.
1.
Wskazuje na usytuowanie jakiegoś przedmiotu lub osoby w niedużej odległości od innych: blisko, przy, obok; nad;
iuxta Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; circa HistAl, PolAnt, Mącz, Vulg; ad, secundum Mącz, Vulg, PolAnt, Cn; prope PolAnt, Mącz, Cn; secus PolAnt, Vulg, Cn; proxime Mącz, Modrz; super Vulg, PolAnt; ex latere Vulg; apud, in lateribus PolAnt; in vivinia Mącz; propter, proximus Cn (383):
Ia kom ya [...] nyeszbyl slvzebnycze vrzadzoney slachathnego yana szelygy anym yey zadal rany krwawey gwalthem w raka prawą polye lokczya ZapWar 1509 nr 2069,
1550 nr 2674,
1551 nr 2684 [2 r.],
1553 nr 2685 [2 r.];
BierRaj 20v;
zaprawdą powyedam thobye yze podle mąye [lege: mnie] thuta ſtogy angyol bozy. PowUrb +4;
OpecŻyw 86,
94v,
144v,
145 [2 r.],
145v (
10);
NAprzod lekarz ſiadłſzy podle chorego ochotnie, [...] ma wziąć prawą rękę choremu FalZioł V 12v,
I 46c,
II 3a,
IV 31c,
V 12v,
58,
70;
BielŻyw 78,
99,
114,
128,
147,
149;
March3 V8v [2 r.];
RejPs 190;
Iſch v Mortarwayſza Murarzewy weſpyączky zwaczka groſſi 44 pyenyedzy wzyall lyezacz polye nyego na lawye. LibMal 1547/126v,
1544/81v,
93 [2 r.],
1545/101v,
107,
1546/112v (
16);
RejKup v8v,
cc6v;
Były thám podle rzeki páłace piękne bárzo miſternie poſtáwione HistAl F6;
A to ſą zbory czártowſkye/ ktory [...] gdźye może dźiwnymi obyczáymi ludźye zwodźi. A wedle przyſlowya náſſego polſkyego/ podle koſćyołá kárczmę buduye. KromRozm III A6v;
GliczKsiąż H8v [2 r.];
RejWiz 27,
29v,
31,
41,
46 (
12);
á ſiadł Abner podle Krolá Leop 1.Reg 20/25,
Num 2/5,
3.Reg 3/20,
Ez 10/6,
16,
43/8 [2 r.] (
12);
KochZuz A4;
STátecżnego przywiedli/ łotrowie do pániey/ Do dobrey towárzyſzki/ ſiadł ſobie podla niey. RejFig Aa7,
Cc2v,
Cc4,
Cc4v,
Dd5 [3 r.];
RejZwierz 2,
12,
42,
131,
139v;
á wſzedſzy młodzieńcy ználeźli ią vmárłą/ á wyniozſzy pogrzebli ią podle mężá iey BibRadz Act 5/10,
2.Reg 24/6,
Cant 1/7,
Ez 10/6,
45/7 [2 r.],
Tob 2/10,
2.Mach 4/41,
Luc 5/1;
OrzRozm H3 [2 r.];
Astare ad tumulum, id est, iuxta stare, Podle grobu ſtáć. Mącz 418a,
25a,
97a [2 r.],
122c,
178a,
179d [2 r.] (
25);
wygorzáło wſzythko podla muru około S. Anny BielKron 397v,
12v,
19v [2 r.],
20,
37 [2 r.],
37v (
41);
OrzQuin G2v,
K3;
day żyłę otworzyć v nogi w ſpárze/ podla wielkiego pálcá. SienLek 125,
24 [2 r.],
35v,
81,
114,
125,
188;
RejAp 188;
vkazawſzy ná kilku trędowátych/ ktorzy przed krolem/ rzędem podle ſiebie ſtali. GórnDworz P8,
P5,
P7v,
R8,
Aav;
HistRzym 12v,
32v,
46v,
52,
53v (
11);
RejPos 1,
4,
18,
64v [2 r.],
124v [2 r.],
247v;
BielSat D3v;
A Flegmátik záſię chrapie/ ſápi/ ſpi/ [...] á przedſię y omácmie koflá podle ſiebie máca. RejZwierc 3v,
24 [2 r.],
34,
65,
75v,
86v (
15);
BielSpr 8v,
51v,
70;
rozmawiaią o tobie zá śćiáną (marg) wł: Podle śćian/ to ieſt/ potaiemnie. (-) BudBib Ez 33/30,
3.Reg 21/1,
Ez 10/6,
9 [5 r.],
I 411d marg,
Am 6/10,
Eccli 14/24;
Strum 12v,
K,
K2v,
M4v,
N4v [2 r.],
Q2;
CzechRozm 123v,
199v;
ModrzBaz 93 [2 r.],
123;
SkarŻyw 126,
[237];
ZapKościer 1579/2v,
1580/7 [3 r.],
1581/17v,
1584/43,
1585/61v;
Pruſowie też poſtáwili dwá Zamki przećiwko Krzyżakom/ ieden nád Wisłą/ wyzſzey Toruniá/ [...] drugi podle Toruniá StryjKron 295,
275,
400;
CzechEp 170;
KochPhaen 11;
KochMRot Cv,
C2;
ReszList 154;
PudłFr 28;
ArtKanc E15;
BielRozm 29;
áli kule z pułhakow imo vcho lecąc wczorá podle mnie dwu/ dźiś prżedemną iednego zábili GórnRozm A3v,
D4,
F2;
ActReg 29,
85,
142;
GórnTroas 58;
GrabowSet Q4;
KochAp 13;
LatHar 162;
Ktorego dom był podle bożnice [domus erat coniuncta synagogae]. WujNT Act 18/7,
s. 7 marg,
Luc 2/9,
5/1,
9/47,
10/32 (
12);
JanNKarGórn H,
H2;
JanNKarKoch G2;
Otoſſ w naſchym piſmie podle c. poſpoliczie kladą z. JanNKarOrz F3v;
KmitaSpit B4;
KlonWor 2 [2 r.],
68;
[DiarPos 209].
Połączenia: »blisko podle« (1): day mi winnicę twoię [...]/ bo ieſt bliſko podle domv mego [qua est propinqua domui meae] BudBib 3.Reg 21/2.
»jeden podle drugiego« (15): zbudbwáli [!] moſt ná Tybrze z łodzi/ ſtáwiáiąc iednę podle drugiey od brzegá do brzegá. BielKron 102, 314v, 452v; Continens, Uſtáwny/ dotykáyący ſie/ To zwłaſzczá co yeſt yedno podle drugiego Mącz 447a, 335a [2 r.], 447b, 453c, 465a; SPráwić Ludźi s tarcżą á z drzewcy [...] ná Vffce máłe po ſześći Koni álbo po cżterzy/ [...] rzędem ieden podle drugiego BielSpr 72, 29v, 63v [2 r.]; Strum G, K.
»rząd podle rzędu« (1): Y roſkazał im [Jezus] poſádźić wſzytki/ rząd podle rzędu [secundum contubernia] ná źieloney trawie. WujNT Mar 6/39.
»tuż podle« (1): Tedy krol rzekł kniemu/ [...] będzieſz ſiadał tuſz podle mnie [et proximus mihi sedebis] BudBib 3.Esdr 4/42.
W charakterystycznych połączeniach: siedzieć (sieść itp. podle [kogo] (38), podle [czego] (10); sta(ną)ć (postawić itp.) podle [kogo] (25), podle [czego] (31).
Wyrażenia przyimkowe: »podle boku« (
5):
Bardzo służy cudni mietz podle mego boku/ takież też gromádá drow podlie mego płotu. March3 V8v;
LeszczRzecz A3;
Lotr też ná Krzyżu podla boku Páńſkiégo wiſząc/ [...] ták mówił OrzQuin P3;
PudłFr 67;
Tobie tego życzymy/ byś górnégo Thronu Doznał we wſzem pomocy Iowiſzá władnégo/ Máiąc ták drogi kleynot [cną żonę] podle boku ſwégo. OstrEpit A3.
»podle drogi« = circa a. secus viam PolAnt, Vulg; super viam, in via PolAnt; secundum viam Mącz; iuxta iter a. viam Vulg (47): Orzech ieden podle drogi ſtał/ Kożdy z niego orzechy rwał BierEz P3, F2v, L3; OpecŻyw [61], [61]v, 73v, 74; OpecŻywSandR nlb 3; TarDuch B7; WróbŻołt 139/6, LubPs ee2v; KrowObr 57; RejWiz 133v, 138; OBieſzono ná Dębie/ chłopá podle drogi RejFig Dd5; BibRadz 1.Reg 26/3, 4.Reg 18/17, Mar 4/15, Luc 8/5, 12; BielKron 320, 464; Diverticulum, Kárczmá/ gościniec nád drógą álbo podle drógi leżąci. Mącz 487d, 231a; A ták to ſwięte naſienie páda podle drogi/ podle omylnego á niedbáłego ſerczá twoiego/ á nie prziymie ſie w nim RejPos 64v, 62, 62v, 63, 64, 64v [3 r.] (13); RejZwierc 101, 105v, 217; KochDz 107; ArtKanc K18; WujNT Mar 4/4, 15, 10/46, Luc 8/5, 12.
a.
Wzdłuż (15):
Małpież niekiedy łácżen był/ Podle morzá ſobie chodził BierEz Q,
M4;
ZapWar 1522 nr 2287;
Iedź prętko podle láſá/ będzyeć ſie thák zdáło/ Iżeby ono drzewo mimo cię byeżáło. RejWiz 112;
BibRadz I 2a marg;
BielKron 285;
Legere littus, podle brzegu ſie wieść. Mącz 187b;
LeovPrzepSamb b4;
HistRzym 64;
idźiſz z miárą podle ſznura/ mierząc kędyby miárá vkazowáłá wyżéy nad ſznur Strum F3,
Dv,
13,
K.
Połączenie: »jeden podle drugiego« (1): Pertendere, Iedno podle drugiego rozcięgáć/ y pomierzáć porownáwáć. Mącz 445d.
Wyrażenie przyimkowe: »podle bokow« (1): Laterenses - Wodzowie podlie bokow chodzaci. Dicti sunt laterenses quod latus claudant. Calep 586a.
b. W spisie treści – odsyła do odcinka tekstu oznaczonego daną literą; pod; ad Cn (4): Wątroby twardoſć y ſledziony roſpądza, Liſt, 9, podle B FalZioł ++2v, ++3v, ++4c, d.
2.
Wskazuje na kolejność w czasie; tuż po, zaraz po (11):
Tamże Szłowaci podle Grekow ziemie na zachod ſlonca poſiedli [Slavi itaque mox post Graecos ad occidentem terras possederunt] MiechGlab 42.
Połączenie: »dzień po(d)le dnia; rok podle roku; noc pole nocy« = dzień w dzień itp. (7;2;1): De die vivere cum perditis, Dzień pole dniá loſtowáć/ álbo ná roſpuſtę ſie vdáć. Mącz 78b; WujJud 101; BielSjem 7; [furta strapiona] Ale ieſli mię ſmutną ćiężkié rázy bolą/ Niemnieyſzą mam przed owym nędznikiem niewolą/ Co tu noc pole nocy płácze mi nád głową KochPieś 29; GostGosp 102, 112; á ták záwżdy rok podle roku zobopolnie [semper vicibus alternatis JanStat 852] tákowégo wybiéráczá ná kożdy rok niech poſtánawiáią: który [...] pieniądze [...] w Niedźielę w ręce oboim niech odda SarnStat 1075, 103,149, 857; [Leop 2.Petr 2/13 (Linde); ŹródłaEkMalb II 51].
3.
Zgodnie z kimś lub czymś, stosownie do czegoś;
secundum JanStat, Cn; ad, causa, ex, penes, pro, secus Cn (124):
[kamfora] Ma mocz zwieraiączą/ ocieraiączą podle pirwſzego ſłopnia. FalZioł I 70c,
I 142a.
a.
Wskazuje na to, czym ktoś się kieruje w postępowaniu (28):
Takież j rozum przeto ma chowan być aby ſie podle niego ſprawowano. BielŻyw 92.
α.
Wskazuje na normy, nakazy, zalecenia, zwłaszcza prawa (27):
Iako oczecz moy phalk zadzyerszal pothla lystu xanszanczego vysze trzech lath wpokogyuu [!] namalem Rybyu ZapWar 1508 nr 2040,
1507 nr 1980,
1509 nr 2061 [2 r.],
1545 nr 2646 [2 r.];
MetrKor 34/133;
Sprawiwſſy wſſytko podle zákonu/ poſſla panna ku Ieruzalem OpecŻyw 26v;
y wſzedł [Aleksander] do miaſta podle roſkazania biſkupa BielŻyw 156;
wywodzancz tho bycz polya krolya yego M. podlye navky kthoram myal od pana stharoſthy Haliczkiego. LibLeg 7/99v;
ComCrac 14v;
tedy tákowé dobrá podle nálazku Séymowégo [...] będźiem powinni [...] wróćić SarnStat 94,
72,
77 [2 r.],
97,
232 [2 r.],
487,
851.
W charakterystycznych połączeniach: podle artykułow, konstytucyjej (2), listu(-a) [czyjego] (2), nalazku [jakiego], nauki, poruczenia [czyjego], prośby, przywileja (3), rozkazania, statutu [jakiego] (3), uchwały, zakonu, zmowy.
Wyrażenia przyimkowe: »podle obyczája(-u) (
a. zwyczaju)« (
4):
ZapWar 1545 nr 2646;
MetrKor 34/134;
Thá podle cżáſu thego obycżáiá vmiáłá gąść á plęſáć HistRzym 12v;
SarnStat 724.
»podle praw(a) (a. ustawienia prawa)« (3): BielŻyw 9; ZapWar 1545 nr 2646; áby żaden Stároſtá y vrząd iego nie śmiał więcéy wyćięgáć od tákowégo wzdánia/ iedno podla práwá pięć groſzy SarnStat 819.
b.
Wskazuje na uwarunkowania: zależnie od czegoś (11):
nám daiątz naukę/ abyſmy nie cżcili komu dlá dwornoſci iego albo téż nieſlużyli/ iedno podle potrzebnoſci ij dobroci onego komu má bytz poſluga. OpecŻyw 43;
niekthore rzecży z ziemie wyſzłe: ſą gorączego y ſuchego przyrodzenia, [...] Niektore zimnego/ wilgotnego z ſuchoſcią/ iako kthore podle ſwego ſlożenia wyſſzego albo theż niſſzego. FalZioł [*4],
[*4];
BielŻyw 102;
MetrKor 61/35;
Leop YY4v;
Odpowiedział iey Apolon. Widzę ćie wſtydliwą á ſláchetną dźiewkę/ ále iákożeś kolwiek mądra podle twych lat/ będę ſtobą mowić ty mey rzecży nie porozumieſz. HistRzym 23v,
69v;
SarnStat 1059,
1188.
W charakterystycznych połączeniach: podle człowieczeństwa [czyjego], dobroci [czyjej], łaski, potrzebności [czyjej], powołania [czyjego], wiadomości, zmieszania.
Wyrażenie przyimkowe: »podle [czyjej] głowy« (1): KAżdému/ widzę/ podle iego głowy Doſtáie doſyć rozmaitéy mowy. PudłFr 33.
c.
Wskazuje na wyraziciela opinii (1):
Wyrażenie przyimkowe: »podle [czyjego] zdania« (1): té wody/ podle Gálenowégo/ y wſzyſtkich inſzych/ zdánia/ rozgrzéwáć/ á ćiáłá wyſuſzáć powinne Oczko 13.
d.
Zgodnie z brzmieniem tekstu, tak jak jest napisane; zawsze w formule prawnej: »podle pozwu, skaźni« [75:3] (78):
Yakom ya nyeprzyyachal szamopyąth na gymyenye nayego napowsehyno [...] any mv zadał dzyeszyączy ran krwavych gy szynych gwalthem podla poschw Thakomy pomoschy bog. ZapWar 1502 nr 1907;
yakom ya nyeprzyyąl swyadestwa dosthathecznego oth pana doctora [...] na zalobą sliachatnego mykolayą [!] regulky skomornyk o dlug stha kop groschy pulgrosczech podlia skasny sandowey ZapWar 1528 nr 2458,
1502 nr 1906,
1908,
1909,
1504 nr 1912,
1918 (
50).
Połączenie: »i dalej podle pozwu, skaźni« (26:2): yakom ya nyeprzyyal szdzyesyanczą voszow [...] anym na swą groblya vosyl gwałtem gy daley podlya poswu thako my bog pomoszy gy wsythczy swyaczy. ZapWar 1512 nr 2141; ysch sliachathny yan vysnyewsky [...] nyevzialy [!] gdviv dziesthv hy osmy vyeprzov karmnych osmy volov karmnych [...] a ny thego naswoy pozithek nyeobroczil hy daley podle glovnego posviv thako my bog pomosz ZapWar 1532 nr 2472; anym ya Grozil sliachathnemv mykolayovy regule hy iego hurządnykovy hy daley podlie skasny thako my bog pomosch etc. ZapWar 1533 nr 2441, 1506 nr 2024, 2030, 2035, 1507 nr 1989, 2025 (28).
e.
Tak jak ktoś chce, ku czyjemuś zadowoleniu (4):
Optabiliter – Podlie winſzowanią. Calep 735b.
Wyrażenia przyimkowe: »podle [
czyjej] myśli« (
1):
daſz im odpowiedź podle ich myſli [locutusque fueris ad eos verba bona] BibRadz 3.Reg 12/7.
»podle swojej głowy« (1): Któr yſye [!] tám ſpráwował podle ſwoiéy głowy/ Nie pátrzáiąc vkłonu/ áni dworſkiéy mowy. PudłFr 25.
»podle woli« (1): Ad votum – Podlę woły, kmiſzly. Calep 30a.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.55d5b47a78d5.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[Słownik Polszczyzny XVI wieku]](/static/img/spxvi-logo.9e6c364a84ff.png){kind=logo}
![[Szukaj]](/static/img/icons/magnifier-left.03d386f15d93.png){kind=icon}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.783deef3e87f.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}