[zaloguj się]
[pdf]

POGLĄDAĆ (172) vb impf

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); w inf -gląd- (16), -ględ- (8); -gląd- BartBydg, MurzHist, Leop, BibRadz, RejPosWstaw, BudBib, SkarŻyw, PudłFr, LatHar (5); -ględ- RejPs, RejPosRozpr, CzechRozm; -gląd- : -ględ- Mącz (2:4), RejPos (1:1); w pozostałych formach -gląd-.

Fleksja
inf poglądać, poględać
indicativus
praes
sg pl
1 poglądåm
2 poglądåsz
3 poglądå poglądają
praet
sg pl
1 m poglądåłem, -m poglądåł m pers
3 m poglądåł m pers poglądali
f poglądała m an poglądali
n poglądało subst
fut
sg pl
1 m będę poglądåł m pers
3 m poglądać będzie m pers poglądać będą
f będzie poglądała m an
n będzie poglądało subst poglądać będą
imperativus
sg pl
1 poglądåjmy
2 poglądåj poglądåjcie
conditionalis
sg pl
1 m bym poglądåł, bych poglądåł m pers
2 m byś poglądåł m pers
3 m m pers by poglądali
n subst by poglądały

inf poglądać, poględać (21). ◊ praes 1 sg poglądåm (10). ◊ 2 sg poglądåsz (6). ◊ 3 sg poglądå (29). ◊ 3 pl poglądają (10). ◊ praet 1 sg m poglądåłem, -m poglądåł (2). ◊ 3 sg m poglądåł (15). f poglądała (2). n poglądało (1). ◊ 3 pl m pers poglądali (5). m an poglądali (1) [cum N pl: psi]. ◊ fut 1 sg m będę poglądåł (1). ◊ 3 sg m poglądać będzie (1). f będzie poglądała (2). n będzie poglądało (1). ◊ 3 pl m pers poglądać będą (1). subst poglądać będą (1). ◊ imp 2 sg poglądåj (15). ◊ 1 pl poglądåjmy (1). ◊ 2 pl poglądåjcie (3). ◊ con 1 sg m bym poglądåł (1), bych poglądåł (1) LatHar (1:1). ◊ 2 sg m byś poglądåł (1). ◊ 3 pl m pers by poglądali (1). subst by poglądały (2). ◊ part praes act poglądając (38).

Sł stp: poględać, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Postrzegać wzrokiem, oglądać, spoglądać, przyglądać się, patrzeć; intueri HistAl, Vulg, Mącz, Cn; contemplari (oculis) HistAl, Mącz, Cn; videre HistAl, PolAnt, Cn; a(d)spicere, respicere Vulg, PolAnt, Cn; circumspicere (circunspicere) PolAnt, Mącz, Cn; respectare Mącz, PolAnt, Calep; inspicere HistAl, Cn; prospicere PolAnt, Modrz; contueri, inspectare, suspectare Mącz, Cn; circumspectare, tueri Mącz; aspectare, cernere oculis, conspicere, contemplare, intendere oculos, obtueri, spectare, suspicere Cn (145): Lew śię mu [pasterzowi] bárzo vkorzył/ Ná łono mu nogę położył: Poglądáiąc rzewno ſtękał BierEz Q3v; RejKup k5v; Circumspecto, Vſtáwicznie poglądam. Mącz 405d, 406a, c [2 r.], 443c, 468a [2 r.]; KochFr 23; Calep 917b.

poglądać do czego (1): Páſterz ácżkolwiek go [gościa] ſłuchał/ Wſzákoż do koſzá poglądał BierEz P4.

poglądać do czego [= na co] (2): A do láſá pogląda bo ſie Wilká boi. RejWiz 114v, 54v.

poglądać na kogo, na co (52): Widząc Ezop iż ſie śmiali/ Wſzyſcy ktorzy nań pátrzáli: Bárzo beśpiecżnie ſobie ſtał/ A ſrogo ná nie poglądał. BierEz Bv, A2v, B4v, Q3; Poglądál tedy Iozeff na oblubienicę ſwą milą cżęſto/ a widzątz ią brzemienną/ wzdychál OpecŻyw 13v; a ony dziátki náſwiętſſé/ Iezus ij Ián/ laſkawie na ſię poglądali/ vſmiechali ſie OpecŻyw [27], 12, 32, 53 [2 r.], 59v, 151v, 174; RejRozpr C3; HistAl A7, A7v, F2v, I; Abowiem kiedy oko co pięknego widzi/ Kocha ſie/ á na ſzpetne poglądáiąc ſzydzi. RejWiz 21, 26v, 68v, 74v, 167; RejZwierz 142v; A gdy mi to powiedał/ otom pomálucżku poglądał ná tego co przed nim ſtał. BibRadz 4.Esdr 6/29, Gen 9/16; Ale naſz Achilles nie poglądał iedno ná miecże á zbroię BielKron 56v; RejZwierc 160v, 169v, 175v; Iedno gdy ná biéśiedźie/ wnet mię głowá boli/ Kiedy ná ćię poglądam PudłFr 16, 56; Dármo nieſzcżeſna ná krwáwe mogiły Poglądaſz/ ſynyć twe właſne pokryły. GrochKal 24. Cf poglądać na kogo, ze zdaniem dopełnieniowym; Zwroty, W przen.

poglądać na kogo, ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (1): Gdy pana Iezuſowo cialo pomazali placżątz/ na matuchnę tzo będzie cżynitz poglądali OpecŻyw 156v.

poglądać po kim, po czym (7): Diogenes on ſławny Philozoph gdi był miedzy inemi więźńmi przywiedzion do Philipá Mácedońſkiego kroiá/ ſtał z weſołą poſtáwą poglądáiąc po ludziech a poſmiewáiąc ſie z oney dziwney ſpráwy ſwiáthá tego. RejZwierc 135. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym [jeśli, zaimek pytajny] (2): Siedzi ſobie w koſzuli do drzwi nie pogląda/ Ieſli go kto ſzpieguiąc dzyurą nie zágląda. RejWiz 54v; On zemdlon oſtátniey iuż pomſty pożąda/ Y w kimby ząb martwy zoſtáwić pogląda. SzarzRyt C2.

W połączeniu z określeniem kierunku (11): Poglądałem na prawiczę y widziałem/ á nie był kto by poznał mię. TarDuch E; Słyſząc to Alexander zgrzytáiąc zęby poglądał ná wſzyſtki ſtrony [caput eius revolvere cepit omni parte]. HistAl L7v, A7v; Szłá z nadobną poſtáwą/ á ná żadną ſtronę Nigdzyey nie poglądáiąc RejWiz 39v; Mącz 406c; HistRzym 119v; y przeklináć będzie krolá ſwego/ y Bogá ſwego/ á poglądáć będzie wzgorę. BudBib Is 8/21. Cf »na stronę poglądać«, »poglądać wszędy«.

W połączeniu z przysłówkiem wyrażającym określone uczucie lub wyraz spojrzenia (17): BierEz Bv; OpecŻyw 12, [27], 53, 59v, 174; HistAl L; Iáko ina beſtya/ świni pyſk v niego/ Pochmurno poglądáiąc/ by wilk ná káżdego. RejWiz 167; Podkał go iny cżłowiek co pod gorą chodził/ Záłoſnie poglądáiąc RejWiz 185, 26v, 83, 95, 167; KochZuz A4v; Mącz 460a; A gdy ku bojowi Zdali sie sobie już być obadwa gotowi, Szli prosto miedzy wojska srogo poglądając KochMon 31; WisznTr 24.

W połączeniu szeregowym (1): A on im tu łáſzkuie/ by Miedźwiedź s ſkorámi. Mrucży/ ſápi/ pogląda/ iedno iż nie drapye RejZwierz 106.

W połączeniu tautologicznym (1): Tedy poglądáiąc vyzrał [Et elevavit oculos suos, et vidit] á ono trzei mężowie ſtali przećiw niemu BibRadz Gen 18/2.

W porównaniach (4): A on iedno pogląda iáko wilk ná owce/ Gdy owo niebożątká ſkubie iáko kto chce. RejWiz 167v, 167 [2 r.]; ále to wſzytko Krol/ iáko z iákiey wyſokiey wieże poglądáiąc/ ma naprzod obácżáć ModrzBaz 106v.

W charakterystycznych połączeniach: często poglądać (5), darmo, z gniewem bożym, gniewliwie, z grzechem, hardzie, łaskawie, marnie, miłościwie, pochmurno, pomaluczku, srogo (srodze) (7), straszliwie, ustawicznie (2), wesoło (wesele) (3), żałośnie; na gwiazdy poglądáć, na liczko, po ludziach, na oblicze (2), na obraz, na ręce, na stroy (2), na wszytki; do drzwi poglądáć, do kosza, do lasa; na stronę poglądać (3), na wszytki (wsze) strony (2), wzgorę (2), na żadną stronę.

Zwroty: »z daleka poglądać« (2): A zawdi im kto zacznieyſſi Tim ziwot nieprzeſpiecznieiſſi Bo wſſiſczi nan pieczą maią Chocz zdalieka poglądaią RejRozm 407; RejZwierz 133b.

»(jeden) na drugiego, na się poglądać« = porozumiewać się wzrokiem (2:1): iuż ieden drugiego/ Skubie iáko kto może/ pátrzay każdy ſwego. Bo iedni drapią vſzy ná ſię poglądáiąc/ A drudzy ſie pod ſtołem nogſámi tykáiąc. RejWiz 31v; Pátrz gdiby kto álbo v práwá/ ábo ná iákiey poważney ſpráwie/ y napiękniey/ y nadokłádniey mowił/ tedy go vyrzyſz á on ná drugiego pogląda/ ocżkiem mruga/ gąbecżki zákrzywia/ iákoby rzekł/ widziſz iż ia wſzytko bacżę y rozumiem. RejZwierc 56v, 53.

»poglądać jeden po drugim« = oglądać się nawzajem (1): nie robić nic dnia onego/ á do koſciołá vbrawſzy ſie á vpſtrzywſzy ſie idź/ á ſtánąć co ná nawyzſzym mieyſcu/ á poglądáć ieden po drugim. RejPos 225v.

»poglądać w każdy kąt, po kąciech« = być podejrzliwym [szyk zmienny] (3:1): Iuż záwżdy kłopot we łbie nigdy go nie minie. Iuż pogląda w káżdy kąt iuż mu wſzytko wadzi/ Iuż ſie ſtrzeże przyiacioł/ ſtrzeże ſie cżeládzi. RejWiz 13v, 4v; TO też zá pewną roſkoſz/ máią zacni ſobie/ Gdy ſie pan máiąc goſcie/ zá vcho nie ſkrobie. A nie ſzepce s páchołkiem/ nie mruga ná żonę/ Nie pogląda po kąciech/ łáiąc w káżdą ſtronę. RejZwierz 134v, 59v.

»krzywo poglądać« = być złym, niezadowolonym; torvum tueri Mącz (2): Mącz 460a; Bo ieſli vthrátnik álbo pijánicá ſłyſzy iż to ludzie gánią/ iż to wſzetecżeńſtwem á nápoły niecnotą zową/ á iáko tho ieſt rzecż y ohydna y ſzkodliwa/ o iuż mu ſie bárzo ony rozmowy nie podobáią/ iuż krzywo pogląda/ iuż pod ſthoł ſpluwa choć mu nie thrzebá RejZwierc 91.

»ku niebu poglądać« (1): Suspecto, Vſtáwicznie wzgórę ku niebu poglądam. Mącz 406c.

»poglądać w niebo« = nabożnie wznosić wzrok (2): OpecŻyw 174v; Ale oná płacząc poglądáła [!] w niebo [respexit in coelum]/ máiąc dobrą nádzieię w Pánu. BudBib Dan 13/34[35].

»poglądać oknem« (1): Namiłſzy moy podobny ieſt ſarnce ábo łániatku [!]/ oto on ſtoi zá ſćiáną náſzą poglądáiąc oknem [prospiciens e fenestris]/ á mrugáiąc przez kraty. BibRadz Cant 2/9.

»[jakim] okiem, [jakim] pojrzęnim poglądać« [w tym: na kogo (1)] (2:1): On [...] okrutnym poirzęnim począł po wſzyſtkim poglądáć/ I tamże virzáwſzy nieiaki kordek/ prętko śię rzucił do niego MurzHist T4; WisznTr 24; Chwilę ták okiem poglądał ná obie [panny]/ Cżuynym/ o ſobie. KlonFlis G4v.

»po oku poglądać« [w tym: na kogo (1)] = patrzeć nieżyczliwie, z ukosa; torve inspectare Mącz [szyk zmienny] (2): IDŹ ty przedſię á pátrzay/ byś nie zmylił kroku/ Pluy ná ſtronę/ á ná cyeń/ pogląday po oku. RejZwierz 124; Bo więc owi z dáleká/ co Iáſtrząbá znáią/ Po oku poglądáiąc/ wnet ſie vmizgáią. RejZwierz 133v; Mącz 460a.

»przez palce [na co] poglądać« = patrzeć ukradkiem (2): Widząc druga áby też/ táki vbior miáłá/ Będźie cżęſto przes pálce/ ná ſtrony poglądáłá. BielSat Dv [idem] BielRozm 25.

»pilnie poglądać« [w tym: na co (2)] (2): Patrz téż iako zwolenicy na oblicżé iego pilnie poglądaią/ ſluchaią/ a wſertzu ſłowa chowaią/ a z weſelim naukę prziymuią. OpecŻyw 42v, 154v; KochSz B2v.

»na się poglądać« = być zaskoczonym (2): Niegdy pśi dworſcy wieśnego/ Gonili iáko głupiego: [...] Aż więc ná męſtwo wſpomionął/ obroćił ſie k nim y ſtánął: [...] Też więc pśi co go śćigáli/ Stánąwſzy ná śię poglądáli. BierEz O4, A4v.

»poglądać na się, po sobie, jeden na drugiego« [jako wyrażenie niepewności] (1:1:1): RejJóz B4v; Poglądáli thedy po ſobie [adspiciebant ergo ad invicem] zwolennicy/ niewiedząc okim by tho mowił. Leop Ioann 13/22; Tedy krol y pánowie pocżęli poglądác ieden ná drugiego [intuebantur in alterutrum]/ á on za tym pocżął o prawdźie mowić. BibRadz 3.Esdr 4/33.

»poglądać po sobie, sam na się« = mieć o sobie dobre mniemanie; (magnifice) se circumspicere Mącz, Cn [szyk zmienny] (1:1): Mącz 405d; A pátrz iedno ná iego [pysznego] poſtáwy/ [...] á on idzye náwieſzawſzy dziwnych pſtrych chobotow około ſiebie/ ná ludzi nie pátrzy tylko ſam ná ſię pogląda/ cień vpátruie/ ſpluwa choć mu nie trzebá/ rękawicę s tey ręki ná kthorey ſygneth ſeymie RejZwierc 53.

»na stronę poglądać« (5): RejKup h5; Ná ſtronę poglądáiąc buyno ſobie krocży RejWiz 26; BielSat Dv; RejZwierc 69v; BielRozm 25.

»poglądać na świat« (1): Ná łáńcuchu przybity [król łakomstwa i zazdrości] do mocnego ftołká/ Ták ſie iedno obráca by cielę v kołká. Poglądáiąc tu ná ſwiát iákoby wilk márnie RejWiz 167.

»poglądać na tego i na owego« (1): á chłopi zá nim ſtoiąc świadczą/ tak ieſt Pánie. y máło nas kilká nie potónęło. A Pan nieborak pogląda ná thego y ná ówégo/ muśi im dáć pokóy ponieważ wſzyſcy iednako mówią. Strum M.

»poglądać to tam, to sam; nie poglądać ani tam, ani sam« (2;2): RejWiz 132; Nie pogląday áni tám áni fam chodząc po vlicách mieyſckich [Ne circunspicias in vicis civitatis] BibRadz Eccli 9/7; BudBib Eccli 9/7; Poglądam/ to tám/ to ſám: ſtoię by w odmęćie/ Ieſtem w ćiężſzym dáleko/ niż w żeláznym pęćie. PudłFr 72.

»poglądać wszędy, po wszystkim« (1:1): MurzHist T4; Alberté/ vpátruy ty/ ſąli konie kędy. (–) Bá niemogęć vpátrzyć/ iuż poglądam wſzędy: A téż niepomnię/ by tu konie przedawano WyprPl A4.

»poglądać w zwierciadło« (1): otworzył Bażyliſzek ocży ſwoie/ á bárzo gniewliwię poglądał w zwierciádło [inspiciens speculum]/ widząc ſamego ſiebie w zwierciedle nátychmiaſt zdechł. HistAl L.

W przen (2):
Fraza: »oczy [na co] poglądają« (1): Odwroć/ Pánie/ ocży moię/ áby ná márność (świecką) nie poglądáły LatHar 608.
Zwrot: »poglądać na [czyją] rękę« = oczekiwać pomocy (1): Iáko w niedoſtátku ná páńſką pogląda Głodny ſługá rękę/ y łáſki pożąda. KochPs 188.
Przen (13):

poglądać czym (1): KIedy do godnego vcżcżenia ołtarzá przyſtępuieſz/ ábyś ſię pokármem y napoiem pośilił/ ná święte Bogá twego Ciáło y Krew/ wiárą pogląday/ cżeść mu odday/ y onemu ſię dziwuy. LatHar 196.

Zwroty: »z daleka poglądać« (1): ácżkolwiek ná táką nie przyſtępną świátłość ſądow Bożych y łáſki nád grzeſznemi/ pátrząc nam wzrok ſlepieie: wſzákże zdaleká/ y iáko przez ſpáry poglądáć ná nie ſerce prágnie SkarŻyw 79.

»okiem poglądać« (1): A iák CLITIA [jedna z okeanid, ukochana Apollina, zamieniona w kwiat heliotropu], iż Słońce miłuie/ Ták nadobne od wieká/ Milcżąc/ po nim ſtyſkuie/ A ſwoim okiem poglądáiąc z lekká/ Kołem przywykłym pochodźi z dáleká: Ták ia [...] GrabowSet Q.

»jako przez spary poglądać« (1): SkarŻyw 79 cf »z daleka poglądać«.

»we wrota [czyje] poglądać« = być blisko (1): Turecka moc y ſzáblá ná głowy wáſze náſtępuie/ blizkie y co rok bliżſze tyránná tego ſąśiedztwo we wrotá iuż wáſze pogląda. SkarKazSej 660a.

a) Myśleć o Bogu [gdzie] (2): A ták niebo toć to ieſt właſny ſtolec iego/ Tám záwżdy poglądáiąc/ wołamy do niego. RejWiz 153.

W połączeniu z wyrażeniem przyimkowym wyrażającym określone uczucie (1): RejPos 133v cf Zwrot.

Zwrot: »poglądać w niebo« (1): á ſthąd ſie nádzyewamy gniewu Páńſkiego/ ták iż niebeſpiecżnie á z záwſtydzoną twarzą muśimy iść przed Páná ſwego/ á s ſtráchem poględáć muśimy w niebo/ wiedząc iż tám ieſt ſtolec możnego Boſtwá iego. RejPos 133v.
b) Oczekiwać czegoś od kogoś, oczekiwać czyjegoś przyjścia (7): Ciebie [Jezu Chryste] dawno w ćiemnośćiách cżekamy/ poglądáiąc płácżliwie wołamy MWilkHist F2v.

poglądać ku komu (1): Ci ktorzy ku niemu poglądáią [aspexerunt ad eum]/ będą oświeceni/ á oblicża ich nie będą záwſtydzone. BibRadz Ps 33/6.

poglądać na kogo (4): RejPosRozpr b4; GrochKal 27; Niémáſz tedy pánowie/ niémáſz dla czego ſie bać ludźi tych/ którzy w niewoli ſą v Turká: bráćia to wáſzy ſą: tymże piątnem Krzyżá świętégo co y my oznáczeni/ którzy ćiężkim niewoléy ciężarem vćiśnieni/ ná was poglądáią: was [...] proſzą/ poprzyśięgáią/ ábyśćie ich [...] nie dopuſczáli mázáć tą niezbożnośćią Máhometcką. OrzJan 32, 134.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Dziwne ſie to ſłowá zdáły w vſzach v Zuzánny/ Prze Bog prośi á pogląda/ rychło przydą pánny. KochZuz A3.

a. O Bogu [na kogo, na co] (7):

poglądać skąd (1): Pogląda zmieyſcá mieſzkánia ſwego ná wſzythkie mieſzkáiące ná źiemi GrzegŚm 30.

Przen (6):
a) Mieć określony stosunek do kogoś lub czegoś (5): iedno moy pánie gdy będzieſz raczył wezrzeć łáſkáwie ná mię iákoś zwykł poględáć ná powolne ſwoie ſnádnie mi wſſytkiego przybędzie. RejPs 185.

W połączeniu z przysłówkiem wyrażającym określone uczucie (1): á ſpráwiedliwoſć ſnadz nam y tego zniebá przyćiągnie ktory ná nas łáſkáwie pogląda [tj. Boga]. RejPs 126v.

Zwroty: »poglądać nie moc« = nie znosić, nienawidzić (1): Bo cżyſte ſą/ iáko náucża Abakuk Prorok/ ocży Páná Bogá náſzego/ á ná niepráwość poglądáć nie może. LatHar 119.

»poglądać okiem miłosierdzia« (1): á ná ty nędzne proſthacżki ſwoie/iż choćby cie obráźili/ poglądaſz okiem miłoſierdzya twego RejPos 290v.

»[jaką] twarzą poglądać« (1): Iedno iż niepochybna rzecż ieſt/ że niełáſkáwą twarzą ná chrome y niedołężne ofiáry P. Bog v Máláchiaſzá Proroká poglądał LatHar +9.

b) Władać [na co] (1): Abowiem Bog (náſz) wielkim ieſt Pánem/ y wielkim Krolem/ nád wſzemi Bogi [...] iż w ręku iego ſą wſzytkie granice źiemſkie/ á ná wyſokośći gor on pogląda. LatHar 15.
b. Zajmować się obserwacją [skąd czego] (1): E specula prospectare tempestatem futuram, Z báſzty poględáć prziſzłey pogody. Mącz 407a.
c. Mieć przed sobą (1):
Zwrot: »[na co] oczyma poglądać« (1): Bywa tego śiłá Ze ſzukaſz tego co więc w ręku trzymaſz: y ná Co oczymá poglądaſz CiekPotr 70.
d. Czytać [w co] (1): Iż nie z Ebreyſkiego/ ále z Láćińſkiego przekładu nie iedno Krákowſki [...] ale y Brzeſcy tłumácże/ przekłádáli. Bo gdyby w Hywreyſki tekſt poglądáli/ nigdyby tak ſzpetnie nieſzwankowáli BudBib b2v.
e. Widzieć Boga w niebie, zwłaszcza będąc zbawionym po śmierci [w tym: na kogo, na co (10), ku komu (1)] (11): O Dobry Iezu/ [...] ná ktorego vprzeymie prágną poglądać święći Anyołowie LatHar 184, 599.
Szereg: »poglądać i widzieć« (1): oświeć ocży moię/ áby ná ćię poglądáły/ y to widźiały/ co ieſt po práwicy/ nie to co po lewicy/ daleko od ćiebie. LatHar 588.
W przen (9): Day mi to z łáſki ſwey / [...] ábym ná miłego Syná twego/ ktorego ná drodze żywotá tutecznego pod zaſłoną chcę przyiąć/ mogł kiedyżkolwiek bez zaſłony ná wieki poglądáć LatHar 209; A day mi to/ żebym z Piotrem zá grzechy moię przyſtoynie płákał/ á z Mágdaleną doſkonále ćiebie miłował/ á z Lotrem w niebieſkim Ráiu ná wieki ná twarz twoię poglądał. LatHar 243; Tám ná przedźiwny Máieſtat Páná BOgá wſzechmogącego/ Swięći iego nieprzeſtáynie poglądáią LatHar 595, 41, 77, 421, 602.

W charakterystycznych połączeniach: na majestat [boski] poglądać (2), na [boską] twarz (4); na wieki poglądać (2), nieprzestajnie.

Fraza: »oczy poglądają (będą poglądać)« (2): W on dzień przychyli ſie cżłowiek ku ſtworzyćielowi ſwoiemu/ á ocży iego ku ſwiętemu Iſráelſkiemu poglądáć będą [et oculi eius ad sanctum Israel respicient] Leop Is 17/7; LatHar 588.
2. Myśleć o kimś, o czymś, zastanawiać się, rozpatrywać; respectare Modrz (17):

poglądać na kogo, na co (11): poglądáy na nię [Marię Magdalenę] ij na to tzo dzialá/ a rozwáżáy myſlątz wſſytki iey vcżynki oſobno OpecŻyw 46, 53, 59v; A przetoſch roſczytayącz thy ſlowka poglądayącz na zyuoth ſwoy otho myala przyczyną ueſelya yſch noſzyla w zyuoczye matką otkupyczyela wſzego ſzwyatha PatKaz II 85, 85; BielKron 373v; ModrzBaz 109. Cf poglądać na kogo ze zdaniem dopełnieniowym; Ze zdaniem dopełnieniowym.

poglądać w co (1): Skąd to [święci męczennicy] mieli? ſwięty Biernát powiedá/ ijż niſkąd iedno z rán ij z boleſci milégo pana Iezu Kryſta/ ktore vſtawnie rozmyſlali. Temu ſie tedy dziwuy/ a ijch w tym naſladuy/ a poglądáy w rany ſtworzyciela twego OpecŻyw C3v.

poglądać na kogo (2), za kim (1), ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (3): Poglądáy duſſo nábożná za ſtworzycielem twoijm iako ijdzie ſám na pokutę OpecŻyw 37; Poglądáy ij na pana Iezuſa/ iako laſkawie ij miloſciwie znoſi wſſytko OpecŻyw 46, 42.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: na to (2); zawsze zaimek pytajne] (5): A ty poglądáy iako ſám idzie iedyny krol nieba ij ziemie/ boſymi noſſkami/ bez cżápki. OpecŻyw 38v; Poglądáy tzo ſie tu dzieie/ iako pokornie pán Iezus odpowiedá nieprzyiácielom ſwym glownym OpecŻyw 65v, 46, 49; W káżdey ſpráwie pocżćiwość miárę záchowaymy/ A co s końcem przypáść ma/ ná to poglądaymy. RejWiz 17v.

Szereg: »pamiętać albo poglądać« (1): Rycerſtwo máiąc k niemu [Wincentemu] ſerce zekrwáwione/ pámiętáiąc álbo poglądáiąc ná ſwe ſzkody/ kthore przez iego przycżynę wźięli/ rzucili ſie nań ná Seymie poſpolitym/ vkłoli y zábili go BielKron 373v.
W przen (1): Ale vmysł ná one błogosłáwionych ludźi ſtolice poglądáiąc [respectans misericordiae]/ przećiwko oney ſtráſzliwey przygodźie śmierci zmacnia ſię ModrzBaz 109.
[Przen: Pragnąć [na co]: KTO POZYTKV NIE ZąDA, NA VRZąD NIE POGLąDA CerGór 45.]
a. Oceniać [na co] (2):
Szereg: »uważać a poglądać« (1): ZMártwych wſthánie Páná náſzego/ nie ták vważáć á ná nie poglądáć mamy/ iákoby ná iáką rzecż cudzą ábo od nas dáleko oddaloną/ ále tak iáko ná náſzę właſną RejPosWstaw [1102].
Przen (1):
Zwrot: »poglądać przez spary« = lekceważyć (1): Przeto Paw ku Pawicy/ ſwoy ogon roſtocży/ By iey ſwym pięknym pierzem/ nawiodł kſobie ocży. Bo ſie ty nie zgadzáią/ przyrodzone dáry. Cudność záwżdy pogląda/ ná cnotę przes ſpáry. BielSat D3.
3. Zwracać szczególną uwagę, mieć coś na względzie, kierować się czymś, uważać za ważne, wyróżniać; respicere PolAnt, Vulg; intendere Vulg (9): To gdy ſię dźiać pocznie/ poglądayćież á podnośćie głowy wáſze/ iżći ſię iuż przybliża odkupienie wáſze. BibRadz Luc 21/28; WujNT Luc 21/28.

poglądać na kogo, na co (7): A wielie wiecz tem wygrawa Gdy ſyę kto na łaſke zdawa [...] A wſſytko tu wiedzie napłaċ Czo ſię kmiłoſierdzyu ſcziaga A na Zakon niepogłiada RejKup Ee; Ani poglądáy ná złoſliwe chući narodow/ ále ná the kthorzy twoie ſwiádectwá/ z boleśćiámi ſtrzegli Leop 4.Esdr 8/27; RejZwierc 176; CzechRozm 244; A gdy pánu Chriſtuſowi przyznawa naywyżſze y nayprzednieyſze páſtyrſtwo/ znáć iże śiebie ſámego niewywyżſzał/ ále ſpolnie z drugimi/ páſł owiecżki páńſkie/ ná onego iednego przednieyſzego páſtyrzá poglądáiąc/ y od niego ſię nagrody ſpodźiewáiąc. NiemObr 43; Céſarz Turecki chce Królem bydź: wſzyſtek kray pułnocny/ iuż chćiwośćią pánowania pośiadł: was ſie tylko boi: częſto ná was pogląda OrzJan 8. Cf poglądać na co, ze zdaniem.

poglądać na co, ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu nadrzędnym (1): A widząc to ſtárſzy záiąc/ Wietſzy dowćip z innych máiąc: Rzekł ku ſwoim/ pocżekayćie/ A ná żáby poglądayćie: Iákoć ſie bárzo lękáią/ A przed námi vćiekáią BierEz L2v.

Wyrażenie: »pilnie poglądać« (1): RejZwierc 176 cf W przen.
W przen (1):
Fraza: »oko [czyje] będzie poglądało« (1): Aták Pan kazał mu gi [kubek] wziąć/ áby nie trwożył myſli ſwoiey/ á nie myſlił o thym cżego máło potrzebá/ á owſzem áby ſtrzegł powinnośći ſwoiey/ á wierz mi iż iuż oko Páńſkie teraz pilniey nań będzie poglądáło. RejZwierc 176.
*** Dubium (1): Intendere arcum, napyącz kuszhą vel poglądacz BartBydg 224.

Synonimy: 1. baczyć, obaczać, patrzać, patrzyć, pozierać, widzieć.

Formacje współrdzenne cf GLĘDAC.

Cf POGLĄDAJĄCY, POGLĄDAN, POGLĄDANIE

MP