« Poprzednie hasło: POĆWIRDZONY | Następne hasło: 2. [POD] » |
1. POD (6583) praep
pod (6526), pode (57); pod : pode [w tym: podeń (15), podemną (11)] ZapWar (55:7), FalZioł (178:1), LibLeg (63:2), RejPs (33:1), SeklWyzn (4:2), LibMal (41:1), SeklKat (25:1), LubPs (61:1), KrowObr (100:6), RejWiz (121:2), OrzList (4:1), RejZwierz (53:1), BibRadz (195:1), OrzRozm (29:1), BielKron (783:3), Mącz (253:1), OrzQuin (36:1), HistRzym (39:2), RejPos (284:1), RejZwierc (156:2), BudBib (83:1), HistHel (3:1), SkarJedn (49:1), KochPs (31:3), SkarŻyw (120:1), CzechEp (151:2), KochPhaen (26:1), PaprUp (16:1), ActReg (42:1), LatHar (43:1), SarnStat (531:5), KmitaSpit (29:1).
o jasne (w tym: KochPs póde, Mącz pód).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.
- I. Cum I
(4878)
- 1. Określa stosunki przestrzenne
(1759)
- A. Wskazuje na obiekt, poniżej którego coś się znajduje; w niektórych odcieniach znaczeniowych też w ujęciu poziomym: tuż za
(1387)
- a. W połączeniu z nazwą ciała niebieskiego lub określeniem strefy niebieskiej – lokalizuje pod względem strony świata (10)
- b. Wskazuje na oznaczenie gospody (3)
- c. Wskazuje na tego, kto na czymś siedzi lub leży (45)
- d. Wskazuje na górną osłonę obiektu lub akcji (414)
- e. Wskazuje na obiekt, który bezpośrednio przylega do powierzchni czegoś znajdującego się poniżej (194)
- f. Na spodniej lub wewnętrznej stronie (89)
- g. Wskazuje na obiekt, w którego dolnej części coś jest lub coś się dzieje (6)
- h. Wskazuje na to, co ktoś nosi na sobie (47)
- i. Wskazuje na to, w czego obrębie coś się zawiera (4)
- j. W kontekstach przenośnych wskazuje na okoliczności jakiejś akcji, wydarzenia (48)
- k. Wskazuje na tekst bezpośrednio poprzedzający (14)
- B. Wskazuje na obiekt (zwykle górujący nad otoczeniem), w pobliżu którego ktoś a. coś się znajduje lub coś się dzieje (372)
- A. Wskazuje na obiekt, poniżej którego coś się znajduje; w niektórych odcieniach znaczeniowych też w ujęciu poziomym: tuż za
(1387)
- 2. Określa stosunki zależności
(1110)
- A. Oznaczając poddaństwo, podległość, wskazuje na człowieka, społeczność, państwo mające nad kimś władzę (721)
- B. Wskazuje na rodzaj oddziaływania na kogoś ze strony człowieka (Boga) lub losu (126)
- C. Wskazuje na oddziaływanie znaku zodiaku (1)
- D. Wskazuje na normy, reguły postępowania, którym ktoś jest podporządkowany (100)
- E. Wskazuje na panującego, któremu odebrano lub chce się odebrać posiadłość, lub właściciela, któremu odebrano własność (162)
- 3. Wskazuje na warunki umowy (736)
- 4. Wskazuje na formę a. okoliczność zewnętrzną, zwykle pozostającą w sprzeczności z istotą rzeczy
(699)
- a. O postaciach Sakramentu Eucharystii (223)
- 5. Wskazuje na oznakowanie dokumentu lub przedmiotu o wadze urzędowej (73)
- 6. Wskazuje na tego, komu się chce wyrządzić coś złego (3)
- 7. Wskazuje na fakt, osobę lub odcinek czasowy, służący jako odniesienie przy lokalizowaniu w czasie (259)
- 8. Określa sposób: zwykle całość połączenia wyraża przysłówkowo sens rzeczownika lub przymiotnika wchodzącego w skład połączenia (43)
- 9. Wyrażenia przyimkowe określające stosunki miary (93)
- 10. W wyrażeniach przyimkowych (98)
- 11. W dosłownych przekładach i kalkach z łaciny (4)
- ** Dubium (1)
- 1. Określa stosunki przestrzenne
(1759)
- II. Cum A
(1696)
- 1. Określa stosunki przestrzenne
(797)
- A. Wskazuje na obiekt, poniżej którego kieruje się jakieś działanie
(537)
- a. O ruchu ujmowanym poziomo lub z góry w dół
(455)
- α. W połączeniu z nazwą ciała niebieskiego lokalizuje cel ruchu pod względem strony świata (2)
- β. Wskazuje na tego lub to, co ma na czymś jechać (10)
- γ. Wskazuje na górną osłonę, poniżej której kieruje się jakieś działanie (149)
- δ. Wskazuje na obiekt, który wskutek podsunięcia czegoś będzie bezpośrednio przylegać do tego (45)
- ε. Do spodniej części (2)
- ζ. Wskazuje na to, w czego obręb coś się dostaje (2)
- η. W kontekstach przenośnych wskazuje na okoliczności w których ktoś się znajdzie (48)
- θ. Wskazuje na tekst, który ma bezpośrednio poprzedzać (14)
- b. O ruchu z dołu ku górze lub o przedmiocie sięgającym od dołu ku górze (82)
- a. O ruchu ujmowanym poziomo lub z góry w dół
(455)
- B. Wskazuje na obiekt (zwykle górujący nad otoczeniem), w pobliże którego kieruje się jakieś działanie (255)
- C. Wskazuje na obiekt, przeciw któremu kieruje się jakieś działanie (5)
- A. Wskazuje na obiekt, poniżej którego kieruje się jakieś działanie
(537)
- 2. Określa stosunki zależności
(556)
- A. Oznaczając poddaństwo, podległość, wskazuje na człowieka, społeczność, państwo przejmujące nad kimś władzę (404)
- B. Oznaczając podporządkowanie w sferze wartościowania, wskazuje na wartość potraktowaną jako wyższą (26)
- C. Oznacza podleganie obserwacji (2)
- D. Wskazuje na rodzaj oddziaływania na kogoś ze strony człowieka (Boga) lub losu (94)
- E. Wskazuje na normy, reguły postępowania, ktorym ktoś zostaje podporządkowany (30)
- 3. Wskazuje na formę zewnętrzną, pozostającą w sprzeczności z istotą rzeczy (1)
- 4. Wskazuje na fakt lub odcinek czasowy, służący jako odniesienie przy lokalizowaniu w czasie (318)
- 5. Wskazuje na sposób (materiał) wykonania (1)
- 6. W wyrażeniach przyimkowych (23)
- 1. Określa stosunki przestrzenne
(797)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (9)
W przeciwstawieniach: »pod ... na (13), nad (9)« (22): (marg) Sżcżęſciu nikth nie dufay (–) Kto na koniu pod koniem przydzie być kazdemu RejJóz 15v; RejWiz 71; y oddzielił [Bóg] wody kthore były pod vtwierdzenim/ od onych kthore były nád vtwierdzeniem. Leop Gen 1/7; BibRadz Gen 1/7; Mącz 210b; OrzQuin K3; SienLek 182v (2); RejAp 51 (4); Podemną ieſt doł piekielny: nádemną ieſt miecż oſtry/ to ieſt boży ſąd HistRzym 94v; RejPos B (7); RejZwierc 144; BudBib Gen 1/7.
Połączenia: »nisko pod« (1): Prawie iáko Puſtołká [fałsz] niſko pod nią [prawdą] lata RejWiz 2.
»pod samym ...« (5): Też bańki pod ſamemi łopatkami poſtawione, cięſzkoſci pierſi y bolenie gich vſmierzaią. FalZioł V 60v (3); LeovPrzep A3v; KochWr 40.
»pod chorągwią, proporcem, znakiem, białym orłem, herbem, klejnotem« [w tym: pod proporcem, chorągwią (1)] = w jednolitej grupie, której wyróżnieniem jest wspólny znak (też w znaczeniu przenośnym); sub vexillo Mącz, Modrz, JanStat; sub signo Mącz, JanStat (30:3:3:1:1:1): ConPiotr 32v; atim znakiem y haſlem naznaczonyſmy ze yeſteſmy ludem naſzego kxiązęcia pana Ieſu Chriſtuſſa pod ktorego znakiem mamy przeciw grzechom vſtawicznie walczić SeklKat T4v; Leop Num 1/52; UstPraw Dv; Pogrzeb iego [króla Zygmunta] był známienićie ſprawowan [...]: Każdy s ſwey źiemie Chorąży s ſwoią chorągwią pod źiemſkim Herbem ná koniu zbroynym był BielKron 425 (3); Sub uno vexillo mitti, W yedney rocie/ pod yednym proporcem być posłan. Mącz 491d (2); OrzQuin M4v; Prot D4v; RejAp 6v; RejPos 4 (5); BiałKat 373v; iáko pieſzych Setnik ſto ſpráwował pod iedną Chorągwią: ták iezdnych Dekuryo ieden ſpráwował 32. BielSpr 13v; CzechRozm A2; ModrzBaz 67v; StryjKron 527 (8); CzechEp 13; ReszPrz 42 (2); ArtKanc A13; GórnRozm B2; KołakSzczęśl A2v; Szláchtá powiátów przerzeczonych [...] ná tóż ruſzenié woienné/ pod chorągwią źiemie Krákowſkiéy będźie powinná woiowáć SarnStat 1217 (3).
»pod gar(d)łem« (7): Bańki pod garłem, to ieſt pod brodą ſtawiane, ſą dobre naprzeciw zębowemu boleniu FalZioł V 60v (5); RejZwierz 84v; Aruncus, [...] koſmy które pod gardłem wiſzą. Mącz 17b.
»pod niebem (niebiosy), rozpostrzeniem (niebieskim)« = wysoko; sub caelo (caelis) Vulg, PolAnt; sub firmamento caeli Vulg (17:2): KrowObr 111; Wſzytko tego ten cżłowiek rozumem doſięgnął/ By ſie tám iáko ptaſzek pod niebem wylągnął. RejWiz 10v (3); Niechay ſie zbiorą wody ktore pod niebem ſą ná iedno mieyſce/ że ſie vkaże ſucha. Leop Gen 1/9 (2); RejFig Cc2; A ptáſtwo niech lata nád źiemią pod rozpoſtrzeniem niebieſkim. BibRadz Gen 1/20 (4); BielKron 260v; SienLek 28; RejAp 53v; BudBib Gen 1/9; Phil I4v; KołakCath B3v; KlonWor 57 (2).
»pod (gołym a. samym) niebem« = na wolnym powietrzu; sub dio Mącz, Modrz, Calep; sub divo Mącz; sub caelo Calag (18): Dialis et subdialis [...], Co nie pod dachem ieſt czego dách nie nákrywa/ ále ták pod niebem yeſt. Mącz 84c (8); BielSpr 2; Hetman y żołnierze pod niebem oboz maią ModrzBaz 113v; Vnter dem freyen Himmel. Ná dworze. Ná wietrze. Pod gołym Niebem. Sub coelo. Calag 534a; KochJez A2v; KochPieś 29; Calep 173b (5).
»pod niebem (niebiosy), słońcem (a. słońca biegiem, kołem, kręgiem), Bogiem, planetami« = na ziemi, w świecie doczesnym; sub caelo (caelis), sub sole Vulg, PolAnt, Modrz [w tym: pod niebem z planetami (1)] (67:62:6:1): OpecŻyw 18v (3); PatKaz I 10 (2); taką czyſtoſzczyą ſlynye panna yaka pod bogyem vyąthſza bycz nyemoze rozumyana PatKaz III 87v (4); HistAl H2v; MurzHist L3; Gdyż pod wſzytkim Słońcá byegyem nie máſz Bogá tákiego/ Ktoryby thák przeſtrzegawał ſądu ſwego wiernego. LubPs R4 (2); KrowObr 45 (8); RejWiz 100v (5); vźrzałem pothwarzy á bezpráwia ktore ſie pod ſłońcem dzieią Leop Eccle 4/1 (8); BibRadz Gen 1/9 (14); Ktorego Demoſthená [...] náczytáć ſye go nigdy niemogę: tákież y Cyceroná: y możeli być co dźiwnieyſzego pod tym ſłońcem nád piſmá ich OrzRozm Q3; BielKron 4v (27); GrzegRóżn D2v; Coelum et quicquid coeli ambitu continetur, Swiát to yeſt niebo/ y wſziſtko to co pod nim yeſt Mącz 236d (3); RejAp 54 (2); GórnDworz Ee8; HistRzym 7 (2); RejPos 176 (6); KuczbKat 385; BudBib Gen 6/17 (8); nád ktorego [Chrystusa] iuż teraz imię/ nie máſz żadnego mieniá dánego pod niebem ludziom/ w ktorymby mogli być zbáwieni. CzechRozm 46v (4); ModrzBaz 105v; Oczko 1; Y Ziemiá/ y cokolwiek ná niéy ſye náyduie/ Y co pod niebem mieſzka/ y co ſye buduie/ Wſzyſtko pánu należy KochPs 33; SkarŻyw 4; StryjKron 86; CzechEp 311; CzechEpPOrz **4; ReszList 155; BielSen 19; KochPieś 50; Páná/ y Kmiotká/ y káżdego pod niebem cżłowieká/ ſwawola á proznowánie do vboſtwá przywiedźie GostGosp 42; GórnTroas 65; KochPij C; GrabowSet A4v (2); LatHar 593; WujNT Act 2/5 (4); WysKaz 6; WitosłLut A3v (2); KmitaSpit C4; SkarKaz 2a (2); CzahTr H2v; GosłCast 23; SkarKazSej 664a (2); Po wierzchu źiemie z przyrodzenia cżłowiek Pod iáſnym niebem/ niech prowádźi ſwoy wiek KlonFlis C2v.
»pod innym niebem« = gdzie indziej (1): ieſli w Aegiptćie co Ptolomeuſzowégo czáſu [te fantazyje] ważyły/ iáko dźiś v nas zá táką odmiáną pod inſzym Niebem ważyć máią? Oczko 30v.
»pod nogami« [w tym: czyimi (18)] = sub pedibus Vulg, PolAnt (25): a chtzątz radniéy vmrzetz pod nogami ſynácżka ſwégo/ ſiadla v krzyża. OpecŻyw 152 (2); PatKaz III 132; LubPs E; Skłonił niebioſá y z ſtąpił: á mgłá okrutna pod nogámi iego. Leop Ps 17/10; BibRadz Ps 17/9[10]; BielKron 32v (3); RejAp 98v (7); BudBib Ex 24/10 (2); CzechEp 161; KochPhaen 16; Calep 795a; Na doł ſię też nieſpuſcżay [Ikarze] głębia pod nogámi RybGęśli C; WujNT Apoc 12/1 (2); SiebRozmyśl K4v.
»pod nosem« (8): (nagł) Lekarzſtwo naprzeciw s. Walantego niemoczi (–) Kurzenie gorcżyczą pod noſem FalZioł V 76 (5); RejKup 15v (2); RejZwierc 72v.
»pod obłoki« = na niebie, wysoko (6): Położę miedzy wámi y miedzy żywym ſtworzeniem á miedzy mną/ Duhę álbo Tęcżę pod obłoki/ á wſpámiętam ná pokoy wiecżny. BielKron 5v (5); GosłCast 21.
»pod oczyma (okiem)« (16): a nym mv zadał pyaczy ran dw krwawych [...] y trzech synych yedney pod okem prawym drvghyey sub okyem lewym ZapWar 1512 nr 1902; á tym namażeſz mieſcze s ſiniałe pod okiem/ roſpądza onę krew sſiniałą FalZioł I 83d (11); LibMal 1551/160; RejWiz 167; SienLek 167v; Bo łácno zliczyſz pod oczymá kárby/ Tego niezetrą y weneckie fárby. KochPieś 19.
»pod ogonem« (3): Kiedy koźiełek bieży zawodem/ tedy ſye mu bieli pod ogonem. March1 A3; SienLek 186v (2).
»pod słońcem« = w nasłonecznionym miejscu (2): Kto też leży pod ſłońcem nie zákriwſzy ſie pewnie ogorzeć muśi. RejZwierc 91v (2).
»pod stołem« = sub mensa Vulg, PolAnt (4): A iuż byli ná tho vbeśpiecżyli ſie/ że vcżynili pod ſtołem táiemne weśćie/ á przez nie záwżdy wchodzili Leop Dan 14/12; BibRadz Mar 7/28; RejAp 144v; BudBib Iudic 1/7.
»pod strzechą, dachem« (2:1): RejPs 148v; LubPs X3v; Połćie też w domu z niemáłą poćiechą Wiſzą pod ſtrzechą. KlonFlis Cv.
Połączenie: »na ... pode« (1): Kvſzrowowa korona yeſth na mey głowie a ſtolecz yego podemną LibLeg 10/60.
W przeciwstawieniu: »na ... pod« (1): ále téż naiwiętſzym choróbam/ któreby iedno ná ſkórze/ álbo pod ſkórą były [wody ciepliczne pomogą] Oczko 17v.
»pod pokrywką« = w garnku (7): RejWiz 141; Máłoć gdy gárniec widziſz/ iż v ogniá ſtoi/ Lecż niewieſz pod pokrywką/ co ſie tám w nim broi. RejZwierz A4; Mącz 453a; Abowiem w thákich krotofilach cżáſem śiłna ſimulácia bywa. Tobieć ſie zda iż weſoł/ á tám niewieſz dáley co pod pokrywką wre. RejZwierc 165 (4).
»pod przykryciem« (2): Ktemu poſpráwiaſz opony z wełny koźiey ná namiot/ pod kthorego przykryćiem będźie ſtał przybytek BibRadz Ex 26/7; BielKron 33v.
»pod skorą« = w ciele (14): Viscus eris, Fleiſch vnd alles ſo vnder der haut begriffen iſt an diebein. Wſſytko myęſo co kolwyek pod ſkorąm ieſt. Murm 48 (2); FalZioł V 60; A więc káżdy by Anyoł z nabożną figurą/ Vmizga ſie/ á dyabeł thám záwżdy pod ſkorą. RejWiz 59v (2); Mącz 431b (2); Kiedy pod ſkorą częſto ſye ćiáło ruſza/ z ſtropienim y z nieiákim zápalánim: Ograżkę przeſtáiącą známionuie. SienLek 20v (4); RejZwierc 151v; Oczko 17v (2).
»pod wierzchy [czego]« (1): Oto pieniądze ktoreſmy nálezli pod wierzchy worow náſzych BudBib Gen 44/8.
W przeciwstawieniu: »na ... pod« [zawsze: na ziemi... pod ziemią] (18): KromRozm II o; KrowObr 110v; BielKron 295v; A żaden ſie nie obrał/ [...] áni ná źiemi/ áni pod ziemią otworzyć kſiąg/ áni ná nie pátrzyć. RejAp 50v (4); BudNT Apoc 5/13; MWilkHist A3; CzechEp 269; KochFrag 45; WujNT Apoc 5/3 (2); WysKaz 35; iż ná imię IEZVS przyklęka káżde koláno/ w niebie/ ná źiemi/ y pod źiemią. SkarKaz 82b (4).
»pod wodą (wodami)« = sub aqua Mącz (10): Mącz 508d; RejZwierc 60 (3); On ná powietrzu ptáſtwem/ pod wodámi Władnie rybámi. KochPs 11 (2); KochFr 50; KochPhaen 19; KochFrag 14; Ráfá ieſt kámień/ co śiedźi pod wodą KlonFlis F3.
»pod ziemią (a. zakrytością ziemie)« = sub terra Vulg; desubter terram PolAnt (64): [Charon mówi:] Ale iuż ludzi niechajmy, O nas lepak pogadajmy, Ktorzy pod ziemią mieszkamy Czyścienia dusz przyglądamy. BierRozm 21; KrowObr 110v (3); Niecżyń ſobie obrázu rzezánego áni żadnego podobieńſtwá tych rzecży ktore ſą wzgorę ná niebie/ y ktore ná ziemi niſko/ áni tych kthore ſą w wodzie pod ziemią. Leop Ex 20/4; KochZuz A3v; RejZwierz 103v; BibRadz Deut 5/8; Mącz 41d (6); iż nikt z ziemie powſtháć nie może/ áż cżáſu dniá ſądu iego/ iedno on ſam [Chrystus]/ kthory iáko Ionaſz trzy dni leżał pod zákrytoſcią ziemie. RejAp 91v; KuczbKat 275; RejZwierc 60 (4); BudBib Ex 20/4 (2); Tego tylo dotknę/ iż ták wielki był iad Grekow przećiw Rzymſkiemu kośćiołowi/ iż by byli y pod ziemią potwarzy nań ſzukáli SkarJedn 240; KochPs 131; MWilkHist A3; KochFr 63 (2); Orphoeowych ſtrón ſłucháły Srogié iędze/ y płákáły/ Gdy miłośćią vtrapióny Y pod źiemią ſzukał żóny. KochPieś 25; ArtKanc M3v; GórnRozm Nv; Calep 176a (3); GostGospSieb +2v; KochFrag 52; OrzJan 100; WujNT 851 (2); WysKaz 35 (3); SkarKaz 119b (3); PudłDydo A3v (2). Cf W przeciwstawieniu.
W przeciwstawieniu: »na ... pod« (1): potym mu ſzyię vćiął/ wielkie ſkárby z niego ziął/ bo ten tám obycżay chowáią/ co ná nim y podnim będzie wſzytko iego BielKron 246v.
»pod spodkiem« (1): I ſthał [kocioł wielki] na dwunaſćie Wołow z ktorych trzey byli obroceni ku Pułnocy [...] á trzey ku południu/ á trzey ku Wſchodowi ſłońcá [...]: Ale poſládki ich wſzytki były pod ſpodkiem [posteriora eorum erant intrinsecus]. BibRadz 2.Par 4/4.
»pod pachami(-y) (pachą), pazuchą (pazuchami)« = sub alis a. axilis Mącz (11:6): Murm 99; Też ieſtliby ſie bolącżka morowa wyrzuciła [...] á nawięczey pod pazuchą/ znak ieſth iże ſercze cierpi od iadu powietrza morowego FalZioł V 67 (7); GlabGad A8v (3); Mącz 6c (2); SienLek 136v; A on ieſzcże przycżynił iey męki. y pálić ią bláchámi żeláznymi po bokách/ y pod pachámi roſkazał. SkarŻyw 151 (2); Calep 484b.
»pod wargami« = sub labiis Vulg, PolAnt (6): Acuerunt linguas fuas ficut ſerpentes: venenum aſpidum ſub labijs eorum. Zaoſtrzali ięzyki ſwe iako wężowie/ iad iaſzcżorczy pod ich wargami. WróbŻołt 139/2 (2); LubPs Dv; Leop Rom 3/13; BibRadz Rom 3/14[13]; WujNT Rom 3/13.
Połączenie: »pod ... niżej« (1): Acżkolwiek lagier winny ieſt cięſzki ſam w ſobie tak iż pod inſzymi cięſzkimi rzecżami niżey ſie vſtawa, wſzakoz miod ieſt cięſſzey naturi niżli lagier GlabGad I8v.
»pod jarzmem, ciężkością« = nosząc jarzmo (w sensie dosłownym i przenośnym) (12:1): RejWiz 88; BibRadz *4; A chcąc go [człowieka swowolnego] Pan iáko złe/ ſwowolne/ á niepoſłuſzne źwirzę záwżdy pod iárzmem á pod ſrogoſcią grozy ſwoiey chowáć/ dziwne plagi/ dziwne pomſty vſtáwicżnie nád nim ſtroił RejPos 102 (3); Stádá nieprzeliczoné tyśiącmi niech rodzą/ A woły głádkié pod iarzmy chodzą. KochPs 209; Támżem też [...] com mogł wyrozumieć porządniem w Comentarz niemáły wierſzem ſpiſał/ ktoremum dał Tituł o wolnośći Polſkiey/ y wielkiego Xięſtwá Litewſkiego/ á ſrogim zniewoleniu wiernych pod Iárzmem Tureckim StryjKron A3v; Calep 538a; SLudzy ktorzykolwiek ſą pod iárzmem [sub iugo]/ niech rozumieią pány ſwe godne być wſzelákiey czći WujNT 1.Tim 6/1 (3); PowodPr 14 (2).
»pod mieczem« (1): Ale ſtátecżna á wſpániła myſl cieſzy ſie odmiennoſcią cżáſow/ iż to ieſzcże y przyść y odmienić ſie może/ [...] iáko drudzy iuż y pod miecżem bywáią á wżdy wychodzą RejZwierc 85v.
W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (16): Mącz 161c; Konew Piwá z Imbierem pod ſobą piáſtuiąc/ Popiją ſie kobiety/ ſpołu ſie czeſtuiąc. BielSat C2 [idem] BielRozm 18; Sam ſie Krol bárzo do kątá nápiera/ Bo nań Krolowa iuż bárzo náciera. A żeby páná tym rychley pożyła/ Rząd wizytek pod nim Rochem záſádziłá. KochSz Cv (2).
~ Akcja odbywa się nisko, zwłaszcza tuż przy ziemi (11): á dáley áż ſie yeden s tyłu pod niem vkłádzye GliczKsiąż H8; RejWiz 12 (2); POd pánem obżárty pies leżąc bárzo ſmrodził RejFig Cc4 (3); PAnnę námálowáli/ w przygodney oſobie/ Oná ſiedzi w ogrodku [...]. A gádziná ſie pod nią/ ſzpetna w trawie zwiłá RejZwierz 115v (2); RejZwierc 84; A Iordan/ rzeká wielka/ tuż pod nimi płynął. HistHel D3; CzahTr L2v. ~
W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym rzecz nie górującą nad otoczeniem [w tym: z nazwą kraju lub jego mieszkańców (4)] (11): Tegoż cżáſu niektory mąż bárzo mocny/ kthoremu imię Amontá kſiążę rycerſtwá Dariuſowego pod Arabią/ z ręką nieprzyacielską woyskiem leżał. HistAl C8v; KOzacy zá Miedźwiedziem po polu biegáli/ Aż go potym do iámy do dzieći wegnáli. A lozi tuż pod iámą nie dáleko byli RejFig Bb2; Ieſt tá kráiná pod Párálelem kthory pátrzy tropicum Cancri [tj. pod zwrotnikiem Raka] BielKron 447; Ieſli byś téż miał pod ónym Stáwem Ląki albo Las potrzebny [...]/ Tedy day przebić Przekopę/ od kóńcá do Grobléy Strum I4 (2); StryjKron 205; ActReg 42; OrzJan 27; WysKaz 9; SarnStat 188 (2).
W przeciwstawieniu: »na ... pod« (1): pythawſzy ſie ná zamku/ pod zamkiem/ y wſzędy indziey/ á nie mogącz ſie o owſie dowiedzieć/ do domu woźnicy náwroćić/ y poganiáć kazał GórnDworz S5v.
Połączenia: »pod ... nisko« (1): Ieſli widziſz on domek tu pod gorą niſko/ To ieſt moie mieſzkánie RejWiz 64v.
»pod samym ...« (6): LibLeg 6/119; RejWiz 65; Gdy ſłyſzyſz kogo bluźniąc/ imię Páná ſwego/ Sprzećiẃ ſie iego mocy/ by był y obrzymem/ Rátuie cie pewnie Pan/ y pod ſámym Rzymem. RejZwierz 43v; Vcżyńćie przećiw dziurze/ pod ſamemi mury. Wielki doł y głęboki BielSat N4 [idem] BielSjem 41; ActReg 27.
»pod oknem« (7): Wilcy wyią zá gumnem á cielętá rycżą/ Pśi ſzcżekáią pod okny/ świnie w chlewie kwicżą. RejWiz 12; RejFig Aa6v; RejZwierz 15v; RejZwierc 80v (2); PaprUp D3v; KochAp 12.
»pod płotem« (4): SeklKat L2v (2); Więc rzeká pyękna płynie tuż pod ſámym płotem RejWiz 65; HistLan F.
Połączenie: »pod samym ...« (1): Vderzą w lármę. á Roch iednym ſkokiem/ Vſiadł Krolowi tuż pod ſámym bokiem. KochSz C3v.
»pod oczyma« (1): kthory widziſz tuż nie dáleko wilká przychodzącego/ á [...] iuż máło nie pod ocżymá thwemi drapieżącego ſtadko á owiecżki Páńſkie RejZwierc 186.
»pod ramieniem« (2): MycPrz II A3; Tenze ſume niemała dal Czopowego Burgrabi iednemv na zamku Krakowſkiem za to tzo go bel wnoci naſzedl prziiaciel iego/ á zbil niemieloſrnie [!] pod ramieniem krolowei kijem. PaprUp I3v (2).
»pod ręką« (1): Sub manu tabellarios habere, Pod ręką/ ná rękę/ to yeſt po gotowiu mieć poſły Mącz 425a.
W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (2): Subsum, Yeſtem pod niekim Mącz 431b; CzechEp 243.
»pod mocą« (1): ták tzyńmy/ by wolność y s páńſtwem/ Iuż nie była pod mocą WierKróc B3.
»pod posłuszeństwem« = sub oboedientia Cn (1): Manum ferulae subducere, [...] pálmatce ręki náſtáwiáć/ to yeſt pod posłuſzeńſtwem być. Mącz 125a.
»pod trybutem« = w zależności związanej z obowiązkiem płatrybutu (1): Iákoć Miáſto ábo Rzecżpoſpolita [...] Będąc Pánią inſzych źiem/ ſamá zoſtáłá pod trybutem. PowodPr 9.
»pod ustawą« (1): Conditionalis – Będący pod vſtawąm. Calep 236a.
»pod władzą« (1): Boćiem y ią ieſt człowiek pod władzą [sub potestate] poſtáwiony (marg) zwierzchnośći podległy. (–) WujNT Matth 8/9 (2).
»pod zwierzchnością« = cum authoritate Modrz (6): ModrzBaz 111v; CzechEp 243 (4); wſzelki człowiek/ ktory ieſt pod zwierzchnością/ niech będzie poddány y poſłuſzen ſwoim przełożonym WujNT 568.
W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (262): BYl w Kafarnaum Centurio/ to ieſt ſetnik/ albo pán który miál pod ſobą ſto rycérzow. OpecŻyw 42v (2); MetrKor 40/818 (3); MiechGlab 5 (3); BierRozm 23; LibLeg 7/68v (4); ConPiotr 33v; Wſſytkoć krzeſćiyańſtwo było y myáło by być pod yednym ſprawcą álbo páſtyrzem. (–) Pod pánem Kryſtuſem/ ále nye pod papyeżem. KromRozm I E3v (8); MurzNT 108v; KromRozm II i2v (2); Pod Hyerozolimſkim pátryárchą nyewyem yáko wyele krzeſciyánow KromRozm III L6 (7); DiarDop 104; kożdy Biſkup ma być pod iednym nawyſſſzym Biſkupem Kryſtuſem KrowObr 17v; Leop 3.Reg 9/23 (7); OrzList d3v (2); Ktoby pod námi [tj. królem] miał oſiádłoſć/ á wići woienne by go w oſiádłoſći záſtáły/ winien woyną ſłużyć UstPraw D2 (8); BibRadz 1.Reg 6/18; Niechcemy być pod Kśiężą/ zwierzchnośći ich niewyznawamy OrzRozm C3v (5); Medy byli pod krolmi Aſyriyſkiemi áż do Sárdánápalá krolá BielKron 268 (31); KwiatKsiąż N; Multum promovi sub eo praeceptore, Wielem ſie wćwiczył pod tym myſtrzem. Mącz [234]c; Cuius in ditione aut potestate sunt? Pod kim ſą/ którego páná máyą? Mącz 428d (13); OrzQuin B2v (8); RejAp 37; GórnDworz Gg6v (6); RejPos 31v (3); KwiatOpis B4v (2); BielSpr 27v; WujJud 155v (2); Wſzyſcy wierni [...] pod iedną głową ieſteſmy. RejPosWstaw [1432]v (2); CzechRozm 86 (8); ktore [bunty] ſię nawięcey wſzcżynáią/ gdy ludźie nieiednego ięzyká ábo narodu/ pod iednym Hetmánem żołnierſką służą. ModrzBaz 114 (5); SkarJedn kt (16); SkarŻyw 211 (6); StryjKron 185 (2); Lecz oni mnie roſkázuią/ pod ktorymi ieſtem/ á ia záś onym roſkázuię/ ktorzy ſą podemną CzechEp 243-244 (22); ReszPrz 72; BielSjem 28; KochPieś 52; pod tym práwi Pánem zle mieſzkáć/ pod ktorem nie máſz nic Wolnośći/ ále pod tęm tyśiąckroć gorżey/ pod ktorem wſzyſtko káżdemu czynić ieſt wolno. GórnRozm B3 (10); KochWr 31; PaprUp B3; ActReg 137; Calep 180b (2); GostGosp 12 (2); Phil P; przy tych y owé [ostrzega przed Turkiem] co tám kiedyś świat wſzyſtek pod ſobą mieli/ naród Włoſki OrzJan 108; WujNT Matth 8/9 (10); Tych [Niemców] ięzyk [...] wiele ięzyków ſobie róznych Niemickich przedśię ma pod ſobą JanNKar D; zá czym [Polska i Litwa] ſpólné Séymy y Rády mieć záwżdy máią pod iednym Królem/ y pod iedną głową. SarnStat 1002 (23); KmitaSpit A3 (2); SkarKaz 206b (2); Iednák w tey nierownośći członkow przedſię ieſt zgodá: bo ieſt vſługowánie ſpolne/ y iednego członká pod drugim podlegánie/ y poſłuſzeńſtwo/ y porządek wielki. Nogá ſłucha koláná/ [...] koláno ſłucha ręki/ ręká oká/ oko głowy. SkarKazSej 676a (15); KlonWor 38.
~ W charakterystycznych połączeniach: pod sobą (28); pod antychrystem (3), apostoły, biskupem (4), cesarzem (4), Chrystusem (Panem (Krystusem)) (10), duchownemi, dzieciowodzem, dziesiątnikiem, (jedną) głową (jednością głowy) (11), hetmanem (4), kapłanem (3), konsulami, krolem (44), książęciem (9), księżą, Mesyjaszem (2), mistrzem (4), namiestnikiem (2), ojcem, opiekalniki, opiekunem (3), panem (28), papiestwem, papieżem (7), pasterzem (9), patryjarchą (7), pedagogiem, preceptormi, przełożonym, przenaśladownikiem, sprawcą (5), starostą (4), szafarzmi, tyranem (4), urzędem miejskim, urzędnikiem (2), wojewodami, zbrojnym rycerzem. ~
W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym naród (23): záſię Iuhrá y Korelá cżáſem bywáią pod Moſkwą cżáſem pod Tátáry. BielKron 436 (12); Buda, [...] Budzin/ Węgerskie miáſto/ teras pod Turkiem. Mącz 27d (3); MycPrz I Cv (2); WierKróc B3; SkarJedn 166; Calep 498b; JanNKar B4; dopuśćił Pan Bog/ iż ią [stolicę rzymską] Wándali pośiedli. Pod ktorymi iednák ieſzcże ſię tám nie co Kátolikow zátáiáło. PowodPr 31 (2).
~ W charakterystycznych połączeniach: pod Ateńczykami, Francuzy, Hispanem, Litwą, Medami, Moskwą,, Niemcy, pogaństwem, Rzymiany (3), Tatary (2), Turkiem (Turki) (7), Wandalami, Wenet(a)mi (2). ~
W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym jednostkę terytorialną lub zaimkiem do niej się odnoszącym (27): ktore [ziemie] trzimamy pod swemy rąkoma pod Coroną polską LibLeg 6/78; HistAl Ev; BibRadz I 451a marg; Ma to páńſtwo miáſtá pod ſobą mocne y zacne. BielKron 206 (13); Sub regno esse [...]/ pod królem śiedźieć nie pod miáſtem álbo ynſzą Zwierzchnością. Mącz 350a (3); SkarJedn 216; OrzJan 128; á ná wśiách plebani/ pod których fárámi wśi ſą/ y pánówie mieyſc znáki niech kłádą SarnStat 518 (5); pod Rzymſkim páńſtwem czemu ſię Chryſtus vrodzić chćiał SkarKaz Oooo2c.
~ W charakterystycznych połączeniach: pod farami (2), koroną [jaką] (4), królestwem [jakim, czyim] (3), miastem, państwem [jakim] (14), Sasyją, Swecyją. ~
W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym typ ustroju (2): Pod krolem iednym nalepſzy rząd: pod Rzecząpoſpolitą náde wſzytko nagorſzy. SkarKazSej 690b; iż nie máſz páńſtwá/ w ktorymby bárźiey poddáni y oracze vćiśnieni byli/ pod ták abſolutum dominium, ktorego nád nimi ſzláchtá [...] vżywa. SkarKazSej 704a.
»pod nogami« [w tym: czyimi (36)] [niektóre użycia nawiązują do znaczenia 1.A. oraz 1.A.e.γ.] = sub pedibus Vulg; in pedibus PolAnt (39): tak yz [królestwo węgierskie] yeſt moye y za mocza a obroną moyą yako y ynsche Kroleſtwa wſzitkye ktore pod nogamy mymy są LibLeg 10/69; RejPs 134 (3); Leop 1.Cor 15/25 (2); OrzRozm Hv; RejAp AA5v (6); RejPos 20 (10); RejZwierc 178 (2); BudBib Ex 11/8 (2); Páná Bogá Oyca [...] proſzę/ áby [...] Szátáná [...] pod nogomá náſzemá zdeptał BudNT przedm d3v; SkarJedn 389; KochPs 173; on Pan y Bog: tyś ſługá y proch pod nogą iego SkarŻyw 286 (4); ReszList 178 (2); A który był dopiéro v niéy [fortuny] pod nogámi/ Pátrzayże go pochwili/ á ón gárdźi námi. KochPieś 10; WujNT Rom 16/20 (2).
»pod prętem żelaznym, laską żelazną (a. srogością laski żelaznej), żelazną miotłą« [o surowych rządach] (3:2:1): LubPs B2; z vſt iego pochodził miecż ná obye ſtronie oſtry/ áby im porażał pogány: á iżby ie rządził pod prętem żeláznym RejAp 160v (5).
»pod (mocną a. możną) ręką(-ami, -oma) (a. możnością rąk) [czyją, (-imi, -ich)]« = sub potenti manu HistAl, Vulg, Modrz; sub manu (manibus) Vulg, PolAnt, sub cura Vulg; per manum PolAnt (30): y ziemye ich moye ſsą. yako ine ziemye moye pod moyą rąką. tho yeſth Boſna a Samandziya. MetrKor 46/47; LibLeg 6/78 (2); A ktorym máło nie wſzytek ſwiát trzymał pod ręką ſwą [tenebam manu mea]/ á teraz ſam nád ſobą mocy nie mam. HistAl G2 (2); Złoḿ klaſztorne pánno ſluby/ Bądź pod ſwego mężá ręką BielKom nlb 6; LubPs Y3v; KrowObr 62; Leop Gen 16/9 (10); BibRadz *2v (2); RejPos 130v; KochMon 23; BudBib Num 7/8 (2); CzechRozm 211; ábyś ſię vniżał pod możną ręką Bożą ModrzBaz 58; KarnNap E; WujNT 1.Petr 5/6 (2); RybWit A3.
»pod dochodem« (1): gdy Pſkow z wielkim Nowogrodem/ Pod Litewſkim chcąc Witołt mieć dochodem/ Moniwidową ie ſpráwą z hołdował ModrzBazStryj π2v.
»pod hetmaństwem [czyim]« (4): OrzRozm R4; GórnDworz R2v; SkarJedn A3v; Woynę pod Hetmánſtwem Kárłá Céſárzá y Ferdinándá [...] gotuią OrzJan 64.
»pod karnością [czyją]« (2): że ſyny Dawidowe zwano kápłany/ nie przeto żeby ſłużyli w rzecżach ſwiętych/ ále że żywąc pod ſpráwą á kárnoſcią kápłáńſką/ náuk dobrych y piſmá ſwiętego vcżyli ſie. RejPosRozpr c3; SkarKaz 44b.
»pod krolestwem [w tym: czyim (22)], krolowaniem [czyim], urzędem krolewskim« = sub regno Mącz, Modrz (25:1:1): BibRadz Is 10 arg; Mącz 350a; OrzQuin V v; RejAp 70 (5); RejPos 77v (10); Niechay kto chce przecżyta ſpráwy onego krolá ſwiętego Iozáphátá/ [...] álbo onych ſynow Máchábeyſkich/ [...] iáko im Pan Bog błogoſłáwił/ y ludowi onemu ktory ná ten cżás pod krolowániem ich był. RejZwierc 42v (9); Vsłuchay ludu proſzącego [„bądź królem”]: boć nie ćiebie/ ále mnie odrzucáią/ áby niebyli pod moim Kroleſtwem. ModrzBaz 75v.
»pod laską, rozgą, sceptrem« [w tym: czyją(-im) (4)] = sub virga PolAnt (3:1:1): MetrKor 46/47; LibLeg 7/99; iż iuż gwałtem przełomiſz gniew tego páná á tego krolá ſwego niebieſkiego/ pod ktoregoś ſceptrem á zwirzchnoſcią vſtáwicżnie ieſt. RejPos 248; BudBib Lev 27/32; ReszList 187.
»pod [czyim] maństwem, poddanością« (1:1): Papież [obległ] Mirándule miáſtho/ [...] bo Kſiążętá Mirándule/ ktorzy ſą pod Mańſtwem Papieſkim/ ná then cżás przyſtáli do Fráncuſkiego Krolá Henrykuſá. BielKron 235v (2).
»pod mocą (a. mocnością, a. zakrytością mocy), możnością« [w tym: czyją, czego (90)] = sub manu a. potestate Vulg (87:4): thedi ſtaroſtha myeyſcza onego, pod ktorego moczą zwiczyązony yeſt abo myeſzka, sznyego bandzye powynyeyn sprawyedliwoſcz wſzitką vczinicz MetrKor 40/811; PatKaz I 8 (2); HistJóz B2v; BielŻyw 152; LibLeg 7/67v; PAnie boze wſſechmogący naſz [...] pod ktorego moznoſcią wſſytki yne mocy ſą porzucony RejPs 189v; SeklKat O2v (2); KromRozm I E4; GroicPorz h2 (2); KrowObr 19 (3); Leop Gen 41/35 (4); Iáko też Krol Polſki vpominał Ceſárzá [...]/ áby z Woyćiechá kſiążęćiá znieſli to wywołánie/ ktore z krzywdą ćierpi/ gdyż on ieſt pod mocą y obroną kroleſtwá Polſkiego BielKron 230v (28); Mącz 94a; iż ie iuż ogárnęło niebo/ iuż byli pod ſpráwą/ pod mocą/ á pod opátrznoſcią niebieſką. RejAp 95 (5); GórnDworz Gg6v (2); HistRzym 120; vpokorzcie ſie pod mocnoſcią ręki Bożey RejPos 47v (6); RejZwierc 11 (2); BielSpr 10v (4); MycPrz II C2; Vmiey ſie ſam ſpráwowáć/ dopiroż káżdemu/ Kogo maſz pod ſwą mocą możeſz roſkázowáć PaprPan A3v; KarnNap D4v; ktorą [władzę] máią/ Oćiec nád ſynem/ á Pan nád niewolnikiem/ y nád kmiećiem/ y nád káżdym cżłowiekiem pod iego mocą będącym [sibi subiectum] ModrzBaz 76 (3); SkarJedn 168; SkarŻyw 283; StryjKron 115 (3); NiemObr 154; Pod mocą [Jewo] mężá będźieſz/ á on będźie tobie pánem. WerKaz 288 (3); GórnRozm D3; PaprUp C2v; Phil C; Był świát pod moćą Rzymſką/ był w niewoli v Aſſiriów był poddány Perſom OrzJan 21; KmitaSpit B2 (2); GosłCast 66; Tám [u Rzymian] [...] Był świát wſzytek pod mocą; było ſkárbow doſyć. KlonWor 13.
»pod [czyim] panowani(e)m (a. opanowaniem), państwem« = sub imperio Mącz; sub ditione a. regimine JanStat (13:4): około tego ſłupu obrazy też dwanaſcie krain ſwiata naznamionowąno było, gdy wſzythek ſwiat pod panowanim rzymſkim był BielŻyw 124 (2); LibMal 1553/177v; BibRadz *2; BielKron 273 (2); Mącz 425a; że Concilia wſzyſtki Rzymſkie/ ktore ſie pod opánowániem Papieſkim gromádzą/ Powſzechnemi y wolnemi Synodámi być żadną miárą niemogą. WujJudConf 158v (2); ModrzBaz 71v (2); CzechEp 408; Phil P; tedy nie innégo máią ná Wóytoſtwo obiéráć/ iedno [...] z tych/ którzy pod Páńſtwem Kośćiołá Wármieńſkiégo ſą SarnStat 1126 (3); PowodPr 12.
»pod swym patrocinijum« (2): Libertates, Swobody, któré do wiernych rąk iemu [królowi] ſą zwierzoné, dochowáć: y pod ſwym patrocinium dotrzymáć ich ma. SarnStat 63 (2).
»pod poruczeństwem, zleceniem« [w tym: czyim (3)] = per manum PolAnt (3:1): Bo gdy pátryárchá yeſt/ á myſmy pod yego poruczeńſtwem/ tedy mu poddáni á poſluſſni w rzeczach duchownych [...] być mamy KromRozm III M; BibRadz 2.Par 23/18; BielSpr 26; Którzy to ludźie [służebni w miastach] máią bydź pod zleceniém Stárośćinym. SarnStat 136.
»pod posłuszeństwem [czyim]« (43): SeklKat O4v; iż lepyey [...] záchowaná yeſt náuká Kryſtuſowá wonych koſćyelech álbo kráinach/ ktore nye ſą pod poſluſſeńſtwem papyeſkim KromRozm I E4 (3); áby ony kráiny pod poſłuſzeńſtwem krolá Polſkiego byli BielKron 232 (17); AEolus, Król [...]/ który wiátry w mocy álbo/ pod posłuſzeńſtwem ſwym ma. Mącz 4c; RejAp 106 (2); iż byłá w domu v oney powinowátey ſwey/ á byłá pod poſłuſzeńſtwem iey. RejPos 306 (6); Iż gdym był pod poſłuſzeńſthwem wáſzym rodzicow ſwoich/ tedym muſiał to cżynić coſcie kazáli RejZwierc 55v; BielSpr 29 (3); WujJud 5v; SkarJedn 138 (3); SkarŻyw 203 (2); PaprUp G2v; ActReg 124; Oślica pod iárzmem/ znáczy Zydy pod zakonem/ y pod poſłuſzeńſtwem Páná Bogá ſwego WujNT 88.
»pod rozkaz(ow)ani(e)m [czyim]« = sub iurisdictione JanStat (8): KromRozm III C8v; KrowObr 163; BibRadz *2v; BielKron 161v; RejAp 104v; áby [ustawca] iedne práwá nápiſał wſzytkim powiátom/ ktore pod iednego Páná roſkázowániem ſą [unius principis dicto audientes sint]. ModrzBaz 100; StryjKron 667; SarnStat 504.
»pod [czyim] rozumem« (1): a tha ziemya. y thc czo yeſth wniey. pod moym rozvmem y pod moyą laſką yesth. MetrKor 46/47.
»pod sprawą, władzą (a. władowaniem), rządem (a. rządzeni(e)m), reimentem, aktem, imieniem [= władzą]« [w tym: sprawą i rządem itp. (4); czyją(-im), czego (62), jedną (1)] = sub regimine JanPrzyw (39:12:9:5:1:1): KromRozm III C4; LubPs bbv; POzwány ieſli nie ieſth pod władzą oney zwierzchnoſći Mieyſkiey/ gdźie ieſth pozwan/ może ſye wyiąć do práwá ſwego GroicPorz t2 (7); BielKron 110v (9); KwiatKsiąż A3; RejAp 22 (2); pod ich [królujących białychgłów] mądrym regimentem/ nikt ná ſwey ſpráwiedliwośći nie chramał GórnDworz X6v (4); RejPos 334; Náucżyć ie [ufy] też ma Hetman y káżdy ſprawcá kthory ma pod ſpráwą ludźi/ iáko ná głos trąby/ [...] máią ſie záchowáć BielSpr 16 (4); RejPosRozpr c3; MycPrz I C4; StryjWjaz B4v; CzechRozm 259v; iż wſzytki po wſzem świećie ſekty y kroleſtwá Chrzesćiáńſkie w Papieſtwie/ to ieſt pod ſpráwą/ rządem/ á hetmáńſtwem Biſkupá Rzymſkiego były SkarJedn A3v (4); SkarŻyw 178; StryjKron 772 (3); CzechEp 367; ReszHoz 137 (2); GórnRozm Ev (2); ActReg 42 (2); która [królowa Bona] [...] poćiągnie do wáſzéy Kró: M. zá ſobą nie iedno Neápolim [...]/ ále y Weneckié páńſtwo y Lámbárdią/ [...] náwet y inſzé którzy ſą álbo pod témi páńſtwy/ álbo pod ich imięniem OrzJan 128; WujNT 125 (2); tákże też y té [akta aprobujemy]/ któré ſie dźiały pod Aktem ſzláchetnégo Ianá Niewodowſkiégo SarnStat 541 (8); PowodPr 4 (2); iákom pod władzą ſam ieſt páná mego/ Niemam zá złé/ co pádnie/ tu ná mię od niego. GosłCast 73.
»pod tyraństwem [czyim]« (4): TY wtore kſięgi wypiſuią nam zniewolenie Izráelczyków pod tyráńſtwem Fáráonowem BibRadz I 31; GórnDworz Gg2v; SiebRozmyśl D; PowodPr 32.
»pod urzędem« (2): BibRadz II 95c marg; wielka zgodá w nim/ [...] święte y dobre vrzędy/ pod ktoremi wſzyścy w wielkiey poćieſze żyią. SkarKaz 633b.
»pod zwi(e)rzchnością« [w tym: czyją (33), jedną (1)] (37): KromRozm III A8v; Diar 49; GroicPorz a; OrzRozm D3 (2); BielKron 231; prośmy Páná Bogá/ áby nas raczył záchowáć/ pod Zwiérzchnośćią Kápłáńſką y Królewſką OrzQuin X4v (6); RejAp 93 (3); A bácżni ludzie á cnotliwi/ pod iáką zwierzchnoſcią być máią? [...] Pod táką/ w ktorey gwałtu/ áni ſurowośći żadney niemáſz GórnDworz Gg3v (6); RejPos 248 (2); CzechRozm 110; ModrzBaz 84; CzechEp 12 (11); iż ina rżecz ieſt goſpodarż/ ktory czeládźi ſwey roſkázuie/ y Ociec/ pod ktorego zwierżchnośćią ſą ſynowie/ á ina Sędźiá GórnRozm F3v.
»pod jurysdy(k)cyją [czyją, czego], jednym prawem« (3:1): KromRozm II a4v; [czynił to] przed dźieſyąćmi Mężmi ſtárſzymi onego Miáſthá/ pod ktorego Iurisdicyą było Imienie. GroicPorz l3v; ActReg 42, SarnStat 612.
W charakterystycznych połączeniach: pod bezpieczeństwem, biczem, bojaźnią, elementy świata, gniewem bożym (Pańskim) (4), grozą (srogością grozy) (2), kijem, klobą fortuny, niewolą (2), pomstą, srogością zakonu, strachem, więzieniem.
»pod obroną, opatrznością, opieką (a. opiekuństwem), strażą« [w tym: opieką i obroną (1); czyją(-im), czego (52)] = sub umbra Mącz; sub immunitate a. tutella JanStat (28:11:8:7): RejPs 92; On yeſt miłoſierdzyem mym á vcyecżką moyą/ Pod kthorego obroną yego wyerni ſtoyą LubPs ee5v; BibRadz I 438c marg; OrzRozm K2; BielKron 80v; Tutele alicuius subiici, Być pod cziyem opiekuńſtwem. Mącz 163a (3); SarnUzn A3; RejAp 22 (7); áby był pod táką ſtrażą Aniołow onych ſwiętich iego/ [...] iżby y o kámyk namnieyſzy nie obráźił nogi ſwey. RejPos 329v (9); że ſie Pan ciebie záprzał/ á iż iuż nie chodziſz [...] pod opátrznoſcią iego RejZwierc 259v (7); CzechRozm 86 (2); PaprPan Ee4v; CzechEp 46; ZapKościer 1584/49v; ArtKanc I18v; KochFragJan 4; áby [ołtarze, groby, herby] ſie chowáły pod opieką y obroną mieczá twego. OrzJan 98 (2); KołakCath C4; WujNT 853; Zydowie poddáni ſzláchetcy, nie ſą pod obroną królewſką: z téy przyczyny, że Król z nich pożytku nie ma. SarnStat 244 (5); PowodPr 44; GosłCast 20; SkarKazSej 672b.
»pod przeklęciem (a. przeklęctwem), niełaską« [w tym: czyim(-ją) (4)] = sub maledicto Vulg (8:1): iż ktoby mu [zakonowi] był doſyć vcżynić nie miał/ iż záwżdy miał być pod przeklęciem á pod niełáſką Páná ſwego. RejPos 15 (7); RejZwierc 127; WujNT Gal 3/10.
»pod strażą (a. strożą), dozorem« [w tym: czyją(-im) (3)] = in custodia PolAnt, JanStat; sub custodia JanStat (38:1): HistJóz C2v; Pod strożą zawżdy mieszkają, Żadnej świebody nie mają BierRozm 15; BibRadz Act 12/5; Ceſarz [...] Lántgráfa zoſtháwił w Donáwerdzie/ pod ſtrażą Hiſzpanow BielKron 230 (18); Mącz 107d; KochPs 205; SkarŻyw 200; Witołt Syn iego tákże w Wilnie pod ſtrażą był chowan. StryjKron 467 (8); KochSz Bv; ReszHoz 130; KochPieś 36; LatHar 330; Co wſzyſtko ma bydź pod powinnym dozorem Hetmáńſkim. SarnStat 434 (3).
W charakterystycznych połączeniach: pod aktem (2), ceremonijami zakonu, dekretem (2), konfederacyją, księgami, nowym przymierzym, porządkiem, przywilejem, regułą (3), ustawami (2).
W charakterystycznych połączeniach: pod [kim, czym] (po)brać (branie) (14), (z)doby(wa)ć (29), dochodzić [czego] (3), dosta(wa)ć (19), najeżdżać, oblec (2), odzierżać, opanować (4), osieść, otrzymać (2), podawać, posieść (8), pozyskować, przymusić, splundrować, ubieżeć (2), ukraść, uprosić (upraszać) (2), wziąć (wzięt(y), wzięcie) (69).
»pod umową« (20): vcżynili z nim zgodę/ puśćili go pod vmową do miáſtá. Ale vmowy nie zdzyerżał BielKron 83; Puſzcżon też Lántgráw pod vmową y rękoieńſtwem/ ktory iuż pięć lat był w więźieniu BielKron 237 (16); Mącz 226a; BielSat C4v; lepiey że ią [ziemię]/ ábo ſámym zwyćiężonym/ ábo komu inſzemu [...] pod pewnemi vmowámi y kondycyámi/ porucżyć. ModrzBaz 126; BielRozm 23.
»pod winą (a. [jaką ilością] grzywien winy), karani(e)m« = poena (poenis) Mącz, Modrz; sub incursu poenae, poena (poenis) JanStat; multa a. poena interposita Cn (208:9): MetrKor 40/822; WróbŻołtGlab A5; ComCrac 15v (6); BielKom A4v; Diar 53; Rzeźnicy áby wrzedliwego álbo ſkłotego [...] bydłá niebili/ y nieprzedawáli/ pod winą wedle poſpolitey vchwały vłożoną. GroicPorz f4v (2); pan pod ktorym ieſt ten zbieg ma s nim vczynić ſpráwiedliwość/ pod winą trzech grzywien UstPraw F2 (24); [papież] Roſkazał też ſwemu Duchowieńſtwu áby ſie ſtrzegli kſiąg iego pod winámi. BielKron 196 (10); Mącz 311b (5); OrzQuin T4v (2); GórnRozm Ff7; BielSpr 9; CzechRozm 87v; Ow też obycżay/ że ieden zákupuie iáki towar po wſzytkiem Páńſtwie/ áby ſam przedawał/ á ztąd wielki zyſk miał/ trzebá zniſzcżyć/ á pod wielkimi winámi tego zábronić ModrzBaz 34 (2); ZapKościer 1580/13v (4); NiemObr 62 (2); WerGośc 265; GostGosp 30 (6); Phil E4; A cokolwiek Woiewodowie z vrzędu ſwégo poſtánowią/ [...] to Stároſtowie z vrzędu ſwégo niech exequuią/ pod winą ſtrácenia vrzędu. SarnStat 40; Zydóm áby nie ſłużyli ſłudzy z Krześćian [...] pod winą ſtá grzywien. SarnStat 244; A ták Iego M. Król pod karániem ná gárdle y máiętnośći roſkázuie: áby żaden z Pánów więcéy nie śmiał chodźić do Zupy. SarnStat 372 (142); GrabPospR M3; KmitaSpit A2v; CiekPotr ktv.
»pod figurą« [w tym: czego, czyją, jaką (63)] (108): WróbŻołt V6 (5); RejPs 42v (6); Bo pod nabożna ffigura Chodza wſſyſczy ſwilċza ſkora RejKup y3; RejWiz A8; RejZwierz 118v; BibRadz *6v; BielKron 203v (2); co tu ſłyſzy co Pan przez Apoſtołá tego do nas do wſzytkich pod figurą tych ſiedmi koſciołow wſkázowáć racży. RejAp BBv (40); RejPos 102v (21); nábuntowawſzy ſobie wiele towárzyſtwá zburzył był ták miáſto pod figurą tego że o wolnośći cżynił RejZwierc 98; Piſał też pod figurą Kupcá nadobną ſpráwę cżłowieká Krześćijáńſkiego. RejZwierc Aaav (3); WujJud 44v (5); CzechRozm 30 (6); SkarJedn 86; CzechEp 119 (6); NiemObr 21 (3); LatHar 188 (2); Tu Piotr S. miáſto Rzymſkie pod figurą Bábilonem zowie WujNT 807 (4).
»pod imieniem, tytułem, nazwiskiem (a. przezwiskiem) [czego, czyim, jakim]« = nomine Mącz, JanStat; appellatione Modrz; sub nomine JanStat (33:19:6): POd imieniem oleia zamyka ſie oliwa y też maſło GlabGad K; KromRozm I H4v; MurzNT 108v; KrowObr 3v (2); BibRadz I 136a marg (3); BielKron 148 (2); Iáko też y pod nazwiſkiem Bogá Iſtriośći ſzátan bywa chwalon GrzegRóżn I4 (4); Mącz 507a (2); RejAp 22 (2); Then odpowiedział/ iż ſie [wzmianki o kardynałach] práwi pod owym tytułem zámykáią gdzie ieſt prośbá/ pro hereticis et ſciſmaticis. GórnDworz Q3v; WujJud A6v (5); ModrzBaz 142v; záłożyli w Mieście Niemcy Spital pod Titułem Pánny Mariey/ Roku 1190. StryjKron 290 (2); CzechEp 50 (2); NiemObr 42 (4); OrzJan 10 (2); WujNT 30 (7); SarnStat 202 (10); PowodPr 5 (4); KlonWor ded *2 (2).
»pod kształtem [czego]« = praetextu, in specie Mącz (2): Pietatis praetextu suis rebus consulit, Pod zmyślániem álbo xtałtem nábożeńſtwá mieſzká ſobie nábiya. Mącz 453d (2).
»pod osobą, personą [czyją, czego, jaką]« = sub persona HistAl (22:2): Prorok pod ſwą oſobą práwie iáwnie oznaymił ſpráwy ktore ſie dziać miáły w ſprzeſládowániu páná naſſego RejPs 100; SeklKat Hv; HistAl L5v; Kthorym znákiem zbieżenia/ [...] wſzytki Mężoboyce pod perſoną Kaymową náznáczył GroicPorz n4v; BielKron 24; nieprzijaćielem go wolnośći poſpolitéy/ y Bráćiéy ſwéy zowie [pani praktyka]/ będąc ſámá iádowitym nieprzijaćielem wolności poſpolitéy/ y Bráćiéy ſwéy/ pod oſobą miłośći/ y życzliwośći wſzelákiéy. OrzQuin C2; RejAp 138; GórnDworz G4; RejPos 164v (12); o tym że pod oſobą Krolá Tyrſkiego/ tákże teraz roſpráwia prorok o Antychriśćie pod námienioną oſobą Antyochem CzechEp 410 (3); Phil G4.
»pod płaszczykiem (a. płaszczem) [czego, jakim]« = sub pallio JanStat (16): wiele ſye pod thym żebráczym płaſzczem złodźieyſtwá y innego łotroſtwá zákrywa GroicPorz h4v; BibRadz I 351b marg; GórnDworz Dd3; przetoż ſłowo Boże hydząc/ lżąc y tłumiąc/ ná wywody ſię Filozowſkie zdobywáią: pod płaſzcżykiem kośćiołá powſzechnego. CzechEp 132 (4); NiemObr 150; ReszPrz 70; żeby ſie tym prędzey w łáſkę pánow wkrádli/ y zátym onę ſwą zátáioną pod płaſzcżem dobroći chytrość wynurzyli Phil G4; OrzJan 119; LatHar +4v (2); SarnStat 923; SkarKazSej 695a; KlonWor 46; [CerGór 32].
»pod podobieństwem« [w tym: czego, jakim, czyim (23)] = in parabolis, per similitudinem Vulg (36): KromRozm II ov; LubPs V5v marg; Wamći dano ieſt poznáć tháiemnice Kroleſtwá Bożego/ ále innym pod podobieńſtwy/ áby widząc nie widzieli/ á ſlyſząc nie rozumieli. Leop Luc 8/10 (2); RejZwierz A4; BibRadz Agg 2 arg (5); Wſpomniſz ſobie ná ony dzyeſięć pánien/ [...] pod kthorych podobieńſthwem zámyka wierne y niewierne ſwoie RejPos 241 (2); GrzegŚm 59; RejPosWstaw 22; BudNT Hh6v; co w zakonie onym/ pod nieiákimi podobieńſtwy/ figurámi y ćienmi było przeznácżono/ że też on zakon vſtáć y zniſzcżeć miał CzechRozm 91 (12); CzechEp 34 (6); WujNT 331 (2); KlonWor 46.
»pod pokrywką (a. przykrywką, a. zakrywką), zasłoną, zakryci(e)m (a. przykryci(e)m, a. przykrytością), zawieranim« [w tym: kogo, czego, jaką, czyją, z czego (67)] = per speciem, praetextu Modrz, Cn; sub umbra JanStat, Cn; simulate, sub praetextu Mącz; in aenigmate, per occasionem, sub obtentu Vulg; nomine (nominibus), obtentu, per [aliquid], per causam Cn (48:40:24:1): BierEz R; PatKaz III 100 (2); RejJóz H4; SeklKat K4 (5); MurzNT 111; KromRozm II g3v (3); Abowim pod záwyeránim Pan powyeda iż kto przyymuye tego/ kogo on poſle/ yego ſámego/ [...] przyymuye KromRozm III Hv; BielKom B4v; LubPs G4 (3); KrowObr 185v (2); OrzList e4; RejFig Bb7v; co Moiżeſz o przymierzu poiednánia mowił pod pokrywką a ogolnie/ to oni iáſniey oznaymowáli BibRadz I 353v (2); Zydowie to według litery [...] rozumieią/ przeto ſą twárdzi w tym/ áby figurze (ktora ſie w tym zámyka pod zaſłoną iáko w puzdrze) mieyſce dali BielKron 35v; Kſiążętá niektore/ pod pokrywką s Ewángeliey/ wiele roſthyrkow cżynią BielKron 226 (13); GrzegRóżn Fv; Mącz 373d (3); RejAp AA3v (5); GórnDworz S2v (3); RejPos 294 (3); BiałKat 276; BielSat Gv; KwiatOpis Bv; RejZwierc 84 (2); WujJud 119; WujJudConf 10v; RejPosRozpr b4 (2); CzechRozm 241 (2); ModrzBaz 34v (12); Lecż ſługá moy Moyżeſz [...] nie w figurách áni pod zákryćiem: ále iáwnie Páná widzi. SkarŻyw 483; StryjKron 165 (2); Kápłan y Dyakon żony opuſzcżáć nie ma pod pokrywką nabożeńſtwá CzechEp 229 (14); NiemObr 83 (3); LatHar 193 (3); ktorzy [heretycy] pod pokrywką prawdziwych náuczyćielow y káznodzieiow/ [...] iego zdradzáią. WujNT 102 (7); WysKaz 33 (3); SarnStat 839 (2); SkarKazSej 699b; KlonWor **1v (2).
»pod postaw(k)ą, po(d)stacią [czego, jaką, czyją]« = sub obtentu Mącz (9:4): záczął rozmáite á przećiwne błędy myędzy krzeſćiyány śiać przez kácerze/ pod poſtáwą ſlowá Bożego. KromRozm I M4; KrowObr 229v (2); BibRadz II 59c marg; BielKron 9v (6); Mącz 445c; RejAp 22; poſłał tháiemnie ná ſtronę ſwoie ludźi pod podſtáćią nieprzyiaćielſką BielSpr 42.
»pod pretekstem [czego, jakim]« (3): PaprUp G2; Phil B3; IZ ſie wiele pomocników złych rzeczy y mężobóyſtw pod praetextem ewáziiéy przez przyśięgę vkrywa/ tedy SarnStat 583.
»pod przypowieścią (a. figurowaną powieścią)« = in parabolis Vulg (13): LubPs N2 marg; Dawid pod przypowieśćią ktorą mu Nathán zádał/ ſam ná ſie wyrok dał Leop 2.Reg 12 arg (2); Tákże też nam y Pan náſz gdy w przypowieſciach powiedáć racżył o onych godziech [...]/ dáleko ſie coś inſzego pod tą figurowáną powieſcią zámykáło. RejAp 181v (2); RejPos 53 (7); WujNT 333.
W charakterystycznych połączeniach: pod [czym] brać (prany) (7), (po)da(wa)ć (rozdawać, dawany, podany, danie) (42), ofiarować (ofiarę czynić a. sprawować, ofiarowany, ofiarowanie, ofiara) (13), pożywać (używać, używanie, pożywany) (20), przyjmować (przyjmowany, przyjmowanie) (44), przystępować (2), szafować, ustawi(a)ć (iustawiony, ustawa) (12), zamykać się (zamknąć, zamykanie, zakryty, zatajony) (7), zawięzować się (2), zostawać.
»pod jedną osobą (a. [iloma] osobami a. osoboma); pod osobą [w tym: czego, jaką, którą (96)]« (109;102): nye tako yako kaplan poth oſobą chleba czyało boze trzyma wrąku. ale panna maria vyeme czyalo boze pyaſtouala woſobye dzyeczyątka PatKaz II 38v (4); WróbŻołt ll7 (2); Ieſliże tak rożvmieią ſłowa pana Chriſtvſowe/ cżemvż na nich ſami gwałtowniczi Teſtamentv bożego nieprzeſtawaią/ ale podedwiema oſobamij przijmvią SeklWyzn Ev (3); KromRozm I G3 (4); Powiedaſz iż ták wiele pod iedną oſobą/ iáko y pod dwiemá oſobomá/ gdzie ćiáło powiedaſz thám y krew? KrowObr 200 (54); BielKron 166v (13); LeovPrzep A4; RejAp 93; zoſtáwił im cyrográph á práwie piecżęć tych obietnic ſwoich/ ciáło ſwe ſwięte á kreẃ ſwą ſwiętą pod widomemi oſobámi chlebá y winá RejPos 82 (2); BiałKat 288v (6); ieſli ieſt prawdźiẃe Ciáło Páná Chriſtuſowe po poświącániu pod Chlebową y Winną oſobą KuczbKat 175 (2); RejZwierc 196v; WujJud 26v (36); BiałKaz B2v; KarnNap D2v; SkarJedn 241 (2); SkarŻyw 28 (10); ReszPrz 9 (6); WerGośc 259; LatHar 189 (6); y poználi go w łamániu chlebá. A iż záraz zniknął z oczu ich/ nie czekáiąc áżby im dał pod drugą ofobą. WujNT 297 (32); SkarKaz 156b (11).
»pod kształtem [czego]« (2): PatKaz II 38v; Y przetoż ſię żaden niechay nie dziwuie/ że [Chrystus] ieſt pod kſztałtem ábo oſobą chlebá w naświętſzym Sákrámenćie. WujNT 186.
»pod pieczęcią(-ami), sygnetem, tytułem« [w tym: pod tytułem albo pieczęcią (1)] = sub signaculo Vulg; sub sigillo a. signetis JanStat (61:1:1): ZapWar 1527 nr 2361 (2); y mi thes the braczką przyazn ponowyayacz wedle ſtara⟨dawne⟩go obiczaya y ſwoy lyſth dalyſmi y dayem pod zlothą pyeczeczią naschą. LibLeg 10/95v (7); Diar 73 (2); GroicPorz f2 (3); Leop Iob 9/7; Sub titulo Caesaris, Pod titułem álbo pieczęcią Ceſárską. Mącz 456d (2); gdyby y ći coby przynośili pieniądze do ſkárbu/ y ći ktorzi ie bráli/ zobopolnie ſobie kwity pod piecżęćiámi [tabulis signatis] dawali. ModrzBaz 124v; Prziſzetl przet prawo naſzye [...] Woczyech Wyczeſzichowſki syn neboſczyka [...]: ządayąncz Prawa naſzego: abiſzmy mu dopuſczeli wxzegi naſze wyecż oyczewſke swadecztwo, ktore myal opiſzanye pot pyeczeczą Koſczerſką ZapKościer 1584/44v (3); LIſty/ Przywileie wſzelákié/ pod dwiemá pieczęćiámi/ Koronną y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ máią bydź do téy prowinciiéy dawáné SarnStat 319; y liſt ná wſzyſtki Rewthel pod páná Królá y náſzym Sygnetem ma bydź dan tym/ którzy náymuią SarnStat 1093 (40); KlonWor 49.
»pod znakiem, cechą« = sub signo JanStat (4:2): Miáry káżde y wagi nie ſpráwiedliwe wſzelkiego iedzenia y pićia y kupiey wſzelkiey obáczáć/ áby korce y inne miáry pod Mieyſkim znákiem były GroicPorz b4 (2); Przywilei takze y Chorągiew pod samym iedno znakiem Koronnym iemu dąno. ActReg 42; A támże [...] káżdy Woiewodá ma [...] té miáry y wagi ná zamku Stároſtóm/ y do káżdégo miáſtá y miáſteczká ſpráwiedliwie/ pod ſwą céchą wymierzyć y oddáć SarnStat 280 (3).
W połączeniu z imieniem panującego lub wodza [= za czyich czasów] (64): Cirpiál pod Pontſkim Pilátem/ vkrzyżowán/ vmarl/ ij pogrzebion. OpecŻyw 176v; PatKaz III 104; SeklWyzn Bv; SeklKat B4 (2); Y iął lud Iſraelſki zápiſowáć w kxięgách/ y w dzieiach poſpolitych/ pierwſzego roku pod Simonem kápłanem nawiżſſym Leop 1.Mach 13/42 (2); BibRadz I 418c marg (2); BielKron 46 (28); GrzegRóżn F4v; Sub Alexandro, Pod Alexándrem/ to yeſt czáſu Alexándrowego. Mącz 424d (2); LeovPrzep I4; HistRzym 133; RejPos 17v; BiałKat 88v (2); WujJud 25v; CzechRozm 95v (2); SkarJedn A*2v (3); ReszPrz 31 (2); ArtKanc M9 (2); LatHar 9 (2); Popis wſzytkiego świátá pod Ceſárzem Auguſtem. WujNT 196 (4); [przymierza] od czáſów dawnych pod Królem Polſkim Włádyſłáwem Iágełłem y pod Wielkim Kśiążęćiem Alexándrem Witowdem poczęté y poſtánowioné do tego czáſu niezgwałcenié ſą chowáné. SarnStat 997 (2); VACZLAW CZEch/ pod Łokietkiem ná páńſtwo wſadzony KlonKr wstęp A3v.
W połączeniu z nazwą ciała niebieskiego, którego wpływ jest decydujący (17): A ieſtli ſie panna vrodzi pod thą planetą. tedy [...] miluie rada FalZioł V 51v (2); GliczKsiąż P3; CI pod Merkuriuſzem/ práwie ſie zrodzili/ Bo w trudne zyemſkie ſpráwy/ y w ſwe vgodzili. RejZwierz 71v; Goski 18v; Mącz 210c; LeovPrzep B (3); A nie ledá tho gwiazdá/ bo ſie zowie iutrzenną/ pod kthorą wſzytki źwirzętá ſzukáią káżdey żywnośći ſwoiey. RejAp 194v; Strum O3 (2); Swiećiłá [Leliwa] znácżnie gdy Gedimin rządźił/ Pod iey promieniem Litwin niezábłądźił ModrzBazStryj π2v; Oczko 7v; WisznTr 23; BielSen 5; A zboża oracz chćiwy/ pod pſem vpalonym [= Kanikułą] Będźie wálił ná kupy śiérpem wyoſtrzonym. GosłCast 9.
»pod pełnią« (12): Też bańki nie maią być ſtawiane wnetki po naſtaniu, ani na z chodzie kxiężycza/ ale pod pełnią á po pełni FalZioł V 61; KromRozm II x3; gdyżem ieſt napełnion iáko mieſiąc pod pełnią [luna semiplena]. BibRadz Eccli 39/14; BielKron 36 (4); Infestat infantes editos plenilunium, Pełnia ſzkódźi dziatkóm które ſie pod nią rodzą. Mącz 170a; BielSpr 67v; ziecháli ſię ná Siem do Piotrkowá pod pełnią Mieſiącá Auguſtá StryjKron 667; KochPhaen 8; KlonWor 30.
»pod rokiem, latem [którym, jakim]« = sub anno JanStat (3:2): zoſtawyemy w moczy statut nas Piotrcowſki na Seymie valnem vczynioni pod liatem Narodzenia Bozego M.D. XXXVIII. ComCrac 14; LibLeg 11/156; że rok przeſtępny bywa ná świećie do wſzyſtkich práwie rzeczy niezręczny: iż pod tym rokiem Białegłowy niepłodnieyſzé/ ludźie mdléyſzy Oczko 29v; ZapKościer 1581/19; SarnStat 370.
»pod nowym (a. starym, a. pierwszym) przymierzem, nowym (a. starym, a. pierwszym) testamentem, (Mojżeszowym a. starym) zakonem, ewanjeliją« = sub priori testamento PolAnt, Vulg (31:24:12:3): przes ktorego [Krystusa] wiáry/ żadny tzłowiek/ áni przed zakonem/ áni pod zakonem/ áni tzáſu łaſki/ niemogł być/ áni może być nigdy zbáwion. KrowObr 51v; A przetoż dla thego ieſt Nowego przymierza Pośrzednikiem/ áby przez ſmierć/ ná odkupienie onych wyſtępkow kthore były pod pierwſzym Teſtámentem/ ći ktorzy wezwáni ſą wźięli obiethnicę wiecżnego dźiedźictwá. BibRadz Hebr 9/15; GrzegRóżn H3v (2); Ktorzy [aniołowie] iz oto y teraz pod Nowym przymierzym wyſyłáni bywáią ku pomocy y rátunkowi/ y obronie wiernych CzechRozm 47; Bo co ondzie grzechy ábo ná gárle karano/ ábo drugie ofiárámi/ y kąpielą zmywano/ [...] to pod Ewánielią nie gárłem/ ále żywotá wiecżnego vtrácenim CzechRozm 96 (45); CzechEp 48 (14); NiemObr 3 (6).
»pod czasem« = z czasem (3): FalZiołUng V 119; Cżemu dzieci z młodu miewaią poſpolicie ocży iakoby wypukłe, ktore więc pod cżaſem z ſciencżeią GlabGad B4v (2).
»pod czasem« = w czasie oznaczonym przez Bogu (16): OpecŻyw 89; ta mÿla panna [...] przeuÿſſÿla anÿolÿ ktorzy myely bycz ſthworzeny poth czaſem PatKaz II 23 (14); Oto ia ſyn Boży przed wſzytkimi wieki z oycá bez tzáſu/ á záſię s Pánny Máryey pod tzáſem/ prawdziwy tzłowiek národzony KrowObr 46v.
»pod [jakim, którym] czasem« = sub tempore JanStat (6): ony złe cżáſy twoie pod ktoremiś ſie vrodził/ ták zgwałćiły y rozum y cnotę twoię RejZwierc 5v; MycPrz I B4v; Pod inym cżáſem dwá Gottowie do niego gośćmi zſtąpili SkarŻyw 498; SarnStat 243 (2); Iuż ſię porucżay pod cżáſem pogodnym/ Wiatrom łágodnym. KlonFlis E4v.
»pod (tym) czasem [czego, czyim]« = w czasie czego (10): A przeto/ iáko pod cżáſem woyny/ ludzie záprządz máią we cnoty pożytecżne [...]: ták záſię cżáſu pokoiu/ [...] máią wziąć przed ſię vcżćiwe cnothy GórnDworz Hh2; Táká byłá Boſká miłość wonym Neemiaſzu pod cżáſem Krola Artaxerxá SkarŻyw 114; Phil E4; WujNT 885; áby inſzé ſądy inferiorum ſubſelliorum pod tym czáſem ſądzenia vltimae inſtantiae iudiciorum generalium odpráwowáły ſie. SarnStat 858 (6).
»pod tym(że) (a. onym(że), a. takim) czasem« = wtedy; (eodem a. illo) tempore Modrz, Vulg; circa tempus hoc, in his diebus PolAnt; sub idem tempus Mącz; infra tempus JanStat (16): LibLeg 11/131v; POd tymże cżáſem Antyoch wypráwił ſię po wthore ná woynę do Egiptu. BibRadz 2.Mach 5/1 (2); Mącz 425a; HistLan E3; ModrzBaz 43v; SkarJedn 252; StryjKron 617 (2); CzechEp 369; Tym concludował ze y wdzięcznie y zpodziękowaniem taką pod takim czasem wm chęc podaną przyimuie ActReg 54; Pod onymże czáſem oborzył ſię mocą krol Herod WujNT Act 12/1 (2); JanNKar B3v; SarnStat *8 (2).
»pod liczbą, wagą, miarą« = według przeprowadzonego pomiaru, obliczenia; in mensuram Vulg; ad numerum a. pondus PolAnt (5:4:3): Leop Is 34/17; A wſzákoż nie kazał im do rąk dáwáć pieniędzy pod liczbą/ iedno to przypuſzczáiąc ná ich wiárę. BibRadz 2.Reg 22/7; OrzRozm M4; Włożywſzy kulę w możdżerz/ trzebá ij wywáżyć pod miárą/ iáko miárá vkaże/ áby tą lećiáły kule BielSpr 73v (2); BudBib 3.Esdr 8/64 (2); Strum I2v; A nietylko zboża/ ále y innych rzecży wiele może śie ználeść/ co pod wagą oddawáć y odbieráć GostGosp 58 (4).
»pod (jedną a. rowną, a. tąż) miarą, wagą« = w tej samej ilości (dotyczy składników); aequalis ponderis Vulg; mensura una PolAnt (34:4): nálezliſmy pyenýądze na wirzchn [!] woru/ ktore teraz pod tąż wagą przynýeſliſmy HistJóz D; Ty wſzytki zioła maią być ſwieże, á brać ich pod iedną miarą FalZioł II 15d (14); Nábierz ſobie rzecży wonnych/ Mirry y Onichi/ Gáłbánu dobrey woni/ y Kadzidła naſwietleyſſego/ pod iedną wagą káżdego ſtych Leop Ex 30/34; BibRadz Ex 26/8 (2); Weźmi pod rowną wagą ſtárégo ſádłá/ y máſłá máiowégo SienLek 167; bo wſzelka rzecz ná świećie/ ty cztéry rzeczy w ſobie ma [tj. siarkę, nitrzynę, sol i hałun]/ wſzákże nie pod miárą/ ábowiem niéktoré pokarmy więcéy śiárki niż inych trzech w ſobie máią SienLek Vuu4 (17); BielSpr 33; Strum D4; GostGosp 80.
»pod miarą, liczbą, wagą« [w tym: pod miarą albo wagą (1)] = w określonej ilości, in mensura a. in pondere Vulg, PolAnt; numero JanStat, Cn; in numero Vulg; sub numero JanStat; in numerato, numerato Cn (10:9:9): Też proch z korzenia Kaparowego wzięti pod miarą ſzeſć łyżek ſrebrnych FalZioł III 14b (2); KłosAlg Av; Leop Sap 11/21 (3); Gdy vczynił pod wagą wiátry [faciat vento pondus] BibRadz Iob 28/25; Zámierzył im dni pod liczbą [Dies numeri ... dedit eis] BibRadz Eccli 17/2 (7); nádzyáłay chlebá álbo pláckow według licżby dni/ w ktorych leżeć będzyeſz ná boku twoim 390. pożywáć tego będzyeſz pod wagą/ tákież wodę będzyeſz pił pod wagą BielKron 96 (3); SienLek 45v; BielSpr 74v; dawáli obroki śpiewakom y odzwiernym ná káżdy dzień pod miárą BudBib 2.Esdr 12/47 (2); SkarŻyw 571; SarnStat 180 (6).
»pod miarą« = w miarę, tyle co trzeba; nequid nimis Calep (4): Wino prawi pod miarą brane oſtrzi rozum. GlabGad G8 (3); Calep [696]a.
»pod miar(k)ą« = w ograniczonej ilości (6): GrzegRóżn Mv; CzechRozm 27v (3); NiemObr 103; Boć nie pod miárą [non enim ad mensuram] Bog dawa duchá. WujNT Ioann 3/34.
»pod rownią« = w tej samej ilości (dotyczy uczestników) (4): ktorzy máią wybráć [ze strony papieskiej i luterskiej] ludzi vcżone/ ſtáteczne/ przyiáźliwe/ Bogá ſie boiące pod rownią. BielKron 217 (2); Wtora Cohors, miewáła pieſzych [...] 555. Iezdnych zbroynych 66. tákże y trzećia y cżwarta y piąta pod rownią tych drugich. BielSpr 12 (2).
»pod rownią takową« = według następującego obliczenia (1): WIele też ná tym zależy/ gdy ty mieyſcá/ ná ktorych lud ſthoi w ſpráwie pieſzy/ máią ſwoię miarę pod rownią tákową gdzie tyſiąc krokow będziie [!] mieyſcá w polu ná dłuż [...] ná tym mieyſcu ſthánie ludu pieſzego w iednym rzędzie 1666. bo káżdy ſtoiąc/ trzy ſtopy záſtąpi. BielSpr 17.
»pod cieniem« [w tym: czego, jakim, czyim (14)] = w cieniu; sub umbra Vulg, PolAnt; in umbra, sub umbriferis PolAnt (15): FalZioł 148d (2); á pod cieniem drzewowym leżąc knim rzekł, odeyczcie proſzę was BielŻyw 77; Pod ćieniem onego/ ktoregom pożądałá/ ſiedziáłám Leop Cant 2/3; będźie Cedrem zacnym/ będźie pod niem mieſzkáć wſzytko ptáſtwo/ y wſzytko co ma ſkrzydłá mieſzkáć będzie pod ćieniem gáłęźia iego. BibRadz Ez 17/23 (4); BielKron 50v; RejZwierc 159v (4); WujNT Mar 4/32; WysKaz 1.
»pod częścią« = częściowo (3): Syrop thrawiączy/ y podcżęſcią purguiączy FalZioł II 21b; á vpádła myſl moiá á ſnadz iuż podczęſćią y wzrok od oczu moich odchodzi. RejPs 57v (2); [RejKat 25v].
»pod imieniem, tytułem [czyim]« = powołuiąc się na kogoś; wyznając czyjąś naukę (3:3): RejAp 85; CzechEp 37; tenći otho [...] święty Oćiec/ wiárę w Bogá w troycy iedynego zálecał/ ktorą y dźiś mnodzy/ pod imieniem Atánázyuſowym wyznawáią NiemObr 135; A naprzod maſz święta te/ ktore pod tytułem Chryſtá Páná náſzego obchodźimy LatHar 331 (2); KlonWor 72.
»pod imieniem, tytułem, napisem [czyim]« [w tym: pod tytułem a. imieniem (1)] = wskazuje na tego, kto swoim nazwiskiem nadaje ważność tekstowi (zwłaszcza autora lub tego, komu autor swój tekst dedykuje); sub titulo JanStat (28:17:3): przeto widziało mi ſluſzno aby one [książki] na ſwiatło były wydane pod imieniem nieiakiey pani znakomitey GlabGad A3v; WróbŻołtGlab A3v; MurzHist V2; Były też álbo yeſſcze ſą Ewányelie pod Nykodemowym y pod Bártłomyeyowym napiſem KromRozm II c4; Diar 89; GroicPorz Bv (2); BibRadz *2 (3); Po iego ſmierći [papieża Pawła III] álbo trochę zá żywothá/ wyſzły kſiążki onim pod tytułem Bárnárdyná Ochinuſá BielKron 234; OrzQuin B2v; SarnUzn A3; RejAp 123v; WujJud A8 (2); BudBibKaw A2 (2); Strum A4v; BudNT przedm a2 (7); Przeto Wielmożny Pánie tę Koronácyą [...]. Pod tytułem twym ſławnym ſzcżerze opiſuię StryjWjaz A2; WerGośc 205; StryjKron A3v; CzechEp 251; CzechEpPOrz *4v (2); NiemObr 55; PaprUp I4; WujNT 687; JanNKar A4 (4); POzwy máią bydź pod tytułem náſzym Królewſkim SarnStat 873 (5); KlonFlis Bv; KlonWor ded **2.
»pod kluczem (a. zamknieniem kluczow), zamkiem« = sub clave (clavibus) JanStat, Cn; sub clausura JanStat (13:1): Vſtáwiliſmy/ iż kſięgi zyemſkie máią być chowáne pod trzemi kluczmi UstPraw G2v; Vrzędnik rządny ma ſie ſtáráć/ áby gumno záwárte miał/ coby pod zamkiem ſtało. GostGosp 50 (4); A ták chcemy/ áby kśięgi przerzeczoné álbo Akta Wiéców wálnych pod zámknieniém trzech kluczów od tego czáſu były chowáné SarnStat 748 (9).
»pod pewną liczbą« = w określonej ilości (1): Aby żebracy w Mieſćiech/ w miáſteczkach/ y we wśiach/ pod pewną liczbą/ á pod znákiem Plebanim/ álbo Rádźieckim chodźili. GroicPorz h4v.
»pod [czyją] osobą« = będąc kim (1): Ale Antyoch (chcąc záwżdy pod Oycowſką oſobą z ſwoią corką woley ſwey vżywáć) niechćiał iey od śiebie żadnemu dáć. HistRzym 8v.
»pod temi (jakimikolwiek, jednemi, tym podobnemi) słowy« = tymi (a. jakimikolwiek, a. tymi samymi) słowami; sub tenore a. verbis JanStat (5): Dla tego [...] Król Polſki [...] ſwoie pewné y otworzyſté liſty Státutowé vczynił y ſpráwił pod témi ſłowy. W Imię Boże/ Amen. [...] SarnStat 896 (5).
»pod sumą« = na sumę, w sumie (1): a tam ma refzpondowacz Pán boruczſky: y otdacz tę pyęnądzyę y sryntą pot taką sumą 50 m. ZapKościer 1585/58.
»pod żaglem« (3): Velificus – Iazda pod zagliem. Calep 1107a (2); Okręt pod żaglem/ Bog to wie gdźie/ leći GrochKal 10.
»pod gardło« (4): ktorego pozdrowił Ioáb iáko brátá/ chcąc go cáłowáć/ vchwyćił go pod gárdło y przebił go miecżem. BielKron 73 (2); KmitaSpit C2 (2).
»pod głowę« = sub capite PolAnt (8): FalZioł IV 56a; BibRadz Cant 2/6; vkładł ſie podłożywſzy kámień pod głowę ſwoię y vſnął BielKron 14v; kázáła [...] [dziecię] w on ſąd włożyć. A pod głowę podłożyć 50. funtów Złothá/ á pod nogi ſto funtów ſrebrá HistRzym 32 (3); SkarŻyw 312 (2).
»pod nogi(-ę)« (9): przyydzye [...] panna ktora mocz twoyą złomy a glouą twoyą podlozy poth nogą ſwoyą y zethrze yą w proch. PatKaz II 55v; BielKron 86; HistRzym 32; Prowádzili go theż ſwięci/ pokorni/ á cnotliwi ludzie/ miecąc odzienie ſwoie pod nogi iego RejPos 2v (2); KochPs 23; CzechEp 400; LatHar 354; CzahTr 14v.
»pod nos« (12): OpecŻyw 115v; gdy gnoiem końſkim niewieſcie pod nos zakadzi, tedy płod vmarły z żywota wyrzucza. FalZioł IV 10b (2); Ono to zielie ſwieczone Y one ſwieczky kręczone Częſto iemi pod nos kurzył RejKup r3v (2); SienLek 54v (3); BielSat [I4]v; Nie dádząć też żadnemu pod nos dmuchać ſobie PaprPan P3; BielSjem 9 (2).
»pod ogon« (1): tedy go vcżyli/ Iżeby wlazł pod ogon/ do oney Kobyły. RejFig Dd5.
»pod pachę(-y)« = sub ascella Miech; sub cubito manuum Vulg (4): gdy lewą rękę podnioſl aby tatarzyna vderzył tedy go drugi tatharzyn pod pachę oſzcżepem przebodł MiechGlab 12; GroicPorz iiv; Leop Ier 38/12; ſztychem vmieli pod tarcż tráfiáć/ [...] rohátyną pod pachę vgádzáć BielSpr 26.
»pod piąte żebro« = in quinta costa PolAnt (3): ktorym [mieczem] go przebił pod piąte żebro áż wypłynęły trzewá iego ná źiemię BibRadz 2.Reg 20/10 (3).
»pod rękę« = podtrzymując ramię; super manum PolAnt (3): Kſiążę ktory Krolá trzymał pod rękę odpowiedźiáło mężowi Bożemu BibRadz 4.Reg 7/2; z woza ią zsadził y dokoscioła pod rękę prowadził. ActReg 83 (2).
»pod rękę« (1): Więc pod rękę vpátruie Ieſtli go pánná żáłuie RejRozpr I2v.
»pod się« (11): wezmi korzenia thego prochu [...] warzże to w wodzie a po thym podſthaw pod ſię yżby para ſzła miedzi nogi do macicze. FalZioł I 30b; nie mieſzkay na iednem mieſtczu iako krzeſciani pod ſię [sub te] kakaiącz. MiechGlab 22; Iuż iáko pies ná mrozye ogon pod ſię tuli. RejWiz 13v (2); RejFig Cc8v; Lábán przyſzedſzy pod namioty/ ſzukał Boſzkow ſwoich gdzye Rachel byłá/ ále ie pod ſię ſchowáłá gdzye ſie ich nie mogł domyſlić. BielKron 15v (2); RejZwierc 65v; KochPieś 28; Calep 312b; KlonFlis C2v.
»pod wieniec« = do gospody (2): Poydzieſzli też pod wienieć gdzie do pániey Haſki/ Zieſz wątrobkę Cielęcą BielSat C [idem] BielRozm 15v.
»pod łoże« = subtus lectum PolAnt, Vulg; sub lecto PolAnt (6): MurzNT Mar 4/21; nie ieſtći zaden ktoryby zápaliwſzy ſwiecę przykrył ią naczyniem ábo kładł pod łoże BibRadz Luc 8/16 (2); kazał ſie zákráść chłopcu pod łoże iego gdzye legał Papież BielKron 185; OrzQuin G3v; WujNT Luc 8/16.
»pod most« (2): tedy Anioł vchwyćiwſzy go/ wrzućił go pod moſt y vtopił. HistRzym 29; A tákże pod moſt iedź miedzy izbice KlonFlis G2.
»pod stoł« = sub mensam Mącz (7): Analecta [...] Odrobiny/ Skórki/ też kośći/ albo Rybie ośći/ ktore álbo ná obruſie zoſtáwáyą/ álbo/ pod ſtół pádayą. Mącz 8d (3); iuż mu ſie bárzo ony rozmowy nie podobáią/ iuż krzywo pogląda/ iuż pod ſthoł ſpluwa RejZwierc 91; táiemnie pod ſtoł ſzcżęniętom y kotkom/ mięſo miotał SkarŻyw 411; StryjKron 160; PowodPr 73.
W połączeniu: »aże pod« (1): owoc figowy [...] ma włoſnoſć wywodzenia z wnątrza wilgoſci zkażoney aże pod ſkorę GlabGad I6.
»pod pokrywkę« = do garnka (1): włożywſzy to ná ogień podpokriwkę vtrąćiwſzy ſzypułek/ iż dźiurká w poſrzodku będźie/ puśćiſz przez nie w vcho dym SienLek 71v.
»pod przykrycie« (8): áby żadny cudzey żony pod przykryćie iey nienáwiedzał BielKron 313 (2); RejPos 46v; pámiętay że pożywaſz Ciáłá y Krwie Páná twoiégo: á w ten czás Pan pod przykryćie ſercá twégo wchodźi. BiałKat 278v; Calep 1027b; Pánie nie ieſtem doſtoyny/ ábyś wſzedł pod przykryćie moie. LatHar 246 (3).
»pod strzechę« (2): vćiekay zgory ná gorę iákoś zwykł/ á kriy ſie iáko wrobl ſtráſzliwy pod ſtrzechę. RejPs 16; RejWiz 55.
W osobliwym szyku (1): Mogiłę pod tę/ miły/ wnidź. GórnTroas 38.
Połączenie: »pod ... pod« (1): Y ći co ich tám pod źiemię złoty głod Pod głuchą pędźi/ záżywą nędznych god KlonFlis C2v.
»pod sidła« (1): A ták dziwnie ze wſzech ſtron márny ſie ſwiát kuśi/ Iż káżdy ſtan pod iego śidłá vpáść muśi. RejWiz 94v.
»pod sieć« (8): Nie leź pod ſieć w nádzyeię nábycia więtſzego RejWiz 106 (3); práwie ze wſzech ſtron do złego/ iako kuropátwy pod ſieć/ leziemy. RejZwierc 255 (4); KochPieś 47.
»pod wodę« (2): Mącz 508d; Inurino, in aquam mergi et natando emergere – Pod wode norząm. Calep 561a.
»pod ziemię (a. ziemne ciemności)« = sub terram Cn (17): Kryſtus po ſwoiey śmierći s ſtąpił niſko/ to ieſt pod źiemię ad inferna BielKron 467; RejPos 78v; RejZwierc 14v (3); Nie martwi/ pánie/ będą ćię chwalili/ áni ći/ którzy pod źiemię wſtąpili. KochPs 175 (3); SkarŻyw 502; KochFr 122; Głowę mą pierwéy pod źiemné ćiemnośći Zepchnićie ZawJeft 8; Calep 1131b; GórnTroas 66; KochFrag 45 (3); WitosłLut A4v.
»pod kosę« (2): iż potym ſnadź iuż ná wieki być W ſrogich mękach/ ieſli kto tu bez łáſki Bożey/ Pod tę koſę okrutną głowę ſwą podłoży. RejWiz 83; KmitaSpit C5v.
»pod miecz (a. srogość mieczową)« = in gladium PolAnt, Vulg; gladio PolAnt (20): Kapłany ich y przebrane młodzieńce ich wydał pod ſrogoſć mieczową RejPs 117; BibRadz Iudith 8/12 (3); BielKron 418v; RejAp 162 (3); BudBib 3.Esdr 8/75[78]; Tymi y innymi ſłowy zápaleni ochotnie ſzli wſzyſcy pod miecż. SkarŻyw 305 (8); KochPieś 15; Záczym głowę moie Sádzę pod miecz/ ná wſzytkié inſzé niepokoie GosłCast 74 (2).
»pod skrzydła« [w tym: czyje, czego (19)] = sub alas PolAnt; sub pennis Vulg (22): OpecŻyw 77; LubPs D4 (2); BibRadz Luc 13/34; niechayći Pan Bog Izráelſki odpłáći zá twoy vcżynek/ żeś ſie obroćiłá ku Izráelowi pod iego ſkrzydłá BielKron 53; RejAp 200; RejPos 130 (5); A gdym cie chciał iáko kokoſz kurcżątká przygárnąć pod ſkrzydłá ſwoie/ nie chciáłoś RejZwierc 195; BudBib 4.Esdr 1/30; CzechEp 18 (2); PudłFr 47; LatHar 590; RybGęśli A2v; WujNT Luc 13/34; ábyś mi to W.M. wſzyſtko condonuiąc y mimo ſię puśćiwſzy/ pod ſkrzydłá ſwe z drugimi w Miłośćiwą łáſkę ſwą vkorzonego przyiąć racżył CzahTr A2 (3).
»pod szablę« [w tym: czyją (1)] (2): ták iż głowy ſwoie poniewolnie pod ſzáblę okrutną pogáńſką podkłádáć muſzą RejZwierc 188; CzahTr E4v.
W połączeniach: »aż pod« = usque ad PolAnt (10): Aż pod niebo ſławy ſwey głoſy podawáli. RejWiz 86v; RejZwierz 16v; RejPos 149v (2); GórnDworz D3; chociay głoſy áż pod niebo o pomſthę krzycżą. RejZwierc 27; BudBib Eccli 35/17; Sokół z pérzynámi Aż pod niebo wylećiał weſpół z obróńcámi. KochJez A4v; NiemObr 132; Niechay wierzchámi śięga lás wyſoki Aż pod obłoki. KlonŻal D2v.
»pod sam ...« (4): będzyem wieżę ſtáwić pod ſáme niebo. BielKron 7v; iż pod ſáme obłoki okręty ſkakáły ná wełłach BielKron 442v (3); WitosłLut A3v.
»pod niebo(-a) (a. niebiosa(-y))« = subter caelo PolAnt (33): LudWieś A3; ſławá pod niebo/ Będzye záwżdy wznośiłá pocżćiwy ſtan iego. RejWiz 96 (6); RejZwierz 16v; Są w tey inſule gory ták wyſokie że ich pod niebo nie doyrzeć BielKron 294v (2); Mącz 113c (2); Prot A3 (2); RejPos 288; RejZwierc 27 (2); RejPosWstaw [414]v; BudBib c (2); Ty pychę morſką króćiſz: ty nieuieżdzoné Wáły iego hámuieſz pod niebo wznieśioné. KochPs 132; StryjKron 777; KochJez A4v; NiemObr 132; WisznTr 15; My co pod niebo ſwoim rozumem śiągamy/ Ták muśi Bog vcżynić/ iáko powiádamy. KmitaPsal Av; SarnStat *3v; WitosłLut A3v; KmitaSpit A2 (2); Iuż y trąby pod niebo dźwięk rozny puſzcżáią. SapEpit B3 (3).
»pod obłok(i)« = ad nubes PolAnt (36): FalZioł IV 17b; RejKup ee8; Cżáſem ye [nawałności] ták podnyeſye wzgorę pod obłoki/ A cżáſem ye vpuśći w padoł ták głęboki LubPs Y5v; Przyſzli pod ieden zamek ná gorze wyſokiey/ Wielkim koſztem ſpráwiony/ práwie pod obłoki. RejWiz 23; Bo y Orzeł latáiąc buyno pod obłoki/ [...] Muśi vpáść ná zyemię RejWiz 31 (10); RejZwierz 44v (4); BielKron 442v (3); chcieli ſobie zbudowáć wieżę/ ktoraby ſie byłá podnioſłá áż pod obłoki. RejPos 149v (3); GórnDworz D3; BudBib Eccli 35/17; KochPs 69; SkarŻyw 259; KochJez A2; KlonŻal D2v; KochMon 19; ZawJeft 10; GrabowSet H2 (2); Są wiérſzé lámentliwé/ [...] Wſzelki kłopot pod obłok w nic rozdymáiącé GosłCast 37; KlonWor 57.
W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym obiekt nie górujący nad otoczeniem (2): Dayże ten Rów ſypać wſzyſtko podle Stáwu/ bliſko przy wodźie áże pod Staw Strum N; [cesarz turecki] nie mógł ſie z páńſtwem ſwym áż pod kray pułnocny rośćiągnąć OrzJan 6.
W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem osobowym (16): Albo kiedy ſie o co pijánice wádzą/ Albo zá łeb pod łáwę [= ławę przysięgłych] do rády prowádzą. RejWiz 168; Kſiążętá poſádziwſzy ſie pod Ceſárzá/ ſtrzeláli z dział ná Tabor iego BielKron 227 (2); KochSat A4; Castra propius hostem movit, Podemknął ſie bliżey pod nieprziyacielá s obozem. Mącz 326a; Prot B4v; RejZwierc 81 (2); KochJez B4; iuż nieblizu ná Krolową łowi/ Káże ſie pod nię przymykáć pieſzkowi. KochSz Bv; Turcżyn niezbyty y iádowity ſąśiad pod nas ſię ſzancuie. GrabPospR K4 (2); CzahTr D4v.
~ Działanie kieruje się ku niższej części (2): Ktorą [matkę] gdy ſłużebni Atilewi ſcigali tedy iey dzieci zlęknąwſzi ſie pod matkę ſie garnęłi MiechGlab 55; Lwá gdy vſłyſzy rycząc bydlątko vbogié/ Tuli ſie pod mátkę ſwą GórnTroas 54; KlonKr Av. ~
Połączenia: »aż (...) pod« = usque ad subter PolAnt (6): Poráźiwſzy Troiany Grekowie/ gonili ie áż pod ſáme mury BielKron 59; BudBib 1.Reg 7/11; Strum N; StryjKron 487; OrzJan 6; KlonFlis G3.
»pod sam(y) ...« (10): BielKron 147 (2); Mącz 227b (2); GórnDworz Bbv; vłóż wárſtę álbo trzy chróſtu/ pod ſámą śćiánę vpuſtową Strum M3; bo iádąc miedzy Kurſkim y Baltickim morzem/ pod ſámy woz wáły morſkie biją StryjKron 72; KlonFlis F2v (2).
»pod oczy [komu]« (1): Ná drodze/ nie przeſtał go nieprzyiaćiel kuśić: miſę ſrzebrną/ pod ocży mu podrzućił SkarŻyw 57.
W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym państwo (2): I wzialiſmy wyelmoznego pana Stephana y sinow iego [...] pod swyątą Coroną polską LibLeg 6/78; piſáli wſzytkiem Kſiążętom ktorzy pod Tyr przysłuchali o przyśćie Apollonowo. HistRzym 27v.
»pod prawicę« (1): Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie. BielKron 110v.
»pod rękę (ręce) [czyją(-e), czego, komu]« = sub manu (manibus) Vulg, PolAnt (11): LibLeg 11/55; RejKup dd4; Leop Esth 2/3; káżdego broni Kto ſie kolwiek pod zwyciężną iego rękę ſkłoni. KochZuz A2; BibRadz Gen 16/9; poddayćie ſię w Kośćielne poſłuſzeńſtwo pod mocną rękę/ Bożą SkarJedn 402 (2); WisznTr 3 (2); ArtKanc D8v; w ręku twych iam ieſt/ pod rękę karánia twego ſię ſchylam. LatHar 593.
»pod jednę głowę« [w tym: czyją (1)] (2): áby [naród ruski] [...] ſię rácżey do iednośći kośćiołá ś. z ktorey wyſzli pod iednę głowę nawyżſzego á iednego ná ziemi Chryſtuſowego namieſtniká Piotrá Rzymſkiego/ ſkupili. SkarJedn A4v; CzechEp 169.
»pod jarzmo« [w tym: czyje, czego (3)] (4): BibRadz I 16a marg; RejZwierc 241; Ktorzy ie [...] pod nielutośćiwé iárzmo ſwé podbili. KochPs 162; SkarKaz 609b.
»pod królestwo (a. krolowanie) [czyje]« (18): RejPs 68; zacni krolowye mieli poddáć głowy ſwe pod kroleſtwo Páná Kriſtuſowe LubPs P6 marg; BibRadz I 308c marg; BielKron 294; Ale nád thymi záwżdy dzyerży możną rękę ſwoię/ ktorzy ſie wdawáią pod kroleſtwo iego RejPos 78; będzyecie od Páná wáſzego/ [...] w ręce nieprzyiácioł ſwych pod kroleſtwo Bábilońſkie poddáni RejPos [226] (11); Abowiem rozum ieſt to wielki krol á wielki zwycięſcá przyrodzenia cżłowiecżego/ kto ſie wda pod kroleſtwo iego. RejZwierc 68 (3).
»pod jednę laskę [czego]« (1): náwroć do namieſtniká twego [...] wſzytki bárány y owce twoie/ y zgromadz ie pod iednę laſkę rządu twego. SkarJedn 152.
»pod miecz« [w tym: czyj (2)] = in gladium PolAnt (3): racżył pan Bog [...] ono tak ſlawne kroleſtwo za krotki cżas pod iego miecż wſzitko podbić HistAlHUng A3v; Przyſſli w moc nyeprzyiacyoł narodu ſrogyego / Y zágárnął ták ná wſſem lud ſwoy pod ſrogi myecż LubPs Sv; BibRadz Is 41/2.
»pod moc (a. możność)« [w tym: czyją, czego, komu (161)] = potestati HistAl, Modrz; sub manu Vulg, PolAnt; imperio Mącz, Modrz; potentiae HistAl; sub iugo potentiae, in potestatem Vulg; in deditionem, in ditionem, sub iugum, ad potentiam Mącz; in fidem Modrz (169): OpecŻyw 72v (2); HistJóz Av; BielŻyw 29 (5); WróbŻołt 117; RejPs 88v (4); ConPiotr 30; SeklKat O2v (3); RejKup n8v (4); Poſlimy poſlá Dáriuſowi mowiąc mu áby ſnámi boiował álbo ſie niechay podda pod moc walcżących HistAl E8v (4); Iáko Pan pod moc á w opánowánye Zydom dał możne krole LubPs Yv marg (15); Abowiem Pan Bog [...] wiele kroleſtw ſrodze ſkarał/ y pod moc pogańſką poddał. KrowObr 79v (4); RejWiz 10v; Leop Iudith 5/24 (4); BibRadz I 451a marg (4); OrzRozm Q3 (2); Niemieckie kráiny y inſze pod ſwą moc przywiodł BielKron 157v; Skárbimirz też podbił pod moc krolewſką Pomorzány BielKron 351 (28); Victi et subacti populi, Lud zwyciężony y podbiti pod moc. Mącz [497]c (17); RejAp 111 (2); GórnDworz Z6v (4); HistRzym 69v (2); Abowiem Ociec vmiłował tego ſyná ſwego/ á wſzytko porucżył pod możność iego. RejPos 242v (17); BiałKat 33v (2); RejZwierc 1v (2); Alexander podbiwſzy pod ſwą moc Trácyą/ ćiągnął do Azyey BielSpr 48 (4); WujJud 151; WujJudConf 151; BudBib 4.Esdr 7/5; HistHel C4v; ModrzBaz 48 (8); SkarJedn 193; SkarŻyw 262 (4); StryjKron 91 (2); BielSjem 4; ArtKanc I3 (3); GórnRozm B3v (2); PaprUp Bv (2); Poddane nasze nam niſczą niewolą ypod moc swą przywodzą ActReg 14; Phil D (2); OrzJan 9 (4); LatHar 241; GosłCast 67.
»pod państwo (a. panowanie), rozkaz(ow)anie, rząd (a. rządzenie), sprawę, władzą, regiment« [w tym: czyj(e)(-ą) (29), jednę (1)] = dominationi, dominio, imperio, iugo HistAl; in ius Modrz (17:5:3:2:2:1): OpecŻyw 122; Dla ktorego vcżinku wſzitek lud przemożony pod panowanie Rzymſkie ſie poddał BielŻyw 116; ty maſz wſzytek ſwiat pod ſwe pańſtwo podbić [debes mundum tibi supponere universum] HistAl D4v (14); KromRozm III A5v; BibRadz *4; iż wiele miaſt y kráin pod iey ſpráwę dobrowolnie ſie wdawáło. BielKron 75v; RejPos 57; Bo á coż inſzego ieſt ſzerokie páńſtwo/ iedno wielkie á vſtáwicżne fráſowánie o te/ ktoreś pod ſwoie rządzenie wziął [quos regendos suscepisses]? ModrzBaz 106v (2); zwierchność ſwą ſtárádawną ſtráćić/ á pod obcych Pánow roſkazánie przyść CzechRozm 141; mogł ſię pod rząd páſterzá żywego [...] vćieć CzechEp 20 (3); WerGośc 238; ActReg 30; Tylko wodzá wáſzego z pilnośćią ſłnchayćie [!]/ Pod ktorego regiment iednoſtáynie dayćie. Poſłuſzeńſtwo CzahTr F3; SkarKazSej 667b.
»pod poddaność« (1): Naprzod áby były poddáne mężom [białegłowy]/ pod ktorą poddáność poddał Pan Bog Iewę Iádámowi WerKaz 288.
»pod jeden porządek« (1): [Kościół Boży] pod yeden porządek y ſpráwę zgromádzon yeſt KromRozm III A6v.
»pod posłuszeństwo« [w tym: czyje, czego, komu (23)] = imperio HistAl; in ordinem Mącz; in obsequium Vulg (30): RejPs 220v; Iż zacni krolowie podłożyli głowy ſwe pod poſłuſzeńſtwo temu Pánu. LubPs Q4v marg; RejWiz 89; Wenety podbił pod ſwe poſłuſzeńſtwo BielKron 176 (4); In ordinem redigere, Porownáć s drugiemi ludźmi á pod posłuſzeńſtwo wpráwić Mącz 268a; RejAp 111v (6); RejPos 43v (9); gdyż nam zyęmię ze wſzyſtkiemi bogáctwy iey dał pod poſłuſzeńſtwo náſze RejZwierc 139 (4); BielSpr b4v; WujNT 2.Cor 10/5; CzahTr E4.
»pod [czyj] sceptr« (1): A ſtráſzny tyran [...] vpadek vczuie/ y pozbywſzy głowy Spuśći páńſtwá pod twoy ſceptr SzarzRyt C3.
»pod służbę [czyją]« (2): poddayćie rámioná wáſze pod ſłużbę Krolá Bábilońſkiego BudBib Bar 2/19; SkarŻyw 271.
»pod wolą [czyją]« (8): SeklKat S2v; RejPos 124; KamNap E; ArtKanc M17; Phil D; Doſkonáły przykład poſłuſzeńſtwá/ y oddánia nas ſámych y woley náſzey pod wolą y zrządzenie Boże WujNT 116; żebym [...] mu ſię poddawáłá ze wſzytką miłośćią pod świętą oycowſką wolą iego. SiebRozmyśl I3 (2).
»pod [czyje] zdanie« (1): Boſtwo iſz gwoli ſobie ten świát poſtáwiło/ Przeto teſz pod ſwe zdánie wſzyſtko położyło. KołakCath B4.
»pod zwierzchność [czyją, czego]« = ad authoritatem Modrz (3): LubPs aa5 marg; Stárálić ſie też brácia áby byli zágubili Iozephá żeby byli nie przyſzli pod zwirzchność iego RejPos 280v; RejZwierc 198; przyſzedł ten cżás/ kiedy Pruſowie vćiekli ſię pod zwierzchność Krolow Polſkich ModrzBaz 105v.
»pod niewolą« (1): Karzę ia (práwi) ćiáło moię y pod niewolą podbijam KuczbKat 325.
»pod posłuszeństwo« [w tym: czego (2)] (8): GórnDworz Ff7; RejPos 230; odnawiáią ſie [...] martwiąc cżłonki ſwoie/ á poddáiąc ie pod poſłuſzeńſtwo przykazánia Bożego y Kośćielnego WujJud 101v (2); WujJudConf 93v; NiemObr 143 (2); SkarKaz 276b.
»pod niewolą (a. jarzmo niewolej)« [w tym: czyją (3)] = servituti PolAnt; iugo servitutis Vulg (7): A iżby wyzwolił ty/ ktorzykolwiek prze boiaźń smierći/ przez wſzytek żywot poddáni byli pod niewolą. BibRadz Hebr 2/15; RejPos 31v; SToyćie: á nie poddáyćie ſię znowu pod iárzmo niewoley. WujNT Gal 5/1; ktore [prawo polskie] lud gburſki poddawa pod śláchecką niewolą/ gorzey niż pogáńſką. PowodPr 68 (2); Gdyż tám dźiatki niewinne pánienki vcżćiwe/ Iedne poſzły pod ſzáble drugie pod zelżywe. Niewole ſą poddáne CzahTr E4v; SkarKazSej 660a.
»pod obronę, opiekę« [w tym: czyją, komu, czemu (33)] = sub patricinio Modrz; sub tutelam JanStat (32:4): nowe Polſkie kxięgi pracę moię W.W. pod obronę poddaię FalZioł +2v; ComCrac 20; A ty Pánye [...] Rácż mye przyyąć pod obronę możney ręki twoyey LubPs bb4v (3); Pod twoię obronę vćiekamy ſie Swiętà Boża rodzićielko KrowObr 160v (2); BielKron 62 (3); Perfugium, Vcieczká pod cziyę obronę. Mącz 138d; wſzytkę nádzieię twoię podłoż mocno pod miłoſierdzie á pod ſwiętą opiekę iego RejPos 124v (2); RejZwierc 206; BudBibKaw A2v (2); Strum A4v; BudNT przedm a6; pod ktorego [Boga] opiekę iuż ćię też teraz/ odchodząc od ćiebie/ porucżam CzechRozm 204v; Ale ty iáko Rycerz od Bogá przyſłány/ Weźmi pod ſwą obronę zacne Krześćiány. PaprPan Bv; ModrzBaz 76v (2); ArtKanc S8; Abowiem ſchodząc s ſwiátá/ Syná młodzieniaſzká dziedzicem Kroleſtwá poſtánowił/ ktorego pod opiekę ſłudze ſwemu wiernemu porucżył. Phil M2; LatHar 206; WujNT 398 (2); SarnStat *4v (3); KlonKrGum Av; Przyimiż W.K.M. to piſánie moie/ ktore ſię W.K.M. oddáie y pod obronę porucza. SkarKaz )(4v; GosłCast 74; SkarKazSej 672b; KlonFlis Bv; SzarzRytJSzarz nlb 2v.
»pod rękę [czyją]« (1): Vpadayże przed ſwięte nogi iego/ [...] pokornie proſząc/ áby cie racżył wzyąć pod tę możną rękę ſwoię RejPos 196v.
»pod rozsądek, rozum [czyj, komu]« (11:1): BiałKat 386; RejZwierc 240; Tu Auguſtyn Biſkupy Rzymſkie/ pod rozſądek wſzytkiego concilium poddawa. NiemObr 63; ZawJeft 3; WujNT 652 (2); tá rzecz [...] będźie mogłá bydź [...] pod rozſądek Krolá Iego M. Senatu/ Pánow Posłow/ y wſzego Rycerſtwá podána SarnStat *8v; VotSzl A3 (3); WujNT kt; Co puſzcżam ná bacżenie cżłowieká mędrzſzego/ Pokładáiąc mu pod rozum ten kęs zdánia mego. CzahTr I3v.
»pod straż« [w tym: czyją (8)] = in custodiam, in domo custodiae, in depositum PolAnt (12): Othoć dawam corkę moię pod twą ſtraż iáko ku ſchowániu BibRadz Tob 10/14 (5); BielKron 311v; Fáráon rozgniewał ſię (był) ná sługi ſwoie/ y dał mię był pod ſtraſz do domu Hetmáná nadwornego BudBib Gen 41/10 (2); ArtKanc I17v (2); GrochKal 7; Ktorego poimawſzy/ podał do ćięmnice/ poruczywſzy go pod czworę ſtraż WujNT Act 12/4.
»pod czas« = wtedy; interim, olim Mącz (12): Boc téſz i heretikow podczas nie wielká liczba była MurzNT 28v; GliczKsiąż I8 (2); Mącz 181d (2); GórnDworz G2 (2); PaprPan R3v; CzechEp 64; GrabowSet A2; Lecż żem podcżás cżáſowi vplywáć [!] nie dawał/ Przetom roznych zabáwek nie rad omieſzkawał. CzahTr A4v (2).
»pod (ten) czas [czego]« = w czasie (7): A Ieſliby tákowy gwałt/ pod czás odiázdu náſzégo ná R.P. przypadł/ [...] tedy [...] SarnStat 133 (6); CiekPotr 23.
»pod [jaki, który] czas« (5): GórnDworz L3; áby Wielkiéy nocy/ świętá ták zacnégo/ pod ieden czás záwżdy pámiątká bywáłá Oczko 30; SarnStat 439; Gdyby tedy ten ſkarb Rzeczypoſp: [...] porządnie był záłożony/ á oſobliwie pod czás wolny y ſpokoyny [...] VotSzl C4v; CiekPotr 50.
»pod ten(że), on czas« = wtedy; tymczasem; hoc interim spatio, interea (loci), inter haec, interibi, interiecto spatio, interim, medio tempore, per id tempus a. illa tempora, sub hoc tempus, tantisper Cn (15:4): LibLeg 10/69v; wſpominam páná Ianá Kochánowſkiego/ ktorego wirſze pod then cżás gdy go ia wſpominam ieſzcże ſie były nie wſławiły GórnDworz B6 (2); PudłFr 69; Oczko 30 (2); Trzydźieśći [cerkwi] wygorzáło: pod tenże czás práwie KochJez B2v; ActReg 30 (5); GostGosp 42; A żądał wprzod Demoſteneſá [...] ná ktorego pod on cżás wſzytká Grecia oglądáłá ſie Phil R2; KochCz B; SarnStat 437; KlonKr A4 (2); PudłDydo A3.
»pod wieczor« = vesperi PolAnt, Calag; sub vesperum Mącz, Calag; ad vesperum, in tempore vespertino, tempore vespertino PolAnt; pervesperi Calag (19): S poranku ſie iako trawká ná máły cżás zyelenią/ A pod wiecżor w grube ſiáno pręciuchno ſie odmienią. LubPs T6v (2); BibRadz Gen 8/11 (6); OrzRozm H2v; Mącz 425a; BudBib Iudith 9/1; PaprPan Q (2); Calag 1b; PudłFr 28; OstrEpit A3; wilk pod wiecżor ſplądrował ich PowodPr 8; PaxLiz E3v; KlonWor 68; [Volck Rrr].
»pod grzech, niecnoty« (6:1): RejKup r7v; Wſzyścyćſą pod grzéch od pana zámknięni MurzHist Fv; CzechRozm 30v (2); cżem śię więcey [chęć] wyćiągnie/ tem mniey cżłowieká pod niecnoty iákie podda [reddet hominem vitiorum morbis obnoxium]. ModrzBaz 9v; CzechEp 221; ArtKanc P6.
»pod klucz [czyj]« (2): Włodarz pod ſwoy klucż ma zboże z gumná przyymowáć/ á z ſwego chowánia przedawcy pod iego klucż záraz wydawáć GostGosp 46.
»pod strych, rękę« = równo z krawędzią naczynia, służącego jako miara (3:1): RejJóz L7v; Pan [...] ma [...] vkázáć Kárbárzowi iáko ma mierzyć z gumná/ áby też ták mierzył do tárgu/ do ſzkuty/ y ná káżdy rozchod: á iżby ná korcu nic nie zoſtawáło. w cżym wielka zgubá: bo z gumná pod rękę/ wioząc do tárgu cżubáto/ á przedawſzy ſtrycholcem rzeże GostGosp 150; któré [korce] rowno bez káżdégo wiérzchu mierzyć máią/ to ieſt pod ſtrych [ad amussim seu Regulam, alias pod strych JanStat 1056] SarnStat 282, 281.
»pod sznur« = równo w pionie; perpendiculo PolAnt; ad amussim, amussim, examussim, iuxta regulam, regulaviter Cn (7): oto Pan ſthał ná murze zbudowánem pod ſznur/ máiąc w ręce práwidło. BibRadz Am 7/7 (2); BudBib Am 7/7; Strum F2v; CzechRozm 235v; SarnStat 281 (3); Iáko drzewo bez ſznurá niekiedy vrośćie/ Właśnie iákoby pod ſznur/ ozdobnie y prośćie KlonWor 66.
Synonim: I. podle.
AK, KW (ZCh, AL, MM, LWil)