[zaloguj się]
[pdf]

POLEC (127) vb pf

o jasne; w inf oraz w formach praet i con sg m e pochylone, w pozostałych formach jasne.

Fleksja
inf poléc
praet
sg pl
1 m m pers -smy polegli
2 m -ś polégł, polégłeś m pers
f -ś poległa m an
3 m polégł m pers polegli
f poległa m an
n poległo subst poległy
imperativus
pl
3 niech polęgą
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście polegli
3 m by polégł m pers by polegli
f by poległa m an
n by poległo subst by poległy

inf poléc (4). ◊ fut 2 sg polężesz (3). ◊ 3 sg polęże (4). ◊ 1 pl polężęmy (1). ◊ 3 pl polęgą (15), polegą (2); polęgą : polegą BibRadz (6:1), BudBib (8:1). ◊ praet 2 sg m -ś polégł, polégłeś (2). f -ś poległa (1). ◊ 3 sg m polégł (16). f poległa (3). n poległo (46). ◊ 1 pl m pers -smy polegli (1). ◊ 3 pl m pers polegli (16). subst poległy (5). ◊ imp 3 pl niech polęgą (1). ◊ con 3 sg m by polégł (1). f by poległa (1). n by poległo (1). ◊ 2 pl m pers byście polegli (1). ◊ 3 pl m pers by polegli (2). subst by poległy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. sztychem, Linde XVII – XVIII w.

1. Umrzeć, ponieść śmierć; cadere Vulg, PolAnt; corruere percuti PolAnt; occumbere, prosterni, occidere Modrz, Vulg (123): Ani ſię dopuſzczaymy nieczyſtoty/ iáko niektorzy z nich [naszych ojców] nieczyſtymi byli/ y poległo ich dniá iednego trzy y dwádźieśćiá tyſięcy. BibRadz 1.Cor 10/8, 2.Reg 3/34, 38, Ez 21/29, 30/6, 39/5; Y rzekł krol do sług ſwych/ áza niewiećie że kſiążę á wielkie poległo dziś w Izraelu? BudBib 2.Reg 3/38, Ier 49/26; KochOdpr D2; A pan rękę ſwą podnióſł/ że támże w piaſczyſtych Puſtyniach poléc mieli/ y w górách ſkáliſtych. KochPs 161, 138; [Podczas zarazy] áptekárzow ktorzy lekárſtwá chorym dawáli/ ſiedm: á cżeládzi do poſługi/ ſześdzieſiąt [!] poległo. SkarŻyw 460, [407], 482; Táć ieſt náſzá kondycya kiedy polężęmy/ A z świátem ſię roſprzężęmy. KlonŻal C3v, A4v [2 r.]; Oycże wiekuiſtey cżći godny/ przyſzłá godźiná/ [...] áby ná chwiłkę poległ zwierzchu ſługá twoy [tj. Chrystus] á przedſię v ćiebie záwżdy żył wewnątrz LatHar 592; WujNT 1.Cor 10/5, Hebr 3/17; WysKaz 29.

polec od czego (2): Spuſtoſz ie [sprzeciwniki moje] Boże/ niech polęgą od rad ſwoich/ [...] ponieważ zbuntowáli ſię na ćię. BudBib Ps 5/10[11]; GórnTroas 26.

polec od kogo (4): y dziś ni przecż innego kácerſtwá/ zwłaſzcżá tu w Polſzcże/ trfáią: iedno iſz tych niemáſz ieſzcże/ ktorzyby od Heretykow polegli/ á krew rozlali/ dla prawdy Chryſtuſowey SkarŻyw 374; GórnTroas 52, 69; Ato ón [Dawid] nie ſzedł zbroyno/ áni z hárkábuzy/ Przedśię polégł od niego ón Goliath duży. WyprPl A3v.

polec czym (1): Męcżeńſtwem y głodem wiele ich poległo WisznTr 33.

Przen (3): Zákwitnie wiárá/ á zepſowánie polęże [vincetur] y vkaże ſię prawdá BibRadz 4.Ezdr 6/28; Poległy z tobą [Janie Kochanowski] poſpołu fráſzki zacnośmieſzne/ Y wierſze nieobráźliwe/ y żárty vćieſzne. KlonŻal B3; Poległo drzewo [o zmarłym królu Stefanie Batorym]/ y roſkorzeniony Pień/ z gruntu vſechł GrochKal 21.
a. Zginąć na wojnie, w walce, ponieść śmierć z czyjejś ręki (87): Leop Ioel 3/11; Y gonił go Abimelech gdy przed nim począł vćiekać/ á poległo wiele ránnych áż do ſámey brany. BibRadz Iudic 9/40, 2.Reg 17/9, 2.Par 13/17, Dan 11/14; Wyſkocżył potym Achilles/ vcżynił z nim potkánie/ bili ſie okrutnie/ iż wiele z obu ſtron ludzi poległo BielKron 57, 59, 63 [2 r.], 72v, 83, 131 (15); A przetoſz pytaymy ſię moy Pánie/ ieſliże wcżym nie wyſtąpili przećiwko Bogu ſwemu/ bo ieſliże co złego zbroili/ tedy ſię ná nie oborzymy/ y polęgąć/ á my bitwy wygramy [et ascendamus et debellemus eos]. BudBib Iudith 5/18[22], Iudic 8/10, 2.Reg 17/9, 1.Mach 9/40; PaprPan A3v; KochPs 125; SkarŻyw 484; ſkąd ſię pokázuie/ iż tám [niedaleko Wilna] nie ládá bitwá byłá/ ponieważ ták wiele zacnych Xiążąt poległo. StryjKron 487, 36, 300, 305, 315, 340; KochJez A2v; Gdy mężny Hektor poległ/ Andromáche żoná/ Nie ták ćięſzko iáko ia byłá zátrwożoná. WisznTr 13; KmitaSpit A2; CzahTr F3v; SkarKazSej 668b; KlonWor 7.

polec od czego (15): Pan Bog puśćił ná nie [tj. na wojska chananejskie] deſzdż zwielkiego kámieniá: ták iſz ich więcey poległo od kámienia niſzli od miecżá. SkarŻyw 503. Cf »polec od miecza«, »od ran połec«.

polec przed kim (3): á dla tegoż oycowie naſzy byli podáni pod miecz y ná łup/ á polegli przed nieprzyiaćioły ſwemi w ſrogiey porazce. BibRadz Iudith 8/12[19], 1.Mach 4/34; BudBib Num 14/42.

polec w czym [= w jakich okolicznościach] (6): BibRadz Iudith 8/12[19]; Tátarowie też zewſząd ich trapili/ [...] y więcey ich poległo w vćiekániu niſz ná plácu/ gdzie bitwą ſtoczyli StryjKron 390; SarnStat 439. Cf »w bitwie polec«.

polec gdzie (15): BibRadz 1.Reg 31/1; BielKron 399; A Peliſztymowie walcżyli ná Izráelá y vćiekáli mężowie Izráelſcy przed Peliſztymy/ y polegli ranni ná gorze Gilbohy. BudBib 1.Reg 31/1; Władyſław w tákieyże właſnie ſpráwie v Wárny polégł OrzJan 116; CzahTr G4v. Cf »polec na placu«.

Zwroty: »w bitwie polec« = in acie occidere Modrz [szyk zmienny] (3): ModrzBaz 107v; Poległo w tey bitwie wiele zacnych Pánow Ruſkich StryjKron 210, 487.

»polec od (ostrza) miecza, przez miecz« = gladio a. acie gladii a. ori gladii cadere PolAnt; cadere in ore gladii Vulg [szyk zmienny] (13:1): Etyopcżycy/ Libiánie/ y Lidiyczycy ze wſzytkim ludem poſpolitym/ y Chubczycy też/ y ſynowie źiemie przymierza polęgą od mieczá z nimi. BibRadz Ez 30/5, Ez 25/13, 30/6, 17, Luc 21/24; A gdy z nimi bitwę zwiodł/ poráżon okrutnie/ poległo mu ludzi przez miecż ſto y trzydzyeśći tyſiąc. BielKron 88v; y poległo wſzytko wojſko Syſáry od oſtrza miecżá BudBib Iudic 4/16, Ez 25/13, 30/5,б, 17, 33/27; SkarŻyw 503; WujNT Luc 21/24.

»polec na placu [= na polu bitwy]« [szyk zmienny] (10): potkáli ſie [Filistynowie i lud izraelski] zbroynie v kámieniá/ ktory potym zwano kámień wſpomożenia/ poráżeni Izráelitowie/ ták iż poległo ná plácu cżterzy tyſiące ludzi. BielKron 62v, 124, 248v, 314v, 364v; poczęli Iatwieżowie dopiero vſtáwáć/ wſzákże z nich żaden z mieyſcá nievſtąpił/ aż wſzyſcy do iednego mężnie ſię z Polaki bijąc/ [...] ná plácu polegli StryjKron 340, 270, 390, 487, 607.

»od ran polec« (1): Sláchćicy Polſcy boiąc ſię żywo przyść w ręce Tiráńſkie/ zápárwſzy drzwi dobrze ſámi/ á wźiąwſzy broń w ręce bili ſię ſpołnie/ áż ſię do vpadu poſiekli/ y od ſwych ran polegli StryjKron 607.

»polec u szturmu« (1): poległo ich [Niemców] thám v ſzturmu około ſiedmi ſeth BielKron 315.

»na wojnie polec« (1): A więceſmy my ná woynie polegli dla tego/ áby coſmymy gárdłem doſtáli/ to wam okrutnik Turecki dla wáſzégo próznowania z gárśći wydrzáć ma? OrzJan 17.

»polec zabity (a. zbity), zamordowany« [szyk zmienny] (4:1): Bo przyidzie miecż do Micraimá/ á będzie ſtrách v Kuſzá/ gdy polęże zábity [cum ceciderint vulnerati] w Micraimie BudBib Ez 30/4; Litwá wnet z zamku wyſkoczyli/ gdzie ich bárdzo wiele od Niemcow poległo zbitych StryjKron 305, 308, 772; Ten to Achilles/ co go ták wynośiſz mową/ Polégł zámordowány ręką Pariſową. GórnTroas 28.

Szereg: »zginąć i polec« (1): Polakow też wiele zginęło y poległo/ ktorzy nieopátrznie Litewſkich Tátárow gonili StryjKron 572.
W przen (1): Trwoży nas y potomek [Hektora]/ zęby onéy ſczuki/ Co poległá/ rozćiąwſzy náſzych moc ná ſztuki. GórnTroas 40.
Przen (3):
Zwrot: »u szturmu polec» (2): Iáko chorążowie tey piechoty byli wielcy Apoſtołowie/ y oni ſynowie pierworodni/ [...] y ſłupy wſzytkiego kośćioła/ nápierwey v tego ſzturmu poległy. SkarŻyw [407], [407] marg.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1):
Zwrot: »na placu polec« (1): Tym cżáſem więźniow obá Krole ſtrzegli/ Y trupow/ tych co ná plácu polegli. KochSz B4.
b. O zwłokach: lec, też: zostać pochowanym [gdzie] (5): Wpuſtyńi tey polęgą trupy wáſze/ y wſzytki pocżty wáſze/ y wſzytki lidżby wáſze BudBib Num 14/29, Num 14/32; Tuś nam poległ IANIE [Kochanowski] drogi/ iáko przy oycowey/ Głowie Mecoenáſowey. KlonŻal B4v.
W przen (1): Tuś poległa głowo zacna/ głowo pożądliwa Z tobą Pòéſis żywa. KlonŻal Cv.
Przen (1): Tu powagá/ tu ludzkość/ dźiélność nie obięta: Tu poległá pobożność/ y tu cnotá święta. PudłFr 61.
2. Przewrócić się, upaść, położyć się (3):

polec od czego (1): Procumbere segetes imbribus, Zyto poległo od gwałtownych dzdzow. Mącz 70b.

Przen (2): [grzesznicy] do oney Cżártowſkiey zákámiáłośći przychodzą/ iſz ná to wſzytkę duſzę ſwoię ważą áby prawdá Boża/ pod ich nogámi poległá: żeby ſię tylo oni przy ſwey w rozumie hárdośći zoſtáć mogli. SkarŻyw 59.

polec na kogo a. na kim (1): To nieſzczęśćie Boże áby ná was nie poległo. SkarKazSej 684b.

3. Zawierzyć się; przen [na kim] (1): Rácż Pánie/ w rádość zmięnić/ moie trwogi/ Gdyż ná tobie/ moy duch poległ vbogi GrabowSet M4v.

Synonimy: 1. umrzeć; a. paść, zginąć; 2. obalić, paść, przewrocić się, wywrocić się.

Formacje współrdzenne cf 2. LEC.

Cf POLEGŁY

KO