[zaloguj się]
[pdf]

OKROM (804) praep

okrom (803), okram (1), [okrum]; okrom : okram MetrKor (9:1).

okrom (783), o krom (21).

Pierwsze o jasne; -ó- (81), -o- (56); -ó- GrzepGeom (3), KochDz, KochPhaen, KochWz, OrzJan (5); -o- MurzOrt, OrzQuin, KochPs (2), KochFr, KochCn, KochFrag; -ó- : -o- MurzNT (1:14), BiałKat (10:1), Oczko (3:1), ZawJeft (1:2), SarnStat (55:31).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

I. Cum G (798):
1. Z wyjątkiem; oznacza wyłączenie jakiegoś elementu (elemenów) z większego zbioru: ‘cała reszta tylko nie to, nie ten, nie tam itp.’; w zdaniu zaprzeczonym (też w pytaniu retorycznym): ‘tylko to, ten, wtedy itp., a reszta nie’; praeter Miech, Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; excepto PolAnt, Modrz; nisi Modrz, JanStat; si non PolAnt; non tamen, praeterquam JanStat (362): Ma [muł] włoſnoſci oſlowe o krom leniſtwa FalZioł IV 12d, IV 12d; MetrKor 59/282v; iz nie indziey ma bycz dzierząn Syem Valny, iedno w Piotrcovie okrom morv a choroby naſſey Kroliewſkiei ComCrac 13v, 18v, 19v, 20v [3 r.], 21; ConPiotr 31v; LibMal 1546/116v; MurzNT 43v; Panowie świeccy ci także zezwolili, aby o obronie było uradzono okrom [wariant: okrum] pana wojewody kaliskiego Marcina Zborowskiego, ktory powiedział: Acz obrona od nieprzyjaciela postronnego jest potrzebna, ale potrzebniejsza od domowego. Diar 25; GroicPorz pv; KrowObr 60v, 215v; UstPraw B, Cv, D2v, E3v, F4v (8); Dobrze ieſt [...] kreẃ puſzcżać żyłamy y bańkami/ okrom głowy y ſzyie a głowney żyły. Goski *2v, * [5 r.]; Zon káżdy [Turek] ktho chce może mieć cżterzy właſne. Okrom mátki á ſioſtry rodzoney/ może krewną poiąć. BielKron 261, 21v, 23v, 36v [2 r.], 37v, 40 (28); Ale wy/ co dziś wſobie oycowſkiego macie? O krom tego że cżaſem o łeż ſię gniewaćie. KochSat B2; SarnUzn E3v, E4; GórnDworz B5v, Fv; GrzepGeom A4; BielSpr 69; Y v was nie widźiemy ieſzcże ſzcżodroby wielkiey/ okrom tego/ że Dźieśięćin nie płáćićie WujJud 209; RejPosRozpr b4; ModrzBaz 108; SkarJedn A6, 316; SkarŻyw 2, 141, 309, 411, 471, 536; KochPhaen 24; KochWz 139; ZawJeft 20 [2 r.]; ActReg 69; GostGosp 92, 106; KochFrag 44; OrzJan 45; Pámiętay/ że y onę ſkáźitelną Mánnę/ co dźień/ okrom Soboty/ zbierano LatHar 252, 569; WujNT Act 26/29; ábyſmy [...] od woiennéy wypráwy wolnégo y wyiętégo nie czynili/ okróm tych/ którzy choruią/ álbo sſtárzeli ſie SarnStat 300, 39, 108, 215, 401, 516, 735, 778; zákázuie P. Bog mieć y chwalić obcych ábo cudzych Bogow okrom śiebie. PowodPr 28; SkarKaz 607b.

W połączeniu ze zdaniem rozwijającym, podającym najczęściej przyczynę wyjątkowego stanu rzeczy lub inny rozwój sytuacji, niekiedy zawierającym treść redundantną (41): BielŻyw 70; od głodu poginęli okrom nie ktorych kxiążąt á boiarow ktorzy wzdy w cżołnach przez wody przebyli. MiechGlab 4, 25; ComCrac 15v; GroicPorz m2; Vſtáwiliſmy iż kmiećie náſzy y poddanych náſzych máią robić dzyeń wtydzień wedle vchwały Seymu Toruńſkiego/ o krom nie ktorych wśi náſzych/ ktore przywileymi ſwymi ſą wolne od thych záćiągow. UstPraw F3, C3v, G2, G3v, Hv [2 r.]; przeto [Europa] ieſt oſiedleyſza/ (okrom pułnocnych kráin ktore ſą nie zmieſzkáne dla źimná oſtrego.) BielKron 271; Powiedźieliſmy iż go [korzenia] mamy pełne nawy y okręt/ okrom Cynámonu ktorego nie wiele mamy BielKron 454, 18, 44v, 47, 86, 124 (19); GórnDworz C5, Aa5; GrzegŚm 35; BiałKaz K3v; SkarJedn 165, 336; Oczko 25v; SkarŻyw 500; tedy táką Sól tym ſpoſobem náleźioná/ okrom ſzukánia w domách (która iuż niema bydź wźiętá) ma bydź w wodę vtopiona SarnStat 1175, 46, 47.

Z elipsą G, którym byłby odpowiednik zespolenia przy zdaniu względnym (5): BielKron 430; GórnDworz I8v; KochDz 105; á kiedy nie będźie co dáć/ y przyiaćielá nie będźie/ okrom którzy ná dobrodźieyſtwá pámiętáią KochCn B3v; wielkie doſtátki do nas wpływáią: á okrom co ziemy/ ſpijemy/ á przeſtroiemy/ niemáſz nic PowodPr 25.

Połączenia: »in(n)y (a. in(ak)szy), indziej (...) okrom; okrom ... iny (a. inszy), gdzie indziej« (43:1;5:1): Cżemu inſze zwierzęta okrom cżłowieka ramion nie maią. GlabGad D2v; MurzNT 43v; káżda z tych ſekt myeni/ iż nye my/ áni ktora inſſa ſektá/ okrom yey/ yeſt koſćyołem bożym. KromRozm III B6, M4; KrowObr 15 [2 r.], 57, 69, 72v, 213; LeszczRzecz A5v; BielKron 233, 437; SarnUzn D3v [2 r.], D4v; RejAp 197v; Toć ia więcey dáć ná rozum nie vmiem/ áni inych regułek wiem/ okrom tych ktorem iuż wylicżył. GórnDworz K5, R4v; GrzepGeom D2v; A iż by inákſzéy pomſty Bożey/ okróm téy ćieleſney/ niemiáło być tákiém ludźióm/ łacwie obáczyſz BiałKat 58; kto okrom piſmá nic inſzego niechce ſłucháć áni prziymowáć/ ten ſie ſámego Piſmá przy WujJud 34, 166, 210v, 216, 225v; RejPosWstaw [1433]v; Niema indźiey okrom ćiebie Człowiek nieſzczęśćiém ſtrapiony Vćieczki KochPs 136; Dziećinne iego igránie y poćiechá w płácżu niebyłá inſza okrom kśiążek. SkarŻyw 200, 27, 36, 67, 139, 151; StryjKron 421; ReszList 189; Phil 3; OrzJan 107; Bo nie maſz żadnego imieniá inſzego/ przez ktorebyſmy zbáwienie otrzymáć mogli/ okrom tego. LatHar [+11], 577, 595, 603; WujNT 1.Cor 3/11; INſzé zamki y dobrá/ okróm wysſzéy omięnionych zamków/ máią téż bydź Inflantóm záſłużonym/ do dźierżáwy podawáné SarnStat 79 [idem 1205], 410, 578, 857, 871, 1205; SkarKaz 422a.

»okrom (...) jed(y)nego« [w tym: jeden w funkcji przydawki (17) (w tym przy n-pers (6)), w funkcji wyrazu samodzielnego (2)] (19): KrowObr 15, 57; BielKron 50v [2 r.], 120v, 272, 292v, 452v; Okrom iednego Zamku/ wſziſtkę tę Lifflandcką źiemię Krol Iego M. Polſki ma. KwiatOpis C; okrom tego iednego około pochodzenia Duchá S. wſzytkiego ſię ná S. wielkich Zborách zámiatać kośćiołowi Rzymſkiemu/ [...] wſtydzili. SkarJedn 233, 292; SkarŻyw 573; záwżdy Polſká miáłá Xiążętá y Krolá z ſwoiego właſnego Polſkiego narodu/ okrom iednego Wacłáwá Czeſkiego Krolá StryjKron 452; NiemObr 124; ActReg 81, 170, 171; SarnStat 622; Niemáſz w źiemi Węgierſkiey okrom iedynego/ Zamku Ecżietu w korym [!] bym nie był CzahTr H2.

»kto, coż ... okrom« [w zdaniu pytajnym] (4:3): kto ieſt ták ſſalony okrom tego Vigiliuſzá Papieżá KrowObr 24v; WujJud 2v; Coż ma pieniężne karánie zá morderſtwo po ſobie okrom dawnośći á mnoſtwá wołáiących? ModrzBaz 30; Oczko 28; KochPs 109; Y coż ia mogę mieć ná niebie/ y cżego mogę okrom ćiebie [= Boga] prágnąć ná źiemi LatHar 52, 607.

»okrom (...) samego« (5): GlabGad K7v; Inſſy ludzye okrom rzemyęsnikow ſámych/ bądź kſięża álbo dokthorowye coby pocżęli gdyby rzemyęsnikow nye było GliczKsiąż G6; KrowObr 114, 185, 213.

»okrom tylko« (2): BudBib b4v; á nie lepſze znáki ćiągnienia ſwego zoſtáwuią/ iedno iákieby nieprzyiaćiel/ okrom tylko ogniá/ zoſtáwił. ModrzBaz 117v.

»wszy(s)tek (a. wszech, a. wszel(a)ki, a. wszędy, a. zewsząd), każdy (...) okrom; okrom ... wszy(s)tek, każdy« (68:5;6:1): MetrKor 38/285; FalZioł IV 41d, V 99; BielŻyw 70; GlabGad K7v; ktorzy [Tatarzy] wſzytki ſą goli okrom młodzieńczow kthorzy telko dwa troki włoſow na ſkroniach zobudwu ſthron zoſthawiaią MiechGlab 25; ſtał ſię [Syn Boży] tzłowiekiem prawdziwym y wzgardzonym/ nam wewſzem podobnym/ okrom grzechu. KrowObr 49, 185; Leop Eccli 49/5; UstPraw I4v; BibRadz 1.Cor 15/27; Goski *2; okrom ſioſtry rodzoney y przyrodney á oycowey ſioſtry/ może káżdą iną bliſką w rodzye poiąć. BielKron 44v, 4v, 11v, 18, 29v [2 r.], 50v [2 r.] (36); SarnUzn B7; GórnDworz Aa5; KwiatOpis C; GrzegŚm 35; niemáſz we wſzey Moſkwi miaſtá murowánego/ okrom Pſkowá. BielSpr 67, 54; WujJud 153; BudBib b4v; PaprPan Qv; ModrzBaz [16], 27v; SkarJedn 117, 233, 265, 272, 280 (9); Wſzytko co Oćiec ma/ Syn teſz ma: o krom Oycowſtwá. SkarŻyw 91, 164, 502; Cżemu naród wſzyſtek Beniáminow/ okrom ſześći ſet młodźieńcow/ ieſt wygłádzony? WerKaz 296; ActReg 10; GostGosp 78; WujNT 1.Cor 15/27; SarnStat 410, 721, 865; wiárá tá byłá y ieſt (okrom lichey gromadki) wſzyſtkim obywátelom popoſpolita [!] PowodPr 44; SkarKaz 121b.

»żadny (a. żaden), nikt, nie, co [= nie], nigdy (...) okrom; okrom (...) nic, nikt, żaden, co« [w zdaniu zaprzeczonym] (34:10:9:4:3;3:1:1:1): KromRozm I Hv; MurzNT Matth 17/8, Ioann 8/10; KromRozm III K8, M4; KrowObr 210v, 214v, 241, Vu3v; Będzyem ſię ſtrzedz/ iż niewypuſćim nikogo z woyny/ okrom chorych/ ſtárych/ y tych co ſą ná rzeczy poſpolitey UstPraw D2v, F4v, Hv [2 r.]; BielKron 30, 40v [2 r.], 43, 120v, 124 (9); BielSpr 51, 52; WujJud 34, 225v; RejPosWstaw [1433]v; BiałKaz K3v; Naydźie nie iednego/ co okrom titułu śláchectwá niema nic cżemby śię zálećić ábo popiſáć mogł ModrzBaz 32, 92v, 133, 140v; SkarJedn 286; Niedopuśćiłá żádney mieć cżego okrom ſzat á żywnośći SkarŻyw 142; Nigdy iutrzniey y innych godzin/ y Mſzey przez cały ſwoy żywot nie omięſzkáłá/ okrom niemocy. SkarŻyw 161, A5, 67, 74, 151, 249 (10); KochDz 105; ActReg 10, 54; Phil 3; OrzJan 107, 137; obecność Ciáłá y Krwie twoiey/ niech ták odmieni ſmák ſercá mego/ żeby ono żadney/ okrom ćiebie/ niecżuło ſwiátá tego ſłodkośći LatHar 226, [+11], 253, 270; SarnStat 15, 19, 144, 378, 638, 857, 871; PowodPr 25; SkarKaz 486b, 636a; CiekPotr ktv; Przez te ſześćſet lat żadnegośćie tyránná/ okrom onego morderce ś. Stániſláwá/ y to krotko/ nie mieli. SkarKazSej 693a; KlonWor 18.

Fraza: »nie masz Boga (a. nie jest Bog) okrom mnie (a. niego); okrom niego [= Boga] nie jest iny; okrom mnie o Bogu nie będziesz wiedział« [szyk zmienny] (5;1;1): KrowObr 241; Iżeć Pan twoj tenći ieſt ná niebie wzgorę y ná zyemi niſko/ á okrom niego nie ieſt iny. SarnUzn D3v, D3v, E3, E4; Co też potwirdza Prorok Ezáiaſz [...] mowiąc o iednym Bogu: Iam ieſt pirwſzy y oſtátni/ á okrom mnie nie máſz Bogá inego RejAp 197v; BiałKat d2.
Wyrażenia przyimkowe: »okrom tego« = z wyjątkiem wypadku gdy (7): ComCrac 15v; Abowięm pán [...] roſkázáł wzákonie i nieprzyiacioły miłowáć/ nietilko inſzé bliżné/ okrom tego gdźieby śię krzywdy Bożyi abo wſzyſtkiégo zboru dotykało MurzNT 18v GliczKsiąż H; SarnStat 625, 1149, 1161, 1177.

»okrom tego« = z tą różnicą (2): wſzytko to co oćiec ma y ſyn tákże ma: okrom tego iż on ieſt rodzący á ſyn ieſt rodzony SkarJedn 280; Oczko 39v.

a. Z odcieniem przeciwstawnym: ‘to, ten, a nie tamto, tamten’ (człon nadrzędny i podrzędny są nawzajem wyłączające się i razem stanowią element zbioru, który nie jest w kontekście wymieniony, lecz łatwy do zrekonstruowania) (13): Syn ſtárſzy okrom częſći ſwey właſney/ przedádź/ záſtáwić/ áni zbyć cząſtky bráckiey niemoże UstPraw B4; ná Sáſkie Kſiążę [...] ma potomſtwo [tj. następstwo tronu] przydź y ná iego ſyny okrom corek BielKron 222v, 261, 443v; Nie zgubiſz ty ſwych owiec/ pewne ſą zbáwienia: Okrom kozłow/ y okrom ſyná zátrácenia. KlonWor 82.

Połączenia: »jaki inszy ... okrom« (1): iż w kthorym kolwiek kośćiele/ ieſt iáki inſzy wikáryi okrom Kriſtuſá Syná Bożego ſamego/ álbo Duchá Swiętego. KrowObr 10v.

»okrom (...) samego« (4): KrowObr 10, 10v [2 r.]; Chrzyſmá S. powiádáią/ iſz poświęcić żaden Wládyká y Metropolit nie może/ okrom ſamego Pátryárchy. SkarJedn 347.

»wszyscy ... okrom« (1): [którzy nie mieszkają w Chrystusie] Iáko ſą wſzyſcy pogáni/ okrom krześćiánow/ ták wiernych iáko obłudnych. RejPosWiecz2 95.

»żaden, namniejszy (...) okrom; okrom ... żaden« (2:1;2): KrowObr 10, 10v; ktoreżeśćie wy złośći we Mſzey pokazáli? Nie vkażećie mi prawdźiwey namnieyſzey okrom wáſzych ſproſnych potwarzy/ y iáwnego kłamſtwá. WujJud 243; iſz tego Sákrámentu żaden mnieyſzy Kápłan okrom Apoſtołow/ ná ktorych mieyſce Biſkupowie wſtąpili/ nie dawał. SkarJedn 347, 347.

b. Ponad więcej (bardziej) niż, od [po comp] (7):

Połączenia: »ktoż (...) okrom« [w zdaniu pytajnym] (2): Kogos zowiez mocznieyſego. O krom Pana Chriſta ſwego. RejKup i7; PaprPan B3.

»nic ... okrom« [w zdaniu zaprzeczonym] (1): Y té ogniſté gwiazdy rozśiané po niebie Swiádkiem/ że nic milſzégo niémam okrom ćiebię. KochFr 98.

»więcej (...) okrom« (4): Iſz Zborów więcey okrom ſiedmi być niema SkarJedn [d10], A*v, 287, 298.

c. W połączeniu ze zdaniem warunkowym, nadaje mu znaczenie warunku wyłącznego (3): UstPraw H4; Práwo to wáſze tylko ná vczynek zły gdy ſię sſtánie/ káźń máłuczką iákąś. (okrom gdy kogo czći odſądzą/ ácz y to iuſz w pośmiech poſzło) poſtánowiło GórnRozm C2; Woźny Ziemſki w onym Woiewództwie będźie mógł wſzyſtkié vrzędy ſwé powinné wykonywáć/ [...] okróm gdyby ſzło o iákié zákrwáwienié/ zábićia/ naiázdy/ rć. SarnStat 1196.
2. Nie licząc, ponadto, nie wspominając; oznacza włączenie (przynależność) jakiegoś elementu (elementów) do większego zbioru; praeter PolAnt, Modrz; praeterquam Modrz (143): MetrKor 59/281v; Prawdáć yeſt iżći y w Polſſce okrom Krákowſkyey Akádemiey ſzkoły ſą GliczKsiąż Mv; WyprKr 94; DVńſkie Kroleſtwo zámyka w ſobie niemáłą cżęść źiemie okrom wyſpow. BielKron 292, 252v, 286, 289v, 292, 296v, 372v, 401v; GrzegRóżn B4v, N2; SarnUzn D4v; gdiż w nauce káżdey/ ieſt okrom pirwſzego mieiſcá/ wtore/ trzecie/ cżwarte/ y káżde doſyć vcżćiwe GórnDworz N3v, Iv, M8v, V8; KwiatOpis B, Bv, [C2]; KuczbKat 140; BielSpr 12; Vkażćieſz ie [tradycje] tedy/ ktore ſą/ okrom tych/ ktore Kośćłoł [!] Powſzechny tákowemi być mieni. WujJud 41, 196; BudBib Num 29/39; Bo okrom woyny iákiey wielkiey y ćięſzkiey od Turká ábo ktorego inſzego nieprzyiaćielá/ mamy Tátáry pogránicżne nieprzyiaćioły/ ná wſzeláką pogodę woyny cżyháiące ModrzBaz 119v, 25v, 133; SkarŻyw 258, 260, 388, 414; ReszHoz 115; ReszList 176; GórnRozm L3; GostGosp 108, 122, 126; OrzJan 108; Bo Ołtarze naydźieſz v Páwłá S. y owſzem w náuce Chryſtá Páná náſzego. okrom rozlicżnych o nich hiſtoryi y świádectw. LatHar 78, [+10]v, +++2, 56, 119, 120 (11); Rotmiſtrz przy ſwéy róćie, okróm róty, ma mieć z imienia ſwégo ſwóy poczet. SarnStat 448.

Przy liczebniku w części nadrzędnej [w tym: liczebnik + okrom (38), okrom + liczebnik (3)] (41): MetrKor 57/120 [2 r.], 59/282; MiechGlab 34; MurzNT Matth 14/21; KrowObr 28; vmárł [Noe] w Pánie Bodze/ docżekawſzy potomkow ſwoich cżterzy á dwádzyeściá tyſiąc y ſto/ okrom dzyeći y żeńſkiego pogłowia. BielKron 6, 30v, 39v, 76v, 178, 192v (21); A ma to Páńſtwo [...] ſto y dźiewięć Zamków/ okrom Miaſt. KwiatOpis D2; BielSpr 10, 11, 51v, 52; SkarJedn 302; SkarŻyw 193, 250, 480; Bo okrom pobitych ſtárych ludzi/ y máłych Dziatek/ Ludzi Chrześćiáńſkich pięćdzieſiąt y pięć tyſięcy 340. wywiedli w niewolą StryjKron 777, 320, 777; ReszHoz 115; SkarKazSej 677a.

Z elipsą G, którym byłby odpowiednik zespolenia przy zdaniu względnym (1): HEnrykus ſzoſty [...] poiął zá żonę s klaſztorá dzyewkę Gwilelmowę krolá Sycyliyſkiego/ po ktorey wzyął miáſtá Syrákuzę y Kátánią/ okrom co mu ſámá pánná dárowáłá BielKron 182.

Połączenia: »inszy (a. inny), co drugiego (...) okrom; okrom ... in(n)y (a. inszy)« [przy różnych członach zdania] (4:1;5): MurzNT 103v; Katho ſpytał/ ábo ieſzcże co drugiego/ okrom tey ſkrzynie nieſieſz? GórnDworz R6v; RejPosWiecz2 95; Bo też inſze plugáwości okrom cudzołoſtwá/ Zakon Moyzeſzow karze. KuczbKat 320; CzechRozm 78; SkarJedn 232, 302; iſz przed Tyrránem wielkim Herodem krolem ná on cżás Zydowſkim/ pytáć ſię o innym/ okrom niego/ krolu Zydowſkim śmieli [Trzej Królowie] SkarŻyw 27; ReszPrz 35; LatHar +7v.

»okrom (...) inszy (a. in(n)y)« [przy tym samym członie zdania] (18): MiechGlab 34; MurzNT 8v; BielKron 292, 314, 413, 450v; Tákże z Aryſtoteleſowey ſzkoły/ okrom inſzych niezlicżonych/ wyſzedł Alexánder Krol Mácedońſki ModrzBaz 130v, 48v; OKrom inych pożytków y potrzeb piſmá świętego ten ieſt niemnieyſzy iż wnim ſpráwy á żywoty oycow świętych wypiſane ſą SkarŻyw A4v; StryjKron 320, 777; Tegoż mnimánia był y Hyppolitus [...] okrom inſzych teyże opiniey ludzi. LatHar 510, 78 [2 r.], 513, 678, 681; ták iż śćiány kośćiołá onego złotemi bláchámi obite były. okrom innego nieoſzácowánego ochędoſtwá/ w iedwabiách y kámieniách drogich/ y naczyniu złotym y śrebrnym bez liczby. SkarKaz 456a.

»okrom (inszego) ... też, i« [przy różnych członach zdania] (2:1): cżemu Pan Chriſtus [...] okrom Apoſtołow/ Prorokow/ Ewángeliſtow/ dał też kośćiołowi ſwemu Páſterze y Doktory? WujJud 75; A okrom inſzego złego ktore ſię wtem zámyka/ y to nie dobrze/ iż Pánowie chcą/ áby iym to wolno było/ kiedy ſię im ſpodoba/ odiąć kmiećiowi rolą ModrzBaz 48v; KlonFlis D.

»i okrom; okrom też« [przy tym samym członie zdania] (2; 1): Wywieźli thedy Hiſzpanowie złotá s támtąd [...] dwádźieśćiá thyſiąc funtow nád inſze ſkárby/ okrom też drzewá Sándálu BielKron 442v; Aleć iuż y okrom Károluſá tego/ naydźie ſię w kuńſzćie błazeńſtwá wielkiego/ ſzydząc Polak ieden z drugiego/ gdy tráfi ná opiłego WerGośc 247; GórnRozm H3.

»okrom wszytkich (a. tego wszytkiego)« (2): GlabGad I7v; iż mocą iego Boſką żywą/ [...] iáko ieſt/ okrom wſzytkich ludzi/ wſzytko ine ſtworzenie. RejPosWiecz2 95.

Wyrażenie przyimkowe: »okrom tego« [w tym: iż, że(by) (12)] (25): Wrothny byerze ſthich talęg 150 tholp wielkich okrom thego od kaſzdego woza czo na tharg przyedzie po pyenyądzv MetrKor 57/120, 57/119v, 59/281, 282; Bo mleko właſney matki: przyrodzeniu niemowiątku: barzo ſluży [...]. O krom thego ieſt iemu ſytnieyſze FalZioł V 35v; GrzepGeom L3v; CzechRozm 78; Aleby táki ártykuł trzebá vſtáwić/ iż ná kogoby to pewnie przewiedźiono/ iżby nieſpráwiedliwie ſwego beneficium dochod oſzácował/ ten okrom tego/ żeby był zá krzywoprzyśiężcę rozumian [hic praeterquam quod periurus iudicandus]/ niechby onego beneficium zbył ModrzBaz 138v; SkarJedn 356, 357, 365; SkarŻyw 472; Tym vkrżywdzonemu gorżey/ bo okrom tego/ iż mu ſię to co pobrano iuſz nie wroći/ ieſcze ſię ſtrżedz muśi/ żeby go nie zábito. GórnRozm H3v, H3; OrzJan 112; Lecż niewiem co też to zá długość/ co tydzień kilká godzin oddáć ná ſłużbę Bożą: gdyż ich więcey niżli pułtoráſtá nam w tydzień zoſtáie ná pracą świecką álbo potrzebę domową. Okrom tego/ że ſromotá Chrześćijáninowi ná długość modlitwy nárzekać LatHar 511, 122, 132, 157, 204, 320 (10).
3. Bez: nie mając czegoś, nie czyniąc, nie doznając, nie używając, nie uwzględniając, odłączając coś; gdy coś się nie dzieje, gdy ktoś czegoś nie robi; w zdaniu zaprzeczonym: tylko z, mając coś itd.; sine Miech, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; absque Modrz, Calep, JanStat, JanPrzyw, Cn; citra Modrz, Cn; nisi Modrz; circa JanStat (242): GlabGad F3; Staniſlaw Zglvchowa o kradzieczthwo pogymani [...] thakowe zeznanye okrom mąk yeſth przed vrządem vdzyalal LibMal 1543/74v; MurzNT 21, 78v, 81, 93v, 108v; MurzOrt B; Abowyem y dźiś trudne á nye podobne práwe wyrozumyenye ſtárego zakonu okrom nowego/ álbo Kryſtuſowego. KromRozm II n2v, k4; KromRozm III K4; Diar 57, 58, 82; UstPraw F4, H4v; BielKron 192v; gdyż záwżdy kto ieſt Oycem/ muśi mieć Syná/ á okrom Syná nie może być Oycem. GrzegRóżn Dv; A przetoż my bráćia [...] nie chcemyli záwſze błędźić/ y tak wątpliwie okrom wiáry zginąć/ opuśćmy Bábilon GrzegRóżn I3v, C [2 r.], Cv [2 r.], D3 [2 r.], E2v, E3 (19); oktorych [tj. złych rzeczach] okrom ſzkarádnośći á plugawośći/ żadną miarą myſlić [...] niemożemy. KwiatKsiąż G4, Fv, H, 12, K2; OrzQuin E4v; Prot Cv; SarnUzn D8v, E3v; GórnDworz Kv, K3v [2 r.]; ten [Bóg] tedy z niſzczego okróm pracéy/ y okróm trudnośći/ ſámym chceniém wſzyſtko ſtworzył BiałKat 76, 166, 221, 228v, 318v; WujJud A7, 49, 105; BudNT 1.Cor 11/10[11] [2 r.], Philipp 2/14; PaprPan D3; Bo á co tákiego ieſt/ cżegoby rozum ludzki/ okrom krwie przelania rozſądźić niemogł? ModrzBaz 62; Zgołá ná ſędźiego należy/ áby ſądźił okrom miłośći y vżalenia/ okrom gniewu/ waśni/ zazdrośći/ okrom vporu o rzecżach iáśnie á ſzcżerze powiedźiánych/ wedle ſámych tylko dowodow/ niemáiąc bacżenia ná oſoby/ ná zasługi ábo ná záchowánie. ModrzBaz 94v; Nigdy okrom oſobliwego griźienia/ ná ten nieporządek pátrzyć niemogę/ gdy widzę/ áno miſtrze ſzkolne práwie zá nic máią ModrzBaz 134, 3, 8v, 12, 14v, 15 (48); SkarJedn 153, 158, 208, 276, 347, 360; SkarŻyw 93, 293; [Pozwolenie] Rąbanya drzewa w puſzczach y Leſzech naſzych okrom puſtoſzenya ych. ZapKościer 1582/33, 1596/85v; NiemObr 107; WerKaz 290; A zaſz y okrom electiey nie znáczna y rozſławiona ieſt po wſzytkiem świećie Wolność Polſká? GórnRozm A3; ZawJeft 26; Calep 9a; Miſtrzowi y Zakonowi iego/ álbo innym przerzeczonym żadna trudność/ queſtia/ y rzecz z práwá álbo okrom práwá [de Iure vel de facto JanStat 855] nigdy żadnégo czáſu niech nie będźie zádána. SarnStat 1078; á czáſu pokoiu tylko w Toruniu y w Gdańſku okrom vbliżenia przywileiu Miáſtá Toruńſkiégo/ zá náſzym nakłádem niech będźie [moneta] bitá. SarnStat 1119, 4, 160, 354, 365, 386 (22); SkarKaz 578a [2 r.], Oooo3a; KlonFlis D3; [Dwa tiſzyąca trffał ten ſwiat okrum słuſznego porzątku/ y okrum zakonu y słowa Bożego iaſnie okazałego FlinsCunDzień D5v].

Połączenia: »nie okrom« = z (2): GrzegRóżn E3v; Ia to nie okrom wielkiego fráſunku mowię ModrzBaz 102v.

»sam (...) okrom« (2): BielKron 254; ModrzBaz 45; Iednák my tego nie vczym/ áby kto wſzytkę ſwoię nádźieię w ſámych ſwoich vczynkách okrom miłośierdźia Bozkiego pokłádáć miał SkarKaz 351a.

»okrom (...) wszel(a)kiego (a. wszego), żadnego, ktoregokolwiek, jakiego« (11:3:2:1): wiatr ktori wonią noſi bezpiecnie wchodzi do ich mozgu, okrom żadney wilgotney przekazi GlabGad B8v; tedy ono [zboże] drugiego roku okrom wſzego orania takież wznidzie. MiechGlab 77; MurzNT 33v, 111, 176 marg; GliczKsiąż B7v; GroicPorz i4v; GórnDworz G7; BiałKat 176; Ale mowię o tey zwycżáyney niewoli/ ktorey pánowie nád poddánemi/ okrom wſzelákiego ich wyſtępku vżywáią ModrzBaz 48v, 71v, 94v; [te rzeczy] w cálé niech będą wróconé przez Zakon przerzeczony Kupcom Króleſtwá y Kśięſtwá Wielkiégo y kśięſtw przerzeczonych/ okróm ſporu y zbraniánia którégokolwiek SarnStat 1075; co máią vczynić w rzeczy ſáméy okróm iákiéy wymówki. SarnStat 1079, 58, 1111, 1172.

Wyrażenia przyimkowe: »okrom bojaźni« (1): á okrom boiáźni [sine ullo metu] niech nam będźie wolno ták śmiele zámknąć/ ábyſmy rzekli/ że to nie powinna rzecż áby ſie rodźił Sláchćic z śláchćicá/ gdyż ſie cżęſtokroć rodzą ſynowie niepodobni oycom ModrzBaz [41]v.

»okrom bytności [czyjej]« = pod nieobecność kogo, podczas czyjej nieobecności, sine praesentia JanStat (4): powyada yſch nygdy okrom bithnoſczi ſwoyey tham yego [...] nyepuſzczal LibMal 1552/167; SarnStat 143, 571, 761.

praw. »okrom chytrości i zdrady« [w tekstach przysiąg, przywilejów itp.] = absque (a. sine) dolo et fraude JanStat, JanPrzyw (6): obiecuiemy pod dobrą wiárą/ okróm wſzelkiéy chytrośći y zdrády/ pod przyśięgą wiáry náſzéy/ iż będziemy záchowywáć Koronę Króleſtwá Polſkiégo záwżdy cáłą/ y nienáruſzoną SarnStat 882, 573, [994], 999, 1099, 1115.

»okrom dozwolenia (a. pozwolenia, a. przyzwolenia, a. (ze)zwolenia)« = sine consensu Modrz, JanStat; absque consensu, praeter consensum, sine licentia JanStat (15): MetrKor 40/824; LibMal 1543/72v; ModrzBaz 100v; gdyſz práwo kośćielne ták każe/ áby okrom zezwolenia Rzymſkiego Biſkupá Koncylia nie były. SkarJedn 129; SkarŻyw 394; Król monety kowáć nie ma okrom zwoleniá Pánów rad. SarnStat 886 marg, 366, 406, 409 [2 r.], 629, 914 (10).

»okrom karania« = impune Modrz (2): Bo miaſto żon wolno ieſt prawie wſzyſtkięm okrom wſzego káraniá/ iako chcą i któré żywno chcą pſoty płodźić MurzNT 111; ModrzBaz 53v.

»okrom kłopotu« (1): chory niechay ſye vbierze á ná nabożeńſtwie ſwą godźinę wedle zwyczáiu ſtrawiwſzy/ to czego mu napilniéy/ byle okrom kłopotu/ ſpráwuie. Oczko 28.

»okrom miary« (2): tedy theż piſmo zowie duchá Proroków onych ćichych/ duchem kryſtuſowym iż Kryſtus tákiegoſz wźiął od Bogá/ ále dáleko więcey: ábowiem okrom miáry GrzegŚm 66, 66.

»okrom miecza« = bez przelewu krwi; sine armis Modrz (2): Lecż ieſliże krzywdy áni odegnáne/ áni okrom miecżá nágrodzone być niemogą/ tedyć koniecżnie trzebá woynę zácżąć ModrzBaz 108, 108.

»okrom pożytku« (1): Ná pierze wielka moc pieniędzy wychodźi/ okrom pożytku/ á zwielką ſzkodą. ModrzBaz 51.

»okrom przygany« (1): Aby go ſobie ſtáwił [Chrystus] chwálebnym Kośćiołem/ ktoryby niemiał zmázy álbo zmárſku/ álbo cokolwiek tákowego/ ále iżby był święty/ y okrom przygány. WerKaz 286.

»okrom strachu« (1): [Św. Agnieszka ujrzała anioła] ktory ią táką świátłośćią ogárnął/ iſz pátrzyć ná nię nikt/ okrom ſtráchu y zdumienia/ prze wielki máieſtat y swiátłość nie mogł. SkarŻyw 69.

»okrom trudności« = sine difficultatibus, sine molestia Modrz (2): Kośćielna też kámośc [!]/ niedopuſzcża kupowáć Duchownego chlebá/ y ma to zá wielki wyſtępek/ ieſliby kto tárgownym obycżáiem pieniądze dawał/ áby do Duchownego chlebá okrom trudnośći y ſporu ábo Práwá przyść mogł ModrzBaz 6v, 126.

»okrom wątpienia (a. wątpliwości)« (4): s ktorego thák tráfnego ſpiknienia Plánetow/ okrom wątpienia/ okázuie ſye przyść ná świát iákaś pewna á wielka nędzá. LeovPrzep Av, C2v, E4v; ArtKanc N16.

»okrom wiadomości [= wiedzy] [czyjej]« = sine a. absque scitu JanStat (11): LibMal 1543/72v, 1546/116, 116v; BiałKat 76; Ani żadnych tráktatów/ związków/ áni przymiérza z nieprzyiaćielmi będźiemy czynić/ y potomkowie náſzy: okrom wiádomośći y zwolenia Króla Iego M. y iego potomków. SarnStat 1127, 125, 1000 [2 r.], 1095, 1099, 1103.

»okrom winności« (1): dlya thego ze na ych skarga y forithowanye kſzyązą Hannuſz Margrabya yeſth gi dzyerzal wwyązyenyv wkoſzczierzinye nyedziel kilkanaſczie okrom yego vynnoſzczy LibMal 1553/176v.

»okrom wstydu« = nullo pudore Modrz (2): Coż tedi chowáć ſobye miłoſnicę/ á s nyą by zwłaſną okrom wſſelákyego wſtydu mięſkáć: izali to nie ieſt niecżiſti grzech? GliczKsiąż B7v; ModrzBaz 52v.

»okrom zbraniania« = bez sprzeciwu; irrecuse, absque recusatione JanStat (2): Abowiém gdy ſie będźie vpominał pan poddánégo/ y dowiedźie iż iego ieſt: Stároſtowie y ich Podſtárośćiowie/ aábo vrzędy miaſt y miáſteczek/ będą ji powinni wydáć okróm zbraniánia SarnStat 521, 1111.

a. Bez udziału, bez pośrednictwa [zawsze z rzeczownikiem osobowym] (13): Gdy młynárzá máią trzey bráćia/ tedy ieden z nich może okrom bráćiey o krzywdę ſwą poſtępić s nim Práwem. UstPraw Fv; BibRadz Matth 10/29; GrzegRóżn C [2 r.], Cv [2 r.]; BiałKat 76; Wſzyſtki rzecży przezeń [tj. przez Boga] vcżynione ſą/ á okrom niego nic śię nieſtáło/ co śię kolwiek ſtáło. BiałKaz E4, E2; iż Alexander Seuerus Rzymſki Ceſarz miał to w obycżáiu/ że nic nieſtánowił/ okrom vcżonych á mądrych ludźi ModrzBaz [16], 110v; SarnStat 258. [Cf też 4. SkarŻyw 27, 82.]

W przeciwstawieniu: »okrom ... przez« (1): przeto nie możemy nigdy [...] co Bogu przywłaſzcżyć coby okrom niego [Syna] á nie przezeń Bog vcżynić miał GrzegRóżn C.

4. Poza; wskazuje na odrębność miejsca, czasu, zespołu itp:. w czym innym, gdzie indziej; extra, foris Modrz (55): MetrKor 40/823; Wſzakoż od tego ſluſza pocżątek vcżynić, czo ſie około nas dzieie, cżego kto nie wie iakoż może rzeci inſze pobacżyć ktore okrom nas ſą, albo nad nami. GlabGad A5; Item aby zadny nyeſzmyal za granyczą chodzicz okrom goſczyncza LibLeg 6/118v, 6/118v; KromRozm I Ev; A iż yeden [jest Kościół]/ znáczyło ſye przez on yeden korab Noego/ okrom ktorego w potop nikt nye yeſt záchowań przy żywoćye. KromRozm III E5v, I4v, L; Diar 27, 35; GliczKsiąż B3v; GroicPorz m; BielKron 19; GórnDworz L7v; Vżywánie Wenuſá cżłowiekowi Krześćijáńſkiemu/ okrom małżeńſtwá świętego/ zgołá zákazáne ieſt. ModrzBaz 53, 50v, 93v, 128v; Tám tylko ſą gody/ na ktorych ſami wezwáni weſelą ſię/ okrom ktorych głod y nędzá pánuie. SkarJedn 3; Y niżey náucża/ iż okrom kośćiołá y iednośći iego nic ku zbáwieniu nie ſłuży SkarJedn 4, A7v, 1, 3 [3 r.], 4, 6 (16); Przeto wielki ieſt nie rozum tych/ ktorzy okrom Hieruzalem/ to ieſt kośćiołá y vrzędnikow iego porządnych/ zrozumieć chcą wolą Bożą SkarŻyw 27, 82, 93, 153, 270, [282]; ReszPrz 24, 108, 111; GórnRozm D; iż okrom ſeymu/ [...] ſądźić ſię tákich złoczyńcow nie godźi. SkarKazSej 701b.

W przeciwstawieniach: »w (3), przed ... okrom« (4): Słudzy záſię/ áby niethylko przed otzymá pánom ſwoim ſlużyli/ ále y okrom otzu KrowObr 62; Bo/ á ktoż tego niebacży/ iż żaden nieieſt tąż oſobą/ ktorą przodek iego: á iáko máiętnośći/ ták y rodźicy nie ſą w nas/ ále ſą okrom nas? ModrzBaz [41]v; LatHar 115; SarnStat 713.

Połączenie: »iny (a. inszy), indzie (...) okrom« (2:1): OrzList a4v; áby okrom słuſzney á dowodney przycżyny gdźie indźie okrom domu [foris] nienocowáli ModrzBaz 32v; SkarŻyw 504.

Wyrażenia przyimkowe: [»okrom dnia« = poza obowiązkiem pańszczyźnianym: Winni też [kmiecie] pomoc zgromadzać siana okrom dnia z łąk. Przewody winni do Rawy okrom dnia. LustrRaw 11, 14.]

»okrom oczu« = pod nieobecność (2): KrowObr 62; Mieli teſz táiemne ſwe widze/ ktorzy im odnośili/ gdy bráćia ich ſobie okrom ocżu ſtárſzych nieprzyſtoynie pocżynáli. SkarŻyw 298.

II. Z innymi przypadkami (może w funkcji przysłówka ‘tylko’ znaczenia jednak pokrywają się ze znaczeniami przyimka) (6):
1. Z wyjątkiem (5): Liſtow tákowych dáwáć niebędzyem/ ktoreby miały hámowáć wſzelákie práwo álbo ſpráwiedliwoſć/ okrom tym co ſą ná woynie/ álbo ná poſługách rzeczypoſpolitey. UstPraw Hv; Goski *; A trudnoby też o tym kto wątpić miał/ Okrom ten ktoby piſmu wierzáć niechćiał. KołakSzczęśl [D]v.

Połączenia: »co inszego ... okrom« (1): Vchoway mię Boże/ ábych ſię w cżym inſzym przechwaláć miał/ okrom w Chriſtuśie pánu vkrzyżowánym. NiemObr 67.

»nikt ... okrom« (1): że tego ſkárbu nikomu wydáwáć nie będą/ okrom Pánom ſzáfárzom VotSzl D4v.

2. Poza obrębem, gdzie indziej (1): bo nie przyſtoyna prorokowi indźie zginąć okrom w Ieruzálem [extra Ierusalem]. WujNT Luc 13/33.

Synonimy: I.1., 2. oprocz, procz; 3. bez, przez; II.1. chyba.

Cf KROM, KROMIA, [KROMIE], OKROMBY, OKROMIA

JDok