[zaloguj się]

PRZYLEC (42) vb pf

przylec (42), [przylegnąć a. przylec].

-egł-, -egl-; -égł.

Fleksja
praet
sg pl
3 m przylégł m pers przylegli
f przyległa m an
n przyległo subst przyległy
plusq
sg
3 f była (beła) przyległa
conditionalis
sg pl
3 m by przylégł m pers
f by przyległa m an
n by przyległo subst by przyległy
con praet
sg
3 m by był przylégł

fut 3 sg przylęże (4).[3 pl przylegą, przylegną.]praet 3 sg m przylégł (1). f przyległa (15). n przyległo (7).3 pl m pers przylegli (2). subst przyległy (7).plusq 3 sg f była (beła) przyległa (2).con 3 sg m by przylégł (1). [f by przyległa.] n by przyległo (1).3 pl subst by przyległy (1).con praet 3 sg m by był przylégł (1).

stp notuje, Cn brak, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

I. We właściwej funkcji aspektowej (11):
1. Położywszy się lub upadłszy, przycisnąć swoim ciężarem; opprimere Mącz, Vulg [kogo, co] (5): Mora też ieſt niemoc (ktorą po łatinie zową Incubus) gdi ſie cżłowieku we ſpaniu widzi, iakoby go czo przyległo, tak iż ſie ruſzić nie może GlabGad D8v; Henrik brodáty Wrocſłáwſkie kſiążę ránion bárzo/ ktorego by był Pielgrzym ſłużebnik z wierzchu nie przyległ/ byłby zábit BielKron 358v; Ruina opressus, Prziległo go budowánie álbo západł w domu. Mącz 361d; [SkarŻyw 216; SenekaGórn 340; Y vmárł ſyn téy niewiáſty w nocy: bo go ſpiąc przyległá. WujBib 3.Reg 3/19 (Linde)].

przylec komu (1): Ow drugi krzywi ſzyią z onego wąwozá/ Co mu kielnia przyległá kiedy wypádł z wozá. RejWiz 73v; [Koń ſie ná bok przewróći y przylégł mi nogę/ Rzeczy mię záśię tłoczą/ ruſzyć ſie nie mogę. Albertus A4v].

[Zwroty: »z ciężarem przylec«: O iáko dáleko potrzebnieyſzé/ y pożytecznieyſzé rzeczy nam rodźi/ y wydawa źiemiá/ á śrébro/ złoto głęboko gdźieś wſádźiłá/ y iáko rzeczy [...] ſzkodliwé [...] ſobą ie ze wſzyſtkim ciężarem przyległá y przyćiſnęłá. SenekaGórn 340.

»sobą przylec«: SenekaGórn 340 cf »z ciężarem przylec«.]

Szeregi: »dławić albo przylec« (1): wſzakoż gdi ieſt zbytek krwie tedy ſie widzi iakoby kto dławił albo przyległ w ſpaniu, á to ieſt poſeł Apoplexiey GlabGad L4.

[»przylec i przycisnąć«: SenekaGórn 340 cf »z ciężarem przylec«.]

Przen (1):
Szereg: »ogarnąć i przylec« (1): [co może być prostszego jak przepowiadać] Iż go [Chrystusa] tak ćięſſkie y wielkie grzechy náſze ogarnęly/ y przyległy/ iż theſz iákoby roſpatzał wiſząc ná krzyżu KrowObr 49v.
2. Zdarzyć się, nastąpić (o nieszczęściu, przykrości) (2): Wſzákże to łácnieyſza ieſt o Bogu y o Chriſtuſie Pánu vmieć mowić/ y onego poznáć/ y wyznáć vſty/ poki co nie przylęże ćiężſzego. CzechRozm 247v; Iáko/ gdy ſtrách woienny záſzumi/ gdy gwałt chorob powietrza morowego przylęże/ [...] gdy gwałtowne burze/ gdy grády przypádną: tedy ſię ná ten cżás do Bogá vciekáią/ od Bogá rátunku żądáią CzechEp 87.
3. Przylgnąć, dopasować się (2):

przylec do czego (1): Albo ieſli téż pokrywká do korytá źle przylęże/ tedy [...] ták długo óną dźiurą wodá będźie źiemię wybijáłá/ áż ſye vczyni wielka dźiurá Strum G2v.

[przylec na czym: Kunſztarzá doſtał/ co mu puzderko ná nos przypráwił [...]. A iż mu ono puzderko tęgo ná nosie przyległo/ máiąc nos nim śćiśniony: tedy gęgnał mowiąc HistFort M3.]

[Zwrot: »wszędy dobrze przylec« [szyk zmienny]: Podkowánie koniá ma być podkowámi rownymi ku kopytom aby wſzędy z ſtron dobrze przyległy/ [...] á gdy podkowy dobrze wſzędy przylegną/ tedy koń pewnieyſzy bywa/ y mocniey ſtoj [!] ná nogach Cresc 1571 520 (Linde).]
Przen [do czego] (1):

W porównaniu (1): bo też to więc bywa/ że drugi piſmo przytocży/ że thák przylęże do drugiego piſmá/ iákoby ow kolący orzech do mármurowey thablice przyłożył. SarnUzn D5.

4. Przypaść, stać się udziałem (2):

[przylec kogo: Pan halicki; merita nie każdego przylęga [lege: przylegą], prosił o nagrodę zasług. Diar 1566 37.]

przylec komu po kim (1): Iſz za pozwem Iego Mści Pana Woiewody Pomorsſkiego, ktory mieli od tegosz, wyzei namienionego Marcina Tokarſkiego, o nie wydanie ſczęſći iego ktora iemu bela przyliegla po Malzonce ſwey, [...] dali, y zaplaćili [...] dostatecznie ZapKościer 1581/19v.

Przen [komu] (1): Przeto ták trzebá o Páwle rozumieć/ co y o inſzym káżdym cżlowieku/ ktoremu przyległá złość z przyrodzenia CzechRozm 243v.
II. W funkcji impf (31):
1. O terytoriach i ich mieszkańcach: znajdować się w sąsiedztwie, graniczyć, sąsiadować; subiacere Vulg; adiacere JanStat (28):

przylec do czego (3): Leop Ios 12/3; tak niechcę nic ex rebellium bonis vkrola prosic okrom iedney wsi poPronskim. Tuszna ktora mi przyległa do Nakla. ActReg 81, 80; [Do tego stawu upuszczają wody z rowu, który bieży na młyn miescki z jeziora Liubiszewa, a ten staw w granicy przyległ do wsi Rokithek. LustrPom 126, 32].

przylec komu, czemu (11): Ten Iáwan miał ſynow więcey/ był Eliſſá/ Dodánin s ktorych Eloes álbo Holás/ ći ſą przodkowie Greccy: [...] Iáſcená/ od tego idą Włoſzy y ći ktorzy im przylegli. BielKron 7; iednę cżęść źiemie Fráncuſkiey zową Togátá álbo Ciſalpmá [lege: Cisalpina] co ná tę ſtronę gor Alpes/ kthora Włoſkim gránicam przyległá. BielKron 280v, 263v, 264v, 275 [2 r.]; SkarJedn 226; StryjKron 16; niebyłoliby to Panu Kanclerzowi cordi frimarczyc się na Lezaisk zemną miedzyrzeczem awykupić gosobie bo y przyległ mu dotych maietnosci ktoremu teraz R.P. dała ActReg 80, 81; KlonFlis Dv; [Ale teras ponieważ iuż nam Turek przyległ/ ſyedźi iuż ſnámi o gránicę/ Nieprzyaćioł nas wiele trapi/ lepiey ſye wtey rzeczy oprzeć Oycu ſwiętemu TarnConsil 30; LustrPom 20; dobry goſpodarz ma ſkupowáć tákową rolą ktoraby mu przyległá ku dźiedźinie Cresc 1571 501; Srzodkiem práwie głębokiey rzeki ſzkutá biegłá Imo dąbrowę/ ktora brzegowi przyległá ZbylDroga B].

przylec k(u) czemu (11): Máią też być y inſzy ſąſiedzi poſtronni pozwáni/ ktorychby też dzyedziny ku kopcom narożnym álbo pobocznym przyległy UstPraw I; A potym Abráhám pogrzebł żonę ſwoię Sarę/ w iáſkini dwoiákiey ná polu ktore przyległo k Mámre [coram Mamre] BibRadz Gen 23/19; Arábia fortunna tá leży ná południe/ ku morzu Arábſkiemu y Perſkiemu przyległá/ ziemiá vrodzáyna/ rzek/ bydłá/ rozmáitych owocow ma doſyć BielKron 264, 174v, 264v, 281v, 283, 290, 337, 450v; Semigália Ziemicá leży miedzy Liflandyią á Kurlándyią/ á ku Południowi Litewſkie Xięſtwo przyległo. KwiatOpis Cv; [BielKron 1551 156; Cresc 1571 501].

przylec co (1): Kurlandia theras Xięſtwo. Kurlándy od Pułnocy Morze przyległo. Ku Południu Zmodźka Ziemiá. KwiatOpis Cv.

przylec z czym (1): A Ieſliby inni ſzláchćicy byli/ máiąc w ſąśiedztwie dźiedźictwá/ których śćiány przyległy z dziedzictwy z témi/ między którémi máią bydź gránice/ [...] tákowi téż ſąśiedźi śćienni [...] máią bydź przypozwáni do ſądu źiemſkiégo SarnStat 461.

przylec gdzie (2): A okolo rzeky Tvrle ktore ziemie przilegli te tes są woyewodztwa Walaskyego LibLeg 10/68; Adria morze nieſpokoyne/ ktore przyległo aſz pod Wenecyią. BudNT h marg.

Zwroty: »przylec po blizu« (1): yſzh Spanſthwa waſchego Spolſzky [...] Skyyowa y zyniſich zamkow waſich pogranycznich kthore przilyegli po blyzu ſtich zamkow nyekthorzi panowye [...] vodą prziſly LibLeg 11/140v.

»przylec w sąsiedztwie« (1): Chalibom przylegli w ſąſiedztwie Iberowie Aziaticcy/ ktorzy też w ſwych kráinach máią doſyć wſzelákiego Kruſzczu StryjKron 16.

»tuż przylec« (1): Po práwey ſtronie pádnie mu Sżwecya/ Tuż iey przyległá sioſtrá Norwegia. KlonFlis Dv.

2. Być obowiązkiem [komu, [czemu]] (1):

Ze zdaniem przydawkowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu głównym (1): A vcżyniłem [wydanie Rozmów] z tą śmiáłoſćią/ iż też tá rzecż tákże mnie iáko y onym przyległá/ żebym o prawdzie świádcżył/ y przy niey ſie popiſował. CzechRozm A4v.

[Przen: A gdźie ćię iuż táka chuć weźmie/ ábyś przed wſzytkimi záraz przodek miał/ tám iuż trudno z kim porownáć/ właſną miárę ſwą dobrego záchowániá chowáć y zgadzáć ſię maſz/ co właſnie ſpráwiedliwośći przyległo. CiceroKosz 34.]
3. Dotyczyć, odnosić się [komu] (1): Ledwe z dzyeſiąći ieden mogłby być wybrány. Aby to właſnie mowił coby wſzech doległo/ Dáleko to pilnieyſza/ co ſobie przyległo. RejWiz 174.
4. Należeć do określonego miejsca [gdzie] (1): Dworká ma ſtádo gęśi wielkie chowáć: [...] á ná iednym ie mieyſcu máią chowáć/ kędy przyległy: tákże kápłuny. GostGosp 120.

Synonimy: I.1. przycisnąć; 2. przydać się, przygodzić się; 3. przylnąć; 4. przypaść.

Formacje współrdzenne cf 2. LEC.

Cf PRZYLEGŁY

LW