[zaloguj się]
[pdf]

PODZIWIENIE (131) sb n

-en- (128), -ęn- (3).

o oraz pierwsze e jasne, w końcowym e wahania.

Fleksja
sg
N podziwieni(e)
G podziwieniå
D podziwieniu
A podziwienié
I podziwieniém, podziwienim
L podziwieniu

sg N podziwieni(e) (3). ◊ G podziwieniå (16). ◊ D podziwieniu (9). ◊ A podziwienié (6); -é (1), -e (1) Oczko (1:1), -(e) (4). ◊ I podziwieniém (50), podziwienim (23); -ém RejPs, MurzHist, Diar, DiarDop (3), BibRadz (2), RejAp, GórnDworz (10), RejPos (3), RejPosWstaw, StryjWjaz, Oczko, KochPhaen, ReszPrz, ReszList, ZawJeft, WujNT, SarnStat (2), VotSzl (2), PaxLiz, KlonFlis; -im HistAlHUng, SienLek, LeovPrzep, KuczbKat, Strum, WierKróc, SkarŻyw (4), ReszHoz, WerGośc; -ém : -im LubPs (2:1), BielKron (10:8), SkarJedn (1:1), CzechEp (1:1); ~ -ém (3) ZawJeft, SarnStat (2), -em (3) MurzHist, Oczko, KochPhaen, -(e)m (44). ◊ L podziwieniu (24).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. podziwie się.

1. Podziw, zdumienie; admiratio PolAnt, Vulg, Cn; miraculum Mącz; admirabilitas, suspectio, suspectus Cn (126): iż náturá tá to w głą meatów źiemnych tyle rzeczy záwárłá/ iléby ich człowiek nie tylko do potrzeb/ ále y do podźiwienia mógł mieć nazbyt. Oczko 4v; V Witerbu [woda] ieſt ták gorąca/ iż kokoſz álbo kápłuná ponurzywſzy/ wnet piérzé opádnie: iákie wody nie ſą do léczenia/ ále do podźiwienia raczéy Oczko 10v, 4; gdźie cżego zwycżay ieft/ rzecż oná nie nieſie podźiwienia/ áni záwſtydzenia. WysKaz 42.

podziwienie czyje [w tym: G sb i pron (19), ai poss (2)] (21): Podziwienye wiernego cżłowieká/ przecż źli á wſzetecżni ſtronią od woley Bożey LubPs aa5v marg. Cf »być w podziwieniu« = wywoływać podziw, »ku podziwieniu« = wywołując podziw, »z podziwieniem« = wywołując podziw.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek pytajny (2), iż (1)] (3): Podziwienie/ iż táką Pan piecżą ma o ludzyoch LubPs ee5v marg, aa5v marg; ArtKanc A5.

W połączeniach z określeniem intensywności [w tym: wielkie (więtsze) (35), niemałe (4), osobne (2), jakie, takie] (42): A iſćie oſobnego podziwienia ieſt ten wielmożny bog naſz/ iedno dla tákiego przemienienia prybytkow [!] ſwoich RejPs 99v, 37v; HistAlHUng A3v; MurzHist E2v, R2, Tv; DiarDop 98, 105, 106 [2 r.]; LubPs D4, N marg; BielKron 119v, 124, 171v, 191, 220 (8); SienLek Vuu3; GórnDworz H5, Nv; A przeto ia [...] dziw vcżynię ludowi temu podziwieniem wielkim á ſtráſzliwym. RejPos 214, 28v, 243; WierKróc A4; ModrzBaz 130v; SkarJedn 22, 301; Rzecz niemáłego podźiwienia pełna: iż z źiemie gdźie źimná początek y mieyſce być miáło/ ćiepłá ſye takie náyduią Oczko 1; SkarŻyw 201, 211, [237], 462; CzechEp 376; ReszHoz 114; ReszList 169; Calep 25a; Phil O3; KochFrag 21; WujNT Apoc 17/6; VotSzl A2.

W połączeniach szeregowych (2): z ich [Żydow] potu budowáli krolowie [egipscy] pałace y zamki, nie ku potrzebie ále ku zchwale y roſkoſzy y podziwieniu świátá wſzytkiego SkarŻyw 477, 119.

Zwroty: »być (a. [stać się]) w podziwieniu, z podziwieni(e)m, ku podziwieniu, do podziwienia, za podziwienie, [na podziwienie, za podziwieniem]« [w tym: w kogo (14), komu (9), czyim (2), czego (1), [miedzy kim]] = wywoływać podziw, być podziwianym; miraculo esse Mącz; prodigiose committi JanStat; fleri in stupore Vulg [szyk zmienny] (22:12:2:1:1): MurzHist E2v, R2, Tv; Panowie IchM [...] to tylko u siebie w podziwieniu być wyznali, że oni wysłyszawszy zdania ich o obronie nic przez tak długi czas nie kończą Diar 38, 63; Co ieft zá podziwyenye wyernem/ gdy ich doſwiadſza Pan/ iż im odeymuye prawdę Ewányeliey ſwiętey. LubPs R2v marg, N marg; RejZwierz 70; ieſt to ſpodziwieniem káżdego mądrego cżłowieká/ cżemu thy łotry [tj. Cyganów] w puſzcżáią do źiemie ná gránicách BielKron 262, 28, 205v, 227, 260v, 348v, 392v, 435; Mącz 223d; SienLek Vuu3; GórnDworz I7; iż cokolwiek znaydzyeſz ábo vſłyſzyſz w Boſkich poſtępkoch [...] nigdy nic nie naydzyeſz coby nie było s podziwieniem dziwnych táiemnic iego RejPos 212v; Strum Nv; WierKróc A4; CzechRozm 123v; ModrzBaz 130v; SkarJedn 301; KochPs 178; Prześwięty mąſz ná imię Ekwicyuſz/ [...] był z cnoty ſwey y żywotá/ v wſzytkich w wielkim podziwieniu SkarŻyw 211; ná drzewie/ ſrebrze/ y złoćie/ y żelezie ryſował/ ták dobrze/ iſz było ku podziwieniu. SkarŻyw 507, [237], 462; KochDz 105; ReszList 169; ActReg 172; Coż záſię ieſth więtſzego do podziwienia y pochwały/ iáko miłość Oycżyzny nád ſámego ſiebie miłość przekłádáć? Phil I4; KochPij C2; KochFrag 21; OrzJan 55; SarnStat 703; [Czo thiss iest nam za podziwieniem, isz w.k.m. siłaiącz commisarze w.k.m. nie moze ych w tim lotrostwie uszmierzicz CorfusDocum 1578 nr 182; Iákoż ſie ſtáło ná podziwienie Bábilon miedzy narody? Leop Ier 51/41].

»być w podziwieniu« = dziwić się (2): RejAp 105; Admiror – Dziwuie ſzię, ieſtem w wielkim podziwieniu. Calep 25a.

»dziwować się podziwieniem wielkim« (1): Y widźiałem niewiáſtę onę piiáną krwią świętych/ y krwią męczennikow Ieſuſowych. A widząc ią dźiwowałem ſię podźiwieniem wielkim [et miratus sum ... admiratione magna] WujNT Apoc 17/6.

»mieć za podziwienie« = dziwić się (1): Pánná ſłyſząc pozdrowienie/ Miáłá to zá podźiwienie/ Iákowyby to poſeł był/ ktory ią táko pozdrowił. ArtKanc A5.

Wyrażenia:»podziwienia godny (godzien)« = mirandus Mącz; dignus admiratione PolAnt [szyk 7:2] (9): Mącz 223c; BudBib 2.Mach 7/18; Które to dźiwy/ nietylko tam wtych kráiach/ [...] ále téż tu v nas/ tákich álbo ſnać podźiwienia godnieyſzych/ doſyć widźimy Oczko 8v, 8v; RZadka rzecż [...] pokorá w młodym/ y gdy ſię náyduie/ podziwienia godná ieſt SkarŻyw 136; Phil O3, O4; WIelka y podźiwienia godna/ [...] byłá w onych/ choć Pogáńſkich Białychgłowách/ ku Małżonkom ſwoim zmárłym/ wierność WysKaz )?(2; PowodPr 62.

»zjęt podziwieniem« (1): Prorok zięt ieſt podźiwieniem gdy widzi niepobożnych ſzczęſliwe powodzenie ná tym świećie. BibRadz Ier 12 arg.

Szeregi: »podziwienie i pochwała (a. pochwalenie)« (2): Krol Ludwig nárzekał ná Węgry o niepoſłuſzeńſtwo mowiąc [do ludu]. [...] Rzecż tá iego ſpodziwieniem y pochwalenim ieſt przyiętá. BielKron 306v; Phil I4.

»sława i podziwienie« (1): Ale on ná to co ludzie mowili/ iáko głuchy y ślepy zoſtáiąc/ ſwego pátrzył: iákoby ſpráwy iego Pánu Bogu podobáć ſię mogły. á potym y o to niedbáiąc/ v ludzi był w wielkiey ſławie y podziwieniu. SkarŻyw 462.

»podziwienie i strach« (2): Tego też roku było Słonecżne Eklipſis bárzo wielkie/ y troie w Mieſiącu/ ſpodziwienim wielkim/ y ſtráchem gdyż ſie tego nieprzygadzáło ſwiátu/ [...] dáley niż ſiedḿ ſet lat. BielKron 222, 171v.

Wyrażenia przyimkowe: »ku podziwieniu« = aby wywołać podziw (1): Przypátrzże ſie ſpráwie Páná tego á náukam tym/ ktore ku podziwieniu oſobnemu á ku náukam náſzym záwżdy nam zoſtáwiáć racży ſwięte Boſtwo iego. RejPos 243.

»ku podziwieniu« [w tym: komu (1), czyjemu (2)] = wywołując podziw, zdumienie (3): SkarJedn A6v; Młodziuchny [św. Antoniusz] w kośćiele rad cżęſto y długo ná modlitwie/ aż ku podziwieniu ludu poſpolitego/ przebywał SkarŻyw 411, 477.

»z podziwieni(e)m« = dziwiąc się (28): RejPs 37v; z wielkim też podziwienim Boſkim ſye ſprawam przypatrzywamy HistAlHUng A3v; Diar 31; z wielką żałością i z wielkim podziwieniem pytają nas o to, czemu za tak długim a częstem czasu trawieniem na sejmiech nie znają żadnej odmiany k lepszemu DiarDop 106, 98, 105; LubPs B6v marg; BibRadz II 93a marg; LeovPrzep H2v; RejAp 128; iuż im tho ták ſámo płynie/ iż cokolwiek pocżną/ ludziom ná nie s podziwieniem pátrzyć miło. GórnDworz E5; kiedy thu ná Prądnik przynieſiono było dwoie wierſze/ iákoby miáły być iedne páná Reyowe/ á drugie páná Ianá Kochanowſkiego: wſzyſczyſmy ie s podziwieniem wielkiem chwalili GórnDworz Nv, H5, I5v, I8, N2, P2, X2v, Yv; KuczbKat 50; RejPosWstaw [412]v; Dla cżego też widźiemy y z podźiwieniem cżytamy/ iáko záwſze było wiele/ y dźiś ieſzcże z łáſki BOżey ieſt/ ludźi Bogu miłych ReszPrz 24; ReszHoz 114; WSpómniawſzy [...] ſpráwy R.P. któréś Wá. Wielm. wykonał, muśi káżda aetas ludźi po nas będących z podźiwieniém częſto W.M. wſpomináć SarnStat 421; VotSzl A2, C3; PaxLiz E2v; KlonFlis A2v.

»z podziwieni(e)m« [w tym: czyim (16)] = wywołując podziw, zdziwienie (38): MurzHist K2; LubPs B3v; Nábráli doſyć złotá y inych ſkárbow z wielkim podziwieniem Alexándrowi pod namioty Perſkimi. BielKron 124; Ceſarz Kárzeł [...] ſpráwował wielką wiecżerzą Páńſką/ ná ktorey XII vbogim ſam nogi vmywał/ nákarmił/ y dárował/ z wielkim podziwieniem ludu poſpolitego. BielKron 191, 71, 119v, 171v, 220, 235, 242, 420; IAko od pocżątku ſwiátá/ ták záwżdy Pan Bog wſzytki rzecży s podziwieniem ludzkim ſpráwowáć racżył. RejPos 32; StryjWjaz C3v; Y ſpodziwienim wielkim á nie bez iáwney śiły Bożey/ ták wiele máiąc nieprzyiaćioł ten Kośćioł trwa SkarJedn 22, 389; Oczko 25v; Rychło potym [św. Tomasz] [...] zoſtawſzy w Theologiey bákálarzem/ kśięgi ſententiarum Lombárdy/ z wielkim wſzytkich podziwienim wykłádał SkarŻyw 201, 200, 472, 487; CzechEp 167, 376; KochPhaen 15; Były Compánije ex Sycilia, ktore ſię łáńcuſzkámi oſtrymi nie miłośćiwie ſiekli/ z podźiwieniem wſzyſtkich ludźi ReszList 163; WerGośc 216; Ták ná oſtátnim ſtopniu bládéy śmierći ſtoiąc/ Namniéy ſye iéy nie chroniąc [...]/ Z podźiwieniém ku ſobie oczy obróćiłá Wſzyſtkich ZawJeft 47. Cf »być z podziwieni(e)m«.

a. Zdumienie połączone ze strachem (1):
Szereg: »fabuła a podziwienie« (1): A ſkoro odmieniſz á odwroćiſz to ſerce ſwoie ode mnie/ tedy y ten lud twoy/ y mieyſce to/ y potomſtwo twoie dam á zoſtáwię ná fábułę á ná podziwienie wſzytkim ná potym narodom RejPos 350v.
2. [Przedmiot zdziwienia: Stáły ſie miáſtá iego podziwienim wielkim [Factae sunt civitates eius in stuporem]: źiemiá nieſpoſobna ná mieſſkánie y puſta Leop Ier 51/43.]
3. Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłówka: bardzo [cum ai] (5):
»ku podziwieniu« (3): nácżynił [Bóg] wnich [oceanach] wielorybow y ryb/ rodzáiow y ſmákow rozmáitych/ y ku podziwieniu wielkich y máłych. SkarŻyw 259; Gdy tę nowinę vſłyſzał/ áſz ku podziwieniu płákał SkarŻyw 336, 332.

»nad podziwienie« (1): A oto w polach Tátárſkich/ Dón/ Wołgá/ Okká/ iáko nád podźiwienié wody wielkié? Oczko 7v.

»z podziwieniem« (1): A ták ten moy Dworzánin będzie v wſzytkich ludzi s podziwieniem oſobny GórnDworz F2.

Synonimy cf PODZIW.

Cf PODZIW, PODZIWIĆ SIĘ

KW, MM