[zaloguj się]

POGANKA (47) sb f

poganka (47), [pohanka].

o oraz oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N poganka poganki
G poganki
D pogance
A pogankę poganki
I poganką pogankåmi
L pogance
V poganko

sg N poganka (14).G poganki (7).D pogance (7).A pogankę (1).I poganką (7).L pogance (5).V poganko (1).pl N poganki (3).A poganki (1).I pogankåmi (1).

stp, Cn notuje, Linde także XVIIXVIII w.

1. Kobieta, która wierzy w nieprawdziwego Boga lub bogów; wyraz używany zwłaszcza przez Żydów w czasach biblijnych i chrześcijan w odniesieniu do innowierców; ethnica mulier Cn (47): OpecŻyw 55; TarDuch B4, D4; KrowObr 148; Sybillá albo Theobulin wſzytko to iedno/ wykłáda ſie rádá álbo wola Boża/ á to ie ktemu ſpráwowáło/ iż miały chuć ſerdecżną ku Bogu/ á cżyſtość miłowáły/ chocia pogánki były BielKron 132; A Wyſzedſzy s thámtąd Pan Iezus/ odſzedł w ſtrony Tyrlkye ⟨y⟩ Sydońſkye/ A otho niewiáſtá pogánká przyſzedſzy k niemu z gránic onych/ wołáłá zá nim/ mowiąc: [...] RejPos [73]v; Iż oná pogánká/ chocia tuż widziáłá Apoſtoły y miłoſniki iego/ [...] á wżdy żadnego o przycżynę nie prośiłá/ iedno tylko wſzytkę nádzyeię położyła w ſámym miłoſierdziu iego. RejPos 76, 24, [73], [73]v, 74 [2 r.], 74v (28); Zá cżáſu po tym Konſtántego wielkiego/ corká iego Konſtáncya będąc ieſzcże pogánką/ ćięſzką á nie zlecżoną chorobę miáłá SkarŻyw 70; W Nikomedyey zá cżáſu Máxymianá Ceſárzá/ Eleuſius pogánin/ y ſurowy báłwochwálcá/ corkę miał z żoną tákże pogánką/ Iuliánę. SkarŻyw 150, 125; A Holha mu ná to odpowiedziáłá: Ceſarzu ia ieſtem Pogánká/ á tum przyiácháłá/ ábych ſie wiáry wáſzey Chrzeſćiáńſkiey náuczyłá StryjKron 125; LatHar 218, 246, 535.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej (2): ti znaſz miły otcże iżem ia twoy ſyn Chriſtus, zawſze był miłoſierny wſzytkim ktorzy ſie ku mnie vciekali. Iak oż [!] ſie to vkazało w oney pogancze kananeyskiey ktora padła przed pana Ieſuſa WróbŻołt H8v; BielKron 28.

W połączeniu z imieniem (1): Boos przodek Chriſtuſá Iezuſá/ z Sálmoná Zydá á Rácháwy pogánki [urodzony] CzechEp 64.

W połączeniach szeregowych (2): [Chrystus] niegárdził vbogimi/ ſlepymi/ głuchymi/ niemymi/ [...] iáwnogrzeſzniki/ celniki/ cudzołożnicámi/ pogánkami/ powietrzym záráżonymi/ y nákoniec łotry KrowObr 49, 57.

Przen i iron. (1): A poganki co cżynią/ co ie domá macie/ Przecż ich tu nie w wiedziecie/ moy miły práłacie. RejZwierz 107.
a. Barbarzynka (1): [Europa o sobie:] Day ſye w moc wiátróm/ á ſkocz z góry śmiele: Niżbyś woláłá śiedźiéć v kądźiele Królewſka dźiéwká/ y być w ręce dáná Srogiéy pogánce KochPieś 8.
2. [bot. Fagopyrum sagittatum Gilib.; gryka zwyczajna, roślina roczna z rodziny rdestowatych (Polygonaceae), uprawna, z której nasion otrzymuje się mąkę i kaszę; Erisimum, Fagopyron, Frumentum hircinum a. Sarracenicum, Ocymum varronis a. veterum Cn: macziei popowſki ma dawacz mathcze ſzvogy [...] thrzy czthwyrthnye owſza. dwye czwyrthny yąnczmyenya dwye czwyrthny pſzenycze. poganki yedna czwyrthna ZapWpolKośc 1547 9/21v.]

Synonimy: 2. bukwica, hreczka, tatarka.

LWil