[zaloguj się]
[pdf]

POŁGROSZEK (128) sb m

połgroszek (76), pułgroszek (45), połgroszek a. pułgroszek (7); połgroszek Mymer1, BartBydg (2), FalZioł (2), RejFig (2); pułgroszek Murm, LibLeg, Diar, BielKron, ZapMaz, SarnStat (17); połgroszek : pułgroszek ZapWar (62:12), MetrKor (5:4), LibMal (2:7).

Pierwsze o prawdopodobnie pochylone (tak w poł-); drugie o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N półgroszek pułgroszki
G pułgroszka półgroszk(o)w
D pułgroszku
A półgroszki
I pułgroszkiem
L pułgroszku półgroszc(e)ch, półgroszk(a)ch, półgroszc(e)ch, półgroszka(a)ch, połgr., 1/2 gr.
inne sg D a. L - półgroszku

sg N półgroszek (5). ◊ G pułgroszka (1). ◊ D pułgroszku (1). ◊ I pułgroszkiem (1). ◊ L pułgroszku (2). ◊ D a. L półgroszku (20). ◊ pl N pułgroszki (2). ◊ G półgroszk(o)w (31). ◊ A półgroszki (11). ◊ L półgroszc(e)ch (48), półgroszk(a)ch (3), półgroszc(e)ch a. półgroszka(a)ch (1), skróty (2): połgr., 1/2 gr.; -(a)ch ZapMaz (1); -(e)ch : -(a)ch ZapWar (48:2).

Sł stp: połgroszek, poługroszek, Cn: półgroszek s.v. skociec, Linde XVII – XVIII w.

Moneta o wartości pół grosza (128): Dodrans solidi. Eyn ſtuber ader new pfennig. Pułgroſſek. Murm 197; Mymer1 42; BartBydg 44b, 145b; Thakze na wſithko ſpiczym y ziedzenym kopą przeſz pulgroſchka vydal LibMal 1548/141v; (nagł) Zacy co połroſzki dziáłáli. (–) ZAcy dwá w mecherzynę ſkorek náſypáli/ Rzkomo iáko połgroſzkow/ co z nich nádziáłáli. RejFig Cc7; Vffalono też ná ten cżás pieniądze kowáć ná poſpolitą obronę/ y kowano pułgroſzki. BielKron 403; á kiedy [pisarze sądowni] piſzą Roki záwité/ tedy od piſánia ná pułgroſzku niech będą contenći. SarnStat 817; Też vſtáwiamy: áby Monétá w Króleſtwie poſpolićie bieżąca/ to ieſt/ Pułgroſzki zá podatki dwu groſzu [...] wſzędy byłá bráná SarnStat 928; od nieſtánégo Piſárzowi pułgroſzá: [...] A gdy Woźny tuż przy nieſtánym zezna/ iż ten pozew wydał/ tedy to/ zá tymże pułgroſzkiem ma bydź zápiſano do Akt/ y Piſárzowi ma bydź płácono y dawano SarnStat 1158, 351,407, 579; [gdÿ bendzie Czech albo znak poſlan, czo dwie niedzieli zchodzic się bendą [mistrzowie] powinni do ſtarſzego Czechmiſtrza á mieſcza naznaczonego, pod winą pulgroſka. MetrKor 1578 117/442v; Na ktore obchodij koſczielne Miſtrzowie thich rzemiosl Szinkownich na każde Suche dni po pulgroſku, towarziſſe ich takze po pulgroſku, á robieńczi po Szeliągu dawacz są powinni. MetrKor 1578 117/442v; Ku wſzeliakiemu poſluſzenſtwu [...] vchwaliami, ktorij bij nieprzyſzed do mieſcza za Cechem á nieopowiedzial się, pulgroskiem ma bycz karan do karbanij. MetrKor 1578 117/444v].

W połączeniu z liczebnikiem [zawsze: liczebnik + połgroszek] (9): ZapWar [1505] nr 2087; 6 gąſſi vkradl, kthore kuſznyercziney dzyewcze za szwyąthym Marczinem przedal po trzi polgroſzky LibMal 1546/109v; Theſz owſza dwa wyertelya then tho Rathay przedal ſwolwarku za yego dozwolyenym y dal mv ſnych trzi pulgroſchky. LibMal 1547/132, 1545/96, 1547/136, 137 [2 r.], 1553/173v.

Wyrażenia: »[ile] groszy w (a. in) połgroszcech(-kach), połgroszkow« (55:19): Isz szlyachathny stanislaw de morj szpaszlmy osymyna nye szathą bydlem rogathem y gomolem [...] vasznosczy pyaczydzyeszyath grossy pol groszkow ZapWar 1503 nr 1992; a grzegorzovy pyathnasczye groszy [miał] dacz do szesczy nyedzyel poth zakladem dzyeszyaczy kop groszy polgroszkow ZapWar 1505 nr 2014; yako szlachathna yagnyeska szona nyegdy bandączego allexego sczosznova [...] nyewroczenyem my slyachathnego stanislava [...] v chovanyem yego vsyebye vszkodzyla [= naraziła na straty] thego stanislava szyna allexego yako stho kop grosszy wpolgrosczech ZapWar 1507 nr 1987; Iakom ya Robothlyvemu Ianowy Mnynarzouy [!] [...] Nyewylupyl pczol vasnosczy Iako kopa grosy vpolgroskyey [!] ZapWar 1522 nr 2267; yakom ya nyevymyerzal [...] Ianovy Roschochowskjiemv czasczy maczierzinskj [...] anym yey oral po them vyemyerzenyv [!] [...] anym onego vskodzyl wthym yako dwadziesczya Cop y cztery Copy gr. in 1/2 gr. ZapWar 1527 nr 2307; [Jan nie spalił Michałowi gumna] any przes tho spalenye onego vmnyeyschyl w vzythkach na waznoscz pyaczy scheth kop grossi w polgrosczech ZapWar 1531 nr 2540, 1504 nr 1954, 1505 nr 1970, 1971, 2004, 2005 (73); waczek ze dwięma piersczonkami i pieniedzi pulsosthi kopi gr. polskich w pulgroskach ZapMaz III G 113v.

»kopa ([ile] kop) połgroszkow« (2): Iszem ya nyezayąl krovy Czyrvoney blandney wewsy wczaykach wasznosczy yako kopa polgroszkow gwalthem ZapWar 1508 nr 1962; Iakom ya nyewszala szyedmy liszek szrebrnych [...] dwu convyv czenovich dw panvyv myedzyanych y ynszych rzeczy domovich vasznoszczy trzech dzyeszyath cop polgroszkow ZapWar 1524 nr 2315, 1521 nr 2273, 2274, 1523 nr 2327, 1524 nr 2292, 1526 nr 2321, b.r. nr 2329.

Zestawienia: »litewski pułgroszek« (1): yz Tatarom wroczyly poddany krola yego M. [...] za barani to yeſt za pyecz tiſſyeczi za kazdego barana po dzieſſyaczy aſpr abo za kazdą aſpre po lytewſkiemv pulgroſkv LibLeg 11/109.

[»połgroszek złoty«: Pieniędzy tak wiele wyznał: [...] 400 tal., starych półgroszków kilka złotych InwMieszcz 1563 nr 108.]

Szereg: »pułgroszek abo grosz« (1): [posłowie mówili:] Azaż monety naszej wszytkiej nie wyniesiono precz, także pułgroszkow abo groszow barzo mało, a potrojnych groszow rzadko kto jeden abo dwa pospołu ujrzy? Diar 72.
Wyrażenie przyimkowe: »po połgroszku, po [ile] połgroszkow« = per medium grossum JanStat (21:2): Oſtrow Zarzeczki [od telegi płaci] po pyenczdzyeſsyanth tholp soli, y populgroschkv MetrKor 59/271v, 57/114v, 118v [2 r.], 119, 59/278v, 279, 280; LibLeg 11/109; LibMal 754ó/109v, 1547/136; tedy máią dáwáć od káżdégo koniá po pułgroſzku á od bydlęćiá po ſześći pieniędzy. SarnStat 977, 374, 405, 820, 964 [3 r.], 965 [2 r.], 977, 1158; [MetrKor 1582 129/125; A ty cży nie kupiłbyś iey [kuropatwy] gdyby byłá po pułgroſzku? PlutBBud B4].
α. Jako jednostka wagi (2):
Fraza: »co połgroszek zaważy (a. [ile] połgroszkow ważą)« (2): Też takowemu dziecięciu, na każdy dzień zo połgroſzek zaważy, daj poranu [różanego miodku] z Boragową/ albo włoſkiego kopru wodką. FalZioł V 43, I 141a.

Cf POŁ »poł grosza«, POŁGROSZA

MFr