[zaloguj się]
[pdf]

POKŁONIĆ SIĘ (115) vb pf

się (105), się (10).

Pierwsze o jasne, drugie pochylone.

Fleksja
inf pokłónić się
praet
sg pl
1 m -m się pokłónił m pers
2 m -ś się pokłónił m pers
f -ś się pokłóniła m an
3 m pokłónił się m pers pokłónili się
f pokłóniła się m an
n pokłóniło się subst pokłóniły się
imperativus
sg pl
1 pokłońmy się
2 pokłóń się pokłóńcie się
3 niechåj się pokłóni niech się pokłónią
conditionalis
sg pl
1 m bym się pokłónił m pers
3 m by się pokłónił m pers by się pokłónili
f by się pokłóniła m an
n by się pokłóniło subst

inf pokłónić się (12). ◊ fut 1 sg pokłónię się (10). ◊ 2 sg pokłónisz się (4). ◊ 3 sg pokłóni się (4). ◊ 2 pl pokłónicie się (1). ◊ 3 pl pokłónią się (4). ◊ praet 1 sg m -m się pokłónił (1). ◊ 2 sg m -ś się pokłónił (1). f -ś się pokłóniła (1). ◊ 3 sg m pokłónił się (30). f pokłóniła się (6). n pokłóniło się (1). ◊ 3 pl m pers pokłónili się (30). subst pokłóniły się (2). ◊ imp 2 sg pokłóń się (1). ◊ 3 sg niechåj się pokłóni (1). ◊ 1 pl pokłońmy się (1). ◊ 2 pl pokłóńcie się (1). ◊ 3 pl niech się pokłónią (1). ◊ con 1 sg m bym się pokłónił (3). ◊ 3 sg m by się pokłónił (2). f by się pokłóniła (1). n by się pokłóniło (1). ◊ 3 pl m pers by się pokłónili (3). ◊ part praet act pokłóniwszy się (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. pozdrawiam kogo przez list, Linde XVIII w. s.v. pokłonić.

1. Pochylić ciało, głowę, zgiąć kolano itp. jako wyraz szacunku, czci lub dziękczynienia; adorare PolAnt, Vulg; humiliare se, inclinare se, incurvare se, incurvari PolAnt; flecti Vulg (114):
a. Oddać cześć religijną (także ludziom) (92):
α. Bogu judeochrześcijańskiemu, też: Matce Bożej [w tym: komu (52), czemu (3)] (71): BielŻyw 156; wroć ſię zemną/ że ſię pokłonię Iehowie. BudBib 1.Reg 15/25, Ex 11/8, 1.Reg 15/30, 31; A [człowiek opętany przez złe duchy] vyrzawſzy Iezuſa zdáleká przybieżał y pokłonił ſię mu. BudNT Mar 5/6, Matth 28/17; CzechRozm 195v; kiedy y ktorego roku do Bethleem przyſzli [trzej królowie]/ pewnośći żadney nie maſz: á więc przeto mowić kto ma/ iż ſię nigdy w Betleem v iáſłek Chryſtuſowi nie pokłonili? SkarJedn 99, 70, 172; A ták pokłoń ſię rozumowi y opatrznośći Boſkiey SkarŻyw 15; [Józefowi, chcącemu opuścić Maryję, aby ocalić jej cześć, anioł] prętko ſerce ná wiárę otworzył: y dopiero ſię pokłonił przenáświętſzey małżonce ſwoiey SkarŻyw 243; pokłoniłá ſię [św. Helena] temu: ktory ná drzewie wiśiał SkarŻyw 398, 26, 28, 91, 243, 259, 398; CzechEp 350; LatHar 191, 195, 197, 370, 517; oto kśiążę iedno przyſzedſzy pokłoniło mu [Jezusowi] ſię/ mowiąc: [...] WujNT Matth 9/18, przedm 25, Matth 2/2, 8, s. 8, 16 (10); S. Hieronym vpomina Dezyderyuſzá áby przyſzedł ná mieyſcá święte pokłonić ſię wedle Pſálmu/ tám gdźie ſtánęły nogi Páńſkie SkarKaz 41b, 280a [2 r.], 515a, 516b.

pokłonić się przed kim, przed czym (2): Wſzytcy narodowie ktore pocżyniłeś/ przyidą/ á pokłonią ſię przed tobą pánie BudBib Ps 86/9, Gen 48/12; BudNT Apoc 15/4.

W charakterystycznych połączeniach: pokłonić się Bogu (8), Chrystusowi (2), Ciału, Jehowie (3), jedności, krolowi (3), małżonce przenaświętszej [= Maryi], opatrzności boskiej, Panu (6), rozumowi boskiemu, ukrzyżowanemu, Zbawicielowi, żywącemu na wieki wiekow; pokłonić się z bojaźnią (2), z (prze)strachem (2); pokłonić się przed obliczem.

Zwroty: »pokłonić się na kolana« (1): Y ſzli [trzey królowie] pokłonili ſię pierwey ná koláná/ potym padli ná twarzy ſwoie/ iáko Bogu ſwemv/ y przyſtąpiwſzy nogi dziećiątecżká cáłowáli SkarŻyw 28.

»pokłonić się przed nogami [czyimi]« = adorare ante pedes PolAnt, Vulg (4): BudNT Apoc 3/9; A gdym ſłyſzał y widźiał/ vpadłem ábym ſię pokłonił przed nogámi ániołá ktory mi pokázował. WujNT Apoc 22/8, Apoc 3/9, s. 848.

»pokornie się pokłonić« (1): Dáry źwierzętom [Bóg] rozdawał/ Ktoregoby kto pożądał. A gdy ini wybieráli/ Co godnego ſobie ználi: Małż śię pokornie pokłonił/ Prośbę ku Bogu vcżynił. BierEz P3v.

»pokłonić się do ziemie« = (inclinare se et) incurvare se in tenam a. super faciem PolAnt (4): Tedy ſługá Abráhámów vſłyſzawſzy ty ſłowá ich [tj. Boga ukrytego pod postacią trzech podróżnych]/ pokłonił ſię aż do źiemie chwaląc Páná. BibRadz Gen 24/52, Num 22/31; BudBib Gen 18/2, 48/12; A Iozeph ziąwſzy ſyny złoná iego [swego ojca]/ pokłonił ſię Pánu Bogu aſz do ziemie. SkarŻyw 349, 502.

Szeregi: »nachylić się i pokłonić się« (1): Y pośpieſzył ſię Moiżeſz/ y náchylił ſię do ziemie y pokłonił ſię [incurvavit se in terram et humiliavit se]. BudBib Ex 34/8.

»(u)paść i pokłonić się; upadszy (a. (przy)padszy, a. padwszy) pokłonić się« = cadens a. procidens (ad pedes a. in faciem) adorare Vulg [szyk 11:1] (5;7): Y padł Iehoſzua ná twarz ſwoię ná ziemię y pokłonil ſię mu [Bogu] BudBib Ios 6[5]/2[15]; BudNT Apoc 5/14; A ona [św. Małgorzata] to ſłyſząc cáłowáć krzyż święty pocżęłá: y padwſzy ná oblice [!] ſwoie/ vkrzyżowánemu ſię pokłoniłá/ mowiąc: [...] SkarŻyw 159; Podźćież tedy pokłońmy ſię mu/ y vpádnimy przed Bogiem LatHar 15, 530; Y wſzedſzy w dom [trzej królowie] náleźli dźiećiątko z Márią mátką iego. y vpadſzy pokłonili ſię iemu WujNT Matth 2/11; Y vpádli czterzey y dwádźieśćiá ſtárſzych/ y czworo źwierząt/ y pokłonili ſię Bogu śiedzącemu ná ſtolicy/ mowiąc; Amen/ Allelu-Ia. WujNT Apoc 19/4, przedm 21, s. 8, Act 10/25, 1.Cor 14/25, Apoc 11/16.

»poniżyć się i pokłonić« (1): A Michał rzekł [do Lucyfera]: zle cżyniſz/ niewdzięczne ſtworzenie/ iſz ſię przećiw ſtworzyćielowi podnośiſz: ia poniżę ſię y pokłonię Pánu memu/ ktory mię vcżynił/ y od ktorego wſzytko mam SkarŻyw 258.

W przen (1):
Fraza: »kolano się pokłoni« (1): Zywę ia/ mowi Pan/ iż mi ſię wſzelkie koláno pokłoni [quoniam mihi flectetur omne genu]: y wſzelki ięzyk da chwałę Bogu. WujNT Rom 14/11.
αα. Przyjąć wiarę chrześcijańską (2):
Zwrot: »Chrystusowi się pokłonić« (2): rychley niſzli we ſto lath po Bulgárzech/ wſzytkie narodj Słowieńſkie Chrjſtuſowi ſię pokłoniły. SkarJedn 225; SkarŻyw 516.
β. Bóstwom pogańskim lub szatanowi [w tym: komu (16), czemu (2)] (21): Nie pokłoniſz ſię im [bałwanom]/ áni im służyć będzieſz/ bom ia Iehowáh Bog twoy BudBib Ex 20/5, Ex 34/14, Deut 30/17, I 204d marg [2 r.], 4.Reg 5/18; BudNT Apoc 13/4 [2 r.]; zá cżáſu Heliaſzá kośćioł Boży táiemny był: bo o śiedmi tyśiącách ludu Bożego/ ktorzy ſię nie pokłonili Báálowi/ nikt niewiedział SkarJedn 14; dáleko ſię więcey tym bałwanem á ſproſnym kámieniem brzidzić będę/ á głowá moiá nigdy ſię tey niemey twarzy nie pokłoni. SkarŻyw 68; iſz máło przedtym bedąc [!] Chrześćiáninem/ z przymuſzenia krolewſkiego ſłońcu ſię pokłonił. SkarŻyw 304, 20, 36 [2 r.], 69, 151, 304, 305, 552; y ſámego Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego tym kuśił [diabeł]/ mowiąc mu: po okazániu kroleſtw świátá tego: ieſli mi ſię pokłoniż/ damći to wizytko CzechEp 422; WujNT Luc 4/7.

W charakterystycznych połączeniach: pokłonić się Apollinowi, Baalowi, boginiej kamiennej, bogom rzezanym, bogu cudzemu (2), diabłom, niemej twarzy, słońcu (2), smokowi, zwierzowi; pokłonić się [czemu] jako bogu.

b. W dziedzinie życia świeckiego [w tym: komu (12), czemu (4)] (22):
α. Na gruncie stosunków społecznych i politycznych: wyrazić pokorę, poddaność (15): Y pokłonił ſię [Mefiboszet Dawidowi] á rzekł/ [...] BudBib 2.Reg 9/8, I 28b marg [2 r.], 172b marg; Kto ſtárſzego ſłucháć niechce/ młodſzemu ſię pokłonić muśi. SkarJedn 364; [Biskup Symeon] Przywiedziony w żełáznych [!] okowách przed krolá [perskiego]/ nie tylko ſię nic nie przelękł: ále y pokłonić ſię krolowi niechćiał. SkarŻyw 304, 304 marg.
Zwrot: bibl. »pokłonić się wierzchowi laski ([czyjej])« = uznać czyjąś zwierzchność (4): SkarŻyw 349; Wiárą/ Iákob vmieráiąc/ káżdemu z ſynow Ioſephowych błogoſłáwił: y pokłonił ſię wierzchowi laſki iego [adoravit fastigium virgae eius] WujNT Hebr 11/21, 5. 777 [2 r.].
Szereg: »paść i pokłonić się« (1): A (gdy) było trzećiego dniá/ oto mąż przyſzedł z obozow Saulowych/ [...] á przyſzedſzy do Dawidá padł ná ziemię/ y pokłonił ſię [cecidit in terram et incurvavit se]. BudBib 2.Reg 1/2.
W przen (1): Niewolnikiemeś/ [...] Głowá twa/ pánu/ niechay ſie pokłóni. GórnTroas 49.
αα. Złożyć hołd poddać się komuś w lenno, popaść w niewolę (2): [Heretycy] nieſłucháiąc ſtárſzego y nawyżſzego kápłaná [tj. papieża]/ pokłonić ſię ſproſnemu Turcżynowi muſieli. SkarJedn 308; Pokłoniły ſie Iflanty obfite/ Oddáiąc mu [Stefanowi Batoremu] w moc zamki niedobyte GrochKal 19.
[Szereg: »pokłonić się i poddać«: Tham bendącz panowie w. k. m. wydzieli isz pokłonili szie [wojewodzie Aleksandrowi] i podda⟨li⟩ jem iako panowie thak i wsitka ziemia. CorfusDocum 1564 nr 124.]
β. Na gruncie stosunków towarzyskich: ukłonić się, pozdrowić, powitać (7): Tedy Tárſia pokłoniwſzy ſie iemu [Antagorowi]/ ſzłá do tego korabiu [tj. należącego do Apollona] HistRzym 23; Y weſzłá Bath-ſzewá do krolá Solomoná mowić mu o Adoniaſzá. Y wſtał krol przećiw niey á pokłonił ſię iey BudBib 3.Reg 2/19; SkarŻyw 99, 285.
Zwrot: »pokłonić się do ziemie« (1): Tedy [Rut] pádłá ná twarz ſwoię/ y pokłoniłá ſię mu [Boozowi] do ziemie [incurvavit se in terram]/ y rzekła do niego/ [...] BudBib Ruth 2/10.
Szereg: »paść i pokłonić się« (1): BudBib Ruth 2/10 cf Zwrot.
αα. Przekazać pozdrowienia przez inną osobę; dicere salutatem, salutare Mącz (2):
Zwrot: »kazać się pokłonić« (2): Iachymie/ kazáláć ſie páni/ Pokłonić RejFig Cc6v; Mącz 86b.
Szereg: »pokłonić się albo pozdrowić« (1): Dicere salutatem alicui, Kázáć ſie komu pokłónić/ álbo pozdrowić kogo. Mącz 86b.
2. Opaść, położyć się [ku czemu] (1): Y rzekł [Izrael do Józefa]: przyſięſz mi/ y przyſiągł mu/ y pokłonił ſię [incurvavit se] Izráel ku głowam łożá. BudBib Gen 47/31.

Synonimy: 1. schylić się; 2. położyć się.

Formacje współrdzenne cf KŁANIAĆ SIĘ.

Cf POKŁONIENIE

EBo, KO