[zaloguj się]
[pdf]

POGOTOWIU (176) av i pt

av (120), pt (56).

Wszystkie o jasne.

Sł stp s.v. gotowiu, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. av (120):
1. W gotowości (118):
a. Do działania, sprostania czemuś; praesto Vulg, Modrz (61):
Zwroty: »być pogotowiu« = praesto esse Vulg, Modrz; paratum esse Vulg, JanStat; promptum esse Vulg [szyk zmienny] (49): A myeli bi wſchithczi bicz pogothowyv a woysku czyągnącz MetrKor 61/224; Cżuyćie á modłćie ſie ábyśćie nie przyſſli ná pokuſſenie. Duch ći ieſt pogotowiu/ ále ćiáło krewkie á nie mocne. Leop Matth 26/41, Mar 14/38, Hebr 10/11; BibRadz Act 23/21; A gdy ſie mieli żáłobliwie rosſtáwáć/ roſkazał Paris potáiemnie ſwoim áby byli pogotowiu w nocy/ á Helenę wzyęli do okrętu BielKron 56, 40v, 140v, 226, 226v, 227v (15); á śmierć kiedykolwiek przidzie łagodnie ią mamy przypuśćić/ á częſtokroć [...] mamy ią vprzedzać/ to ieſt/ mamy zawzdy pogotowiu być KwiatKsiąż M4v, M, Mv [2 r.]; Mącz 370d; GórnDworz S7v; PaprPan Hh3; ModrzBaz 64; KochOdpr D; WerGośc 245, 249; ActReg 27; WujNT Act 23/21.

~ być pogotowiu komu (2): StryjKron 662; Vrząd zamkowy. záwżdy będźie powinien bydź káżdému pogotowiu/ w gorącym y świéżym złym vczynku SarnStat 533.

być pogotowiu ku czemu (1): Y otworzywſzy ſkarb ſwoy/ dał [król Antyjoch] pieniądze ná rok woyſku ſwemu/ roſkázuiąc im być pogotowiu ku káżdey potrzebie [esse paratos ad omnem necessitatem]. BudBib 1.Mach 3/28.

być pogotowiu przećiw(ko) czemu (3): BielKron 130v; BielSpr 54v; przyſięgał [wojewoda wołoski królowi] [...] żadnego Páná inſzego krom iego nieznáć/ przećiw káżdemu nieprzyiacielowi ze wſzyſtką mocą iemu być po gotowiu StryjKron 662.

być pogotowiu na co (2): yz yeſt w Conſtantinopoliv y pyſche lyſti po wſym swym zyemiam [...] abi bily pogotowyv na woyne LibLeg 11/61v; Przetoż mátká/ rozumieiąc że nie odrzućił iey prośby/ ále ią odłożył ná inſzy czás/ każe ſługom być pogotowiu ná wſzelákie roſkazánie iego. WujNT 310.

być pogotowiu z kim, z czym (7): Iżby też byli po gotowiu z końmi/ áby Páwłá wſádźiwſzy zdrowo odprowádźili do Felixá ſtároſty BibRadz Act 23/24; BielKron 205v, 226v; Gdy ſam Ceſarz ſwoią głową ma ćiągnąć ná potrzebę woienną/ rozeſlą lifty do wſzyſtkich kráin Vrzędnikow áby byli pogotowiu z ludem ták wielkim iáko im náznácżą BielSpr 51, 54v; ModrzBaz 84; StryjKron 662.

cum inf (3): BibRadz Deut 1/41; Ktorzi będą po gotowiu z końmi woźić nacżynie pełne wody/ ći od wiáder/ śiekiery y inſzego nacżynia niech będą wolni ModrzBaz 84; PaprUp C2v.

cum inf [= chcieć] (1): Proſzę cię/ á vśilnie byś był pogotowiu Oddáć mi miłość moię/ proſzę y nápiéram/ Bo ná oko ſam widźiſz/ iuż práwie vmiéram. GosłCast 58.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): á wytám bądźcie pogotowiu iż mię weźmiećie/ á ty pánny ktore ſemną będą powiążećie/ á Kſiążęćiu Przemyſłáwowi donieſiećie BielKron 319v. ~

»pogotowiu mieć« [szyk zmienny] (8): KromRozm III H5; BielKron 229, 248, 256v; Sub manu tabellarios habere, Pod ręką/ ná rękę/ to yeſt po gotowiu mieć posły Mącz 425a; Turek Bábilóńſki Król/ z Węgier do Polſki przez Beſchkit nágląda/ Wołochy y Tátáry ná nas pogotowiu ma OrzQuin Y3v; BielSpr 19v; GrabPospR N2v.

»stać pogotowiu« (3): BielKron 246v, 250; Ieſcże mówił [Tęczyński] á káżdy iuż ſtał w ſwoim rzędźie Po gotowiu/ cżekáiąc/ co ná koniec będzie. KochPam 86.

Przen (1): Służy dobra myśl zdrowiu/ Z ſmętku śmierć pogotowiu. RybGęśli C4v.
b. Do użycia, w zasięgu, blisko; ad manum a. in a. prae manibus a. in promptu esse, exstare, succurrere Mącz; ad manus praeparari PolAnt (57):
Zwroty: »pogotowiu być« [szyk zmienny] (9): KwiatKsiąż Hv; Exto, [...] Yeſtem pogotowiu/ Quaedam Ciceronis opera non extant, Nie które xięgi Ciceronowe zginęli/ Nieſą pogotowiu. Mącz 112b, 3b, 209a, 296b; Teć rzeczy [ogień, grad, głód i śmierć] kocháią ſię w roſkazániu iego/ á wſzędy ſą pogotowiu ná ziemi kędy ieſt potrzebá BudBib Eccli 39/35[37]; SkarŻyw 206; á kiedy ich ſercá Pan Bog dotknie/ [...] że grzechu poprzeſtáć vmyſlą/ ieſt pogotowiu mieyſce oſobne do tego naznácżone/ w ktorym ſię záwárwſzy zá grzechy przeſzłe pokutowáć [...] mogą ReszHoz 130.

»mieć pogotowiu« = in promptu habere Mącz, Modrz; habere in numerato Mącz; paratum [aliquid] habere Modrz; sibi deservire Vulg [szyk zmienny] (27): BielKron 129v, 255, 305v; Galeas, scuta, gladios, tormenta adomare, Lepki/ Tarcze/ miecze/ Dźiáłá przigotowáć/ mieć pogotowiu Mącz 269c, 151a, 253c, 325b; przyſtaẃże ie [pijawki] miáſto bániek/ á dáć im ták długo ſtać poki ſámy nieodpádną. Potym miey po gotowiu lekárſtwo tákowe: [...] SienLek 110v, 80, 81, 168v, 173v; KuczbKat 300; BielSpr 64v; Podz komorniku á przykryi ſtoł/ á ieſli maſz co ieść pogotowiu day mi. BudBib Eccli 29/31 [33]; ModrzBaz 35v; W tym kiedy wodá przeſtyga/ mieć w kotle pogotowiu drugą Oczko 27; CzechEpPOrz *4; WujNT Mar 3/9; SarnStat *5v; WitosłLut A2v; PowodPr 84; Mieyże więc poſag domá pogotowiu, ieſli Niechceſz żeby ią wydał brát iey bez poſágu. CiekPotr 57.

~ mieć pogotowiu przeciwko komu (1): Mać po gotowiu Król Polſki przećiwko tym Goliátom ony w rękach ſwych gotowé kámienie: Naprzód/ Sąd [...] OrzQuin O.

mieć pogotowiu na co (3): ná Wioſnę ſpuść á rozſadzay ié [młode karpie] w więtſzé Stawki/ któré iuż maſz miéć pogotowiu ná odroſt Strum Pv, P2v; ModrzBaz 104. ~

»pogotowiu stać« (1): Ná próbie to powiedział że Graeckiego woyſká/ Tyſiąc gáler ná kotwicách pogotowiu ſtoi w Aulidzie KochOdpr D3.

Przen (7):
Zwroty: »być pogotowiu« = esse paratum PolAnt, Vulg (3): To coś ty [Boże] vrádził ieſt przed tobą/ á wnet ieſt pogotowiu [et adfuerunt quae decrevisti: et dixerunt, Ecce adsumus]. BudBib Iudith 9/4[3], Ioann 7/6; Rzekł im tedy Ieſus: Ieſzczeć czás moy nie przyſzedł: ále czás wáſz záwżdy ieſt pogotowiu [tempus autem vestrum semper est paratum] WujNT Ioann 7/6.

»mieć pogotowiu« (1): Parate animos dextrasque, Mieycie ſerce y ręce po gotowiu. Mącz 279c.

»mieć nogi pogotowiu« = móc dobrze uciekać (2): Wiele pożytkow miewa kto rad trzeźwi bywa/ Ma nogi pogotowiu złego rázu zbywa. BielSat C [idem] BielRozm 16v.

»mieć w sobie pogotowiu [co]« = cechować się czymś (1): ma też mieć w ſobie [hetman] pogotowiu wſzeláką oſtrożność do woyny potrzebną [cognoscere debet imperator cautionesque belli gerendi tenere]. ModrzBaz 115v.

α. W połączeniu z rzeczownikiem abstrakcyjnym w znacz.: ‘moc coś zrobić, powiedzieć, przytoczyć’ (10):
Zwroty: »być pogotowiu« = exstare Mącz [szyk zmienny] (3): Mącz 418c; tego roku mniéy ſye do Cieplic ludźi odſyłáło: którym zdrowia popráwá ieſliby ſye nie ták/ iákoby trzebá/ zdárzyłá/ áby wymówká roku przeſtępnégo pogotowiu byłá. Oczko 29v; CzechEp 228.

»mieć pogotowiu« [szyk zmienny] (7): a drudzy to wyznawali/ że w ſwym żywocie/ w wielu krajnách bywſzy/ takiego prokuratorá nie widźieli/ ktoryby ku obronie ſwyi rzeczy/ tak prętkié a dobre odpowiedźi pogotowiu miáł MurzHist T2; Mącz 296b, 423a; KarnNap A3; ále to wſzytko Krol/ iáko z iákiey wyſokiey wieże poglądáiąc/ ma naprzod obácżáć/ áby/ ieſliby ſię co złego przybliżáło/ mogł rádę pogotowiu mieć [possit in promptu consilia habere] ModrzBaz 106v, 108; że y chłopi rádźi/ Yſz záś BOG knim twą Miłość prowádźi. [!] W piękney kráśie w ſzcżeśćiu y we zdrowiu/ Skąd poćiechę mamy pogotowiu. RybWit Cv.

β. Nieuchronnie, na pewno (3):
Zwroty: »pogotowiu być« [szyk zmienny] (2): Gdyby kto myał dzyeći z nyeuććiwą byałą głową/ choćby też ſam był nyewyedzyeć yáko cżyſtem cżłowyekyem/ przedſię dzyecyom záwżdy ſſnypká wnos od drugich będzye pogotowyu. GliczKsiąż B8; SkarKazSej 695b.

»pogotowiu mieć« (1): y pogotowiu mamy [et in promptu habentes] pomſtę ná wſzelákie niepoſłuſzeńſtwo WujNT 2.Cor 10/6.

2. Dokładnie (2): Numerato malim quam existimatione, Wolałbych pogotowiu/ niżli mniemaniem. Mącz 253c, 253c.
II. pt (56):
1. Tym bardziej [w tym: w zdaniu zaprzeczonym (12)] (26): Yeſliż oni [Koryntczycy]/ wyſtęmpne myędzy ſobą máiąc/ ſwyęći byli/ pogotowyu wſſyſtek koſcyoł/ krwyą Kryſtuſową poſwyęcony/ ſwyęty yeſt/ choćya też nye wſſyſtkye członki yego ſwyęte ſą KromRozm III D5v; KochSat A4; A przetho ieſli mowá niema być trudna ku wyrozumieniu/ pogotowiu piſánie GórnDworz F3v; KuczbKat 5.

Połączenia: »a (...) pogotowiu« (8): BibRadz II 105c marg; GrzegRóżn E4v, L3v; Y owſzem przydzie do tego/ że Syná Bożego przeſtáną chwalić/ á Duchá ſwiętego pogotowiu/ ponieważ też niemáią przykłádu w piſmie SarnUzn H5; CzechRozm 123, 168, 258; Coż tu Kátolicy ſtąd mogą zá Piotrem/ á pogotowiu zá Papieżem wyćiągnąć? NiemObr 36; [BudArt Y5v].

»a pogotowiu ani« (1): ktore [podobieństwo] myędzy iſtnoſcyą á przypadkyem [...] być nyemoże/ á pogotowyu áni yednoſć. KromRozm II r2.

»a pogotowiu (...) i« (4): y dwu ſobie wybáwićielow/ á pogotowiu y Bogow zmyſlaćie CzechRozm 122, 123v, 170v, 181v.

»a tak pogotowiu« (1): Abowiem poydzie świát zwykłą ſwą drogą. A ták pogotowiu y źwierzętá zoſtáną przy ſwoich właſnośćiách. CzechRozm 114v.

»a tak pogotowiu ani« (1): á przeto też y Syná nie ma/ á ták po gotowiu áni Pośrzednika/ A przetoż nie może być iednym y prawdźiwym Bogiem. GrzegRóżn D4v.

»a pogotowiu zatym« (1): Takżeć też ieden y ſam Bog Oćiec ieſt przycżyną áby Kryſthus był iednorodzonym Synem iego/ á pogothowiu zátym áby był Bog prawdźiwy z Bogá prawdźiwego. GrzegRóżn L2.

»pogotowiu ani« (2): iż żaden człowyek ſąm z ſyebye pewney znáyomoſći ſlowá bożego myeć nyemoże: Pogotowyu áni práwego vżywánya ſwyątoſći KromRozm III C, F6.

»pogotowiu i« (2): KromRozm III K4v; Ieſli w.m. tey ſwoiey Dworney pániey broniſz tákiey rozmowy/ pogotowiu y tego niechceſz áby miłowáłá GórnDworz Bb8v.

»tedy pogotowiu« (2): A ieſliż [Chrystus] to ma co ieſt więtſzego/ á práwie ſámemu Bogu należącego/ iáko ieſt wiádomość ſerc ludzkich: tedy pogotowiu co ieſt mnieyſzego/ á cżłowiekowi przylegleyſzego mieć może. CzechRozm 193v, 254.

2. Również, także, tym samym (28): RejKup 18v; KromRozm II ſv; KromRozm III Gv, I3v; Gdyż przed námi nieieſt Rok Záwity pierwſzy/ pogotowiu przed Stároſtą być niemoże UstPraw Av; KochSat B; WujJud 30v; iż iáko nie ieſt w náſzey mocy febry oddalić od cżłowieká gdy nim trzęśie/ [...] ták pogotowiu nie ieſt w mocy náſzey odiąć heretyctwá CzechEp 45, 28; Ieſli mi tego Krol bráć nie może/ pogotowiu moy ſąsiád. GórnRozm A4; ZawJeft 9; Ná té namioty/ gdźie Poſłowie y Rádá záśiadáią/ áby żaden ták końmi/ iáko y wozmi náieżdżáć/ áni między namioty ſtáwiáć ważyć ſie nie śmiał/ pogotowiu do namiotów wieżdżáć ábo konie wodźić SarnStat 16; KlonKr A.

Połączenia: »a pogotowiu« (9): SkarJedn 339; CzechEp *4v, 241; Tobie [królu] y ſercá ludzkie otworzone/ A pogotowiu bramy nie zámknione. GrochKal 26; Obácz tu naprzod/ iż w liśćiech Páwłá S. á pogotowiu w Pſálmiech y w inſzych piſmiech Prorockich/ y Apoſtolſkich/ ieſt nie máło rzeczy ku wyrozumieniu trudnych. WujNT 814; SarnStat 16 [3 r.]; SkarKazSej 664b.

»a pogotowiu i« (1): iákiego [Boga] Tobie X.K. zmyśla/ ktory męce y śmierci nie podległ/ y ćiáłá też y kośći/ á pogotowiu y krwie nie ma CzechEp 297.

»ale pogotowiu« (1): á nam izali ſię niegodźi/ prawdźie páńſkiey świádectwá wydáwáć? nie tylko w ten cżás kiedy nas rádźi ſłucháią/ ále pogotowiu kiedy ſię świát burzy NiemObr 5.

»pogotowiu ani« (1): Bo ten [człowiek śmiertelny] nie pomoże ſobie/ Pogotowiu áni tobie. KochPs 211.

»pogotowiu i, i ... pogotowiu« (2:1): Iſch gdy ynne czczy y stholcze rady ſzwey wedlvgk ſzwey woly y zdanya poddawayą, thedy y byſzkvpſtwą pogothowyw. MetrKor 31/620v; [te swary] Nie przyſtoią nikomu/ pogotowiu y nam. Prot C2v; CzechRozm 99v.

3. Z kolei (2): A po trwodze znowu Nie vpámiętawſzy ſie w złośći pogotowiu/ Głębiéy brnąć/ ſzalonych to GosłCast 26, 42.

Synonimy: 1.2. dokładnie, iście, pewnie; II.2. także, też.

Cf GOTOWIE, GOTOWO, NA GOTOWIU, POGOTOW, POGOTOWI, POGOTOWIE, POGOTOWU

JDok