[zaloguj się]
[pdf]

PRZYLEGŁY (154) part praet act

e jasne.

comp przylegl(e)jszy (5).

Fleksja
sg
mNprzyległy fNprzyległå nNprzyległ(e), przyleglejsz(e)
Gprzyległego, przyleglejszego Gprzyległ(e)j, przyleglejsz(e)j Gprzyległ(e)go, przyleglejsz(e)go
Dprzyległ(e)mu D D
Aprzyległy Aprzyległą Aprzyległ(e)
Iprzyległym, przyleglejszym I Iprzyległym
Lprzyległym Lprzyległ(e)j Lprzyległym
pl
N m pers przylegli, przyleglejszy
subst przyległé
G przyległych, przyleglejszych
D przyległym
A m pers przyległ(e)
subst przyległé
I m przyległymi, przyleglejszymi
f przyległémi, przyległymi
n przyległymi, przyległ(e)mi
L przyległych

sg m N przyległy (15). ◊ G przyległego, [przyleglejszego] (4); -ego (1) MurzNT, -égo (1) SarnStat, -(e)go (2). ◊ D przyległ(e)mu (1). ◊ A przyległy (1). ◊ I przyległym, przyleglejszym (3). ◊ L przyległym (1). ◊ f N przyległå (11). ◊ G przyległ(e)j, [przyleglejsz(e)j] (3). ◊ A przyległą (5). ◊ L przyległ(e)j (2). ◊ n N przyległ(e), [przyleglejsz(e)] (4). ◊ G przyległ(e)go, przyleglejsz(e)go (2). ◊ A przyległ(e) (3). ◊ I przyległym (2). ◊ L przyległym (1). ◊ pl N m pers przylegli, przyleglejszy (6). subst przyległé (13), -é (6), -(e) (7). ◊ G przyległych, [przyleglejszych] (39). ◊ D przyległym (6). ◊ A m pers przyległ(e) (5). subst przyległé (11); -é (2), -(e) (9). ◊ I m przyległymi, [przyleglejszymi] (4). f przyległémi (3) BielKron (2), SarnStat, przyległymi (1) CzechRozm; -émi (1), -(e)mi (2). n przyległymi (1) SkarKaz, przyległ(e)mi (1) BielKron. ◊ L przyległych (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Sąsiedni, sąsiadujący z czymś lub położony w pobliżu czegoś; adiacens Vulg, PolAnt, JanStat, Cn; contiguus Calep, JanStat, Cn; confinis Mącz, Calep; affinis Calep, Cn; conterminus, finitimus Calep; convicinans, subiectus JanStat; attiguus Cn (135): Confinis, Prziległy/ Pográniczny. Mącz 127d; ZapKościer 1580/6v; Affinis, vicinus, coniunctus – Sąſiad, Przilęgłij. Calep 40a; Contiguus – Prziległy, z moim złaczony. Calep 253a, 23b, 238b, 252a, 420b.
Przen (4): A zeſtáby [lege: ze sta by] ſie ſnadz ozwał By iuż ná tym co ma przeſtał By nawięcey iuż miał wſſego Znaydzie wżdy co przyległego RejRozpr E3; Są bowiem słowá ich/ wedle Apoſtołá/ iáko ciáło z káncerowáne/ ktore ſię ná záráżenie przyległych cżłonkow ſzerzą. SkarŻyw 59; ROZMYSLANIA ROZMAITE PRZEZ CALY TYDZIEN. [...] Gdźie ſię przypátrz: [...] Swietnym y wielebnym pocżtom/ Swiętych nowego zakonu. to ieſt Apoſtołom/ Męcżennikom/ Wyznawcom/ Pánnom/ y wſzyſtkim cżyſtość miłuiącym. Nákoniec przyległym rzecżom. LatHar 667.

przyległy czemu (1): Toś cżytał o duchach rozmáitego ſtworzenia/ á oſobliwie o duchu człowiecżym/ ktory ieſt ono tchnienie żywothá ná oblicże iego/ kthory duch iż ſercu nawięcey przyległy ieſt/ pilnie bacżyć mamy iáko piſmo ten cżłonek záleca GrzegŚm 30.

a. O terenach: graniczący, leżący obok lub w pobliżu (89): y dobywſſy miáſthá zá wolą Páńſką/ bes licżby wiele ludźi pobił: ták że też przyległe ieźioro ſſyrokie ná dwoie ſtáiánie/ zdáło ſie że opływáło krwią ludzką. Leop 2.Mach 12/16; á on doł rzeki ſtárey ma oſtáć przy dzyedzinie przyległey ze wſzytkiem práwem UstPraw Iv; Potym Alexánder ciągnął ná wſchod ſłońcá/ wzyął Hirkánią y przyległe kroleſtwá drugie. BielKron 125v; Wyſpow tám pięć przyległych było/ kthore zową/ Táránte/ Mutyl/ Tedory/ Mare/ Mátyen BielKron 446, 374v, 441, 450; StryjKron 105; Zimie ſtátkow wſzelákich przycżynić/ [...] á zwłaſzcżá te ſtátki co ie ná imieniu robią/ nie tylko do iednego imienia/ ále y do innych przyległych GostGosp 82, 28, 60, 142, 166; Przeto vſtáwiamy/ áby dwoie Roki były odięté obyczáiem innych przyległych Woiewództw. SarnStat 730, 346, 403, 682, 841, 945, 982, 1151.

przyległy czego (1): vſtáwiamy/ áby gdy rzéká iáka náſzá/ y tychże poddánych náſzych máiętnośći rozgránicza/ któré téy rzéki brzegów z obu ſtron ſą przyległé: tedy máią bydź wolnie przypuſczeni ćiſz poddáni náſzy ku vżywániu téyże rzéki SarnStat 682.

przyległy do czego (4): BielKron 337; Zaſz niebacżyćie/ iákie drapieſzne [...] nieprzyiaćioły/ przez ten cżás wſzyſtek/ rządu Páná náſzego nieboſzcżyká. Miáłá náſzá Polſká/ y do niey ziemie przyległe? BiałKaz H3; ZapKościer 1580/11; POzywa was ku przeſtrzégániu śćiány wáſzéy/ ieſli którą rozumiéćie ſie mieć do wśi álbo dźiedźiny iego przyległą SarnStat 462; [bo nie masz przyleglejszego folwarku przy mieście do tej wioski nad ten golembrowski. LustrSand 185].

przyległy komu (3), czemu (39): I przyſzedł do wſzego kraiu Iordánowi przyległego/ przepowiedaiąc chrzeſt vpamiętaniá MurzNT Luc 3/3; Sur ieſt puſzcza przyległa Egiptowi/ gdźie byłá ſzłá Agar. BibRadz I 8d marg; Arábia opocżyſta od pułnocy y od zachodu Syriyſkiey źiemi przyległa/ á tuſz przećiwko ſobie ma puſtą Arábią. BielKron 263v; Euboea álbo Nogropont/ ieſt wyſep ná morzu Egieyſkim/ Boeciey przyległy. BielKron 273v; gdyż thy kráiny z kthorych Gottowie z ſąſiády wyſzli/ byli y ſą przyległe Roxolániey álbo Moſkwi BielKron 337; Wypiſałem też Swecyą ná ſwym mieyſcu/ kthora ieſt przyległa Liwlantom/ ięzyk ſwoy oſobny maią z Niemcy mieſzány BielKron 438, 49, 159, 370, 396, 408 (15); BielSpr 58v; SkarJedn 229; StryjKron kt, 11, 205 [2 r.], 416, 537; Calep 62a; Przyległé Thebam páńſtwá Achilles zwoiował Wſzytkié/ nikt miáſtá ſwégo cáło nie záchował. GórnTroas 20; PRzyczyny/ áby Poſłowie od Pánów świetckich Koronie przyległych/ w niebytnośći náſzéy tu do Korony wieżdżáć mieli/ nie widźimy. SarnStat 44; Vſtáwiamy/ iż gdy rzéká/ która náſzé y poddánych náſzych dobrá dźieli/ któré dobrá z obu ſtrón brzegu ſą rzéce przyległé: tedy niech wolno będą dopuſczeni ći poddáni náſzy ku vżywániu téyże rzéki/ wedle ſzérokośći dóbr ſwych przyległych. SarnStat 841, 134, 389, 442, 677, 839 (12). Cf »sobie przyległy«.

przyległy k(u) czemu (6): ConPiotr 31v; ma Pop Ian Páńſtwá ſwe bliſko Egypthu/ [...] od wſchodu ſłońcá przyległe ieſt iego Kroleſtwo ku cżyrwonemu morzu BielKron 462, 149, 170v, 316v, 396.

W przeciwstawieniach: »przyległy ... odległy, postronny« (2): A Ruſka Monarchia nietylko Litwie/ ále y Greckim Ceſárzom/ [...] Serbom/ Węgrom/ Polakom/ y inſzym też przyległym/ iáko poſtronnym páńſtwom/ ile w zgodzie w poſtrách byłá z dawnych lat StryjKron 245; któré [powiaty] tákże ſą źiemiam Pruſkim przyległé/ á odległé záś od ſkłádów náſzych ſolnych SarnStat 389.

Wyrażenia: »blisko przyległy« (3): BielKron 337; Nád tom obacżył iſz pogránicżne Kſiązetá [!]/ y kroleſtwá bliſko przyległe [adiacentes]/ ſzukáią pilnie przycżyny cżekáiąc ſkońcżenia rzecży BudBib 2.Mach 9/25; SkarJedn 229.

»granice przyległe; granicami przyległy« (2;1): ConPiotr 31v; SarnStat 1185; A gdy śię iuż lud śćiągnął/ ták z cudzey kráiny/ Iáko z gránic przyległych/ tákże motłoch iny. Było Pſyllow cżtyry ſtá KmitaSpit A4v.

»przyległa kraina« [szyk 6:4] (10): Wziął też Iudás Gazam y Aſkálon y Akaron s kráinámi przyległemi [cum terminis suis Vulg Iudic 1/18] BielKron 49, 49, 149, 159, 337, 437; Y rozmáite przypadki woienne y domowe/ Pruſkich/ Mázowieckich/ Pomorſkich/ y inſzych kráin Kroleſtwu Polſkiemu y Wielkiemu Xięſtwu Litewſkiemu przyległych StryjKron kt, 205; Ná rozmáitych mieyſcách w ziemi Zydowſkiey y przyległych kráinách Ewángelią opowieda. WujNT 510, 59 marg.

»przyległe państwa« (5): BielKron 178; StryjKron 245; NiemObr 58; PaprUp A4v; Dom chwały y ſłużby twoiey/ kroleſtwo to Polſkie/ y z przyległymi páńſtwy y z ludem tobie pokornym/ záchoway Pánie Iezu Chryſte/ Boże náſz SkarKazSej 683b.

»sobie przyległe (pl)« (3): Tedy teraz poſtánowiamy y náznáczamy Komiſarze do tego rozgrániczenia/ z káżdégo Powiátu w tych Woiewództwách gránicámi ſobie przyległych oſoby pewné SarnStat 1185, 472, 1175.

»ziemia przyległa« [szyk 3:2] (5): BielSpr 58v; CzechRozm 74v; SkarŻyw 159; á to imię Phut wykłáda ſie po náſzemu Zawiáſa/ Bo y Mauritania ieſt práwie zawiáſą/ y oſtátnią gránicą ziemie przyległey Oceanowi wielkiemu ná zachod Słońcá StryjKron 11; Rzymiánie cokolwiek przyległey ziemie nieprzyiacielowi ktoremu odięli/ to ſwym álbo przedawáli/ álbo zá rowny cżyńſz naymowáli. Phil P4; [Na nagłą a prętką potrzebę przyleglejszych ziem ruszenie. Diar 1566 44].

b. O ludziach: sąsiadujący, będący blisko (34): KromRozm III I7v; BielKron 442v, 443v; Wſzákoż potym y Turkom y inym pogánom/ Dawał odpor przyległym tym poſtronnym pánom. PaprPan Ee2; SkarJedn 178; Chrześciánie ktorzy tám byli z inymi przyległymi Biſkupy/ dla imienia Bożego prośili go [św. Medarda]/ [...] iſz ſię ſpráwowáć ich kośćiołá podiął. SkarŻyw 528; A iá przylegleyſzym bedąċ do domu zeSrzody przyiachawszy vporozumiawszy [lege: i pozrozumiawszy] się zPanem Kuklinowskim [...] nie przestałem sollicytowac ActReg 53; Młynarz przyległy v ſadzawek ma ryn doględáć GostGosp 60; Przyſzło w tym ná pośiłek ludu niemáłego/ Od przyległych Krolikow z kráiu Indiyſkiego. KmitaSpit C4v; [Więźniow było tysiąc/ oprocż tych ktore śláchtá przyległa y chłopi po drogách y lésiech imáli BielKron 1597 745].

przyległy do czego (1): Wſzákże więtżſza [!] cżęść [chrześcijan] dáleko od Rzymſkiego kośćiołá náucżyćiele miáłá. nie tyło [!] ći ktorzy byli do Włoch przylegleyſzy/ iáko Karwáći/ Dálmátowie/ Serbowie/ Słowacy Kárytani/ ktorzy od włoch po gorách áſz do Wegier záſiedli SkarJedn 226.

przyległy komu, czemu (10): [mistrz pruski mówił:] Co ſie tycże Státáry przymierza náſzych/ ktemu ſie nie znam/ ſam to rozum ſkázuie/ komu ſą przylegleyſzy Krol ich Polſki vżywa zá pieniądze bo mu ſą przylegleyſzy. BielKron 232; Azenagi ludźie ſą cżarni trochę popieláći/ miedzy ktorymi ſą Hodeni przylegli Arábom. BielKron 449v; Dał mu teſz liſty do wſzytkich Pánow Chrześćiáńſkich Niemcom przyległych SkarŻyw 517; StryjKron 395; ReszPrz 65; SarnStat 389, 987; VotSzl B2v; [O synodzie pp. patronów naszych mają umysł bracia starszy, z nimi się porozumiawszy, złożyć go a na nim być z ministrami temu miejscu przyleglejszymi. AktaSynod IV 164; Tám [u nieprzyjaciela naszego] Hetman woyſko porwie kiedy chce/ á ile nieprzyiaćielowi przylegleyſze/ rozdźieli/ złącży/ do gránice/ zá gránicę wywiedźie GrabZdanie B3v]. Cf »sobie przyległy«.

W przeciwstawieniu: »przyległy ... odległy« (2): Skądże to poſluſſeńſtwo Grekow ludźi nádętych yednemu ták odległemu biſkupowi/ mimo thák wyelką gromádę przyległych/ á ktorzy Ceſárzá y wſſyſtek dwor yego po ſobye myeli? KromRozm III P6v; VotSzl B2v.

Wyrażenia: »przyległe narody« (4): SkarJedn 306; ták iż wſzytkim przyległym narodom ſtráſznymi Tátarowie Prekopſcy być poczęli. StryjKron 722, 375; PowodPr 33.

»nieprzyjaciel przyległy« [szyk 2:1] (3): ConPiotr 34; iż to dobrze sami baczymy, że WKM pilnymi potrzebami inych państw swoich a zwłaszcza Księstwa Wielkiego zabawion być raczysz z nieprzyjacielem przyległym, zaczym takiego dostatku czasu mieć nie możesz. Diar 86; ActReg 40.

»sąsiad przyległy« [szyk 4:1] (5): ComCrac 19; UstPraw H; Záłowáli ſie z płácżem przed námi ná ſwoie ſąſiády przyległe ná inych wyſpach że nád nimi wielkie okrucieńſtwo cżynią BielKron 447; PaprPan kt, Ee4; [dom Zborowskich] to chudich pacholkow kuchnia/ ſkarb/ y ſtainia bela/ wſzitkich prziległych ſaſiad zdrowie y vcieſzenie PaprUp Gv.

»sobie przyległy« (1): A wszakże i ci [tyrani], gdy od wielkich jakich osob sąsiedzkich a nie poddanych bywają w czym winowani, dawają wżdy swe sprawy, przecz co czynią, aby się wżdy in contemptum et in discrimen nie przywiedli u sąsiedzkich ludzi sobie przyległych. DiarDop 99.

Szereg: »okoliczny i przyległy« (1): ktory [Otoman] potym przyiąwſzy Machometow zakon z Turkámi [...] częſte zwyćięſtwá nád okolicznymi y przyległymi narody/ y Krolami ich otrzymawał StryjKron 375.
2. Złączony, sprzymierzony; coniunctus Modrz (3):

przyległy ku czemu (2): BielKron 421v; PRzydaymy też tu y to/ co ſię ná wielu Seymiech tocżyło/ żeby to z wielkim pożytkiem Rzecżypoſpolitey było/ gdyby nietylko Powiáty Polſkie/ ále też y inſze kráiny ku Koronie przyległe/ do iednákiego ſpoſobu/ ábo dawánia podatku ábo ſłużenia woyny przywiedźione były. ModrzBaz 125v.

Przen [komu] (1): Abowiem Pan Kryſtus ktory ieſt żywotem y z martwychwſtániem náſzym/ powieda ſie być głową náſzą/ á my żeſmy ſą cżłonki iego. Spráwuie tedy moczą ożywiáiącą ciáło ſobie przyległe/ áby ták cżłonki żyć á prácowáć mogły. RejPosWstaw [1102].
3. Który przylgnął; przen [komu] (4): przeto Bog/ przez Moyżeſzow zakon/ onę złość przyleglą [!] cżłowiekowi okazował: y dla niey go/ ieſli ſie w niey niehámował/ ſrodze karał. CzechRozm 87v, 206v, 244; Znáyduię tedy przez zakon/ gdy ia chcę czynić dobrze/ że mi ieſt złość przyległa [quoniam mihi malum adiacet]. WujNT Rom 7/21 [przekład tego samego tekstu CzechRozm 206v, 244].
4. Właściwy (1):

przyległy komu (1): A ieſliż [Chrystus] to ma co ieſt więtſzego/ á práwie ſámemu Bogu należącego/ iáko ieſt wiádomość ſerc ludzkich: tedy pogotowiu co ieſt mnieyſzego/ á cżłowiekowi przylegleyſzego mieć może. CzechRozm 193v.

[Szereg: »przyleglejszy i właśniejszy«: Pierwſza [rzecz] ieſt/ áby żądza náſzá rozumu poſłuſzna byłá/ nád co żadney rzecży ku záchowániu powinnośći náſzey w káżdey ſpráwie/ przylegleyſzey y właśnieyſzey niemáſz. CiceroKosz 74.]
5. Przynależny [czemu] (1): Siárká tedy ſamá/ iáko rzecz ogniowi przyległa/ która to ognie tám té źięmné trzyma/ y chowa/ y wody z támtąd ćiekącé na pewnych mieyſcach/ lub około meatów/ lub ſaméy wodźie przymiéſzáné/ grzeie Oczko 7.
6. Przeznaczony, przyporządkowany [czemu] (3): Diar 81; A inne Woiewodztwá drugiey potrzebie przyległe/ támże z Hetmánem gdzye będzye trzebá obroćić ſię máią. UstPraw K3v [idem] SarnStat 117 [podobnie: Diar].
7. Zdarzający się, odbywający się (2): Bo Mázurowie onych czáſſow częſte przes ſpolne Małżeńſtwá powinowáctwá z Litwą potwierdzáli/ áby od ich przyległych naiázdow wolnieyſzymi byli. StryjKron 365.

przyległy kiedy (1): Kmieć ktory cżynſzu w wigilią świętego Marciná nie da/ ktory ieſt nie wielki/ názáiutrz po ś. Marćinie tyle dwoie ma oddáć/ pod winą: oprocż przyległego Iármárku pod on cżás. GostGosp 42.

8. Odnoszący się do czegoś, związany z czymś (4):

przyległy do czego (2): Gymnasticus, Quod pertinet ad exercitationem – Prziległy do czwiczenią. Calep 467b, 710a.

przyległy czemu (1): Salutatorius [...] Das zu dem grüſſen oder heilwünſchen gehört. [...] – Pozdrowenią [lege: pozdrawianiu] prziliegły. Calep 941b.

Wyrażenie: »przyległe sobie« = odnoszące się do tej samej dziedziny (1): IVs Státut, leges, Conſtituciȩ, ſą ſłowá ſobie przyległé, y wiele ich iest, co ie confunduią: Ale ich trzebá rozeznáć, Bo ácz Polacy iednym ſłowem to zową Práwo: ále iednák Ius iest, iákoby genus, á te drugie ſą ſpecies. SarnStat 48.
9. Prawdopodobnie: Obecny [gdzie] (1): Ná náſzych Duchownych tu przyległych/ Arcybiſkupach y Biſkupach/ ná ktorych w tey mierze więcey należy/ ſchodzićbj nic nie miáło. SkarJedn 380.
10. [Zaufany, oddany: w czym daliśmy wiarę Haraburdzie jako pisarzowi przyległemu naszemu i temuż rozkazalismy odpisać do TM krótko. ListyZygmAug 1568 561.]

Synonimy: 1. bliski, pograniczny, postronny, pościenny, przyleżący, sąsiedni, sąsiedzki, ukrainny, ukrajny; 4. własny.

Cf NIEPRZYLEGŁY, PRZYLEC

LW