[zaloguj się]
[pdf]

POGRANICZNY (207) ai

o oraz a jasne (w tym w a 4 razy błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNpograniczny fNpogranicznå, pograniczna, pograniczn(a) nNpograniczn(e)
Gpograniczn(e)go Gpograniczn(e)j Gpogranicznégo
Dpograniczn(e)mu D D
Apograniczny, pograniczn(e)go Apograniczną Apograniczn(e)
Ipogranicznym I Ipogranicznym
Lpogranicznym, pograniczn(e)m Lpograniczn(e)j L
pl
N m pers pograniczni
m an pograniczné
subst pograniczné
G pogranicznych
D pogranicznym, pograniczn(e)m
A m pers pograniczn(e), pogranicznych
subst pograniczné
I m pogranicznymi, pogranicznémi
f pogranicznémi
n pogranicznémi
L pogranicznych

sg m N pograniczny (10). ◊ G pograniczn(e)go (3). ◊ D pograniczn(e)mu (1). ◊ A pograniczny (5), pograniczn(e)go (1). ◊ I pogranicznym (6). ◊ L pogranicznym (2), pograniczn(e)m (1); -ym BielSpr; -ym : -(e)m LibLeg (1:1). ◊ f N pogranicznå (24), pograniczna (1) Mącz (24:1), pograniczn(a) (3). ◊ G pograniczn(e)j (2). ◊ A pograniczną (6). ◊ L pograniczn(e)j (1). ◊ n N pograniczn(e) (6). ◊ G pogranicznégo (3); -égo (2), -(e)go (1). ◊ A pograniczn(e) (1). ◊ I pogranicznym (1). ◊ pl N m pers pograniczni (20). m an pograniczné (1) [cum sb: orły]. subst pograniczné (13); -é (4), -(e) (9). ◊ G pogranicznych (41). ◊ D pogranicznym (11), pograniczn(e)m (5); -ym BibRadz, BudBib; -ym : -(e)m LibLeg (9:5). ◊ A m pers pograniczn(e) (5), pogranicznych (1); -(e) : -ych LibLeg (1:1). subst pograniczné (13); -é (5), -(e) (8). ◊ I m pogranicznymi (6), pogranicznémi (3); -ymi StryjKron, VotSzl; -émi ModrzBaz, SarnStat; -ymi : -émi LibLeg (4:1); ~ -émi (1), -(e)mi (2). f pogranicznémi (1). n pogranicznémi (1). ◊ L pogranicznych (9).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Przymiotnik od „pogranicze”; limitaneus Cn (130): Iako oth thych czaszow ma ſſya zachowacz myadzy oboyema stronama, prawo pogranyczne. MetrKor 34/133v; LibLeg 11/172; Diar 24; SarnStat 131, 1013; GrabPospR N; Bywáło też to ſnadź y ná Podolu náſzym: iż kiedy było co dáć ná R.P. ábo obronę pogránicżną/ ſkwircżeli ludźie ná niedoſtátek. PowodPr 84; SkarKaz 40b.

W charakterystycznych połączeniach: pograniczne(-a) krzywdy, niebezpieczność, obrona (3), prawo, sprawiedliwość, straż.

Zestawienie: »cło pograniczne« (2): żeby nikt ſowito cłá pogránicznégo nie płáćił mimo práwo poſpolité. SarnStat 1196, 401.
a. Znajdujący się na pograniczu; confinis JanStat (40): gdy mieſzkano w Ieruzáłem ſpokoynie/ á pográniczne iego miaſtecżká [urbes eius in circuitu eius] [...] miáły ſwe goſpodarze. BibRadz Zach 7/7; BiałKaz H3v; Dźwiny/ Wiliéy/ Niémnu/ y rzek inſzych pogránicznych zániechawáiąc Oczko 7v; SkarŻyw 317, 502; ActReg 144; SarnStat 410, 1050, 1232; á ſkłády w Koronnych pogránicznych mieśćiech/ dawno Conſtitucyą oznáczone/ do ſkutku przywiedźmy VotSzl D3.

pograniczny czemu i czemu (1): Madaura, Miáſto w Africe Getuliey y Numidiey pográniczne Mącz 203b.

pograniczny z czym (1): A Scandia leży na zachód ſlonca ku połnoci z amorzem [!] Germanſkim z Dacią pogranicna MiechGlab 49.

pograniczny miedzy czym a miedzy czym (1): Stridon, Miáſto pográniczne miedzy węgierską źiemią á miedzy Dalmacią Mącz 420d.

Wyrażenia: »pograniczne kraje« = pogranicze (2): IElliby który z zagránicznych ludźi kośćioły [...] álbo pográniczné kráie króleſtwá náſzégo [confinia regni nostri JanStat 4] śmiał przenágábáć/ pókiby Król nie był koronowány. Chcemy y obiecuiemy ie [...] bronić. SarnStat 5; GrabPospR Lv.

»zamek pograniczny« [szyk 13:8] (21): LibLeg 7/100, 11/22v, 23, [322]v, 140v; UstPraw D2v; RejZwierz bb2v, 110; BielKron 389; BielSpr 67; KochOdpr C4v; ActReg 25, 182; SarnStat 6, 482, 493, 1183; Więźnie ná pogránicżne zamki odeſłano KmitaSpit C3; VotSzl B3v, F; Kędym máło nie wſzyſtkie zamki pogránicżne/ Zieżdźiel CzahTr B4v.

»ziemia pograniczna« (2): LibLeg 11/47; gdyż stąd i szkody wielkie popaść muszą i we wszytkich ziemiach pogranicznych tak się zachowywa, że do inego krolestwa abo ziemie nie bywają pociągani Diar 75.

W przen (1): Y orły pográniczné Rzymſkié płocho śiedzą/ Bo y przez wielki Dunay oni dróIgę wiedzą. KochProp 12.
α. W funkcji rzeczownika (1): Antermini, Qui circum terminos provinciae habitant – Pogranicżni. Calep 75a.
b. Odbywający się na pograniczu (10): LibLeg 11/131v, 139v, 152v, 160v, 162, 186; Potym piérwſzé Iármárki pográniczné. WE Czwartek przed Swiątkámi w Wieluniu/ w Báránowie. SarnStat 1231, 289, 1229, 1232.
c. Mieszkający, urzędujący na pograniczu (70): Powyeſſ theſz yſz pogranyczczny Sandziakovie nyedobrze hamvyą poddanych V.C.M. od nayaſdow na panysthwa y poddane Crolya yego m. LibLeg 7/32v; Przithim powie yz wiele ſkarg do nas przichodzy poddanich naschich ktorzi syedzą na granyczi zyemie woloſkiey yzbi sye sprawiedlywoscz zadna niedziala od Burkolabow y vrzednikow pana woyewodzynich pogranycznich o krziwdi ych LibLeg 10/150; Ivſch przeſz czaſch nyemali poddanem naſſchem pogranycznem bili czinyone ſkodi LibLeg 11/173v, 6/155v, 9/52v, 10/68v, 69v, 70 (24); BielKron 219v, 305v; ktemu ku okrutnym Walkam/ przywiedzie niektore zacne Pány krewne y pográniczne/ ná pułnocy y ná zachodzie mieſzkáiące LeovPrzep A3; KochProp 7; SarnStat 518, 927; Wiemy że pacta foedera z pogránicznymi Pány/ nie ſą wárownie vtwierdzone VotSzl B; CzahTr G4v.

pograniczny czemu (1): Iaziges, Siedḿiogrodzánie w węgrzech, wáłáskiey ziemi pográniczni. Mącz 163d.

Wyrażenie: »starosta pograniczny« [szyk 29:3] (32): Item komv ſſzya sthanye wyelyka krzywda, anyesprawyedlywoſcz. thedy thakowy czlowyek ma proſzycz szobye lysthv. v thych tho stharoſth pogranycznych MetrKor 34/134, 34/134; Przithim possel powie mianowythe krziwdi poddanich naschich. ktore zbierze v starosth pogranycznich LibLeg 10/151; Pogranycznim staroſtam Krol yego m zawzdj roſkazvye y yeſcze podrugie roſkaze abi na granyczach Zlodzieystwa bronyly LibLeg 11/50, 6/156v, 157 [2 r.], 7/32, 33v, 37 (27); ComCrac 12v; KochOdpr C4v; SarnStat 1233.
Szereg: »nizowy i pograniczny« (2): O NIZOWYCH Y POGRAnicznych ludziách: á tákze o pohámowaniu ſwowolenſtwá ich. SarnStat 452, 453 żp.
α. W funkcji rzeczownika (3): O Tyrze/ [...] Pogránicżni thwoi [Finitimi tui] ktorzy ćie budowáli/ dopełnili kraſy twoiey Leop Ez 27/4; OrzJan 126; Ale tám [w Księstwie Mazowieckim] obyczay ieſt, że pogránicznych nie wpiſuią, ieno do Akt Ziemſkich. SarnStat 477.
2. Graniczący, sąsiadujący, przyległy (zwykle o sąsiednich państwach); vicinus PolAnt, Mącz, Modrz; finitimus Mącz, JanStat; conterminus, contiguus Mącz (77): ConPiotr 30; Attingere oram aliquam seu regionem, Pogránicznym być. Mącz 439d, 127d, 440a, 450b, 493d [2 r.]; gdzieby [król] miał odiąć pogránicżnemu pánu Sceptrum/ ktorego by on zle/ á nieprzyſthoinie vżywał. GórnDworz Ii3v; Kommiſſarze między páńſtwy Koronnémi, á między pogránicznémi wysyłáni ku pogodzeniu róznic SarnStat 836.

pograniczny komu, czemu (32): Myrtoum mare, Morze pográniczne wyſpóm Cyclades zwánym. Mącz 240b, 142a, 176a, 193c, 203c, 209d, 212c, 240b [2 r.]. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »kraina pograniczna« [w tym: komu, czemu (17)] [szyk 18:2] (20): potym Cżechowie ácż nichćiwie y Węgrzy w tárgnęli Sáſkiemv Krfierſtowi do pogránicżney kráiny Wetlándyey BielKron 228, 257v; Idumaea, Kráyina pogránicżna żydowſtwu ku zachodu słońcá leżąca Mącz 164c; Phrygia, Regio minoris Asiae, Kráyiná mnieyſzey Aſiey pográniczna Mącz 298c, 25c, 77b, 147c, 161a, 196b (17); A roznioſłá ſie oná powieść o nim po wſzytkim żydoſthwie y po wſzythkich inych pogránicżnych kráinach. RejPos 221.

»sobie pograniczny« (1): DAwni hiſtorikowie o dwoiey Sarmatijey powiadali, ſobie pograniczney y przyleżączey [coherentes et contiguas]. MiechGlab 1.

»pograniczna ziemia« [w tym: czemu (5)] [szyk 5:1] (6): MiechGlab 77, [88]; Przyſtáły k niemu inne pogránicżne źiemie/ iáko Márkomani gdzie dziś Moráwá/ Kátti [...] BielKron 298; Mącz 165c; ábyſmy Wielkié Kśięſtwo Litewſkié/ y Ziemie Pruſkié/ y iné Ziemie pográniczné Króleſtwu [in finibus Regni confistenses JanStat 741]/ do iednośći przywiéźdź mogli SarnStat 985, 110.

Szereg: »pograniczny i przyleżący« (1): MiechGlab 1 cf »sobie pograniczny«.
a. O ludziach: zamieszkujący sąsiadujące, graniczące obszary (32): Bo ſie tu modli zá ludem Bożym/ ktory pogránicżne pogańſtwo trapili/ á w ſrogą niewolą ſobye poddawáli. LubPs S5v; BielKron 330v; BudBib 2.Mach 9/25; PaprPan Dd3v; Benádáb Krol Syriyſki tákież pijány w namiećie ſwoim będąc/ [...] poráżon ieſt od ſług Kśiążąt pogránicżnych. WerGośc 237; SarnStat 125.

pograniczny komu (4): Turek [...] Teraz zedwu ſtron/ ną [lege: nam] pogránicżnym ieſt. BiałKaz H3; StryjKron 205. Cf »lud pograniczny«.

pograniczny z czym (1): O Tych obywáteloch/ którzy w Gránicách y między Komorami Sląſkimi/ y Węgierſkimi/ y inémi pogránicznémi z Koroną mieſzkáią SarnStat 1241.

Wyrażenia: »lud pograniczny« [w tym: komu (2)] (3): Mącz 194b, 196b; ktorziby [żołnierze] tám ták długo byli/ pokiby ſię obáwáć trzebá/ ábo ſprzećiwieńſtwá obywátelow/ ábo wtárgnienia nieprzyiaćioł/ álbo iákiego ludu pogránicżnego [vicinis populis]. ModrzBaz 126v.

»narod pograniczny« [szyk 4:3] (7): LubPs S3; A przetożeś ie thy podał w ręce narodom pogránicznym [in manum populorum terrarum]. BibRadz 2.Esdr 9/30; BielKron 100v; BudBib 2.Esdr 9/30; Ieſli vmyślićie ſobie obráć Krolá obycżáiem inſzych narodów pogránicżnych [aliarum vobis finitimarum gentium]/ tegoż obierzćie/ ktorego wam Bog obierze ModrzBaz 75, 102v; OrzJan 51.

»pograniczny nieprzyjaciel« = hostis flinitimus Modrz [szyk 6:2] (8): By snadź w niebytności JKM tu od Korony granice koronne od nieprzyjacioł pogranicznych nie były przegabane Diar 23; BielKron [3322]v; ModrzBaz 109, 119v; Phil N4; SkarKaz 313b, 519a; Ieſzcze ſzczęśliwe ieſt kroleſtwo/ ktore obronić poddánych od pogránicznego nieprzyiaćielá może SkarKazSej 685a.

»pograniczny sąsiad« [szyk 1:1] (2): RejPosWstaw [1432]; A z ſąśiády pogránicżnemi przymierze bierz [Cum vicinis autem populis foedera ineunda sunt]. ModrzBaz 126v.

Szereg: »postronny a pograniczny« (1): Bo ieſt też w nim [w psalmie] modlitwá/ áby Pan Bog bronić racżił kroleſtwá Izráelſkyego od poſtronnych á pogránicżnych narodow. LubPs S3.
α. W funkcji rzeczownika (1): [Accolae, Finitimi, Contermini Die mit einander grentzen Pográniczni ArtNom K2v.]
Szereg: »tak pograniczny jak i domowy« (1): By nas raczył vczynić odewſzech wolnymi. Ták pogránicznych Iąk [!] y domowych. MycPrz I C3v.
β. O stosunkach międzyludzkich (2):
Szereg: »przyjacielski i pograniczny« (2): Krziwdi ktore yeſly bedą zobvdwv ſtron tedi one porownacz y ſgodzicz obiczayem przyaczielskym y pogranycznycznim [!] bedą mogły LibLeg 10/71v [idem] 11/27v.

Synonimy: 1., 2. postronny, pościenny, przyległy, sąsiedni, sąsiedzki, ukrainny, ukrajny.

Cf POGRANICKI

JDok