« Poprzednie hasło: PRZYLĄDEK | Następne hasło: PRZYLECENIE » |
PRZYLEC (42) vb pf
przylec (42), [przylegnąć a. przylec].
-egł-, -egl-; -égł.
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | przylégł | m pers | przylegli |
f | przyległa | m an | ||
n | przyległo | subst | przyległy |
plusq | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | f | była (beła) przyległa |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | by przylégł | m pers | |
f | by przyległa | m an | ||
n | by przyległo | subst | by przyległy |
con praet | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | by był przylégł |
fut 3 sg przylęże (4). ◊ [3 pl przylegą, przylegną.] ◊ praet 3 sg m przylégł (1). f przyległa (15). n przyległo (7). ◊ 3 pl m pers przylegli (2). subst przyległy (7). ◊ plusq 3 sg f była (beła) przyległa (2). ◊ con 3 sg m by przylégł (1). [f by przyległa.] n by przyległo (1). ◊ 3 pl subst by przyległy (1). ◊ con praet 3 sg m by był przylégł (1).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVII w.
- I. We właściwej funkcji aspektowej
(11)
- 1. Położywszy się lub upadłszy, przycisnąć swoim ciężarem
(5)
- Przen (1)
- 2. Zdarzyć się, nastąpić (o nieszczęściu, przykrości) (2)
- 3. Przylgnąć, dopasować się
(2)
- Przen (1)
- 4. Przypaść, stać się udziałem
(2)
- Przen (1)
- 1. Położywszy się lub upadłszy, przycisnąć swoim ciężarem
(5)
- II. W funkcji impf (31)
przylec komu (1): Ow drugi krzywi ſzyią z onego wąwozá/ Co mu kielnia przyległá kiedy wypádł z wozá. RejWiz 73v; [Koń ſie ná bok przewróći y przylégł mi nogę/ Rzeczy mię záśię tłoczą/ ruſzyć ſie nie mogę. Albertus A4v].
»sobą przylec«: SenekaGórn 340 cf »z ciężarem przylec«.]
[»przylec i przycisnąć«: SenekaGórn 340 cf »z ciężarem przylec«.]
przylec do czego (1): Albo ieſli téż pokrywká do korytá źle przylęże/ tedy [...] ták długo óną dźiurą wodá będźie źiemię wybijáłá/ áż ſye vczyni wielka dźiurá Strum G2v.
[przylec na czym: Kunſztarzá doſtał/ co mu puzderko ná nos przypráwił [...]. A iż mu ono puzderko tęgo ná nosie przyległo/ máiąc nos nim śćiśniony: tedy gęgnał mowiąc HistFort M3.]
W porównaniu (1): bo też to więc bywa/ że drugi piſmo przytocży/ że thák przylęże do drugiego piſmá/ iákoby ow kolący orzech do mármurowey thablice przyłożył. SarnUzn D5.
[przylec kogo: Pan halicki; merita nie każdego przylęga [lege: przylegą], prosił o nagrodę zasług. Diar 1566 37.]
przylec komu po kim (1): Iſz za pozwem Iego Mści Pana Woiewody Pomorsſkiego, ktory mieli od tegosz, wyzei namienionego Marcina Tokarſkiego, o nie wydanie ſczęſći iego ktora iemu bela przyliegla po Malzonce ſwey, [...] dali, y zaplaćili [...] dostatecznie ZapKościer 1581/19v.
przylec do czego (3): Leop Ios 12/3; tak niechcę nic ex rebellium bonis vkrola prosic okrom iedney wsi poPronskim. Tuszna ktora mi przyległa do Nakla. ActReg 81, 80; [Do tego stawu upuszczają wody z rowu, który bieży na młyn miescki z jeziora Liubiszewa, a ten staw w granicy przyległ do wsi Rokithek. LustrPom 126, 32].
przylec komu, czemu (11): Ten Iáwan miał ſynow więcey/ był Eliſſá/ Dodánin s ktorych Eloes álbo Holás/ ći ſą przodkowie Greccy: [...] Iáſcená/ od tego idą Włoſzy y ći ktorzy im przylegli. BielKron 7; iednę cżęść źiemie Fráncuſkiey zową Togátá álbo Ciſalpmá [lege: Cisalpina] co ná tę ſtronę gor Alpes/ kthora Włoſkim gránicam przyległá. BielKron 280v, 263v, 264v, 275 [2 r.]; SkarJedn 226; StryjKron 16; niebyłoliby to Panu Kanclerzowi cordi frimarczyc się na Lezaisk zemną miedzyrzeczem awykupić gosobie bo y przyległ mu dotych maietnosci ktoremu teraz R.P. dała ActReg 80, 81; KlonFlis Dv; [Ale teras ponieważ iuż nam Turek przyległ/ ſyedźi iuż ſnámi o gránicę/ Nieprzyaćioł nas wiele trapi/ lepiey ſye wtey rzeczy oprzeć Oycu ſwiętemu TarnConsil 30; LustrPom 20; dobry goſpodarz ma ſkupowáć tákową rolą ktoraby mu przyległá ku dźiedźinie Cresc 1571 501; Srzodkiem práwie głębokiey rzeki ſzkutá biegłá Imo dąbrowę/ ktora brzegowi przyległá ZbylDroga B].
przylec k(u) czemu (11): Máią też być y inſzy ſąſiedzi poſtronni pozwáni/ ktorychby też dzyedziny ku kopcom narożnym álbo pobocznym przyległy UstPraw I; A potym Abráhám pogrzebł żonę ſwoię Sarę/ w iáſkini dwoiákiey ná polu ktore przyległo k Mámre [coram Mamre] BibRadz Gen 23/19; Arábia fortunna tá leży ná południe/ ku morzu Arábſkiemu y Perſkiemu przyległá/ ziemiá vrodzáyna/ rzek/ bydłá/ rozmáitych owocow ma doſyć BielKron 264, 174v, 264v, 281v, 283, 290, 337, 450v; Semigália Ziemicá leży miedzy Liflandyią á Kurlándyią/ á ku Południowi Litewſkie Xięſtwo przyległo. KwiatOpis Cv; [BielKron 1551 156; Cresc 1571 501].
przylec co (1): Kurlandia theras Xięſtwo. Kurlándy od Pułnocy Morze przyległo. Ku Południu Zmodźka Ziemiá. KwiatOpis Cv.
przylec z czym (1): A Ieſliby inni ſzláchćicy byli/ máiąc w ſąśiedztwie dźiedźictwá/ których śćiány przyległy z dziedzictwy z témi/ między którémi máią bydź gránice/ [...] tákowi téż ſąśiedźi śćienni [...] máią bydź przypozwáni do ſądu źiemſkiégo SarnStat 461.
przylec gdzie (2): A okolo rzeky Tvrle ktore ziemie przilegli te tes są woyewodztwa Walaskyego LibLeg 10/68; Adria morze nieſpokoyne/ ktore przyległo aſz pod Wenecyią. BudNT h marg.
»przylec w sąsiedztwie« (1): Chalibom przylegli w ſąſiedztwie Iberowie Aziaticcy/ ktorzy też w ſwych kráinach máią doſyć wſzelákiego Kruſzczu StryjKron 16.
»tuż przylec« (1): Po práwey ſtronie pádnie mu Sżwecya/ Tuż iey przyległá sioſtrá Norwegia. KlonFlis Dv.
Ze zdaniem przydawkowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu głównym (1): A vcżyniłem [wydanie Rozmów] z tą śmiáłoſćią/ iż też tá rzecż tákże mnie iáko y onym przyległá/ żebym o prawdzie świádcżył/ y przy niey ſie popiſował. CzechRozm A4v.
Synonimy: I.1. przycisnąć; 2. przydać się, przygodzić się; 3. przylnąć; 4. przypaść.
Formacje współrdzenne cf 2. LEC.
Cf PRZYLEGŁY
LW