[zaloguj się]

POGONIA (72) sb f

pogonia (72), [pogoń].

Oba o jasne, a pochylone; pogoń z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja
sg
N pogoniå, pogoń
G pogoni(e)j, pogoni
A pogonią
I pogonią
L pogoni, pogoni(e)j
inne sg G a. D - pogoni(e)j

sg N pogoniå (17), [pogoń]; -å (16), -(a) (1).G pogoni(e)j (11), pogoni (1) GliczKsiąż.G a. D pogoni(e)j (1).A pogonią (30).I pogonią (4).L pogoni (5), pogoni(e)j (3); -i BielSpr, SkarŻyw (2), ActReg; -(e)j Leop, RejPos; -i : -(e)j BielKron (1:1).

stp brak, Cn notuje, Linde XVIXIX w.

1. Gonienie kogoś lub czegoś w celu pojmania, zabicia; ściganie; też ludzie biorący w tym udział; persecutio Miech, Mącz; indago Mącz; insectatio fugitivi aut fugientis, insecutio Cn (63): Tego to Herbu Kſiążętá/ Dzierżą ſie Słuckie Paniętá Ktory Herb Pogonią zową/ od pogoni ktorą łowią. Rycerſkim więc boiem ſmiele/ Złe głowne nieprziyaciele. GliczKsiąż Av; Leop 2.Mach 8/26; Powiedzyał/ więcey w ten cżás będzie trzebá Koniá/ Kiedy będą vciekáć/ á będzye pogonią. RejZwierz 31v, 40v marg, 42 marg; Medea boiąc ſie pogoniey/ rosſiekáłá ſwego brátá Abſyrtá ná ſztuki/ roſkłádłá po wyſpach/ áby ociec zbieráiąc po ſztuce cżynił pogrzeb á omieſzkał pogoniey BielKron 54v, 64v, 365; Mącz 168b, 386a; á vćiekáiąc po wodzie gdy pogonią zá ſobą miał: tych co go zábić mieli/ obroćić do nich łodkę im w ocży kazał. SkarŻyw 392; [Kiejstut] ſtrzegąc ſię Niemcow/ ktorzy go z Malborku gonili/ obaczywſzy iż z więzienia vćiekł/ á nie ſmieiąc dla pogoniey we dnie iść/ wſzyſtko nocą wędrował przez gęſte láſſy piechotą StryjKron 442; ći kilku w zagoniéch Tátárow poimáli: á widząc ná koniéch Tuż zá ſobą pogonią/ ná błotá vćiekli KochJez B2v; Trzśćinę im ná ieźiorách odchodząc palili/ W ktorą ptacy/ gdy iáka pogonią ſię kryli. KmitaSpit C3v, B4; [pogoń et pogoniá/ Fuga. Volck Rrr4].

pogonią od kogo (1): Po tey bitwie Mſciſław Kxiążę Haliczkie gdy vciekaiącz ku łodziam przyſzedł/ boiącz ſie pogoniey od Tatarow, wſiadſzy w iednę łodzią drugie kazał od brzegu odcinać MiechGlab 4.

pogonią za kim (28), za czym (1): tak iż gdy by była zanim pogonią [ut si impeterent], Radniey ſie ſam chciał ſpalić niżli by miał przyſć w ręce nieprzijacielſkie. MiechGlab 54; A gdy był wypędzon z Egiptu [Nektanabo] od Artáxerſeſá/ do Etyopiey ſzedł/ á gdy zá nim pogonia byłá/ záwárł ſie w táiemnym mieyſcu BielKron 122v, 72v, 376v; Ważył ſię przed tym Parys przez morze żeglowáć Dla nadobnéy Heleny [...]. Niedbał choćia pogonia miáłá być zá niémi KochFr 73; A ták złodźieiem będźieſz/ choćiaś wroćił konia/ Choćia zá tobą żadna nie byłá pogonią KlonWor 4. Cf »w tropy pogonią przybieżała«, Zwroty, Wyrażenia przyimkowe.

pogonią czyja [w tym: ai poss (1), pron poss (1), G sb (1)] (3): MiechGlab 16; A drzewyey ſie od pogonyey ſwoiey nie náwrocę/ Aż ſwe wſſytki ſprzećiwniki yuż wniwecż obrocę LubPs E2; StryjKron 260.

W porównaniu (1): Oni to ſłyſząc/ znowu iáko z pogoniey wracáiąc ſię na męki bieżeli SkarŻyw 46.

Frazy: »[po kim] pogonią idzie« (1): przeto vciekł [Nero] w nocy tylko ſámocżwárt z miáſtá boſo zákrywſzy tylko głowę y twarz. A gdy vſłyſzał iż po nim pogonią idzye áby go żywo doſtano/ chciał ſie ſam zábić BielKron 145.

»[za kim] w tropy pogonią przybieżała« (1): Zá ktorą [Heleną] o to wtropy proſto/ Iáko zá zbiegłą niewolnicą/ Prętka pogonią przybieżáłá. KochOdpr C4.

Zwroty: »iść (za świeżem śladem) (a. pość, a. ujść, a. wyjść), bieżeć (śladem), udać się, chodzić, ruszyć się w pogonią; iść z, za pogonią« [w tym: za kim (16), za czym (1)] = gonić; zmusić do ucieczki; ingredi, insequi, persequi PolAnt; fugare Calag (13:3:2:1:1;1:1): Gdy by ktho byegl sladem wpogonyą za sbyegy albo za dobythky swoyemy, a przigonyl by slyad do wſchy kthorey, a lvdzie oney wſchy nyemogly by vkazacz ſladv daley zewſchy swoyey Theda [...] LibLeg 6/156v, 6/157v; RejPs 116v; Y doſtáli pieniędzy od onych ktorzy ie byli przyſzli kupowáć/ á potym zá nimi ſzli w pogonią [persequentes autem eos diu cessaverunt] pokąd iedno mogli. BibRadz 2.Mach 8/25, Ex 14/17, 2.Reg 20/7, 10, 4.Esdr 15/31, 1.Mach 4/15, 16, 2.Mach 8/26; Saul áby ſie pogoniey nie mieſzkáło/ roſkazał pod przeklęctwem y gárdłem/ áby żądny nie iadł áż do wiecżorá áżby ſie pomśćił nád nieprzyiacielmi. A gdy ſzedł lud zá pogonią/ nádchodzili miod ciekący/ ále ſie k niemu nie ſchyláli BielKron 64v, 68; RejAp 129; RejZwierc 251; BielSpr 40; przebiorę teras dwánaśćie tyſięcy mężow/ á wſtánę y poydę w pogonią zá Dawidem nocą [persequar post David nocte]. BudBib 2.Reg 17/1, 1.Mach 12/51; Inn die flucht ſchlagen. Gonić bieżeć w pogonią. Fugare. Calag 297b; SkarŻyw 284; StryjKron 492; WerGośc 219.

»posłać w pogonią [za kim]« (2): Potym gdy Iozue on zacny Hetman ludu onego poſłał w pogonią zá zbiegłemi onemi/ z miáſtá onego/ wnet málucżki pocżet ludzi onych obroćiwſzy ſie/ poráźili o trzy tyſiące ludzi z onego woyſká żydowſkiego. RejPos 217v; StryjKron 96.

»uczynić pogonią [za kim]« (1): á ná oſtátek Dárius był przewyciężon: Alexander tedy vcżynił pogonią zá nim [persecutus est eum] áż do miáſtá iego Bacerem HistAl E5.

Wyrażenie: »prętka pogonia« (1): KochOdpr C4 cf »w tropy pogonią przybieżała«.
Wyrażenia przyimkowe: »w pogonią« (2): LIwius Házdrubalá/ gdy poráźił márnie/ Iáko záwżdy w pogonią/ wnet ſie káżdy gárnie. Ten ludzi záhámował/ áby nie gonili RejZwierz 42.

~ w pogonią za kim (1): Y mnimaſz potym kiedy ſie zá nim w pogonią kuſtrzeſz/ ábo ſie po kąciech zbieraſz/ ábyś mu co vcżynić miał RejZwierc 262v. ~

»w pogoni(ej)« (6): tám ośḿ mężow co naprzednieyſzych Turcy oſkocżyli w ćiáſnym mieyſcu/ w pogoni/ y poimáli BielKron 256; Potym gdy ſie tho sſtáło/ iáko wyſzli przez ſuche morze/ iáko ie gonił Fáráon krol z wielkimi woyſki/ iáko go było w oney pogoniey morze zátopiło/ byłáby wielka hiſtoria. RejPos 141; On [Hannibal] potym przypadwſzy z ludem pobił ie [Affry] ná mieyſcu/ drugie w pogoni. BielSpr 43; A Bárak gromił y bił lud on/ y práwie wſzytki do vpáśći y ná głowę poráził. W tey pogoni Zyzára przybiegał w polu do namiotow Iáhel żony Mábera Cyneyſkiego SkarŻyw 559; ActReg 57.

~ w pogoni za kim (1): Wtym przybieżał Bárak w pogoni zá Zyzarą SkarŻyw 560. ~

Przen (1): Bo kiedy go [Kakusa] kto gonił/ wnet płomieniem rzygnął/ Y párą go śiárcżáną przez ſtáie dośćignął. Więc do ſtráchu onego/ był śilen y bronią: Ieſli kogo nie zwalcżył ogniową pogonią/ Zwalcżył ręką KlonWor 22.
2. n-pr Nazwa herbu (8):
a. Przedstawiającego jeźdźca na koniu w pełnym biegu (6):
α. Rycerza z podniesionym mieczem w prawej ręce i tarczą w lewej (m.in. herb Wielkiego Księstwa Litewskiego) (5): GliczKsiąż Av; StryjKron 365; Ponieważ Olelko álbo Alexander Kśiążę Kiiowſkie y Kopylſkie [...] był wnuk Olgierdá Gediminowiczá Wielkiego Kśiędzá Litewſkiego/ y przetoż Pogonią y Columny herby/ z Czapką Kśiążęcą ſłuſzne noſzą. WysKaz 40, 45 [2 r.]; [Wielkie Kśięſtwo Litewſkie/ vżywa ná chorągwi po iedney ſtronie Pogoni/ to ieſt mężá we zbroi/ á z miecżem gołym/ ná koniu ze wſzego ſkoku bieżącego BielKron 1597 6 (Linde)].
β. Św. Jerzego zabijającego włócznią smoka (1):
Wyrażenie: »moskiewska pogonia« (1): A ten podobno Herb álbo Scit miedzy inſzymi dáwnoſćiámi tym xtałtem iákiego dziś Moſkiewſki vżywa iam ſam tymi właſnymi oczymá widział Roku 1575. nád Bramą Gálátſką przećiw Konſtantynopolowi/ po ſtároſwiecku málowány/ [...] ále tę Bramę teras zábudowano/ tylko przedſię Herb ná xtałt Moſkiewſkiey pogoniey málowány dobrze znáć. StryjKron 120.
b. Przedstawiającego rękę zbrojną z mieczem, wychodzącą z obłoku (tu omyłkowo przypisany Wielkiemu Księstwu Litewskiemu) (2): Stego obycżáiá Litewſkie kſięſtwo zá herb Pogoniey vżywa/ to ieſt ręką zbroyną goły miecż podawa. BielKron 403v, 403v marg.
3. n-loc Nazwa wsi (1): poráżeni przez Polaki/ iedno woyſko v Biáłey bliſko Lelowá/ drugie we wśi Pogoniey v Iłkuſzá. BielKron 374v.

Synonim: 1. gonienie.

Cf POGON, 1. [POGOŃ]

MP