).

W charakterystycznych połączeniach: pod [kim, czym] (po)brać (branie) (14), (z)doby(wa)ć (29), dochodzić [czego] (3), dosta(wa)ć (19), najeżdżać, oblec (2), odzierżać, opanować (4), osieść, otrzymać (2), podawać, posieść (8), pozyskować, przymusić, splundrować, ubieżeć (2), ukraść, uprosić (upraszać) (2), wziąć (wzięt(y), wzięcie) (69).

3. Wskazuje na warunki umowy; sub Vulg, JanStat, Cn; cum PolAnt, Vulg, Cn (736): ZapWar 1518 nr 2210 (2); Diar 52; Mącz 206b; ActReg 20; Conditionaliter, sub vel cum conditione – Pod obowiąskiem. Calep 236a; Albo ná zamku w Lublinie Trybunał Criminalium záłożyć, pod tąż ſecuritatem, żeby ſześć Aſſeſſorów wysyłáli z Ratuſzowégo Trybunału SarnStat 615; poddáné náſzé [...] do ciáłá [...] Polſkiégo Króleſtwá przywrácamy/ pod Artykuły niżéy opiſánémi. SarnStat 1124.
Wyrażenie przyimkowe: »pod kondycyją, oblikiem, obyczajem, warunkiem« = conditione (conditionibus) Mącz, Cn; sub condicione Vulg; adiecta exceptione Mącz; pactis legibus Cn (14:4:3:1): SeklKat S2v (2); GroicPorz mm3 (2); A thák káżda kráiná wáſſey dzierżawy/ pod oblikiem á wymową wypłácánia/ przedaná będzie Leop Lev 25/24; Astringere aliquem conditione, Pod pewnym obyczáyem kogo obowięzáć. Mącz 421b (2); CzechRozm 74; ZapKościer 1580/11; Ládiſław Syn ſtárſzy Cázimierzow ná Kroleſtwo Czeſkie [...] był náznáczon/ [...] pod tą condicią/ áby Ludomilę Corkę Irzykowę poiął. StryjKron 627; Pánowie Polſzcy y Węgierſcy [...] przymierze ná trzy látá z Węgierſkimi/ Polſkimi/ y Czeſkimi Krolámi poſtánowili/ pod tymi Condiciámi StryjKron 652 (10); OrzJan 103; Te ſłowá Páńſkie pod pewną kondicyą/ Ieſli we mnie trwáć będziećie [...] iáśnie pokázuią/ iż my pewni być nie możemy ieſli w dobrym do końcá trwáć będziemy WujNT 368; Stároſtowie y dźierżawcy dóbr náſzych [...] poſtąpili nam y poſtępuią/ drugą táką Quártę/ y pod tymże wárunkiem iáko do Ráwy dáią SarnStat 359.
a. Wskazuje na rodzaj zobowiązania słownego (191): MetrKor 37/3v; BartBydg 121 (2); Pod tą obietnicą jednak i nadzieją, że temu wszyćkiemu koniec się już na przyszłem sejmie stać ma [...] radzić-eśmy poczęli Diar 75; GroicPorz r (2); UstPraw I2; boć ſię nań [na Pawła] náſádźiło znich więcey niż cżterdźieśći mężow/ ktorzy ſobie pod klątwą przyrzekli áni ieść áni pić áżby go zámordowáli BibRadz Act 23/21 (2); kazáli ſie im zwáć Sacer Magiſtratus/ [...] pod práwem piſánym vtwirdzonym/ áby żadny Trybuná [...] nie śmiał/ áni ſłowem/ áni ręką/ áni myſlą złą obráżáć BielKron 108v; ácż go [zamku] dobrze broniono/ wſzákże ij poddáli pod przyrzecżenim zá wolność. BielKron 315 (4); RejZwierc 141 v; CzechRozm 86; ModrzBaz 86v; Rąk wkłádánie/ ſłowá ſą táięmne/ ktorymi bywa potwierdzon/ ná vrząd kápłáńſki obrány: biorąc moc pod świádectwem ſumnienia ſwego/ áby śmiał miáſto Páná ofiárę Bogu ofiárowáć. WujNT 453; kśięgi Grodzkié Stároſtów zmárłych [...] nie máią bydź nigdźie znáſzáné/ ále pod świádectwem [sub testimonio] niech będą położoné ná Ratuſzach SarnStat 537 (4).
Wyrażenia przyimkowe: »pod przysięgą (a. ob(o)wiązkiem przysięgi), słowem, ślubem (a. ślubowaniem)« [w tym: ślub i przysięga (1)] = iureiurando Vulg, Mącz, Modrz; sacramento Mącz, Modrz, Cn; cum iuramento (iuramentis) PolAnt, Vulg, Cn; sub iuramento Vulg, JanStat; contestando PolAnt; Deo teste Mącz; bona fide, iuramenti ministerio a. onere, sub (fidei) sacramento, sub onere iuramenti a. iusiurandi JanStat; facto fideli omagio JanPrzyw; iureiurando interposito, iurato, religionum consecratione, sub consecratione iurisiurandi Cn (143:5:3): HistJóz C4; LibLeg 10/62 (4); ComCrac 19; SeklWyzn A; Thak yako theſz tho dziſz przed vrządem czi Grzegorzs y Woycziech pod prziſſiegamy zeznali. LibMal 1546/113v; SeklKat S; czo to przirzekamy wssyczko s dzierzecz poth swemy dobremy cznothliwemy słowy ZapWar 1549 nr 2657 (2); MurzHist C3v (3); KromRozm III F4v; Diar 96; GliczKsiąż D7; SWiádek ieſt Perſoná pozwána/ ktora świádectwo prawdy wydawa ná Sądźie pod Przyſyęgą. GroicPorz x (3); KrowObr 40v (3); Ci ludzie ktorzy wyſzli z Egyptu [...] nieoglądáią tey źiemie/ kthorąm pod przyſięgą obiecał był Abráhámowi/ Izáákowi/ y Iakobowi Leop Num 32/11 (5); OrzList c; BibRadz Gen 22 arg (2); nie dopuśći tego wſtyd wrodzony Krolowi [...]/ áby on miał imienie bes pieniędzy ludźiom bráć/ ktore od ludźi ná imienie pod ſwym ſłowem Krolewſkim wźiął. OrzRozm S2 (5); obległ mácochę/ ktora ſie mu pod ſlubowániem iego obycżáynego záchowánia dáłá BielKron 128; ći to [posłowie] bráli przymierze z Moſkwą ná mieyſcu krolá Polſkiego pod przyſięgámi. BielKron 435v (28); Iusiurandum interponere, [...] pod prziſięgą co komu przirzec/ álbo prziſięgą podeprzeć. Mącz 311b (10); OrzQuin S4; GórnDworz O7; RejPos 7; RejZwierc 39; BudBib Bar 2/30 (2); CzechRozm 86v; iż kupcy y rzemieśnicy/ ktorzi zá ſtárániem ſwym wielkie pożytki miewáią/ pod przyśięgą zeznáwáć muſzą/ wiele który zyſkał. ModrzBaz 122v (7); SkarŻyw 97 (2); ZapKościer 1581/22 (15); StryjKron 195; NiemObr 63 (3); GórnRozm G2v; ActReg 15; OrzJan 124; WujNT Matth 14/7 (3); Máćiéy záśię odpowiedźiał pod dobrym ſłowem ſwym/ iż ná tym koniu iáko ná właſnym iechał SarnStat 674; Deputaći [...] winni będą pod obowiązkiem przyśięgi ſwéy [...] ſpráwy obywátelów [...] práwem ich właſnym ſądźić. SarnStat 868 (33); CiekPotr 15; KlonWor 3.

»pod umową« (20): vcżynili z nim zgodę/ puśćili go pod vmową do miáſtá. Ale vmowy nie zdzyerżał BielKron 83; Puſzcżon też Lántgráw pod vmową y rękoieńſtwem/ ktory iuż pięć lat był w więźieniu BielKron 237 (16); Mącz 226a; BielSat C4v; lepiey że ią [ziemię]/ ábo ſámym zwyćiężonym/ ábo komu inſzemu [...] pod pewnemi vmowámi y kondycyámi/ porucżyć. ModrzBaz 126; BielRozm 23.

b. Wskazuje na zobowiązanie finansowe (65): Sacramento contendere, Pod pewnym funtem á ſummą pieniędzy s niekim ſie przed ſądem ſpráwowáć. Mącz 363b; BiałKat 63v; Przy tym niechayby wſzytko pod iſtotnymi rekognicyámi odbieráli VotSzl E.
Wyrażenie przyimkowe: »pod zakładem (a. pod [jaką ilością] kop zakładu)« = sub vadio (vadiis) JanStat (62): yakom szyą ya vyednal ozabranye kolow dambowych kugrodzeny plotha [...] podzacladem dzyeszyadzy kop groszy ZapWar 1504 nr 1918; sthanyslaw Mamka myal vypisacz philipa sewsiczkich dlugow kthore myal vxyągach visich podestem kop zakladv. ZapWar 1519 nr 2214 (43); ComCrac 22; Diar 149; GroicPorz cc3v; [król Władysław] pożycżył przerzecżoney ſumy Zygmuntowi krolowi Węgierſkiemu/ pod zakłádem rycżartu [!] tákiego/ ieſli ich pierwſzego roku nie wroći/ tylką ſumę przepádnie BielKron 385; Mącz 206a (4); RejZwierc 92v; [przerzeczony N będzie to powinien czynić] pod ſzkodámi źiemſkiémi álbo pod zakłádem C. grzywien żadną rzeczą wymyślną tego zakłádu nie vchodząc. SarnStat 1253 (10).
c. Wskazuje na pismo potwierdzające (4): BielKron 230v; Bo ácżći ie [Konsylijum Trydenckie] Papież wedle ſtárego zwycżáiu kośćielnego złożył: iednák ono ták wolne było/ że káżdemu y Heretykom wſzyſtkim wolno było y pod gleytem ná nim ſtánąć WujJud 216v; Synów kmiecych, ieſli wiele ich będzie, ieden tylko ná ſłuzbę á zwłaſczá ná náukę ſzkolną ábo rzemioſło pod liſty świádecznémi Stároſty y Páná ſwégo ma bydz puſczan SarnStat 659; VotSzl E.
d. Wskazuje na skutki niewypełnienia powinności (427): MetrKor 38/286 (2); ZapWar 1548 nr 2667 (3); ComCrac 21v (2); SeklKat F2v (2); KromRozm I P; Thák vſthawiamy/ [...] pod duſznym zátrácenim/ áby nam wſzelkie ſtworzenie było poddáne. KrowObr 34 (8); BibRadz Act 23/12; BielKron 49 (7); RejPos 284; gdy był wyſtáwił Cyrus Báálá onego báłwáná ſtráſznego/ kthorego pod wielką ſrogoſcią kazał chwalić zá Bogá wielkiego. RejZwierc 202; CzechRozm 207v; CzechEp 400; NiemObr 171; Calep 229b; W Miáſtecżkách [...]/ áby ćicho ryb mieſzcżánie v złodźiei (pod ſzubienicą) nie kupowáli GostGosp 142 (3); Iáko y dziś kośćioł pod ſrogą klątwą zákázuie/ nie tylko czytáć/ ále áni mieć v śiebie kśiąg haeretyckich. WujNT 478; A Krześćiánin áby téż zaś Zydowi nie ſłużył/ pod więźieniem. SarnStat 268 (10); PowodPr 39 (2); SkarKazSej 697a.
Wyrażenia przyimkowe: »pod straceni(e)m (a. utraceni(e)m, a. utratą) [czego]« = sub amissione, a. poena privationis, a. privatione JanStat (83): zawſdy powynny biwaly naprzod ydz kv komorze Luczkyey Quitt Bracz pod vtrathą thowara MetrKor 57/117 (2); ſtaroſta bęndzie povinien Execucią vczynicz pod vtraczeniem vrzędu ComCrac 12 (3); ConPiotr 32v; KrowObr 197v (2); Zyd krześćiánowi pożyczyć pieniędzy nie ma ná żaden zapis pod ſtráceniem pieniędzy. UstPraw I4 (8); Mącz 363b (3); A zákazánie było w rádzie pod ſtráceniem głowy/ áby tá rádá od żadnego z Senatow niebyłá nikomu powiádaná. HistRzym 72 (5); CzechRozm 26v; A kośćioł żołnierzſtwá duchownym/ pod vtrátą ſpráwowániá kápłáńſtwa/ zákázuie. SkarJedn 236 (2); SkarŻyw 27 (3); StryjKron 306; GórnRozm B2; WujNT 80; Vſtáwiamy też y ſkázuiemy: áby złoto y ſrébro w nićiách pod ſtráceniém [...] do króleſtwá náſzégo nie było wożono y przedawano. SarnStat 274 (50).

»pod winą (a. [jaką ilością] grzywien winy), karani(e)m« = poena (poenis) Mącz, Modrz; sub incursu poenae, poena (poenis) JanStat; multa a. poena interposita Cn (208:9): MetrKor 40/822; WróbŻołtGlab A5; ComCrac 15v (6); BielKom A4v; Diar 53; Rzeźnicy áby wrzedliwego álbo ſkłotego [...] bydłá niebili/ y nieprzedawáli/ pod winą wedle poſpolitey vchwały vłożoną. GroicPorz f4v (2); pan pod ktorym ieſt ten zbieg ma s nim vczynić ſpráwiedliwość/ pod winą trzech grzywien UstPraw F2 (24); [papież] Roſkazał też ſwemu Duchowieńſtwu áby ſie ſtrzegli kſiąg iego pod winámi. BielKron 196 (10); Mącz 311b (5); OrzQuin T4v (2); GórnRozm Ff7; BielSpr 9; CzechRozm 87v; Ow też obycżay/ że ieden zákupuie iáki towar po wſzytkiem Páńſtwie/ áby ſam przedawał/ á ztąd wielki zyſk miał/ trzebá zniſzcżyć/ á pod wielkimi winámi tego zábronić ModrzBaz 34 (2); ZapKościer 1580/13v (4); NiemObr 62 (2); WerGośc 265; GostGosp 30 (6); Phil E4; A cokolwiek Woiewodowie z vrzędu ſwégo poſtánowią/ [...] to Stároſtowie z vrzędu ſwégo niech exequuią/ pod winą ſtrácenia vrzędu. SarnStat 40; Zydóm áby nie ſłużyli ſłudzy z Krześćian [...] pod winą ſtá grzywien. SarnStat 244; A ták Iego M. Król pod karániem ná gárdle y máiętnośći roſkázuie: áby żaden z Pánów więcéy nie śmiał chodźić do Zupy. SarnStat 372 (142); GrabPospR M3; KmitaSpit A2v; CiekPotr ktv.

α. Z elipsą wyrazu oznaczającego utratę (79): LibLeg 8/26v (4); LibMal 1551/164v; Przetoż tobie ſynu przykázuię/ [...] pod mym dobrorzecżenim żeby ią zá mąż wydał iáko ná to słuſza HistRzym 30v (3); ten ſzyeſnal pot prziſzęgą swoyą y pot swym duſznym sbawyęnyem palcze swoyę potnyowſzy ZapKościer 1584/49v (14); GostGosp 38; A té Státutá [...] pod dźieśiąćią grzywien groſzów Práſkich/ któré do ſkárbu Studentſkiégo máią przypáść/ chcemy mocnie bydź chowáné SarnStat 204; Który vkaze znácznieyſzé znáki gránic, tego Podkomorzy pode czćią y ſumnieniém ma przypuśćić ku dowodowi SarnStat 464; ná którym ſkazániu obiedwie ſtronie przeſtáć będą powinné/ y ono przyiąć/ y chwalić/ y chowác pod ſczérośćią wiáry ſwéy. SarnStat 1073 (21); PowodPr 38 (2).
Wyrażenie przyimkowe: »pod gardłem« = sub poena colli JanStat; capite, sub poena capitis a. mortis Cn (33): LibLeg 10/57v; áby żadny Trybuná (pod gárdłem y máiętnoſcią y wypędzeniem) nie śmiał/ áni ſłowem/ áni ręką/ áni myſlą złą obráżáć BielKron 108v (19); Mącz 363c; OrzQuin L2v; SkarJedn 197; SkarŻyw 478; StryjKron 400; ZapKościer 1582/30; A gdźieby ſie w boru zápaliło/ káżdy poddány ile ich w domu pod gárdłem ma bieżeć gáśić GostGosp 12 (2); OrzJan 19; áby żaden Zupnik pod gárdłem y dóbr ſwych/ nieśmiał żadnégo konia páńſkiégo y ſzlácheckiégo do Zup prziymowáć SarnStat 372 (3); PowodPr 28; [DramStp II 267].
e. W formułach potwierdzających zapewnienie (19): Slyvbuyą pod wyarą y tczyą moyą yz krolowy yego myloſczy Polſkyemu [...] bandą wyecznye [...] wyernym poddanym MetrKor 34/265 (2); ComCrac 19; RejKup r4; Pod Bożą przyśięgą y mnieć żadna rzecz byłá Ewánielikiem nieuczyniłá/ iedno hániebny á ſproſny żywot Kśiężey. OrzRozm H2v; Mącz 125d (2); Y pod Bożą wiárą ták ieſt OrzJan 55; obiecuiemy pod dobrą wiárą/ okróm wſzelkiéy chytrośći y zdrády/ pod przyśięgą wiáry náſzéy/ iż będźiemy záchowywáć Koronę Króleſtwá Polſkiégo záwżdy cáłą/ y nienáruſzoną SarnStat 882 (9); Dokłádnie pod zbáwienim mym ten złodźiey mowi. CiekPotr 77; GosłCast 49.
4. Wskazuje na formę a. okoliczność zewnętrzną, zwykle pozostającą w sprzeczności z istotą rzeczy; sub HistAl, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw; per Modrz, Vulg; ad Modrz; in Vulg (699): Nie kożdemu trzebá wierzyć/ Choćia vmie cudnie mowić: Boć to bárzo cżęſto bywa/ Pod ſłowy ſie fáłſz przykrywa. BierEz Nv (4); TarDuch B3v; KłosAlg Av; WróbŻołt Q3v; SeklWyzn b3; SeklKat M4v (2); KromRozm I [L]v; MurzHist Q3v; LubPs G3v marg; RejWiz 11v (4); RejZwierz 114v; BibRadz I 336b marg (2); GrzegRóżn H2 (2); Mącz 182b (4); SarnUzn G3v; gdyż Pan/ iákochmy ſłyſzeli/ pod ſiedmioráką licżbą ine więtſze licżby záwżdy zámykáć racży RejAp 14 (18); A w onych figurach pod źwirzęcą krwią vcżynionych/ ktore známionowały kreẃ Páná tego á odkupienie iego/ iuż przyimowáli wſzythko błogoſłáwieńſtwo od niego RejPos 103v; Figurá ſkáźenia [!] ſwiátá pod ſkáżeniem Ierozolimſkim. RejPos 259v marg; BiałKat 43v (2); BielSpr 46v; RejPosWstaw [414] (2); Wierſzyki kroćiuchne pod spoſobem Bucephałá/ tákże y Máłpy WierKróc kt; ModrzBaz 5 (2); SkarŻyw 593; A chytre wilcże [lege: wilczę]/ pod wełną owcżą. CzechEp [382] (3); NiemObr 49 (5); GórnRozm M4v; OrzJan 31 (5); LatHar 473; WujNT 482; SarnStat 627 (4); PowodPr 58; KlonFlis A4 (2).
Wyrażenia przyimkowe: »pod barwą, farbą [czego, jaką]« = sub colore a. nomine a. praetextu JanStat (10:4): KromRozm III Av; Bo wieſz iż długo krzywda/ nierádá záżywie/ Zwłaſzcżá pod fárbą prawdy/ kto ią cżyni łżywie. RejZwierz 123 (2); iż doſtoieńſtwá [...] nie [...] máią bydź dáné: ieno tym/ którzy przedtym mieli nie zmyśloną/ áni pod iáką bárwą [non fictam aut coloratam JanStat 301] ále iſtotną á prawdźiwą dóbr dźiedźicznych ośiádłość w onéy źiemi SarnStat 72 (9); GosłCast 47 (2).

»pod figurą« [w tym: czego, czyją, jaką (63)] (108): WróbŻołt V6 (5); RejPs 42v (6); Bo pod nabożna ffigura Chodza wſſyſczy ſwilċza ſkora RejKup y3; RejWiz A8; RejZwierz 118v; BibRadz *6v; BielKron 203v (2); co tu ſłyſzy co Pan przez Apoſtołá tego do nas do wſzytkich pod figurą tych ſiedmi koſciołow wſkázowáć racży. RejAp BBv (40); RejPos 102v (21); nábuntowawſzy ſobie wiele towárzyſtwá zburzył był ták miáſto pod figurą tego że o wolnośći cżynił RejZwierc 98; Piſał też pod figurą Kupcá nadobną ſpráwę cżłowieká Krześćijáńſkiego. RejZwierc Aaav (3); WujJud 44v (5); CzechRozm 30 (6); SkarJedn 86; CzechEp 119 (6); NiemObr 21 (3); LatHar 188 (2); Tu Piotr S. miáſto Rzymſkie pod figurą Bábilonem zowie WujNT 807 (4).

»pod imieniem, tytułem, nazwiskiem (a. przezwiskiem) [czego, czyim, jakim]« = nomine Mącz, JanStat; appellatione Modrz; sub nomine JanStat (33:19:6): POd imieniem oleia zamyka ſie oliwa y też maſło GlabGad K; KromRozm I H4v; MurzNT 108v; KrowObr 3v (2); BibRadz I 136a marg (3); BielKron 148 (2); Iáko też y pod nazwiſkiem Bogá Iſtriośći ſzátan bywa chwalon GrzegRóżn I4 (4); Mącz 507a (2); RejAp 22 (2); Then odpowiedział/ iż ſie [wzmianki o kardynałach] práwi pod owym tytułem zámykáią gdzie ieſt prośbá/ pro hereticis et ſciſmaticis. GórnDworz Q3v; WujJud A6v (5); ModrzBaz 142v; záłożyli w Mieście Niemcy Spital pod Titułem Pánny Mariey/ Roku 1190. StryjKron 290 (2); CzechEp 50 (2); NiemObr 42 (4); OrzJan 10 (2); WujNT 30 (7); SarnStat 202 (10); PowodPr 5 (4); KlonWor ded *2 (2).

»pod kształtem [czego]« = praetextu, in specie Mącz (2): Pietatis praetextu suis rebus consulit, Pod zmyślániem álbo xtałtem nábożeńſtwá mieſzká ſobie nábiya. Mącz 453d (2).

»pod osobą, personą [czyją, czego, jaką]« = sub persona HistAl (22:2): Prorok pod ſwą oſobą práwie iáwnie oznaymił ſpráwy ktore ſie dziać miáły w ſprzeſládowániu páná naſſego RejPs 100; SeklKat Hv; HistAl L5v; Kthorym znákiem zbieżenia/ [...] wſzytki Mężoboyce pod perſoną Kaymową náznáczył GroicPorz n4v; BielKron 24; nieprzijaćielem go wolnośći poſpolitéy/ y Bráćiéy ſwéy zowie [pani praktyka]/ będąc ſámá iádowitym nieprzijaćielem wolności poſpolitéy/ y Bráćiéy ſwéy/ pod oſobą miłośći/ y życzliwośći wſzelákiéy. OrzQuin C2; RejAp 138; GórnDworz G4; RejPos 164v (12); o tym że pod oſobą Krolá Tyrſkiego/ tákże teraz roſpráwia prorok o Antychriśćie pod námienioną oſobą Antyochem CzechEp 410 (3); Phil G4.

»pod płaszczykiem (a. płaszczem) [czego, jakim]« = sub pallio JanStat (16): wiele ſye pod thym żebráczym płaſzczem złodźieyſtwá y innego łotroſtwá zákrywa GroicPorz h4v; BibRadz I 351b marg; GórnDworz Dd3; przetoż ſłowo Boże hydząc/ lżąc y tłumiąc/ ná wywody ſię Filozowſkie zdobywáią: pod płaſzcżykiem kośćiołá powſzechnego. CzechEp 132 (4); NiemObr 150; ReszPrz 70; żeby ſie tym prędzey w łáſkę pánow wkrádli/ y zátym onę ſwą zátáioną pod płaſzcżem dobroći chytrość wynurzyli Phil G4; OrzJan 119; LatHar +4v (2); SarnStat 923; SkarKazSej 695a; KlonWor 46; [CerGór 32].

»pod podobieństwem« [w tym: czego, jakim, czyim (23)] = in parabolis, per similitudinem Vulg (36): KromRozm II ov; LubPs V5v marg; Wamći dano ieſt poznáć tháiemnice Kroleſtwá Bożego/ ále innym pod podobieńſtwy/ áby widząc nie widzieli/ á ſlyſząc nie rozumieli. Leop Luc 8/10 (2); RejZwierz A4; BibRadz Agg 2 arg (5); Wſpomniſz ſobie ná ony dzyeſięć pánien/ [...] pod kthorych podobieńſthwem zámyka wierne y niewierne ſwoie RejPos 241 (2); GrzegŚm 59; RejPosWstaw 22; BudNT Hh6v; co w zakonie onym/ pod nieiákimi podobieńſtwy/ figurámi y ćienmi było przeznácżono/ że też on zakon vſtáć y zniſzcżeć miał CzechRozm 91 (12); CzechEp 34 (6); WujNT 331 (2); KlonWor 46.

»pod pokrywką (a. przykrywką, a. zakrywką), zasłoną, zakryci(e)m (a. przykryci(e)m, a. przykrytością), zawieranim« [w tym: kogo, czego, jaką, czyją, z czego (67)] = per speciem, praetextu Modrz, Cn; sub umbra JanStat, Cn; simulate, sub praetextu Mącz; in aenigmate, per occasionem, sub obtentu Vulg; nomine (nominibus), obtentu, per [aliquid], per causam Cn (48:40:24:1): BierEz R; PatKaz III 100 (2); RejJóz H4; SeklKat K4 (5); MurzNT 111; KromRozm II g3v (3); Abowim pod záwyeránim Pan powyeda iż kto przyymuye tego/ kogo on poſle/ yego ſámego/ [...] przyymuye KromRozm III Hv; BielKom B4v; LubPs G4 (3); KrowObr 185v (2); OrzList e4; RejFig Bb7v; co Moiżeſz o przymierzu poiednánia mowił pod pokrywką a ogolnie/ to oni iáſniey oznaymowáli BibRadz I 353v (2); Zydowie to według litery [...] rozumieią/ przeto ſą twárdzi w tym/ áby figurze (ktora ſie w tym zámyka pod zaſłoną iáko w puzdrze) mieyſce dali BielKron 35v; Kſiążętá niektore/ pod pokrywką s Ewángeliey/ wiele roſthyrkow cżynią BielKron 226 (13); GrzegRóżn Fv; Mącz 373d (3); RejAp AA3v (5); GórnDworz S2v (3); RejPos 294 (3); BiałKat 276; BielSat Gv; KwiatOpis Bv; RejZwierc 84 (2); WujJud 119; WujJudConf 10v; RejPosRozpr b4 (2); CzechRozm 241 (2); ModrzBaz 34v (12); Lecż ſługá moy Moyżeſz [...] nie w figurách áni pod zákryćiem: ále iáwnie Páná widzi. SkarŻyw 483; StryjKron 165 (2); Kápłan y Dyakon żony opuſzcżáć nie ma pod pokrywką nabożeńſtwá CzechEp 229 (14); NiemObr 83 (3); LatHar 193 (3); ktorzy [heretycy] pod pokrywką prawdziwych náuczyćielow y káznodzieiow/ [...] iego zdradzáią. WujNT 102 (7); WysKaz 33 (3); SarnStat 839 (2); SkarKazSej 699b; KlonWor **1v (2).

»pod postaw(k)ą, po(d)stacią [czego, jaką, czyją]« = sub obtentu Mącz (9:4): záczął rozmáite á przećiwne błędy myędzy krzeſćiyány śiać przez kácerze/ pod poſtáwą ſlowá Bożego. KromRozm I M4; KrowObr 229v (2); BibRadz II 59c marg; BielKron 9v (6); Mącz 445c; RejAp 22; poſłał tháiemnie ná ſtronę ſwoie ludźi pod podſtáćią nieprzyiaćielſką BielSpr 42.

»pod pretekstem [czego, jakim]« (3): PaprUp G2; Phil B3; IZ ſie wiele pomocników złych rzeczy y mężobóyſtw pod praetextem ewáziiéy przez przyśięgę vkrywa/ tedy SarnStat 583.

»pod przypowieścią (a. figurowaną powieścią)« = in parabolis Vulg (13): LubPs N2 marg; Dawid pod przypowieśćią ktorą mu Nathán zádał/ ſam ná ſie wyrok dał Leop 2.Reg 12 arg (2); Tákże też nam y Pan náſz gdy w przypowieſciach powiedáć racżył o onych godziech [...]/ dáleko ſie coś inſzego pod tą figurowáną powieſcią zámykáło. RejAp 181v (2); RejPos 53 (7); WujNT 333.

a. O postaciach Sakramentu Eucharystii (223): Bierzcie ij pożywáycie/ bo to ieſt ciało moie/ ktoré pod wyobrażenim chleba widzicie OpecŻyw 93; PatKaz I 4; KrowObr 184 (2); RejPos 86v marg (2); RejPosWiecz2 95v (2); RejPosWiecz3 97v (2); Dźiwną ſpráwę około téy bytnośći ćiáłá Chryſtuſowégo pod Sákrámentem powiádałeś mi BiałKat 333v; WujJud 33 (7); WujJudConf 175v (2); CzechRozm 264v; WujNT 736.

W charakterystycznych połączeniach: pod [czym] brać (prany) (7), (po)da(wa)ć (rozdawać, dawany, podany, danie) (42), ofiarować (ofiarę czynić a. sprawować, ofiarowany, ofiarowanie, ofiara) (13), pożywać (używać, używanie, pożywany) (20), przyjmować (przyjmowany, przyjmowanie) (44), przystępować (2), szafować, ustawi(a)ć (iustawiony, ustawa) (12), zamykać się (zamknąć, zamykanie, zakryty, zatajony) (7), zawięzować się (2), zostawać.

Wyrażenia przyimkowe: »pod figurą« (1): Owa oni niechcą pozwolić/ że iſtotnie y ſámą rzecżą á nie fántázyą Ciáło Páńſkie prawdźiwe w tym Sákrámenćie przyimuięmy/ ále tylko ſákrámentálnym obycżáiem/ tho ieſt we znáku y pod figurą WujJud 253v.

»pod jedną osobą (a. [iloma] osobami a. osoboma); pod osobą [w tym: czego, jaką, którą (96)]« (109;102): nye tako yako kaplan poth oſobą chleba czyało boze trzyma wrąku. ale panna maria vyeme czyalo boze pyaſtouala woſobye dzyeczyątka PatKaz II 38v (4); WróbŻołt ll7 (2); Ieſliże tak rożvmieią ſłowa pana Chriſtvſowe/ cżemvż na nich ſami gwałtowniczi Teſtamentv bożego nieprzeſtawaią/ ale podedwiema oſobamij przijmvią SeklWyzn Ev (3); KromRozm I G3 (4); Powiedaſz iż ták wiele pod iedną oſobą/ iáko y pod dwiemá oſobomá/ gdzie ćiáło powiedaſz thám y krew? KrowObr 200 (54); BielKron 166v (13); LeovPrzep A4; RejAp 93; zoſtáwił im cyrográph á práwie piecżęć tych obietnic ſwoich/ ciáło ſwe ſwięte á kreẃ ſwą ſwiętą pod widomemi oſobámi chlebá y winá RejPos 82 (2); BiałKat 288v (6); ieſli ieſt prawdźiẃe Ciáło Páná Chriſtuſowe po poświącániu pod Chlebową y Winną oſobą KuczbKat 175 (2); RejZwierc 196v; WujJud 26v (36); BiałKaz B2v; KarnNap D2v; SkarJedn 241 (2); SkarŻyw 28 (10); ReszPrz 9 (6); WerGośc 259; LatHar 189 (6); y poználi go w łamániu chlebá. A iż záraz zniknął z oczu ich/ nie czekáiąc áżby im dał pod drugą ofobą. WujNT 297 (32); SkarKaz 156b (11).

»pod kształtem [czego]« (2): PatKaz II 38v; Y przetoż ſię żaden niechay nie dziwuie/ że [Chrystus] ieſt pod kſztałtem ábo oſobą chlebá w naświętſzym Sákrámenćie. WujNT 186.

5. Wskazuje na oznakowanie dokumentu lub przedmiotu o wadze urzędowej; sub Vulg, JanStat (73):
Wyrażenia przyimkowe: »pod datą« (5): VKazáło [miasto Poznań] liſt Królá Káźimiérzá [...]/ pod datą Piotrkowſką w Poniedźiáłek infra octavas Aſcenſionis Domini 1455. SarnStat 969 (5).

»pod pieczęcią(-ami), sygnetem, tytułem« [w tym: pod tytułem albo pieczęcią (1)] = sub signaculo Vulg; sub sigillo a. signetis JanStat (61:1:1): ZapWar 1527 nr 2361 (2); y mi thes the braczką przyazn ponowyayacz wedle ſtara⟨dawne⟩go obiczaya y ſwoy lyſth dalyſmi y dayem pod zlothą pyeczeczią naschą. LibLeg 10/95v (7); Diar 73 (2); GroicPorz f2 (3); Leop Iob 9/7; Sub titulo Caesaris, Pod titułem álbo pieczęcią Ceſárską. Mącz 456d (2); gdyby y ći coby przynośili pieniądze do ſkárbu/ y ći ktorzi ie bráli/ zobopolnie ſobie kwity pod piecżęćiámi [tabulis signatis] dawali. ModrzBaz 124v; Prziſzetl przet prawo naſzye [...] Woczyech Wyczeſzichowſki syn neboſczyka [...]: ządayąncz Prawa naſzego: abiſzmy mu dopuſczeli wxzegi naſze wyecż oyczewſke swadecztwo, ktore myal opiſzanye pot pyeczeczą Koſczerſką ZapKościer 1584/44v (3); LIſty/ Przywileie wſzelákié/ pod dwiemá pieczęćiámi/ Koronną y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ máią bydź do téy prowinciiéy dawáné SarnStat 319; y liſt ná wſzyſtki Rewthel pod páná Królá y náſzym Sygnetem ma bydź dan tym/ którzy náymuią SarnStat 1093 (40); KlonWor 49.

»pod znakiem, cechą« = sub signo JanStat (4:2): Miáry káżde y wagi nie ſpráwiedliwe wſzelkiego iedzenia y pićia y kupiey wſzelkiey obáczáć/ áby korce y inne miáry pod Mieyſkim znákiem były GroicPorz b4 (2); Przywilei takze y Chorągiew pod samym iedno znakiem Koronnym iemu dąno. ActReg 42; A támże [...] káżdy Woiewodá ma [...] té miáry y wagi ná zamku Stároſtóm/ y do káżdégo miáſtá y miáſteczká ſpráwiedliwie/ pod ſwą céchą wymierzyć y oddáć SarnStat 280 (3).

6. Wskazuje na tego, komu się chce wyrządzić coś złego (3): iż nieiáką zdrádę pod nim chciał vcżynić w chćiwośći pánowánia. BielKron 158v (2); dźiwnych fortelow pod nim vżywáiąc/ pożyć go z łáſki Bożey nie mogą. WujJud A8v.
7. Wskazuje na fakt, osobę lub odcinek czasowy, służący jako odniesienie przy lokalizowaniu w czasie; sub Vulg, PolAnt, Mącz, JanStat, JanPrzyw; circa, in PolAnt; infra JanStat (259): ComCrac 15v (3); Item powyada yſch w warczye thak rok theſz pyenyadze wibyeral skalyeth pod yarmarkyem. LibMal 1547/129 (2); Pod Appellácya nie niema być znawiano. GroicPorz cc2 (3); CzechRozm 167v; StryjKron 427; CzechEp 299 (2); KlonŻal kt; ReszPrz 74; WerGośc 229; Bo Niemcy pod przymiérzem do Polſki wtárgnęli KochProp 10; OrzJan 24 (2); WSzyſtki Práwá [...] od wſzyſtkich Pánów pod Interregnum [tempore interregni JanStat 129] poſtánowioné/ [...] będę trzymał SarnStat 133 (13); KmitaSpit C3v; KlonFlis E4.

W połączeniu z imieniem panującego lub wodza [= za czyich czasów] (64): Cirpiál pod Pontſkim Pilátem/ vkrzyżowán/ vmarl/ ij pogrzebion. OpecŻyw 176v; PatKaz III 104; SeklWyzn Bv; SeklKat B4 (2); Y iął lud Iſraelſki zápiſowáć w kxięgách/ y w dzieiach poſpolitych/ pierwſzego roku pod Simonem kápłanem nawiżſſym Leop 1.Mach 13/42 (2); BibRadz I 418c marg (2); BielKron 46 (28); GrzegRóżn F4v; Sub Alexandro, Pod Alexándrem/ to yeſt czáſu Alexándrowego. Mącz 424d (2); LeovPrzep I4; HistRzym 133; RejPos 17v; BiałKat 88v (2); WujJud 25v; CzechRozm 95v (2); SkarJedn A*2v (3); ReszPrz 31 (2); ArtKanc M9 (2); LatHar 9 (2); Popis wſzytkiego świátá pod Ceſárzem Auguſtem. WujNT 196 (4); [przymierza] od czáſów dawnych pod Królem Polſkim Włádyſłáwem Iágełłem y pod Wielkim Kśiążęćiem Alexándrem Witowdem poczęté y poſtánowioné do tego czáſu niezgwałcenié ſą chowáné. SarnStat 997 (2); VACZLAW CZEch/ pod Łokietkiem ná páńſtwo wſadzony KlonKr wstęp A3v.

W połączeniu z nazwą ciała niebieskiego, którego wpływ jest decydujący (17): A ieſtli ſie panna vrodzi pod thą planetą. tedy [...] miluie rada FalZioł V 51v (2); GliczKsiąż P3; CI pod Merkuriuſzem/ práwie ſie zrodzili/ Bo w trudne zyemſkie ſpráwy/ y w ſwe vgodzili. RejZwierz 71v; Goski 18v; Mącz 210c; LeovPrzep B (3); A nie ledá tho gwiazdá/ bo ſie zowie iutrzenną/ pod kthorą wſzytki źwirzętá ſzukáią káżdey żywnośći ſwoiey. RejAp 194v; Strum O3 (2); Swiećiłá [Leliwa] znácżnie gdy Gedimin rządźił/ Pod iey promieniem Litwin niezábłądźił ModrzBazStryj π2v; Oczko 7v; WisznTr 23; BielSen 5; A zboża oracz chćiwy/ pod pſem vpalonym [= Kanikułą] Będźie wálił ná kupy śiérpem wyoſtrzonym. GosłCast 9.

Wyrażenia przyimkowe: »pod obiadem« (1): Item powyada yſch slup [...] dawſchi ſzyą wkoſzczyelye pod obyadem zamknacz wilupill LibMal 1547/124v.

»pod pełnią« (12): Też bańki nie maią być ſtawiane wnetki po naſtaniu, ani na z chodzie kxiężycza/ ale pod pełnią á po pełni FalZioł V 61; KromRozm II x3; gdyżem ieſt napełnion iáko mieſiąc pod pełnią [luna semiplena]. BibRadz Eccli 39/14; BielKron 36 (4); Infestat infantes editos plenilunium, Pełnia ſzkódźi dziatkóm które ſie pod nią rodzą. Mącz 170a; BielSpr 67v; ziecháli ſię ná Siem do Piotrkowá pod pełnią Mieſiącá Auguſtá StryjKron 667; KochPhaen 8; KlonWor 30.

»pod rokiem, latem [którym, jakim]« = sub anno JanStat (3:2): zoſtawyemy w moczy statut nas Piotrcowſki na Seymie valnem vczynioni pod liatem Narodzenia Bozego M.D. XXXVIII. ComCrac 14; LibLeg 11/156; że rok przeſtępny bywa ná świećie do wſzyſtkich práwie rzeczy niezręczny: iż pod tym rokiem Białegłowy niepłodnieyſzé/ ludźie mdléyſzy Oczko 29v; ZapKościer 1581/19; SarnStat 370.

»pod nowym (a. starym, a. pierwszym) przymierzem, nowym (a. starym, a. pierwszym) testamentem, (Mojżeszowym a. starym) zakonem, ewanjeliją« = sub priori testamento PolAnt, Vulg (31:24:12:3): przes ktorego [Krystusa] wiáry/ żadny tzłowiek/ áni przed zakonem/ áni pod zakonem/ áni tzáſu łaſki/ niemogł być/ áni może być nigdy zbáwion. KrowObr 51v; A przetoż dla thego ieſt Nowego przymierza Pośrzednikiem/ áby przez ſmierć/ ná odkupienie onych wyſtępkow kthore były pod pierwſzym Teſtámentem/ ći ktorzy wezwáni ſą wźięli obiethnicę wiecżnego dźiedźictwá. BibRadz Hebr 9/15; GrzegRóżn H3v (2); Ktorzy [aniołowie] iz oto y teraz pod Nowym przymierzym wyſyłáni bywáią ku pomocy y rátunkowi/ y obronie wiernych CzechRozm 47; Bo co ondzie grzechy ábo ná gárle karano/ ábo drugie ofiárámi/ y kąpielą zmywano/ [...] to pod Ewánielią nie gárłem/ ále żywotá wiecżnego vtrácenim CzechRozm 96 (45); CzechEp 48 (14); NiemObr 3 (6).

Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłówka: »pod czasem« = niekiedy (6): A cżłowieká ſtráſzliwego/ Vźrzyſz pod cżáſem śmiáłego. BierEz K2 (2); TarDuch B5v; FalZiołUng V 119 (2); dawala yey theſch podczaſſem wyna y ynſchich rzeczy ku yedlu, gdi tham obyedwye ſluzili LibMal 1544/92.

»pod czasem« = z czasem (3): FalZiołUng V 119; Cżemu dzieci z młodu miewaią poſpolicie ocży iakoby wypukłe, ktore więc pod cżaſem z ſciencżeią GlabGad B4v (2).

»pod czasem« = w czasie oznaczonym przez Bogu (16): OpecŻyw 89; ta mÿla panna [...] przeuÿſſÿla anÿolÿ ktorzy myely bycz ſthworzeny poth czaſem PatKaz II 23 (14); Oto ia ſyn Boży przed wſzytkimi wieki z oycá bez tzáſu/ á záſię s Pánny Máryey pod tzáſem/ prawdziwy tzłowiek národzony KrowObr 46v.

»pod [jakim, którym] czasem« = sub tempore JanStat (6): ony złe cżáſy twoie pod ktoremiś ſie vrodził/ ták zgwałćiły y rozum y cnotę twoię RejZwierc 5v; MycPrz I B4v; Pod inym cżáſem dwá Gottowie do niego gośćmi zſtąpili SkarŻyw 498; SarnStat 243 (2); Iuż ſię porucżay pod cżáſem pogodnym/ Wiatrom łágodnym. KlonFlis E4v.

»pod (tym) czasem [czego, czyim]« = w czasie czego (10): A przeto/ iáko pod cżáſem woyny/ ludzie záprządz máią we cnoty pożytecżne [...]: ták záſię cżáſu pokoiu/ [...] máią wziąć przed ſię vcżćiwe cnothy GórnDworz Hh2; Táká byłá Boſká miłość wonym Neemiaſzu pod cżáſem Krola Artaxerxá SkarŻyw 114; Phil E4; WujNT 885; áby inſzé ſądy inferiorum ſubſelliorum pod tym czáſem ſądzenia vltimae inſtantiae iudiciorum generalium odpráwowáły ſie. SarnStat 858 (6).

»pod tym(że) (a. onym(że), a. takim) czasem« = wtedy; (eodem a. illo) tempore Modrz, Vulg; circa tempus hoc, in his diebus PolAnt; sub idem tempus Mącz; infra tempus JanStat (16): LibLeg 11/131v; POd tymże cżáſem Antyoch wypráwił ſię po wthore ná woynę do Egiptu. BibRadz 2.Mach 5/1 (2); Mącz 425a; HistLan E3; ModrzBaz 43v; SkarJedn 252; StryjKron 617 (2); CzechEp 369; Tym concludował ze y wdzięcznie y zpodziękowaniem taką pod takim czasem wm chęc podaną przyimuie ActReg 54; Pod onymże czáſem oborzył ſię mocą krol Herod WujNT Act 12/1 (2); JanNKar B3v; SarnStat *8 (2).

8. Określa sposób: zwykle całość połączenia wyraża przysłówkowo sens rzeczownika lub przymiotnika wchodzącego w skład połączenia; in PolAnt, Vulg; ad Mącz; sub JanStat (43): Więc potym poiął dwie żęnie: Ale nie pod rowną zgodą/ Iednę ſtárą drugą młodą BierEz Mv; KłosAlg Av; Diar 67; BibRadz Rom 8/20; BielKron 99 (2); Cunctari et Dubitare, Pod wagą co czinić. Mącz 72a (2); SarnUzn D2; y cżáſem iákoś s podziwieniem á pod iákimśi wątpieniem będą drudzy y ſzácowáć y wykłádáć ty ſądy RejAp 128 (2); HistRzym 71v; BielSat N3; RejZwierc 87; Strum A4; ktore beneficia niechayby ſámi ktorzi ie dźierżą pod ſumnieniem ſzácowáli ModrzBaz 122; SkarŻyw 442; BielSjem 39; Moderate – Podmiara, roztropnie. Calep 668b; OrzJan 57; WujNT 430 (3); Téż ábyſmy tákowy pokóy wieczny ziednoczenié y zgodę pod pewnieyſzéy pilnośći mocnośćią y mocą ſtrzegli SarnStat 1099 (2); SkarKaz 310a; Do czegóś ſie myśl twoiá pod ſtráchem gotuie. GosłCast 47.
Wyrażenie przyimkowe: »pod ([jakim, którym]) sposobem, obyczajem, kształtem, okolicznościami« = w taki sposób; sub forma a. tenore JanStat (9:4:2:1): mamy myecz wieczni a pewni y prawy myedzi sobą pokoi wlaſcze y wdobrey przyazny pod thim obiczaiem iako przisyągal y zmową vczinil Wielmożny Ian grabia wtarnowye LibLeg 6/77v (2); ZapWar 1549 nr 2657; [Przysiężnicy] Sentencyą Sędźiemu przes ſwoie porządne votá/ náyduią/ pod tym zwirzchnim kſtałtem/ niemáiąc głowy nákrytey czapką GroicPorz dv; A ma Sądy gáić pod tymi okolicznoſćiámi: Ná mieyſtcu beſpiecznym/ iáwnym/ [...] ráno/ [...] trzeźwo GroicPorz l2; BielKron 96; HistRzym 98v; CLá wſzyſtkié [...] pod którymkolwiek ſpoſobem ſłów y przyczyn dáné/ [...] pſuiemy SarnStat 67 (9).
9. Wyrażenia przyimkowe określające stosunki miary (93):
»pod jedną modłą« = tej samej wielkości (1): á brogi pod iedną modłą budowáć. GostGosp 48.

»pod liczbą, wagą, miarą« = według przeprowadzonego pomiaru, obliczenia; in mensuram Vulg; ad numerum a. pondus PolAnt (5:4:3): Leop Is 34/17; A wſzákoż nie kazał im do rąk dáwáć pieniędzy pod liczbą/ iedno to przypuſzczáiąc ná ich wiárę. BibRadz 2.Reg 22/7; OrzRozm M4; Włożywſzy kulę w możdżerz/ trzebá ij wywáżyć pod miárą/ iáko miárá vkaże/ áby tą lećiáły kule BielSpr 73v (2); BudBib 3.Esdr 8/64 (2); Strum I2v; A nietylko zboża/ ále y innych rzecży wiele może śie ználeść/ co pod wagą oddawáć y odbieráć GostGosp 58 (4).

»pod (jedną a. rowną, a. tąż) miarą, wagą« = w tej samej ilości (dotyczy składników); aequalis ponderis Vulg; mensura una PolAnt (34:4): nálezliſmy pyenýądze na wirzchn [!] woru/ ktore teraz pod tąż wagą przynýeſliſmy HistJóz D; Ty wſzytki zioła maią być ſwieże, á brać ich pod iedną miarą FalZioł II 15d (14); Nábierz ſobie rzecży wonnych/ Mirry y Onichi/ Gáłbánu dobrey woni/ y Kadzidła naſwietleyſſego/ pod iedną wagą káżdego ſtych Leop Ex 30/34; BibRadz Ex 26/8 (2); Weźmi pod rowną wagą ſtárégo ſádłá/ y máſłá máiowégo SienLek 167; bo wſzelka rzecz ná świećie/ ty cztéry rzeczy w ſobie ma [tj. siarkę, nitrzynę, sol i hałun]/ wſzákże nie pod miárą/ ábowiem niéktoré pokarmy więcéy śiárki niż inych trzech w ſobie máią SienLek Vuu4 (17); BielSpr 33; Strum D4; GostGosp 80.

»pod miarą, liczbą, wagą« [w tym: pod miarą albo wagą (1)] = w określonej ilości, in mensura a. in pondere Vulg, PolAnt; numero JanStat, Cn; in numero Vulg; sub numero JanStat; in numerato, numerato Cn (10:9:9): Też proch z korzenia Kaparowego wzięti pod miarą ſzeſć łyżek ſrebrnych FalZioł III 14b (2); KłosAlg Av; Leop Sap 11/21 (3); Gdy vczynił pod wagą wiátry [faciat vento pondus] BibRadz Iob 28/25; Zámierzył im dni pod liczbą [Dies numeri ... dedit eis] BibRadz Eccli 17/2 (7); nádzyáłay chlebá álbo pláckow według licżby dni/ w ktorych leżeć będzyeſz ná boku twoim 390. pożywáć tego będzyeſz pod wagą/ tákież wodę będzyeſz pił pod wagą BielKron 96 (3); SienLek 45v; BielSpr 74v; dawáli obroki śpiewakom y odzwiernym ná káżdy dzień pod miárą BudBib 2.Esdr 12/47 (2); SkarŻyw 571; SarnStat 180 (6).

»pod miarą« = w miarę, tyle co trzeba; nequid nimis Calep (4): Wino prawi pod miarą brane oſtrzi rozum. GlabGad G8 (3); Calep [696]a.

»pod miar(k)ą« = w ograniczonej ilości (6): GrzegRóżn Mv; CzechRozm 27v (3); NiemObr 103; Boć nie pod miárą [non enim ad mensuram] Bog dawa duchá. WujNT Ioann 3/34.

»pod rownią« = w tej samej ilości (dotyczy uczestników) (4): ktorzy máią wybráć [ze strony papieskiej i luterskiej] ludzi vcżone/ ſtáteczne/ przyiáźliwe/ Bogá ſie boiące pod rownią. BielKron 217 (2); Wtora Cohors, miewáła pieſzych [...] 555. Iezdnych zbroynych 66. tákże y trzećia y cżwarta y piąta pod rownią tych drugich. BielSpr 12 (2).

»pod rownią takową« = według następującego obliczenia (1): WIele też ná tym zależy/ gdy ty mieyſcá/ ná ktorych lud ſthoi w ſpráwie pieſzy/ máią ſwoię miarę pod rownią tákową gdzie tyſiąc krokow będziie [!] mieyſcá w polu ná dłuż [...] ná tym mieyſcu ſthánie ludu pieſzego w iednym rzędzie 1666. bo káżdy ſtoiąc/ trzy ſtopy záſtąpi. BielSpr 17.

10. W wyrażeniach przyimkowych (98):
»pod [jaką] ceną« (2): subicere hastae, Cziyę máyętność skazáć/ poprzedáć pod więtſzą cęną Mącz 153c (2).

»pod cieniem« [w tym: czego, jakim, czyim (14)] = w cieniu; sub umbra Vulg, PolAnt; in umbra, sub umbriferis PolAnt (15): FalZioł 148d (2); á pod cieniem drzewowym leżąc knim rzekł, odeyczcie proſzę was BielŻyw 77; Pod ćieniem onego/ ktoregom pożądałá/ ſiedziáłám Leop Cant 2/3; będźie Cedrem zacnym/ będźie pod niem mieſzkáć wſzytko ptáſtwo/ y wſzytko co ma ſkrzydłá mieſzkáć będzie pod ćieniem gáłęźia iego. BibRadz Ez 17/23 (4); BielKron 50v; RejZwierc 159v (4); WujNT Mar 4/32; WysKaz 1.

»pod częścią« = częściowo (3): Syrop thrawiączy/ y podcżęſcią purguiączy FalZioł II 21b; á vpádła myſl moiá á ſnadz iuż podczęſćią y wzrok od oczu moich odchodzi. RejPs 57v (2); [RejKat 25v].

»pod imieniem, tytułem [czyim]« = powołuiąc się na kogoś; wyznając czyjąś naukę (3:3): RejAp 85; CzechEp 37; tenći otho [...] święty Oćiec/ wiárę w Bogá w troycy iedynego zálecał/ ktorą y dźiś mnodzy/ pod imieniem Atánázyuſowym wyznawáią NiemObr 135; A naprzod maſz święta te/ ktore pod tytułem Chryſtá Páná náſzego obchodźimy LatHar 331 (2); KlonWor 72.

»pod imieniem, tytułem, napisem [czyim]« [w tym: pod tytułem a. imieniem (1)] = wskazuje na tego, kto swoim nazwiskiem nadaje ważność tekstowi (zwłaszcza autora lub tego, komu autor swój tekst dedykuje); sub titulo JanStat (28:17:3): przeto widziało mi ſluſzno aby one [książki] na ſwiatło były wydane pod imieniem nieiakiey pani znakomitey GlabGad A3v; WróbŻołtGlab A3v; MurzHist V2; Były też álbo yeſſcze ſą Ewányelie pod Nykodemowym y pod Bártłomyeyowym napiſem KromRozm II c4; Diar 89; GroicPorz Bv (2); BibRadz *2 (3); Po iego ſmierći [papieża Pawła III] álbo trochę zá żywothá/ wyſzły kſiążki onim pod tytułem Bárnárdyná Ochinuſá BielKron 234; OrzQuin B2v; SarnUzn A3; RejAp 123v; WujJud A8 (2); BudBibKaw A2 (2); Strum A4v; BudNT przedm a2 (7); Przeto Wielmożny Pánie tę Koronácyą [...]. Pod tytułem twym ſławnym ſzcżerze opiſuię StryjWjaz A2; WerGośc 205; StryjKron A3v; CzechEp 251; CzechEpPOrz *4v (2); NiemObr 55; PaprUp I4; WujNT 687; JanNKar A4 (4); POzwy máią bydź pod tytułem náſzym Królewſkim SarnStat 873 (5); KlonFlis Bv; KlonWor ded **2.

»pod kluczem (a. zamknieniem kluczow), zamkiem« = sub clave (clavibus) JanStat, Cn; sub clausura JanStat (13:1): Vſtáwiliſmy/ iż kſięgi zyemſkie máią być chowáne pod trzemi kluczmi UstPraw G2v; Vrzędnik rządny ma ſie ſtáráć/ áby gumno záwárte miał/ coby pod zamkiem ſtało. GostGosp 50 (4); A ták chcemy/ áby kśięgi przerzeczoné álbo Akta Wiéców wálnych pod zámknieniém trzech kluczów od tego czáſu były chowáné SarnStat 748 (9).

»pod pewną liczbą« = w określonej ilości (1): Aby żebracy w Mieſćiech/ w miáſteczkach/ y we wśiach/ pod pewną liczbą/ á pod znákiem Plebanim/ álbo Rádźieckim chodźili. GroicPorz h4v.

»pod [czyją] osobą« = będąc kim (1): Ale Antyoch (chcąc záwżdy pod Oycowſką oſobą z ſwoią corką woley ſwey vżywáć) niechćiał iey od śiebie żadnemu dáć. HistRzym 8v.

»pod temi (jakimikolwiek, jednemi, tym podobnemi) słowy« = tymi (a. jakimikolwiek, a. tymi samymi) słowami; sub tenore a. verbis JanStat (5): Dla tego [...] Król Polſki [...] ſwoie pewné y otworzyſté liſty Státutowé vczynił y ſpráwił pod témi ſłowy. W Imię Boże/ Amen. [...] SarnStat 896 (5).

»pod sumą« = na sumę, w sumie (1): a tam ma refzpondowacz Pán boruczſky: y otdacz tę pyęnądzyę y sryntą pot taką sumą 50 m. ZapKościer 1585/58.

»pod żaglem« (3): Velificus – Iazda pod zagliem. Calep 1107a (2); Okręt pod żaglem/ Bog to wie gdźie/ leći GrochKal 10.

11. W dosłownych przekładach i kalkach z łaciny (4): Do niegom moiemi vſtámi wołał: y rádowałem ſie pod ięzykiem moim [sub lingua mea]. Leop Ps 65/17; Infra famam esse, Pod sławą być/ To yeſt nieowſzeki być sławnym Mącz 173b; Suppeto, [...] per fraudem peto, Vpraſzam táyemnie vpraſzam pod kim/ podpraſzam kogo. Mącz 296b; BudBib I 119d marg.
** Dubium (1): Ktoryby Cortizan vprośił podawánie v Papieżá pod kim/ táki Cortizan [...] ma być karan UstPraw B. [Może błędnie zam.: po.]
II. Cum A (1696):
1. Określa stosunki przestrzenne; sub Miech, HistAl, PolAnt, Vulg, Modrz, Cn; ad Miech, Vulg, PolAnt, Modrz; in PolAnt, Vulg, Mącz; super PolAnt, Vulg; subter Mącz, PolAnt; adversus, sublet ad (ad subter) PolAnt (797):
A. Wskazuje na obiekt, poniżej którego kieruje się jakieś działanie (537):
a. O ruchu ujmowanym poziomo lub z góry w dół (455): ZapWar 1516 nr 2179; Też Emplaſtr z kadzidła maſticis á z ſmoły/ dobrze na pierſi przykładać/ albo pod pierſi FalZioł V 35v (14); LibMal 1544/84v (5); RejKup dd8v; HistAl G2v; BielKom C6v; Złodzyey ſie pod dom kopa/ drugi oknem lezye RejWiz 94 (5); ktorego [papieża] áni Sztánkár/ áni Lizmánin [...] niedoſyęgą/ [...] áni też ſye podeń podkopáią/ bo głęboko on ſye ſádowi OrzList h2v; RejZwierz 116 (2); BibRadz Gen 24/2 (2); OrzRozm C2v (2); Moiżeſz [...] wylał oſtátek krwie [cielca] pod fundáment ołtarzá BielKron 37v; vgodził go Skánderbeg pod tarcż áż ſpadł z koniá. BielKron 252 (14); Submittere foetus matribus, Podſádźić yágniętá pod owce. Mącz 227b (20); OrzQuin M4v; SienLek 61v (6); RejAp 14; BielSat M4 (4); GrzepGeom H3; BiałKat 61; RejZwierc 274; BielSpr 9v (7); BudBib Gen 47/29; Strum G4 (6); ModrzBaz 115v; Przeto Krol pod rękę kápłáńſką głowę ſwoię ſchyla: y wſzędzie wpiśmie ſtárym/ kápłani Krole pomázowáli. SkarŻyw 91 (2); CzechEp 191 marg (2); MAtuſz wąſów lepiéy rzéc: bo wielką kłádźiemy Rzecz pod máłą/ kiedy wąs Mátuſzów mówiemy. KochFr 21 (2); KochPhaen 15 (5); ReszList 183; BielSjem 34 (3); Eole/ ty tám z wichry pod źiemię ſye zchoway PudłFr 67; WitosłLut A3; SkarKazSej 680a; KlonWor 9 (2); ZbylPrzyg B4.
Wyrażenia przyimkowe: »pod chorągiew, proporzec« = do oddziału wojskowego (4:1): Vexillatio, [...] huf zwłaſzczá álbo rotá żołnierzów pod yeden proporzec należący. Mącz 491d; ArtKanc A13; KmitaSpit C2v; By ná progu oćiec leżał/ podepc oycá á wychodź/ y ſuchym okiem pod chorągieẃ krzyżá wylatay. SkarKaz 44a; VotSzl Cv.

»pod gardło« (4): ktorego pozdrowił Ioáb iáko brátá/ chcąc go cáłowáć/ vchwyćił go pod gárdło y przebił go miecżem. BielKron 73 (2); KmitaSpit C2 (2).

»pod głowę« = sub capite PolAnt (8): FalZioł IV 56a; BibRadz Cant 2/6; vkładł ſie podłożywſzy kámień pod głowę ſwoię y vſnął BielKron 14v; kázáła [...] [dziecię] w on ſąd włożyć. A pod głowę podłożyć 50. funtów Złothá/ á pod nogi ſto funtów ſrebrá HistRzym 32 (3); SkarŻyw 312 (2).

»pod nogi(-ę)« (9): przyydzye [...] panna ktora mocz twoyą złomy a glouą twoyą podlozy poth nogą ſwoyą y zethrze yą w proch. PatKaz II 55v; BielKron 86; HistRzym 32; Prowádzili go theż ſwięci/ pokorni/ á cnotliwi ludzie/ miecąc odzienie ſwoie pod nogi iego RejPos 2v (2); KochPs 23; CzechEp 400; LatHar 354; CzahTr 14v.

»pod nos« (12): OpecŻyw 115v; gdy gnoiem końſkim niewieſcie pod nos zakadzi, tedy płod vmarły z żywota wyrzucza. FalZioł IV 10b (2); Ono to zielie ſwieczone Y one ſwieczky kręczone Częſto iemi pod nos kurzył RejKup r3v (2); SienLek 54v (3); BielSat [I4]v; Nie dádząć też żadnemu pod nos dmuchać ſobie PaprPan P3; BielSjem 9 (2).

»pod ogon« (1): tedy go vcżyli/ Iżeby wlazł pod ogon/ do oney Kobyły. RejFig Dd5.

»pod pachę(-y)« = sub ascella Miech; sub cubito manuum Vulg (4): gdy lewą rękę podnioſl aby tatarzyna vderzył tedy go drugi tatharzyn pod pachę oſzcżepem przebodł MiechGlab 12; GroicPorz iiv; Leop Ier 38/12; ſztychem vmieli pod tarcż tráfiáć/ [...] rohátyną pod pachę vgádzáć BielSpr 26.

»pod piąte żebro« = in quinta costa PolAnt (3): ktorym [mieczem] go przebił pod piąte żebro áż wypłynęły trzewá iego ná źiemię BibRadz 2.Reg 20/10 (3).

»pod rękę« = podtrzymując ramię; super manum PolAnt (3): Kſiążę ktory Krolá trzymał pod rękę odpowiedźiáło mężowi Bożemu BibRadz 4.Reg 7/2; z woza ią zsadził y dokoscioła pod rękę prowadził. ActReg 83 (2).

»pod rękę« (1): Więc pod rękę vpátruie Ieſtli go pánná żáłuie RejRozpr I2v.

»pod się« (11): wezmi korzenia thego prochu [...] warzże to w wodzie a po thym podſthaw pod ſię yżby para ſzła miedzi nogi do macicze. FalZioł I 30b; nie mieſzkay na iednem mieſtczu iako krzeſciani pod ſię [sub te] kakaiącz. MiechGlab 22; Iuż iáko pies ná mrozye ogon pod ſię tuli. RejWiz 13v (2); RejFig Cc8v; Lábán przyſzedſzy pod namioty/ ſzukał Boſzkow ſwoich gdzye Rachel byłá/ ále ie pod ſię ſchowáłá gdzye ſie ich nie mogł domyſlić. BielKron 15v (2); RejZwierc 65v; KochPieś 28; Calep 312b; KlonFlis C2v.

»pod wieniec« = do gospody (2): Poydzieſzli też pod wienieć gdzie do pániey Haſki/ Zieſz wątrobkę Cielęcą BielSat C [idem] BielRozm 15v.

α. W połączeniu z nazwą ciała niebieskiego lokalizuje cel ruchu pod względem strony świata (2): z któréy ſtrony [z Francyjej] Przywiódłeś nam Monárchę pod źimné Triony. KochFr 123; SapEpit Bv.
β. Wskazuje na tego lub to, co ma na czymś jechać (10): konie pod nas inne dano BielKron 435 (2); BielSat Dv (2); Lepſze Konie do Rydwaná Pániey záprzągaćie/ Niżli kiedy trzebá pod ſwoy/ żywot go nie maćie. BielSpr b2v; BielRozm 25 (2); ActReg 14; Nie bárzoć to wyſoki [koń]/ roſleyſzeć bywáią/ A poſpolićie tákié pod żołniérze dáią. WyprPl B3; A pod ſkrzynki, ſkrzyneczki, pudłá, pudełeczká, Biednym chłopom rozbiorą konie ná podwody CiekPotr 30.
γ. Wskazuje na górną osłonę, poniżej której kieruje się jakieś działanie (149): wężowie [...] chronią ſie cieniatego Iesionu/ á nieſmieią podeń włazić FalZioł I 53c (2); gdy w cien iaki przychodzimy albo pod drzewo, tedi ſie cżłowiek ochładza GlabGad G; RejWiz 103 (2); RejFig Cc8; biegáłáś drogámi twemi z cudzoźiemcy pod wſzelkie drzewo krzewiſte/ á nie ſłucháłáś głoſu moiego/ mowi Pan. BibRadz Ier 3/13 (3); ſtali przed kośćiołem ze złotym podniebieniem/ pod ktore wſzedł Ceſarz BielKron 331 (6); RejPos 166v; BudBib Ier 2/20; iáko zgromadza kokoſz kurcżętá ſwoie pod ſkrzydłá BudNT Matth 23/37; KochFr 43; WujNT Matth 23/37 (2); A drudzy [żorawie] śpią/ pod ſkrzydłá głowę podłożywſzy. KmitaSpit B.
Wyrażenia przyimkowe: »pod ław(k)ę« (11): kthore [sygnet i knafle pozłociste] on wzyal y gdy go ymowano wgofpodzie pod lawe wrzuczil LibMal 1554/185; Kſiądz ſie cżęſto obráca/ oremus ſpiewaiąc/ Choć nie trzebá/ pod łáwkę pilno záglądáiąc. RejFig Cc5v (3); RejAp 11; RejZwierc 61v (2); Iáko świece nie kłádą pod łáwę/ ále ná świecżnik/ żeby świećiłá SkarJedn 12; StryjKron 160; GórnRozm G3v; Iuż twa teraz pod łáwę muśi iść żáłobá GórnTroas 58.

»pod łoże« = subtus lectum PolAnt, Vulg; sub lecto PolAnt (6): MurzNT Mar 4/21; nie ieſtći zaden ktoryby zápaliwſzy ſwiecę przykrył ią naczyniem ábo kładł pod łoże BibRadz Luc 8/16 (2); kazał ſie zákráść chłopcu pod łoże iego gdzye legał Papież BielKron 185; OrzQuin G3v; WujNT Luc 8/16.

»pod most« (2): tedy Anioł vchwyćiwſzy go/ wrzućił go pod moſt y vtopił. HistRzym 29; A tákże pod moſt iedź miedzy izbice KlonFlis G2.

»pod stoł« = sub mensam Mącz (7): Analecta [...] Odrobiny/ Skórki/ też kośći/ albo Rybie ośći/ ktore álbo ná obruſie zoſtáwáyą/ álbo/ pod ſtół pádayą. Mącz 8d (3); iuż mu ſie bárzo ony rozmowy nie podobáią/ iuż krzywo pogląda/ iuż pod ſthoł ſpluwa RejZwierc 91; táiemnie pod ſtoł ſzcżęniętom y kotkom/ mięſo miotał SkarŻyw 411; StryjKron 160; PowodPr 73.

αα. Do wnętrza czegoś, na czym znajduje się jakaś warstwa, okrycie (32): drugie pod lod kłádąc thopili BielKron 361v; SienLek 171v (3); nápełni wory (tych) mężow żywnośćią [...]/ á włoſz káżdego pieniądze pod wierzch woru iego. BudBib Gen 44/1; SkarŻyw 481.

W połączeniu: »aże pod« (1): owoc figowy [...] ma włoſnoſć wywodzenia z wnątrza wilgoſci zkażoney aże pod ſkorę GlabGad I6.

Wyrażenia przyimkowe: »pod dach (a. obronę, a. przykrytość dachu)« = do domu; in umbra tigni PolAnt; sub tectum Vulg (14): BibRadz Gen 19/8; Pánie álem ia nie ieſt godzien ábyś ty wſzedł pod dách moy RejPos 45 (3); HistRzym 92; BiałKat 28v; BielSpr 62v; CzechEp 184; [kmiecie] Aby z pochodnią pod dách nie chodźili GostGosp 166; ktorzy [bractwa książąt] ná ſię dobrowolnie niektore powinnośći prziymuią/ chore opátrowáć/ pielgrzymy pod dách podeymowáć ReszList 158; Záſię Hebraiſmus, ábo ſpoſob Zydowſkiey mowy ieſt; [...] Wniść pod czyi dách/ miáſto/ wniść do czyiego domu. WujNT przedm 20 (4).

»pod pokrywkę« = do garnka (1): włożywſzy to ná ogień podpokriwkę vtrąćiwſzy ſzypułek/ iż dźiurká w poſrzodku będźie/ puśćiſz przez nie w vcho dym SienLek 71v.

»pod przykrycie« (8): áby żadny cudzey żony pod przykryćie iey nienáwiedzał BielKron 313 (2); RejPos 46v; pámiętay że pożywaſz Ciáłá y Krwie Páná twoiégo: á w ten czás Pan pod przykryćie ſercá twégo wchodźi. BiałKat 278v; Calep 1027b; Pánie nie ieſtem doſtoyny/ ábyś wſzedł pod przykryćie moie. LatHar 246 (3).

»pod strzechę« (2): vćiekay zgory ná gorę iákoś zwykł/ á kriy ſie iáko wrobl ſtráſzliwy pod ſtrzechę. RejPs 16; RejWiz 55.

ββ. Do wnętrza czegoś posiadającego własną górną część (60): OpecŻyw 15; Panie niegodno wprzykriċzie [!] Moie/ aby Boſtwo twoye. Miało wniċ pod moi przybithek RejKup m6; MurzNT Mar 4/21 (2); RejWiz 57; Leop Matth 5/15; Izali świecę záświecáią áby ią kłádźiono pod korzec BibRadz Mar 4/21; Arcybiſkup [...] iechał ná woſku do woyſká krolá Włádziſłáwá proſtho pod iego namiot BielKron 354v (8); OrzQuin G3v; SienLek 55; ZAdny nie zákrywa świece/ zápaliwſzy ią/ pod iákie ciemne nacżynie RejPos 337 (3); roſkáż wſzyſthkim Rotmiſtrzom/ Towárzyſzom [...]/ áby ſie zeſzli pod ſwoie Namioty BielSpr 36v; KochPs 195; SkarŻyw 490; PanHetman [...] vkazował potrzeby iakosą prochy, tak pod kule iako dozapału ActReg 14; WujNT Matth 5/16 (2); KlonFlis D.

W osobliwym szyku (1): Mogiłę pod tę/ miły/ wnidź. GórnTroas 38.

Połączenie: »pod ... pod« (1): Y ći co ich tám pod źiemię złoty głod Pod głuchą pędźi/ záżywą nędznych god KlonFlis C2v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod serce« (2): Słuchay mię zacna królewno/ á moie Zyczliwe ſłowá włóż pod ſerce ſwoie. KochPs 67; miłość w Dyámenćie ryie: Swé ſławné obietnice y pod ſerce kryie. KochPam 84.

»pod sidła« (1): A ták dziwnie ze wſzech ſtron márny ſie ſwiát kuśi/ Iż káżdy ſtan pod iego śidłá vpáść muśi. RejWiz 94v.

»pod sieć« (8): Nie leź pod ſieć w nádzyeię nábycia więtſzego RejWiz 106 (3); práwie ze wſzech ſtron do złego/ iako kuropátwy pod ſieć/ leziemy. RejZwierc 255 (4); KochPieś 47.

»pod wodę« (2): Mącz 508d; Inurino, in aquam mergi et natando emergere – Pod wode norząm. Calep 561a.

»pod ziemię (a. ziemne ciemności)« = sub terram Cn (17): Kryſtus po ſwoiey śmierći s ſtąpił niſko/ to ieſt pod źiemię ad inferna BielKron 467; RejPos 78v; RejZwierc 14v (3); Nie martwi/ pánie/ będą ćię chwalili/ áni ći/ którzy pod źiemię wſtąpili. KochPs 175 (3); SkarŻyw 502; KochFr 122; Głowę mą pierwéy pod źiemné ćiemnośći Zepchnićie ZawJeft 8; Calep 1131b; GórnTroas 66; KochFrag 45 (3); WitosłLut A4v.

γγ. Wskazuje na odzież jako górną osłonę (9): March2 D3; BibRadz Ex 39/22; BielKron 262; Paludamentum, [...] páncerz który pod zbroyę kłádą. Mącz [274]c; OrzQuin Q3; SkarŻyw 413; A páſtérz/ multánki pod płaſcz kriiąc zá czáſu/ Wraca bydło ku domowi KochFr 85; GrabowSet S4; Miáſtom káwtaná/ włożył Párteſki pod zbroię WyprPl C3.
δ. Wskazuje na obiekt, który wskutek podsunięcia czegoś będzie bezpośrednio przylegać do tego (45):
αα. Wskazuje na to, co ma się na czymś wspierać (39): Iaiecz pod kokoſz nalepiey ſadzić w lichwie [lege: w lichu, tj. w liczbie nieparzystej] FalZioł IV 19a (3); BierRozm 24; RejWiz 8 (3); Leop Ier 38/12; ieden miewał gruſzki/ Ktore ſobie więc kładał w głowy pod poduſzki. RejFig Aa3v; Ale Rachel wźiąwſzy obraſki włożyłá ie pod poſłánie wielbłądze BibRadz Gen 31/34; Káźimierz Kośćioł S. Kátárzyny y S. Márgorzęty w Káźimierzu záłożył/ pod ktory ſam napierwſzy kámień włożył BielKron 376v (3); Mącz 163a (4); SienLek 158v (2); GórnDworz P2 (2); RejPos 232; RejZwierc 13 (2); iedni [listy] pod ſiodłá kryią/ drudzy w vbrániu álbo w ſzáćiech BielSpr 49; BudBib Ex 38/11 (3); Strum K (3); SkarŻyw 484; Calep 1027b; Zaglow ſtrzedz ſłáć pod żyto kiedy lichtuią/ [...] bo drogi żagiel GostGosp 92 (3); iáko źle ine y obce fundámentá pod budowánie ſtáre podkłádáć SkarKazSej 681b; KlonFlis E2; ZbylPrzyg A2.
ββ. Wskazuje na to, co ma stanowić górną warstwę, powierzchnię (6): włożywſzy piołynu/ albo bazilijey pod popioł/ á tak przez to ług czedzić FalZioł V 65; HistAl N; á prochem s tegoż źiela nátłukſzy poſypuy pod plaſtr/ á będźieć ſye bárzo dobrze goić. SienLek 162; ále náwierćiawſzy konopnégo śiemieniá z białkiem á z háłunem/ nábiy mu [koniowi] pod podkowę SienLek 178v (3); KlonWor 56.
ε. Do spodniej części (2): Wykrzyka lecąc/ ſkrzydłá iey pod nogi Sławá przydáłá KochSz C; ActReg 48.
ζ. Wskazuje na to, w czego obręb coś się dostaje (2): X. P. przedśię wſzytkich pod iedno nabożeńſtwo/ zámknąć vśiłuie NiemObr 14; Których [gwiazd] ieſcze dotychmiaſt nikt nie rozráchował/ Ani wſzytkich przezwiſkiem właśćiwym miánował/ Kładąc ie pod ſwé znáki KochPhaen 15.
η. W kontekstach przenośnych wskazuje na okoliczności w których ktoś się znajdzie (48): ſzli [...] pod miecż iáko pod iáki wieniec y koronę. SkarŻyw 130.
Wyrażenia przyimkowe: »pod jarzmo [czyje]« (1): (nagł) Do miłosci. (–) [...] Ale ráczéy nas oboie Wzóẃ pod złoté iárzmo ſwoie KochFr 97.

»pod kosę« (2): iż potym ſnadź iuż ná wieki być W ſrogich mękach/ ieſli kto tu bez łáſki Bożey/ Pod tę koſę okrutną głowę ſwą podłoży. RejWiz 83; KmitaSpit C5v.

»pod miecz (a. srogość mieczową)« = in gladium PolAnt, Vulg; gladio PolAnt (20): Kapłany ich y przebrane młodzieńce ich wydał pod ſrogoſć mieczową RejPs 117; BibRadz Iudith 8/12 (3); BielKron 418v; RejAp 162 (3); BudBib 3.Esdr 8/75[78]; Tymi y innymi ſłowy zápaleni ochotnie ſzli wſzyſcy pod miecż. SkarŻyw 305 (8); KochPieś 15; Záczym głowę moie Sádzę pod miecz/ ná wſzytkié inſzé niepokoie GosłCast 74 (2).

»pod skrzydła« [w tym: czyje, czego (19)] = sub alas PolAnt; sub pennis Vulg (22): OpecŻyw 77; LubPs D4 (2); BibRadz Luc 13/34; niechayći Pan Bog Izráelſki odpłáći zá twoy vcżynek/ żeś ſie obroćiłá ku Izráelowi pod iego ſkrzydłá BielKron 53; RejAp 200; RejPos 130 (5); A gdym cie chciał iáko kokoſz kurcżątká przygárnąć pod ſkrzydłá ſwoie/ nie chciáłoś RejZwierc 195; BudBib 4.Esdr 1/30; CzechEp 18 (2); PudłFr 47; LatHar 590; RybGęśli A2v; WujNT Luc 13/34; ábyś mi to W.M. wſzyſtko condonuiąc y mimo ſię puśćiwſzy/ pod ſkrzydłá ſwe z drugimi w Miłośćiwą łáſkę ſwą vkorzonego przyiąć racżył CzahTr A2 (3).

»pod szablę« [w tym: czyją (1)] (2): ták iż głowy ſwoie poniewolnie pod ſzáblę okrutną pogáńſką podkłádáć muſzą RejZwierc 188; CzahTr E4v.

θ. Wskazuje na tekst, który ma bezpośrednio poprzedzać (14): A ieſtli nie wſzędzie łamana licżba ieſt/ tedy podłoż 1. pod ony termini kthore ſą bez łamaney licżby KłosAlg F3v (3); Ale też onę [konfesyję, tj. wyznanie wiary protestantów] zá ſwoię wedle ſpolnego ziednocżenia z nimi pierwey vcżynionego wyświadcżamy/ przyymuiemy/ j pod nię ſie podpiſuiemy wſzyſcy. WujJudConf 14; KochMRot B4v (10).
b. O ruchu z dołu ku górze lub o przedmiocie sięgającym od dołu ku górze (82): y przydzye pod gorę/ Ktorey wyſokość przyſzłá áż práwie pod chmurę. RejWiz 177; Szata Podgardlo Atlaſowa czarna WyprKr 71 (6); Miedzy inymi Ioáb napirwſzy był/ wbieżawſzy pod ſáme przykrycie zamku. BielKron 69v; SienLek 174; którą [Annę z Mirowa] zacny ród y cnotá/ Vrodá/ obyczáie/ áż pod ſámé wrotá Górolotnégo domu wynoſzą bez miáry OstrEpit A2v; Máſzty wynioſłe z boćianimi gniazdy/ pod ſáme gwiazdy. KlonFlis H2.

W połączeniach: »aż pod« = usque ad PolAnt (10): Aż pod niebo ſławy ſwey głoſy podawáli. RejWiz 86v; RejZwierz 16v; RejPos 149v (2); GórnDworz D3; chociay głoſy áż pod niebo o pomſthę krzycżą. RejZwierc 27; BudBib Eccli 35/17; Sokół z pérzynámi Aż pod niebo wylećiał weſpół z obróńcámi. KochJez A4v; NiemObr 132; Niechay wierzchámi śięga lás wyſoki Aż pod obłoki. KlonŻal D2v.

»pod sam ...« (4): będzyem wieżę ſtáwić pod ſáme niebo. BielKron 7v; iż pod ſáme obłoki okręty ſkakáły ná wełłach BielKron 442v (3); WitosłLut A3v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod gorę« (2): Idzye ścieſzką ná ſkáłę ná przykrą okrutnie/ A co poźrzy pod gorę to mu bárzo ſmutnie. RejWiz 108v (2).

»pod niebo(-a) (a. niebiosa(-y))« = subter caelo PolAnt (33): LudWieś A3; ſławá pod niebo/ Będzye záwżdy wznośiłá pocżćiwy ſtan iego. RejWiz 96 (6); RejZwierz 16v; Są w tey inſule gory ták wyſokie że ich pod niebo nie doyrzeć BielKron 294v (2); Mącz 113c (2); Prot A3 (2); RejPos 288; RejZwierc 27 (2); RejPosWstaw [414]v; BudBib c (2); Ty pychę morſką króćiſz: ty nieuieżdzoné Wáły iego hámuieſz pod niebo wznieśioné. KochPs 132; StryjKron 777; KochJez A4v; NiemObr 132; WisznTr 15; My co pod niebo ſwoim rozumem śiągamy/ Ták muśi Bog vcżynić/ iáko powiádamy. KmitaPsal Av; SarnStat *3v; WitosłLut A3v; KmitaSpit A2 (2); Iuż y trąby pod niebo dźwięk rozny puſzcżáią. SapEpit B3 (3).

»pod obłok(i)« = ad nubes PolAnt (36): FalZioł IV 17b; RejKup ee8; Cżáſem ye [nawałności] ták podnyeſye wzgorę pod obłoki/ A cżáſem ye vpuśći w padoł ták głęboki LubPs Y5v; Przyſzli pod ieden zamek ná gorze wyſokiey/ Wielkim koſztem ſpráwiony/ práwie pod obłoki. RejWiz 23; Bo y Orzeł latáiąc buyno pod obłoki/ [...] Muśi vpáść ná zyemię RejWiz 31 (10); RejZwierz 44v (4); BielKron 442v (3); chcieli ſobie zbudowáć wieżę/ ktoraby ſie byłá podnioſłá áż pod obłoki. RejPos 149v (3); GórnDworz D3; BudBib Eccli 35/17; KochPs 69; SkarŻyw 259; KochJez A2; KlonŻal D2v; KochMon 19; ZawJeft 10; GrabowSet H2 (2); Są wiérſzé lámentliwé/ [...] Wſzelki kłopot pod obłok w nic rozdymáiącé GosłCast 37; KlonWor 57.

B. Wskazuje na obiekt (zwykle górujący nad otoczeniem), w pobliże którego kieruje się jakieś działanie [w tym: z nazwą miejscową (105), z określeniem topografii (46)] (255): MiechGlab 13 (4); pocziagnely vmiſlnie pod ten zamek nasz chczacz go przes mocz wziącz LibLeg 11/64 (12); MurzNT Mar 11/1; LibMal 1554/185; przydzye pod gorę/ Ktorey wyſokość przyſzłá áż práwie pod chmurę. RejWiz 177 (4); Leop 1.Reg 25/20 (2); RejFig Aa2v (2); RejZwierz 5 (3); BibRadz Ier 52/4 (2); tákże go chcieli dobywáć ná oney gorze/ przyſzáńcowawſzy ſie pod nię. BielKron 24; przywiodłá go pod iednę wielką ſkáłę z ktorey wodá ćiekłá BielKron 322v (80); Flumen allabitur urbi, Rzeká ćiecze pod miáſto. Mącz 180b (6); GrzepGeom B; HistRzym 33v (2); RejZwierc 200; ćieſle cżynili wieże drzewiáne/ kthore przytháczano pod mur ná kołkách BielSpr 9 (15); BudBib 1.Mach 9/38 (4); BudNT h marg; SkarJedn 258; SkarŻyw 319 (2); ſam Gedimin [...] bliżey pod ſcianę przyiáchawſzy/ vkázował ſzáńcom y Táranam mieyſce ſłuſznieyſze do tłuczenia StryjKron 411 (39); kędy Mikuriná Cérkieẃ ſtoi/ á pod nię byſtra płynie Dźwiná. KochJez B3 (8); KochFr 52; KlonŻal B3v (2); BielSjem 37; ActReg 48 (5); GostGosp 78; GostGospPon 170; OrzJan 45 (2); OstrEpit A3; WyprPl A3; A ſtámtąd ſię puśćiwſzy/ przypłynęliſmy pod Cypr WujNT Act 27/4 (3); KmitaSpit C2 (2); CiekPotr 33; CzahTr D3v (3); KlonFlis G4v (2).

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym obiekt nie górujący nad otoczeniem (2): Dayże ten Rów ſypać wſzyſtko podle Stáwu/ bliſko przy wodźie áże pod Staw Strum N; [cesarz turecki] nie mógł ſie z páńſtwem ſwym áż pod kray pułnocny rośćiągnąć OrzJan 6.

W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (16): Albo kiedy ſie o co pijánice wádzą/ Albo zá łeb pod łáwę [= ławę przysięgłych] do rády prowádzą. RejWiz 168; Kſiążętá poſádziwſzy ſie pod Ceſárzá/ ſtrzeláli z dział ná Tabor iego BielKron 227 (2); KochSat A4; Castra propius hostem movit, Podemknął ſie bliżey pod nieprziyacielá s obozem. Mącz 326a; Prot B4v; RejZwierc 81 (2); KochJez B4; iuż nieblizu ná Krolową łowi/ Káże ſie pod nię przymykáć pieſzkowi. KochSz Bv; Turcżyn niezbyty y iádowity ſąśiad pod nas ſię ſzancuie. GrabPospR K4 (2); CzahTr D4v.

~ Działanie kieruje się ku niższej części (2): Ktorą [matkę] gdy ſłużebni Atilewi ſcigali tedy iey dzieci zlęknąwſzi ſie pod matkę ſie garnęłi MiechGlab 55; Lwá gdy vſłyſzy rycząc bydlątko vbogié/ Tuli ſie pod mátkę ſwą GórnTroas 54; KlonKr Av. ~

Połączenia: »aż (...) pod« = usque ad subter PolAnt (6): Poráźiwſzy Troiany Grekowie/ gonili ie áż pod ſáme mury BielKron 59; BudBib 1.Reg 7/11; Strum N; StryjKron 487; OrzJan 6; KlonFlis G3.

»pod sam(y) ...« (10): BielKron 147 (2); Mącz 227b (2); GórnDworz Bbv; vłóż wárſtę álbo trzy chróſtu/ pod ſámą śćiánę vpuſtową Strum M3; bo iádąc miedzy Kurſkim y Baltickim morzem/ pod ſámy woz wáły morſkie biją StryjKron 72; KlonFlis F2v (2).

Wyrażenia przyimkowe: »pod nogi« [w tym: czyje, komu (5)] (6): drudzy łáńcuchy ná ſzyiach przynośili vpadáiąc pod nogi tey beſtiey RejAp 114 (3); GórnRozm L2; themuſz Krolowi Woloſki Hoſpodar chorągiew podnogi kladl PaprUp C2v; GrabowSet V.

»pod oczy [komu]« (1): Ná drodze/ nie przeſtał go nieprzyiaćiel kuśić: miſę ſrzebrną/ pod ocży mu podrzućił SkarŻyw 57.

C. Wskazuje na obiekt, przeciw któremu kieruje się jakieś działanie (5): RejWiz 177; tedy nań [na konia] wſieść nie chciał/ Ták pyeſzo ſzedł pod ludzi/ y tákże ſie potkał. RejZwierz 31v; Hiſzpani Portugálſcy Afrykę wſzyſthkę okrążáią morzem pod południe BielKron 278v; przywiodł ie proſto pod zachod słońca ku miáſtu Dawidowemv BudBib 2.Par 32/30; RybGęśli C.
2. Określa stosunki zależności; in, sub Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; ad Mącz, Modrz, JanStat; subter PolAnt (556):
A. Oznaczając poddaństwo, podległość, wskazuje na człowieka, społeczność, państwo przejmujące nad kimś władzę (404): WróbŻołt 46/4 (2); LibLeg 6/191; HistAl G7; [Bóg] podał mu narody/ á podbił podeń Krole BibRadz Is 41/2 (5); woyſko Dáryuſowe był poráźił/ [...] y wſzytkę Perſyą pod ſyę podbił. OrzRozm N4; zdrowie ſwe pod wſzeláki los fortuny wydawam. BielKron 306v (4); RejPos 31 (2); Ten niedobyté podał nam grody/ Ten pod nas możné podbił narody KochPs 70; BudBib Ps 46/3[4]; CzechRozm 95v (2); SkarJedn 243 (2); SkarŻyw 357 (2); nákoniec pod Tyránná wpadli/ którégo potym nigdy z śiebie zrzućić niemogli KochWr 28; Calep [1016]b; OrzJan 107; LatHar 364; SarnStat 1096 (2); SkarKaz 637b.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym państwo (2): I wzialiſmy wyelmoznego pana Stephana y sinow iego [...] pod swyątą Coroną polską LibLeg 6/78; piſáli wſzytkiem Kſiążętom ktorzy pod Tyr przysłuchali o przyśćie Apollonowo. HistRzym 27v.

Wyrażenia przyimkowe: »pod nogi« [w tym: czyje, czego, czemu (81)] = sub pedibus Vulg, PolAnt; sub a. subter pedes PolAnt (85): WróbŻołt 46/4; yako slvga przyachalem do yego Czes. m. y przinioſlem głowę ſwoye pod nogy yego. LibLeg 10/62 (2); RejPs 70v (2); RejKup Zv; KromRozm I I3; Diar 89; LubPs C (2); KrowObr 243; RejWiz 52v; Leop Eph 1/22 (2); BibRadz 1.Cor 15/25 (2); że oni podbijáli pod nogi vrzędu ſwego Kápłáńſkiego/ wſzytek ſtan Swiecki OrzRozm G4v (4); OrzQuin L4v (2); RejAp 8 (5); GórnDworz Ff8; HistRzym [39]v (2); wſzytko poddał pod nogi twoie á w poſłuſzeńſtwo twoie. RejPos 3v; Bog Ociec wſzythko podłożył á poddał pod nogi Páná Kryſtuſowe RejPos 92 (29); KuczbKat 55; RejZwierc 156v; BudBib Ps 46/3[4]; CzechRozm 25; SkarJedn 310; KochPs 25 (3); CzechEp 23 (2); Y iuż nam ma być ten pohániec ſrogi/ Który niedawno podał [!] nam pod nogi KochPieś 15; Day by pod iego Nieprzyiaćiel nogi Padł/ iák lew ſrogi. KmitaPsal A2v; GrochKal 7; GrabowSet P3v (2); LatHar 364 (2); WujNT 1.Cor 15/25 (4); JanNKarGórn G4; SiebRozmyśl H3v (2); SkarKazSej 693b.

»pod prawicę« (1): Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie. BielKron 110v.

»pod rękę (ręce) [czyją(-e), czego, komu]« = sub manu (manibus) Vulg, PolAnt (11): LibLeg 11/55; RejKup dd4; Leop Esth 2/3; káżdego broni Kto ſie kolwiek pod zwyciężną iego rękę ſkłoni. KochZuz A2; BibRadz Gen 16/9; poddayćie ſię w Kośćielne poſłuſzeńſtwo pod mocną rękę/ Bożą SkarJedn 402 (2); WisznTr 3 (2); ArtKanc D8v; w ręku twych iam ieſt/ pod rękę karánia twego ſię ſchylam. LatHar 593.

Wyrażenia przyimkowe z rzeczownikami oznaczającymi władzę lub poddaństwo: »pod egzekucyją [czyją]« (1): on opráwcá twoy zábiega/ [...] ábyś iuż był podan w moc á pod exekucią iego RejPos 192v.

»pod jednę głowę« [w tym: czyją (1)] (2): áby [naród ruski] [...] ſię rácżey do iednośći kośćiołá ś. z ktorey wyſzli pod iednę głowę nawyżſzego á iednego ná ziemi Chryſtuſowego namieſtniká Piotrá Rzymſkiego/ ſkupili. SkarJedn A4v; CzechEp 169.

»pod jarzmo« [w tym: czyje, czego (3)] (4): BibRadz I 16a marg; RejZwierc 241; Ktorzy ie [...] pod nielutośćiwé iárzmo ſwé podbili. KochPs 162; SkarKaz 609b.

»pod królestwo (a. krolowanie) [czyje]« (18): RejPs 68; zacni krolowye mieli poddáć głowy ſwe pod kroleſtwo Páná Kriſtuſowe LubPs P6 marg; BibRadz I 308c marg; BielKron 294; Ale nád thymi záwżdy dzyerży możną rękę ſwoię/ ktorzy ſie wdawáią pod kroleſtwo iego RejPos 78; będzyecie od Páná wáſzego/ [...] w ręce nieprzyiácioł ſwych pod kroleſtwo Bábilońſkie poddáni RejPos [226] (11); Abowiem rozum ieſt to wielki krol á wielki zwycięſcá przyrodzenia cżłowiecżego/ kto ſie wda pod kroleſtwo iego. RejZwierc 68 (3).

»pod jednę laskę [czego]« (1): náwroć do namieſtniká twego [...] wſzytki bárány y owce twoie/ y zgromadz ie pod iednę laſkę rządu twego. SkarJedn 152.

»pod miecz« [w tym: czyj (2)] = in gladium PolAnt (3): racżył pan Bog [...] ono tak ſlawne kroleſtwo za krotki cżas pod iego miecż wſzitko podbić HistAlHUng A3v; Przyſſli w moc nyeprzyiacyoł narodu ſrogyego / Y zágárnął ták ná wſſem lud ſwoy pod ſrogi myecż LubPs Sv; BibRadz Is 41/2.

»pod moc (a. możność)« [w tym: czyją, czego, komu (161)] = potestati HistAl, Modrz; sub manu Vulg, PolAnt; imperio Mącz, Modrz; potentiae HistAl; sub iugo potentiae, in potestatem Vulg; in deditionem, in ditionem, sub iugum, ad potentiam Mącz; in fidem Modrz (169): OpecŻyw 72v (2); HistJóz Av; BielŻyw 29 (5); WróbŻołt 117; RejPs 88v (4); ConPiotr 30; SeklKat O2v (3); RejKup n8v (4); Poſlimy poſlá Dáriuſowi mowiąc mu áby ſnámi boiował álbo ſie niechay podda pod moc walcżących HistAl E8v (4); Iáko Pan pod moc á w opánowánye Zydom dał możne krole LubPs Yv marg (15); Abowiem Pan Bog [...] wiele kroleſtw ſrodze ſkarał/ y pod moc pogańſką poddał. KrowObr 79v (4); RejWiz 10v; Leop Iudith 5/24 (4); BibRadz I 451a marg (4); OrzRozm Q3 (2); Niemieckie kráiny y inſze pod ſwą moc przywiodł BielKron 157v; Skárbimirz też podbił pod moc krolewſką Pomorzány BielKron 351 (28); Victi et subacti populi, Lud zwyciężony y podbiti pod moc. Mącz [497]c (17); RejAp 111 (2); GórnDworz Z6v (4); HistRzym 69v (2); Abowiem Ociec vmiłował tego ſyná ſwego/ á wſzytko porucżył pod możność iego. RejPos 242v (17); BiałKat 33v (2); RejZwierc 1v (2); Alexander podbiwſzy pod ſwą moc Trácyą/ ćiągnął do Azyey BielSpr 48 (4); WujJud 151; WujJudConf 151; BudBib 4.Esdr 7/5; HistHel C4v; ModrzBaz 48 (8); SkarJedn 193; SkarŻyw 262 (4); StryjKron 91 (2); BielSjem 4; ArtKanc I3 (3); GórnRozm B3v (2); PaprUp Bv (2); Poddane nasze nam niſczą niewolą ypod moc swą przywodzą ActReg 14; Phil D (2); OrzJan 9 (4); LatHar 241; GosłCast 67.

»pod państwo (a. panowanie), rozkaz(ow)anie, rząd (a. rządzenie), sprawę, władzą, regiment« [w tym: czyj(e)(-ą) (29), jednę (1)] = dominationi, dominio, imperio, iugo HistAl; in ius Modrz (17:5:3:2:2:1): OpecŻyw 122; Dla ktorego vcżinku wſzitek lud przemożony pod panowanie Rzymſkie ſie poddał BielŻyw 116; ty maſz wſzytek ſwiat pod ſwe pańſtwo podbić [debes mundum tibi supponere universum] HistAl D4v (14); KromRozm III A5v; BibRadz *4; iż wiele miaſt y kráin pod iey ſpráwę dobrowolnie ſie wdawáło. BielKron 75v; RejPos 57; Bo á coż inſzego ieſt ſzerokie páńſtwo/ iedno wielkie á vſtáwicżne fráſowánie o te/ ktoreś pod ſwoie rządzenie wziął [quos regendos suscepisses]? ModrzBaz 106v (2); zwierchność ſwą ſtárádawną ſtráćić/ á pod obcych Pánow roſkazánie przyść CzechRozm 141; mogł ſię pod rząd páſterzá żywego [...] vćieć CzechEp 20 (3); WerGośc 238; ActReg 30; Tylko wodzá wáſzego z pilnośćią ſłnchayćie [!]/ Pod ktorego regiment iednoſtáynie dayćie. Poſłuſzeńſtwo CzahTr F3; SkarKazSej 667b.

»pod poddaność« (1): Naprzod áby były poddáne mężom [białegłowy]/ pod ktorą poddáność poddał Pan Bog Iewę Iádámowi WerKaz 288.

»pod jeden porządek« (1): [Kościół Boży] pod yeden porządek y ſpráwę zgromádzon yeſt KromRozm III A6v.

»pod posłuszeństwo« [w tym: czyje, czego, komu (23)] = imperio HistAl; in ordinem Mącz; in obsequium Vulg (30): RejPs 220v; Iż zacni krolowie podłożyli głowy ſwe pod poſłuſzeńſtwo temu Pánu. LubPs Q4v marg; RejWiz 89; Wenety podbił pod ſwe poſłuſzeńſtwo BielKron 176 (4); In ordinem redigere, Porownáć s drugiemi ludźmi á pod posłuſzeńſtwo wpráwić Mącz 268a; RejAp 111v (6); RejPos 43v (9); gdyż nam zyęmię ze wſzyſtkiemi bogáctwy iey dał pod poſłuſzeńſtwo náſze RejZwierc 139 (4); BielSpr b4v; WujNT 2.Cor 10/5; CzahTr E4.

»pod [czyj] sceptr« (1): A ſtráſzny tyran [...] vpadek vczuie/ y pozbywſzy głowy Spuśći páńſtwá pod twoy ſceptr SzarzRyt C3.

»pod służbę [czyją]« (2): poddayćie rámioná wáſze pod ſłużbę Krolá Bábilońſkiego BudBib Bar 2/19; SkarŻyw 271.

»pod wolą [czyją]« (8): SeklKat S2v; RejPos 124; KamNap E; ArtKanc M17; Phil D; Doſkonáły przykład poſłuſzeńſtwá/ y oddánia nas ſámych y woley náſzey pod wolą y zrządzenie Boże WujNT 116; żebym [...] mu ſię poddawáłá ze wſzytką miłośćią pod świętą oycowſką wolą iego. SiebRozmyśl I3 (2).

»pod [czyje] zdanie« (1): Boſtwo iſz gwoli ſobie ten świát poſtáwiło/ Przeto teſz pod ſwe zdánie wſzyſtko położyło. KołakCath B4.

»pod zwierzchność [czyją, czego]« = ad authoritatem Modrz (3): LubPs aa5 marg; Stárálić ſie też brácia áby byli zágubili Iozephá żeby byli nie przyſzli pod zwirzchność iego RejPos 280v; RejZwierc 198; przyſzedł ten cżás/ kiedy Pruſowie vćiekli ſię pod zwierzchność Krolow Polſkich ModrzBaz 105v.

a. Do kraju znajdującego się pod czyjąś władzą (2): Boleſław Pudik [...] Zegotę z Ottonem ſkarał ná imieniu/ ktorzy potym ſzli pod Kſiążę Opolſkie do Sląſká BielKron 363; Y byłáby to wielka niewola/ żeby mię kto z mey Oyczyzny zegnáć miał/ y kazał mi iáko ná kray świátá pod Tátáry. GórnRozm Mv.
B. Oznaczając podporządkowanie w sferze wartościowania, wskazuje na wartość potraktowaną jako wyższą (26): grzechy ćieleſnie máią być poddáne pod rozum/ á rozum niema być poddány pod roſkoſzy. HistRzym 73; BiałKat 36; Bo rzecży ná święte potrzeby oddáne/ ná świetſkie potrzeby obroćili/ á poddali ie pod ſwoie pożytki y pod ſwe żądze. ModrzBaz 135v; KochPs 77; chući żłe podbijaymy pod rozumną wolą náſzę. SkarŻyw 560; powolność rozumu náſzego pod ſłowo iego podmiátamy. SkarKaz 209b (3).
Wyrażenia przyimkowe: »pod moc [czemu, czyją, czego]« = imperio Modrz (7): GórnDworz Ll3v; WujJud 190; ModrzBaz 6v (2); Iuż y ono buyné ćiáło/ Duchowi ſie pod moc dáło. KochMRot A3; ReszList 165; Iuż ſię Zmocnił wſzeteczny nałog, podbił pod moc ſwoię Práwá CiekPotr 78.

»pod niewolą« (1): Karzę ia (práwi) ćiáło moię y pod niewolą podbijam KuczbKat 325.

»pod posłuszeństwo« [w tym: czego (2)] (8): GórnDworz Ff7; RejPos 230; odnawiáią ſie [...] martwiąc cżłonki ſwoie/ á poddáiąc ie pod poſłuſzeńſtwo przykazánia Bożego y Kośćielnego WujJud 101v (2); WujJudConf 93v; NiemObr 143 (2); SkarKaz 276b.

C. Oznacza podleganie obserwacji (2):
Wyrażenie: »pod zmysły (a. smysł) nie wpadać, nie przypadający« = być niematerialnym; niematerialny (1:1): nauka o Boſkich poſtępkach zawiera w ſobie ſprawy [...] ktore nie wpadaią pod naſze zmyſly KwiatKsiąż K; Mącz 66b.
D. Wskazuje na rodzaj oddziaływania na kogoś ze strony człowieka (Boga) lub losu (94): LibLeg 11/159; Diar 62; RejAp 169; nicżego inſzego nie cżekali/ iedno [...] potępienia ſwoiego/ pod kthore był poddan narod ludzki/ prze grzech pirwſzego oycá náſzego RejPos 14v (4); przeklął Niniwen ono miáſto ſwowolne/ ktore było vpádło pod páńſki gniew á pod ſwięthe ſądy iego RejZwierc 199v (3); o prżeſtrżeżenie żądam/ a pod ſtrofowanie ſię każdemu [...] poddawam BudBib c3v (2); BudNT przedm b4; CzechRozm 118v; A cżem kto vbożſzy/ [...] tern bárźiey podległ pod rázy y nábiegánia tey wolnośći. ModrzBaz 141; SkarŻyw 583; LatHar 309 (2); SarnStat 218 (2); SiebRozmyśl [A2]v; PowodPr 4 (2).
Wyrażenia przyimkowe: »pod łaskę (a. łaskawość) [czyją]« (4): ktorzy gdy śię pod łáſkę iego vćiekli nietylo że ie włáſkę przyiął ále y máiętnośćiámi wielkimi [...] obdárzył BiałKaz M2; WisznTr 4; iákożeś to W.K.M. zwykłá czynić przećiwko káżdym śiérotóm/ któré ſie iedno pod Miłośćiwą łáſkę W.K.M. vćiekáią SiebRozmyśl [A3]; SarnStat *4v.

»pod niewolą (a. jarzmo niewolej)« [w tym: czyją (3)] = servituti PolAnt; iugo servitutis Vulg (7): A iżby wyzwolił ty/ ktorzykolwiek prze boiaźń smierći/ przez wſzytek żywot poddáni byli pod niewolą. BibRadz Hebr 2/15; RejPos 31v; SToyćie: á nie poddáyćie ſię znowu pod iárzmo niewoley. WujNT Gal 5/1; ktore [prawo polskie] lud gburſki poddawa pod śláchecką niewolą/ gorzey niż pogáńſką. PowodPr 68 (2); Gdyż tám dźiatki niewinne pánienki vcżćiwe/ Iedne poſzły pod ſzáble drugie pod zelżywe. Niewole ſą poddáne CzahTr E4v; SkarKazSej 660a.

»pod obronę, opiekę« [w tym: czyją, komu, czemu (33)] = sub patricinio Modrz; sub tutelam JanStat (32:4): nowe Polſkie kxięgi pracę moię W.W. pod obronę poddaię FalZioł +2v; ComCrac 20; A ty Pánye [...] Rácż mye przyyąć pod obronę możney ręki twoyey LubPs bb4v (3); Pod twoię obronę vćiekamy ſie Swiętà Boża rodzićielko KrowObr 160v (2); BielKron 62 (3); Perfugium, Vcieczká pod cziyę obronę. Mącz 138d; wſzytkę nádzieię twoię podłoż mocno pod miłoſierdzie á pod ſwiętą opiekę iego RejPos 124v (2); RejZwierc 206; BudBibKaw A2v (2); Strum A4v; BudNT przedm a6; pod ktorego [Boga] opiekę iuż ćię też teraz/ odchodząc od ćiebie/ porucżam CzechRozm 204v; Ale ty iáko Rycerz od Bogá przyſłány/ Weźmi pod ſwą obronę zacne Krześćiány. PaprPan Bv; ModrzBaz 76v (2); ArtKanc S8; Abowiem ſchodząc s ſwiátá/ Syná młodzieniaſzká dziedzicem Kroleſtwá poſtánowił/ ktorego pod opiekę ſłudze ſwemu wiernemu porucżył. Phil M2; LatHar 206; WujNT 398 (2); SarnStat *4v (3); KlonKrGum Av; Przyimiż W.K.M. to piſánie moie/ ktore ſię W.K.M. oddáie y pod obronę porucza. SkarKaz )(4v; GosłCast 74; SkarKazSej 672b; KlonFlis Bv; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

»pod rękę [czyją]« (1): Vpadayże przed ſwięte nogi iego/ [...] pokornie proſząc/ áby cie racżył wzyąć pod tę możną rękę ſwoię RejPos 196v.

»pod rozsądek, rozum [czyj, komu]« (11:1): BiałKat 386; RejZwierc 240; Tu Auguſtyn Biſkupy Rzymſkie/ pod rozſądek wſzytkiego concilium poddawa. NiemObr 63; ZawJeft 3; WujNT 652 (2); tá rzecz [...] będźie mogłá bydź [...] pod rozſądek Krolá Iego M. Senatu/ Pánow Posłow/ y wſzego Rycerſtwá podána SarnStat *8v; VotSzl A3 (3); WujNT kt; Co puſzcżam ná bacżenie cżłowieká mędrzſzego/ Pokładáiąc mu pod rozum ten kęs zdánia mego. CzahTr I3v.

»pod straż« [w tym: czyją (8)] = in custodiam, in domo custodiae, in depositum PolAnt (12): Othoć dawam corkę moię pod twą ſtraż iáko ku ſchowániu BibRadz Tob 10/14 (5); BielKron 311v; Fáráon rozgniewał ſię (był) ná sługi ſwoie/ y dał mię był pod ſtraſz do domu Hetmáná nadwornego BudBib Gen 41/10 (2); ArtKanc I17v (2); GrochKal 7; Ktorego poimawſzy/ podał do ćięmnice/ poruczywſzy go pod czworę ſtraż WujNT Act 12/4.

E. Wskazuje na normy, reguły postępowania, ktorym ktoś zostaje podporządkowany (30): Tak tedy bog panną zachoual od grzechu pyeruorodnego yſch yą nyepoddal pod tą uſtauą PatKaz III 93; Diar 54; BibRadz Num 30/8 (3); RejAp 153 (2); RejPos 117v (2); BiałKat 386; A Gdyżechmy wſzyſcy tym práwem oſądzeni/ á pod then dekreth poddáni RejZwierc 166 (2); BiałKaz Hv; rozumieli to iż więtſza rzecż ieſt pánowánie poddáć pod moc praw [legibus submittere]/ niżli pánowáć ModrzBaz 101 (2); pod ſię y pod ſwoie práwo y przełożeńſtwo [...] podbijáć. SkarJedn 243; NiemObr 172; WerGośc 207; GórnRozm Gv; WujNT Rom 6/17 (2); Kilka słow śię nayduie/ któré śię pod tę regułę nie podaią JanNKarKoch F3; Co ſie tknie Woiewództwá Mázoweckiégo/ to nie podpada pod exequucią Statutu Alexándrowégo SarnStat 84 (6); SkarKaz 634b; Wyiął ie P. Bog z niewoley tyráńſkiey/ ále ie pod ſwe práwá święte [...] zniewolił. SkarKazSej 677b.
3. Wskazuje na formę zewnętrzną, pozostającą w sprzeczności z istotą rzeczy (1): CHwałęć dáię nabożnie/ Boſtwo tu zákryte/ Pod ták błáhe figury/ z litośći podbite. LatHar 385.
4. Wskazuje na fakt lub odcinek czasowy, służący jako odniesienie przy lokalizowaniu w czasie; sub Mącz, Calag, Cn; in Vulg, PolAnt; ad PolAnt; inter, per Cn (318): kazáłá iáko świta bydłá wſzytki przed miáſto ku woyſkom nieprzyiacielſkim podemgłę wygnáć RejZwierc 163v; StryjKron 124; Prawie pod trochę niedobrego zdrowia Kr. IM. Pacholę w do Kr. Imsci y domnie listy przyniósł ActReg 138 (2); Kto też chce mieć ſłone ryby dobre/ pod zamroz ſtaw ſpuſzcżay. GostGosp 68; KochPij Cv; STátut Toruńſki poćiągamy y decláruiemy/ do wſzelákich tumultów/ któréby ſie pod odiazd náſz do Szweciiéy [...] dźiáły SarnStat 120 (9); Ktore áczem był nápiſał pod onę niedawną trwogę Turecką/ Anno 1589. VotSzl A3 (2); CiekPotr 49; Spráwá tá: pod ziazd ſzláchty na rocech we Lwowie Toczy ſię. CiekPotrHerb )(3; SkarKazSej 692a; Iáko iáſkier ná łąkách; iáko liſt Oſowy Pod Ieśień KlonWor 27 (2); [ktory [Lew, książę ruskie] też ono Woiſielká Mendogowiczá [...] zábił pod dobrą myſl [tj. w czasie uczty] ná rozmowie w Monáſterze Włodimirſkim StryjKron 357 (Linde)].
Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłówka: »pod czas« = czasem, niekiedy; interdum Mącz, Calag, Calep; quandoque Mącz, Calag; in tempore Vulg; modo, nonnunquam, olim, plerumque Mącz; saepe Modrz; aliquando, subinde Calep (234): MetrKor 57/120 (2); FalZioł I 64d (7); MurzHist N2; Bo ieſt wielé ludźi barzo proſtych a pod czas téſz i złych/ którzy ſnác o bogu nic nie wiedzą MurzNT 33v (3); KromRozm II ſ4v; KromRozm III C4 (2); BielKom E2; Y wyele inſſych ſmyeſnych y ſwoyſkich dowodow/ ták wyęc podcżás gdy ſobye ſiedząc około kuphlá podleyą/ przywodzą GliczKsiąż G7 (16); LubPs Hv (9); Leop Sap 4/4; KochZuz A3v; RejZwierz 122; Słowo Greckie Syndon podczas známionuie płotno lniane BibRadz II 29d marg (5); KwiatKsiąż F (5); Aurium dolores interdum ad dementiam mortemque praecipitant, Bolenie vſzne pod czás ku ſzáleniu y ku ſmierći przipráwia. Mącz 317a (16); SienLek 31v (13); LeovPrzep G2v (2); Więc też y to podcżás ma wdzięcżność/ kiedy kto wypowieda to ná ſię/ cżego nigdy nie winien. GórnDworz Sv (20); HistLan B2 (10); A ty cie to tłuſzcże tych złośćiwych omylácżow dziś thák bárzo podcżás prośbámi á podcżás groźbámi odwodzą/ ábys nie wołał zá tym Pánem RejPos 68v; KuczbKat 70 (4); WujJud 62 (6); WujJudConf 204v; BiałKaz Cv; á oto ſie ſtáráiąc/ choćiaſz pod cżás z ſwoią krzywdą y ſzkodą/ żeby ſie złemu/ nieſprzećiwiáli CzechRozm 98v (32); ModrzBaz 66; Calag 92b; SkarŻyw 100; CzechEp 4 (25); Cżego piſmá Patreſow nigdy nie ſpráwuią. Choćiaż też podcżás naydzie ſię w nich y to co ieſt dobrego CzechEpPOrz **3 (2); NiemObr 11 (3); KochFr 100; A wſzákoż pod cżas dla tego rády żeniney nie wádźi ſłucháć WerKaz 290 (2); WisznTr 23 (3); PudłFr 8 (2); ArtKanc R19 (2); ZawJeft 34; ActReg 155; Aliquando – Czaſem, Podczas, Niekiedy. Calep 52a (4); Phil R3 (2); GrabowSet B2 (5); OrzJan 24 (3); RybGęśli D2v; Ewángeliſtá pod czás znáczy káznodzieię. WujNT Yyyyy3 (2); WysKaz 28; JanNKar B2 (2); SiebRozmyśl B; Z ktorymi [małpiętami] on więc podcżás w namiećie kuglował. Kiedy nie miał co cżynić álbo ſię fráſował. KmitaSpit A4; CzahTr H2; GosłCast 6; Weźmie świecę woſkową cżáſem y z lichtarzem: Pod cżás weźmie ámpułki y z turybularzem. KlonWor 10 (3).

»pod czas« = wtedy; interim, olim Mącz (12): Boc téſz i heretikow podczas nie wielká liczba była MurzNT 28v; GliczKsiąż I8 (2); Mącz 181d (2); GórnDworz G2 (2); PaprPan R3v; CzechEp 64; GrabowSet A2; Lecż żem podcżás cżáſowi vplywáć [!] nie dawał/ Przetom roznych zabáwek nie rad omieſzkawał. CzahTr A4v (2).

»pod (ten) czas [czego]« = w czasie (7): A Ieſliby tákowy gwałt/ pod czás odiázdu náſzégo ná R.P. przypadł/ [...] tedy [...] SarnStat 133 (6); CiekPotr 23.

»pod [jaki, który] czas« (5): GórnDworz L3; áby Wielkiéy nocy/ świętá ták zacnégo/ pod ieden czás záwżdy pámiątká bywáłá Oczko 30; SarnStat 439; Gdyby tedy ten ſkarb Rzeczypoſp: [...] porządnie był záłożony/ á oſobliwie pod czás wolny y ſpokoyny [...] VotSzl C4v; CiekPotr 50.

»pod ten(że), on czas« = wtedy; tymczasem; hoc interim spatio, interea (loci), inter haec, interibi, interiecto spatio, interim, medio tempore, per id tempus a. illa tempora, sub hoc tempus, tantisper Cn (15:4): LibLeg 10/69v; wſpominam páná Ianá Kochánowſkiego/ ktorego wirſze pod then cżás gdy go ia wſpominam ieſzcże ſie były nie wſławiły GórnDworz B6 (2); PudłFr 69; Oczko 30 (2); Trzydźieśći [cerkwi] wygorzáło: pod tenże czás práwie KochJez B2v; ActReg 30 (5); GostGosp 42; A żądał wprzod Demoſteneſá [...] ná ktorego pod on cżás wſzytká Grecia oglądáłá ſie Phil R2; KochCz B; SarnStat 437; KlonKr A4 (2); PudłDydo A3.

»pod wieczor« = vesperi PolAnt, Calag; sub vesperum Mącz, Calag; ad vesperum, in tempore vespertino, tempore vespertino PolAnt; pervesperi Calag (19): S poranku ſie iako trawká ná máły cżás zyelenią/ A pod wiecżor w grube ſiáno pręciuchno ſie odmienią. LubPs T6v (2); BibRadz Gen 8/11 (6); OrzRozm H2v; Mącz 425a; BudBib Iudith 9/1; PaprPan Q (2); Calag 1b; PudłFr 28; OstrEpit A3; wilk pod wiecżor ſplądrował ich PowodPr 8; PaxLiz E3v; KlonWor 68; [Volck Rrr].

5. Wskazuje na sposób (materiał) wykonania (1): Trzebá piękny poſąg wywieść pod oley robiony/ Według cerklá rozmierzony/ pęnzlem ozdobiony. KlonŻal D3v.
6. W wyrażeniach przyimkowych (23):
»pod cień« [w tym: czyj (2)] (3): Kośćioł záwżdy ſię vćieka pod ćień Kryſthuſow. BibRadz Cant 2 arg; Captare umbras arborum, [...] Pod cień vciekáć. Mącz 35b; KochPs 19.

»pod grzech, niecnoty« (6:1): RejKup r7v; Wſzyścyćſą pod grzéch od pana zámknięni MurzHist Fv; CzechRozm 30v (2); cżem śię więcey [chęć] wyćiągnie/ tem mniey cżłowieká pod niecnoty iákie podda [reddet hominem vitiorum morbis obnoxium]. ModrzBaz 9v; CzechEp 221; ArtKanc P6.

»pod klucz [czyj]« (2): Włodarz pod ſwoy klucż ma zboże z gumná przyymowáć/ á z ſwego chowánia przedawcy pod iego klucż záraz wydawáć GostGosp 46.

»pod strych, rękę« = równo z krawędzią naczynia, służącego jako miara (3:1): RejJóz L7v; Pan [...] ma [...] vkázáć Kárbárzowi iáko ma mierzyć z gumná/ áby też ták mierzył do tárgu/ do ſzkuty/ y ná káżdy rozchod: á iżby ná korcu nic nie zoſtawáło. w cżym wielka zgubá: bo z gumná pod rękę/ wioząc do tárgu cżubáto/ á przedawſzy ſtrycholcem rzeże GostGosp 150; któré [korce] rowno bez káżdégo wiérzchu mierzyć máią/ to ieſt pod ſtrych [ad amussim seu Regulam, alias pod strych JanStat 1056] SarnStat 282, 281.

»pod sznur« = równo w pionie; perpendiculo PolAnt; ad amussim, amussim, examussim, iuxta regulam, regulaviter Cn (7): oto Pan ſthał ná murze zbudowánem pod ſznur/ máiąc w ręce práwidło. BibRadz Am 7/7 (2); BudBib Am 7/7; Strum F2v; CzechRozm 235v; SarnStat 281 (3); Iáko drzewo bez ſznurá niekiedy vrośćie/ Właśnie iákoby pod ſznur/ ozdobnie y prośćie KlonWor 66.

*** Bez wystarczającego kontekstu (9): Sub praepositio accusativo et ablativo iungitur, Pod. Mącz 424d (6); Subtus – Pod. Calep 1023a (3).

Synonim: I. podle.

AK, KW(ZCh, AL, MM, LWil)