Fleksja
|
sg |
| N |
pogoniå, pogoń |
| G |
pogoni(e)j, pogoni |
| A |
pogonią |
| I |
pogonią |
| L |
pogoni, pogoni(e)j |
| inne |
sg G a. D - pogoni(e)j
|
sg N pogoniå (17), [pogoń]; -å (16), -(a) (1). ◊ G pogoni(e)j (11), pogoni (1) GliczKsiąż. ◊ G a. D pogoni(e)j (1). ◊ A pogonią (30). ◊ I pogonią (4). ◊ L pogoni (5), pogoni(e)j (3); -i BielSpr, SkarŻyw (2), ActReg; -(e)j Leop, RejPos; -i : -(e)j BielKron (1:1).
1.
Gonienie kogoś lub czegoś w celu pojmania, zabicia; ściganie; też ludzie biorący w tym udział;
persecutio Miech, Mącz; indago Mącz; insectatio fugitivi aut fugientis, insecutio Cn (63):
Tego to Herbu Kſiążętá/ Dzierżą ſie Słuckie Paniętá Ktory Herb Pogonią zową/ od pogoni ktorą łowią. Rycerſkim więc boiem ſmiele/ Złe głowne nieprziyaciele. GliczKsiąż Av;
Leop 2.Mach 8/26;
Powiedzyał/ więcey w ten cżás będzie trzebá Koniá/ Kiedy będą vciekáć/ á będzye pogonią. RejZwierz 31v,
40v marg,
42 marg;
Medea boiąc ſie pogoniey/ rosſiekáłá ſwego brátá Abſyrtá ná ſztuki/ roſkłádłá po wyſpach/ áby ociec zbieráiąc po ſztuce cżynił pogrzeb á omieſzkał pogoniey BielKron 54v,
64v,
365;
Mącz 168b,
386a;
á vćiekáiąc po wodzie gdy pogonią zá ſobą miał: tych co go zábić mieli/ obroćić do nich łodkę im w ocży kazał. SkarŻyw 392;
[Kiejstut] ſtrzegąc ſię Niemcow/ ktorzy go z Malborku gonili/ obaczywſzy iż z więzienia vćiekł/ á nie ſmieiąc dla pogoniey we dnie iść/ wſzyſtko nocą wędrował przez gęſte láſſy piechotą StryjKron 442;
ći kilku w zagoniéch Tátárow poimáli: á widząc ná koniéch Tuż zá ſobą pogonią/ ná błotá vćiekli KochJez B2v;
Trzśćinę im ná ieźiorách odchodząc palili/ W ktorą ptacy/ gdy iáka pogonią ſię kryli. KmitaSpit C3v,
B4;
[pogoń et pogoniá/ Fuga. Volck Rrr4].
pogonią od kogo (1): Po tey bitwie Mſciſław Kxiążę Haliczkie gdy vciekaiącz ku łodziam przyſzedł/ boiącz ſie pogoniey od Tatarow, wſiadſzy w iednę łodzią drugie kazał od brzegu odcinać MiechGlab 4.
pogonią za kim (28), za czym (1): tak iż gdy by była zanim pogonią [ut si impeterent], Radniey ſie ſam chciał ſpalić niżli by miał przyſć w ręce nieprzijacielſkie. MiechGlab 54; A gdy był wypędzon z Egiptu [Nektanabo] od Artáxerſeſá/ do Etyopiey ſzedł/ á gdy zá nim pogonia byłá/ záwárł ſie w táiemnym mieyſcu BielKron 122v, 72v, 376v; Ważył ſię przed tym Parys przez morze żeglowáć Dla nadobnéy Heleny [...]. Niedbał choćia pogonia miáłá być zá niémi KochFr 73; A ták złodźieiem będźieſz/ choćiaś wroćił konia/ Choćia zá tobą żadna nie byłá pogonią KlonWor 4. Cf »w tropy pogonią przybieżała«, Zwroty, Wyrażenia przyimkowe.
pogonią czyja [w tym: ai poss (1), pron poss (1), G sb (1)] (3): MiechGlab 16; A drzewyey ſie od pogonyey ſwoiey nie náwrocę/ Aż ſwe wſſytki ſprzećiwniki yuż wniwecż obrocę LubPs E2; StryjKron 260.
W porównaniu (1): Oni to ſłyſząc/ znowu iáko z pogoniey wracáiąc ſię na męki bieżeli SkarŻyw 46.
Frazy: »[
po kim] pogonią idzie« (
1):
przeto vciekł [Nero] w nocy tylko ſámocżwárt z miáſtá boſo zákrywſzy tylko głowę y twarz. A gdy vſłyſzał iż po nim pogonią idzye áby go żywo doſtano/ chciał ſie ſam zábić BielKron 145.
»[za kim] w tropy pogonią przybieżała« (1): Zá ktorą [Heleną] o to wtropy proſto/ Iáko zá zbiegłą niewolnicą/ Prętka pogonią przybieżáłá. KochOdpr C4.
Zwroty: »iść (za świeżem śladem) (
a. pość,
a. ujść,
a. wyjść), bieżeć (śladem), udać się, chodzić, ruszyć się w pogonią; iść z, za pogonią« [
w tym:
za kim (
16),
za czym (
1)] =
gonić;
zmusić do ucieczki;
ingredi,
insequi,
persequi PolAnt;
fugare Calag (
13:
3:
2:
1:
1;
1:
1):
Gdy by ktho byegl sladem wpogonyą za sbyegy albo za dobythky swoyemy, a przigonyl by slyad do wſchy kthorey, a lvdzie oney wſchy nyemogly by vkazacz ſladv daley zewſchy swoyey Theda [...] LibLeg 6/156v,
6/157v;
RejPs 116v;
Y doſtáli pieniędzy od onych ktorzy ie byli przyſzli kupowáć/ á potym zá nimi ſzli w pogonią [persequentes autem eos diu cessaverunt] pokąd iedno mogli. BibRadz 2.Mach 8/25,
Ex 14/17,
2.Reg 20/7,
10,
4.Esdr 15/31,
1.Mach 4/15,
16,
2.Mach 8/26;
Saul áby ſie pogoniey nie mieſzkáło/ roſkazał pod przeklęctwem y gárdłem/ áby żądny nie iadł áż do wiecżorá áżby ſie pomśćił nád nieprzyiacielmi. A gdy ſzedł lud zá pogonią/ nádchodzili miod ciekący/ ále ſie k niemu nie ſchyláli BielKron 64v,
68;
RejAp 129;
RejZwierc 251;
BielSpr 40;
przebiorę teras dwánaśćie tyſięcy mężow/ á wſtánę y poydę w pogonią zá Dawidem nocą [persequar post David nocte]. BudBib 2.Reg 17/1,
1.Mach 12/51;
Inn die flucht ſchlagen. Gonić bieżeć w pogonią. Fugare. Calag 297b;
SkarŻyw 284;
StryjKron 492;
WerGośc 219.
»posłać w pogonią [za kim]« (2): Potym gdy Iozue on zacny Hetman ludu onego poſłał w pogonią zá zbiegłemi onemi/ z miáſtá onego/ wnet málucżki pocżet ludzi onych obroćiwſzy ſie/ poráźili o trzy tyſiące ludzi z onego woyſká żydowſkiego. RejPos 217v; StryjKron 96.
»uczynić pogonią [za kim]« (1): á ná oſtátek Dárius był przewyciężon: Alexander tedy vcżynił pogonią zá nim [persecutus est eum] áż do miáſtá iego Bacerem HistAl E5.
Wyrażenie: »prętka pogonia« (1): KochOdpr C4 cf »w tropy pogonią przybieżała«.
Wyrażenia przyimkowe: »w pogonią« (
2):
LIwius Házdrubalá/ gdy poráźił márnie/ Iáko záwżdy w pogonią/ wnet ſie káżdy gárnie. Ten ludzi záhámował/ áby nie gonili RejZwierz 42.
~ w pogonią za kim (1): Y mnimaſz potym kiedy ſie zá nim w pogonią kuſtrzeſz/ ábo ſie po kąciech zbieraſz/ ábyś mu co vcżynić miał RejZwierc 262v. ~
»w pogoni(ej)« (6): tám ośḿ mężow co naprzednieyſzych Turcy oſkocżyli w ćiáſnym mieyſcu/ w pogoni/ y poimáli BielKron 256; Potym gdy ſie tho sſtáło/ iáko wyſzli przez ſuche morze/ iáko ie gonił Fáráon krol z wielkimi woyſki/ iáko go było w oney pogoniey morze zátopiło/ byłáby wielka hiſtoria. RejPos 141; On [Hannibal] potym przypadwſzy z ludem pobił ie [Affry] ná mieyſcu/ drugie w pogoni. BielSpr 43; A Bárak gromił y bił lud on/ y práwie wſzytki do vpáśći y ná głowę poráził. W tey pogoni Zyzára przybiegał w polu do namiotow Iáhel żony Mábera Cyneyſkiego SkarŻyw 559; ActReg 57.
~ w pogoni za kim (1): Wtym przybieżał Bárak w pogoni zá Zyzarą SkarŻyw 560. ~
Przen (1): Bo kiedy go [Kakusa] kto gonił/ wnet płomieniem rzygnął/ Y párą go śiárcżáną przez ſtáie dośćignął. Więc do ſtráchu onego/ był śilen y bronią: Ieſli kogo nie zwalcżył ogniową pogonią/ Zwalcżył ręką KlonWor 22.
2.
n-pr Nazwa herbu (8):
a.
Przedstawiającego jeźdźca na koniu w pełnym biegu (6):
α. Rycerza z podniesionym mieczem w prawej ręce i tarczą w lewej (m.in. herb Wielkiego Księstwa Litewskiego) (5): GliczKsiąż Av; StryjKron 365; Ponieważ Olelko álbo Alexander Kśiążę Kiiowſkie y Kopylſkie [...] był wnuk Olgierdá Gediminowiczá Wielkiego Kśiędzá Litewſkiego/ y przetoż Pogonią y Columny herby/ z Czapką Kśiążęcą ſłuſzne noſzą. WysKaz 40, 45 [2 r.]; [Wielkie Kśięſtwo Litewſkie/ vżywa ná chorągwi po iedney ſtronie Pogoni/ to ieſt mężá we zbroi/ á z miecżem gołym/ ná koniu ze wſzego ſkoku bieżącego BielKron 1597 6 (Linde)].
β.
Św. Jerzego zabijającego włócznią smoka (1):
Wyrażenie: »moskiewska pogonia« (1): A ten podobno Herb álbo Scit miedzy inſzymi dáwnoſćiámi tym xtałtem iákiego dziś Moſkiewſki vżywa iam ſam tymi właſnymi oczymá widział Roku 1575. nád Bramą Gálátſką przećiw Konſtantynopolowi/ po ſtároſwiecku málowány/ [...] ále tę Bramę teras zábudowano/ tylko przedſię Herb ná xtałt Moſkiewſkiey pogoniey málowány dobrze znáć. StryjKron 120.
b. Przedstawiającego rękę zbrojną z mieczem, wychodzącą z obłoku (tu omyłkowo przypisany Wielkiemu Księstwu Litewskiemu) (2): Stego obycżáiá Litewſkie kſięſtwo zá herb Pogoniey vżywa/ to ieſt ręką zbroyną goły miecż podawa. BielKron 403v, 403v marg.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}