[zaloguj się]
[pdf]

POKLĘKNĄĆ (80) vb pf

o jasne.

W formach praet: poklęknął(-nęła, -nęli) (29), poklękła(-o) (2); -kła OrzRozm; -kn- : -kła OpecŻyw (8:1).
Fleksja
inf poklęknąć
praet
sg pl
2 m -ś poklęknął m pers
3 m poklęknął m pers poklęknęli
f poklęknęła, poklękła m an poklęknęli
n poklękło subst
imperativus
sg
2 poklękni

inf poklęknąć (2). ◊ fut 3 sg poklęknie (2). ◊ praet [2 sg m -ś poklęknął.] ◊ 3 sg m poklęknął (17). f poklęknęła (8) [w tym zapis: -ąła (2)], poklękła (1). n poklękło (1). ◊ 3 pl m pers poklęknęli (3). m an poklęknęli (1) [cum N: woł i osieł]. ◊ imp 2 sg poklękni (2). ◊ part praet act poklęknąwszy (43).

Sł stp: poklęknąć, pokląc, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

Uklęknąć; inclinare se, incurvare se, ingeniculare PolAnt; genua submittere Mącz (80): Mącz 144c; bieżąc wołał wielkim głoſem: O poſtoy kácie nic then nie winien/ iam to zań winien záſtąpić/ rozebrawſzy ſie ſam dobrowolnie poklęknął ná plácu RejZwierc 92v, 89v; Obżáłowány namniey ſię niemiał zá krzywoprzyśiężcę: iż poklęknąwſzy [flexis genibus]/ słowy nieprzyśiągł ModrzBaz 86; [á tys panie Iezu drżącz ledwie wſtał/ we krwi ſwey poklęknął Pozdraw D].
α. Dla wyrażenia czci, pokory, skruchy, w celu błagalnym lub dziękczynnym (73): Widźiałeś ná weſelu Krolewſkim Arcykſyążę Ferdynándá/ niemowił z nim żaden z iego Dworzan/ iedno poklęknąwſzy OrzRozm L4.

poklęknąć przed kim (8): A poklęknąwſſy przed ſwą matuchną miſtrz wſſytkié pokory od iey miloſci odpuſſcżenia ij pożegnaniá żądal OpecŻyw 36, 87v, 91v, 92, 152, 164v; Szedł tedy Mauryc ſam/ [...] poklęknął przed Ceſárzem/ proſząc oten vrząd. BielKron 232v, 229v.

Zwroty: »poklęknąć na kolana« (4): Oto ſtworzyciél wſſego ſtworzeniá/ poklęknąwſſy na ſwé kolana/ nogi ſwych ſlug vmywá OpecŻyw 91v, 91v, 92; iáchał y przyiáchał on trzeći pięćdzieſiątnik/ y poklęknął na ſwe koláná [incurvavit se super genua sua] przed Elijaſzem BudBib 4.Reg 1/13.

»pokornie poklęknąć« (1): Potym pokornie przed Iudáſſem poklęknąwſſy/ vmyl iego nogi OpecŻyw 92.

αα. Dla oddania czci boskiej (60): Pokląknąl thenſze Caplan. y pyal yeden paczyerz A pothym wſtawſchy. mowyl thą wthorą modlytwą. PowUrb +2, +1v, +2; W tym archanioł Gabriel ſlyſſątz to wielebné przizwolenijé/ poklęknąl/ ij vkloniwſſy ſie dziewicy Marij/do kroleſtwa niebieſkiégo ſie wrocijl OpecŻyw 9; Ián ſwięty poklęknąwſſy Iezuſa przywitáł rzekątz. Witáy dáwno pożądany Iezu ſlodki OpecŻyw 35, 1v, 9, 25v, 33v, 88, 88v, 138v; PatKaz II 64v; Potym pokleknawſzy na oſſobliwym mieſczu maią [dziatki] mowyć Credo potim Pacierz SeklKat C3, C4; będźie pytał Prokurator/ iáko do znáku męki Páńſkiey Princypał iego ku oddániu przyſyęgi przyſtępić ma. Skaże Sędźia/ iż poklęknąwſzy. Spyta ieſzcze/ ácz iuż czás położyć pálce ná znáku męki Páńſkiey. GroicPorz z2v; KrowObr 145v; Potym trafiło ſye że przyſzłá ná Mſzą iego kuchárká/ y tudźieſz podle żony y podle dźieweczki moiey w iedney łáwce poklękłá OrzRozm H3; támże poklęknąwſzy dwa Biſkupowie miedzy ktoremi Krol ſzedł/ ięli proſić mátki świętey cerkwie Krześćiáńſkiey/ áby tego racżyłá dopuśćić ná kroleſtwo koronowáć. BielKron 329, 214v, 329, 330v; Tákże poklęknie hnet ná łożu/ á z wielkim nabożeńſtwem/ [...] obiecał drogę do Lorethu pieſzo GórnDworz T3; SkarŻyw 459, 600; LatHar 135, 714; [Zydówká w tymże domu ślepa/ poklęknąwſzy y prośiła/ ieſliś ty Bogiem [...]/ proſzę przywroć mi wzrok. ŁaszczOkulary D4v; JanKoszŻyw F2v; Pozdraw F3v].

poklęknąć przed kim (1): STąpił z nieba w ten cżas archaniol Gabryel [...]/ a poklęknąwſſy przed ſwym ſtworzycielem/ pozdrowił go z wielką vcżliwoſcią OpecŻyw 101v, 68v, 78v, [162]v; RejZwierc 199; BudBib 4.Reg 1/13.

poklęknąć przed czym (3): Pothym wſzytcy poklęknęli przed ołtarzem wielkim BielKron 330v; RejPos 261; SkarŻyw 459; [Poczinaią szię modlytwi o pannye Mariiey, ktore mayą bicz mawiane przed iey obrazem pokliaknąwschi y swieczą zapaliwschi ModlKobiet 27].

W połączeniu szeregowym (1): bo przyydzye wrychle czaſz/ yſz tą panna przyydzye ktora to dzyeczyątko porodzy/ a tedy czeſarz uydzącz to znamyą uydome nanyebye, pokląknąl y zlozyl koroną z glouy ſwey y dal chwalą onemu dzyeczyątku y matcze yego PatKaz II 58v.

W charakterystycznych połączeniach: poklęknąć na łożu, na miejscu, na roli, na ziemi; poklęknąć w ławce, w pośrodku kościoła; poklęknąć podle dzieweczki, podle żony; poklęknąć przed cyboryjum, przed miastem, przed obrazem, przed ołtarzem; poklęknąć tamże; poklęknąć z daleka; poklęknąć przy niemocnem.

Zwroty: »poklęknąć na kolana« = ingeniculare PolAnt; ponere genua Vulg [szyk zmienny] (5): bo gdy ſie matki ſlodko oblapiły/ hnedki dzieciątko wżywocie Elżbiety ſwięte/ obrocilo ſwé oblicżee ku żywotowi matki ſwee/ ij poklęknąwſſy na kolana/ chwalilo Iezu Kriſta będącego w żywocie dziewice blogoſlawioné OpecŻyw 11v, 9v, 15v, 24, 100v, 177v; Y kámionowáli Szcżepaná [...]. A poklęknąwſſy ná koláná [positis autem genibus]/ wołał głoſem wielkim/ mowiąc: Pánie niepocżytay im thego zá grzech. Leop Act 7/60; BudBib 3.Esdr 8/72[74]; LatHar 719; WujNT Act 9/40.

»poklęknąć nabożnie« [szyk zmienny] (2): Gdy panna k ſobie przyſſla/ vzrzala dzijécię [...]/ poklęknąwſſy nabożnie iemu chwálę dalá/ bogu oyttzu niebieſkiému dziękowala mowiątz. OpecŻyw 15, 174v.

»u nog poklęknąć« (1): (did) [Maria Magdalena] Vpádnie mu v nog. (–) Dayże mi v nog poklęknąć Y iáko przed tym/ ich dotknąć. MWilkHist H4.

»pokornie poklęknąć« [szyk zmienny] (3): Matuchna téż pokornie poklęknęla/ a zaplakawſſy rzewno/ ſynácżka oblapiła OpecŻyw 36, 26v, [80]; [ſlugá ſwietey Anny poklęknąwſzy pokornie z wielką nádźyeią záwołał JanKoszŻyw F4v].

»na ziemi poklęknąć« (1): Tamże na golé kolana na ziemi poklęknąwſſy [Jezus] ręce ſwé ſwięté roſkrzyżowáwſſy/ z wielkim placżem modlił ſie rzekątz ku bogu oyttzu. OpecŻyw 100v.

Szeregi: »poklęknąć, (i) chwalić (a. dać chwałę); poklęknąwszy chwalić (a. chwałę dać)« (3;5): Ián ij magdaléna wiedli ią po pochowaniu ciala ſyna iéy od grobu/ a przyſſedſſy ku krzyżu poklęknęła ij chwáliła go OpecŻyw 158, 11, 11v, 15, [162]v; [Sybilla] vznawſzy duchem proroczkyem pokląknąla y dala dzyeczyątku y czeſcz y chwalą {y matcze yego} PatKaz II 58; Zátym pokleknąwſzy chwaliłem y dobrorzeczyłem Páná Bogá [Et inclinavi me, et incurvavi me Domino, et benedixi DOMINO Deo] Abráhámá páná moiego BibRadz Gen 24/48, Gen 24/26. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poklęknąć i dać cześć; poklęknąwszy uczynić cześć« (1;1): poklęknąwſſy vcżynili cżeſtz boſką ciału ſwiętému. OpecŻyw 154v; PatKaz II 58.

»[poklęknąć i modlić się (a. modlitwę mówić)]; poklęknąwszy modlić się« (5): OpecŻyw 15v, 100v; PatKaz III 152; Y ſam vſtąpił [Jezus] od nich [uczniów] iáko ná záćiśnienie kámienia: y poklęknąwſzy ná koláná/ modlił ſię LatHar 719; WujNT Act 9/40; [A potem ma [sługa kościelny] przy niemocnem poklęknąć/ y ſniem modlitwę pańſką głoſęm mowić. UstKościel 176, 125].

»poklęknąwszy paść« (1): Tam gdy przyſſedl/ Enoch z Eliáſſem/ poznali go ijż on był zbawiciél w zákonie dáwno obietzany. Przeto poklęknąwſſy przed nijm padli/ ij chwálę mu boſką dali. OpecŻyw [162]v.

ααα. W kulcie pogańskim (3): Poklęknąwſzy iął mowić/ o Słońce doſtoyne/ Rácżyſz mię też oſwiećić RejWiz 34v; Klaudia [...]/ gdy iecháłá do mátki po Tybrze rzece/ záwzyęłá z łodzyą ták iż iey kilká ſet ludzi nie mogło ſciągnąć/ poklęknęłá proſząc boginiey Weſty/ áby iáko oná ieſt niewinna ludzkiey obmowki/ ták prawdziwie s tego mieyſcá łodzya páſem moim ſciągnioná byłá. BielKron 25, 25.
a. O zwierzęciu (3):
Zwrot: »na kolana poklęknąć« (2): Wól też ij oſiel boga znaiątz/ [...] iakoby zwierzęta rozumné/ na kolana ſwé poklęknęlij/ przez ſwé noſdrzé dychaiątz ſyna bożego z ziębionégo/ parą ſwą zagrzewali. OpecŻyw 15v; BielKron 452.
α. Dla oddania czci boskiej (1):
Szereg: »poklęknąć, dać chwałę« (1): wól ij oſiel poklęknąl/ panu ſwému chwálę dál. OpecŻyw 20.

Synonimy: paść, upaść.

Formacje współrdzenne cf KLĘCZEĆ.

Cf POKLĘKŁY, [POKLĘKNIENIE]

sEBo