[zaloguj się]
[pdf]

POŁOWICA (612) sb f

Oba o oraz a jasne (w tym w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg du
N połowica połowicy
G połowice, połowicy
D połowicy
A połowicę
I połowicą
L połowicy
V połowico

sg N połowica (176). ◊ G połowice (87), połowicy (3); -y LibMal; -e : -y FalZioł (17:1), BudBib (5:1). ◊ D połowicy (13). ◊ A połowicę (253) [w tym: zapis -e (14), -ą (13), -a (5)]. ◊ I połowicą (33). ◊ L połowicy (45). ◊ V połowico (1). ◊ du N (cum nm) połowicy (1) GrzepGeom F3v.

Składnia orzeczenia w znacz. 1. (z wyjątkiem B.b.α.) typu: połowica była (16), było (2) ZapWar, RejFig; w znacz. B.b.α. połowica jest (1) RejPos, była (11), było (1), są, byli (6); była Leop; są, byli BibRadz, RejZwierc, SarnStat (2), GrabPospR, była : było : byli BielKron (10:1:1).

A sg w funkcji N sg w znacz. 1. w zdaniach typu: połowicę bywa, leży, wywrzało (8) FalZioł I 6c, III 21b, KłosAlg F4v [2 r.], Leop Ios 12/2, BielKron 205v, BielSpr 30v, GrabPospR L3; w znacz. 2. w zdania: połowicę rzeki jest granica (2) SarnStat 1070, 1073.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia
1. Połowa, jedna z dwóch (mniej więcej) równych części, na które dzieli się bez reszty jakaś całość; medium Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat, Cn; dimidium Mącz, Vulg, PolAnt, Cn; dimidium [aliquid] Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; medietas HistAl, Vulg, PolAnt, JanStat; medium [aliquid] PolAnt, JanStat, JanPrzyw, Cn; dimidia pars Vulg, Modrz, Cn; Mącz, Calep, Cn; dimidiatum [aliquid] Vulg, Cn; media pars Vulg, JanStat; semissis Mącz, Cn; dividuum [aliquid] Cn [w tym: czego (286)] (569): Hemis Graece latine dimidium vel semis, Połowicá. Mącz 154c, 17c, 381c [2 r.], 389d; Bo medium á dimidium rozne maią znácżenia. Bo medium znaczy pośrzodek/ zaś dimidium połowicę. Iáko gdy mówimy/ In medio eccleſiae/ nie rozumiećſię wpołowicy/ ále wpośrzod zboru. BudBib b2v.

połowica od czego (1): Semis – Połowicza od kazdei rzeczi. Calep 964b.

I sg »połowicą« = w połowie, na poły (2): Dimidiatim – Połowicą. Calep 325b. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »połowicą więtszy« (1): Sesquialtera proportio, Półtorne przirownánie/ to yeſt gdzie yedná część połowicá [lege: połowicą] więtſza yeſt niżli druga/ yáko trzi przećiwko dwiemá. Mącz 389d.
Wyrażenie przyimkowe: »przez połowicę« = ponad połowę (1): Den meiſten theil. Po więtſzey cżęsći. et Przez połowicę. Magna parte. Calag 121a.
A. Oznacza kawałek będący połową (79):
a. O obiekcie ujmowanym jednowymiarowe: przód lub tył (1): [małpa do liszki:] Miła śioſtro [...]: V ćiebie ieſt wielki ogon/ Do ſámey źiemie rozćiągnion: Vdziel mi go połowicę/ Bych zákryłá ſwą grzeſznicę [tj. tyłek]. BierEz R2v.
b. O obiektach dwuwymiarowych (42):
α. Regularnych (17):
αα. O obiektach kwadratowych lub o kształcie niezbyt wydłużonego prostokąta (4): A co zbędzie z kołdr ktore ſpráwiaż ná przykryćie [...] połowicżą iey zákryież tył przybytku. Leop Ex 26/12; BudBib b2v.

Połączenie: »połowicą ... połowica« (1): Sędomierſka źiemiá ná chorągwi nośi od połowice thrzy polá cżyrwone á trzy białe/ druga połowicá pole błękitne ma ze trzemi rzędmi gwiazd. BielKron 425.

Szereg: »puł albo połowica« (1): Bo á coby to było święćić puł/ albo połowicę śieni? Nie o połowicy to mowi piſmo/ ale ono tylko dáie znáć/ iż Solomon tylko wpośrzodku oney śieni cżynił Ceremonie BudBib b2v.
ββ. O kształcie wydłużonego prostokąta (9):
ααα. W podziale poprzecznym (5):

połowica czyja (2): pothem Lucaſz ſſwa połowiczą [płótna] precz odſchedl a on ſwoyą polowiczą roſzprzedal wbuku nyewye komu LibMal 1551/160.

Połączenie: »połowicą ... połowica« (1): Gdy przyſzli z ćiáłem ná to mieyſce gdzie Krol iemu ſam pogrzeb obrał [...]: ćiáłá ruſzyć żadną miárą zmieyſcá niemogli. [...] Dopiero gdy ćiáło podnieść chćieli/ połowicá ſie tylko mar podnośiłá/ á połowicá niewzruſzoná ſtałá. SkarŻyw 528.

Zwrot: »rozdzielić się po połowicy« (1): przinyoſl then tho Lucaſz tho plothno y Czamlyeth do yendrzeya Maſurka na stelmachi y rozdzielili ſzyą popolowyczi LibMal 1551/160.
βββ. W podziale podłużnym: prawa lub lewa, górna lub dolna strona (4): Po kráioch tego ſtołá niechay będzye liſtwá w koło s korunkami złotemi/ ná cżterzy pálce ſzeroka/ coby iey połowicá wyzſzey byłá nád ſtołem BielKron 33; [zamek] ze wſzyſtkiémi zamku tego polami [...]/ wodámi/ y ich ſzćiem zupełnym/ [...] y z połowicą pływánia na rzéce Wiśle [tj. z żeglugą po połowie Wisły, licząc od brzegu do środka] [...] zoſtánie przy Nas SarnStat 1071.

Połączenie: »połowica ... druga połowica« (1): paſz szrebmy vkradl mlinarcze Zobornyk [...], kthorego polowyczą przedal zlothnykowy iednemu wpoſnanyu [...], a zdrugiey polowyczi dawſchi kneffliky vczinycz Mathuſchewy [...] przedal LibMal 1548/147.

γγ. O kształcie okrągłym (4):

Połączenie: »tylko połowica« (1): Paetus qui obliquatis oculis in altum respicit, Który ták z wierzchu pátrzy yákoby tilko połowicę zrzenić otwarzał/ Brłok rożnem pátrzący. Mącz 272d.

Wyrażenie: »połowica cerkla, okrągłego kołka« = półkole (1:1): Hemicyclus, Połowicá cerklá/ połowicá okrągłego kółká. Mącz 154c.
Wyrażenie przyimkowe: »przez połowicę« = ponad połowę (1): Bowiem [księżyc] naprzód ſie vkazuie sklęcżony iako obłąk/ potym poł iaſny/ zatym przez połowiczę oſwieczony [tj. w trzeciej kwadrze]/ we ſrzodku prawie zupełnie ſwiatły KłosAlg A3.
β. Nieregularnych, o obiektach geograficznych i topograficznych oraz konstelacjach (25): LibLeg 11/44; ZapWar 1548 nr 2668 [2 r.]; Leop Ios 12/2; BibRadz Ios 13/31; [Brennus] do Allobrogá kſiążęciá Galliyſkiego ſię ſkłonił/ ktorego poiął corę y odiął mu połowicę páńſwá BielKron 61v, 380; StryjKron 512; ActReg 73; Iáko Wieliż miáſto y powiát Moſkiewſki po woynie z Moſkwą przyłączony był do Kśięſtwá Wielkiégo Lit. [...], naydźieſz w hiſtoriiéy Belli Moſchouitici: y potym záś połowicá Stáróſtw Inflántckich SarnStat 1044.

połowica czyja (1): przyzwolił Pruſki Miſtrz ná branie pieniędzy s połowice zamku ſwoiey BielKron 369v.

Połączenia: »ledwo połowica« (1): ledwo połowicá Polſki zoſtáłá/ żeśćie ſpoſob ſtáry woienny obmienili GórnRozm B2.

»mało nie połowica« (1): O właſnaſz to ſzáráńcża/ ktora [...] zákryłá máło nie połowicę ziemie. RejAp 78.

»połowica ... ostatek« (2): Tym kſztałtem Argo płynie, po máſzt piérwſza gáſnie Połowicá/ oſtátek połyſkawa iáſnie. KochPhaen 14, 21.

»połowica ... połowica« [w tym: jedna połowica ... druga połowica (1), połowica ... druga (1), połowica ... ostatnia połowica (1)] (4): Henrych Pruſkie Kſiążę rodem z Sáſi dał pomoc ludem y żywnośćią broniąc zamku Gdańſkiego iedney połowice. Drugiey połowice bronili Boguſzá s Pomorzány BielKron 369v, 432; KwiatOpis B3v [2 r.]; iż połowicá tegóż ieźiorá niech zoſtánie w źiemiách Iego M. Kśiążęćiá Litewſkiégo/ á oſtátnia połowicá [medietas ... et reliqua medietas JanStat 893] w źiemiách Zakonu. SarnStat 1110.

Wyrażenia: »druga połowica« (2): Wyſtáwił tedy Dawid wkoło zamek álbo miáſto Syon zewnątrz około przykopu Mello/ [...] też Ioáb drugą połowicę miáſtá tákież wyſtáwił BielKron 69v. Cf Połączenie.

»więtsza połowica« (2): [Neron] Stáre budowánie w ſzeſciorę zápalił w nocy/ á ná ogień pátrzył z wieże ſwoiey/ weſeląc ſie [...]/ á ták więtſzą połowicę miáſtá ſpalił BielKron 145, 269v.

c. O obiektach trójwymiarowych (35):
α. (Mniej więcej) regularnych, okrągłych (13): Oycże/ wielkie ćiáło mam/ tą połowicą bochenká zá grzechy niepokutuiąc [errata zmienia: zá grżechy pokutuiąc] pośilić ſię niemogę. SkarŻyw 571.

Połączenie: »połowica ... połowica« (1): bo każdy z nas połowicę niebá widźy á połowicá pod ziemią yeſt Mącz 158b.

Wyrażenia: lek. »bol (a. bolenie) w połowicy głowy; głowa boli w [której] połowicy« [szyk 3:1] (3;1): Też kto ma bolenie w połowiczy głowy/ ma mieć grzebień vcżyniony z rogu Skopowego prawego FalZioł V 75v; Gdy bol w połowicy głowy pánuie/ vwierć Omanu/ á w wodzie go vwárzywſzy/ głowę s nim náparzay. SienLek 50v, 19, 50v marg.

»połowica nieba« = sklepienie niebieskie; hemisphaerium, horizon Mącz (5): Hemisphaerium [...], Tá połowicá niebá która nam widoma yeſt. Mącz 154c; Horizon, [...] Krés álbo cyrkiel ná niebie [...]/ vel sic, Połowicá niebá álbo hemiſpherii którą my oczimá ſwemi ogárnąć możemy Mącz 158b, 158b; RejAp 75; PudłFr 66.

»połowica sfery« = półkula (1): Hemisphaerium, Połowicá Sphery/ to yeſt okrągłey kule álbo ynſzey rzeczy okrągłey. Mącz 154c.

Wyrażenie przyimkowe: »po połowicy« (1): Ná ty [skórne wszy na powiekach] vwarz iáie kokoſze twárdo/ rozkroiwſzy wyymi żołtek s niego/ á on ſam białek po połowicy ná oczy przyłoż SienLek 68v.
W przen (1): Sniég ſye niechay zátrzyma w ſwym źimnym obłoku/ Ieden tylko táki dźiéń do cáłégo roku. Wy ſye wiátry hámuyćie/ dźiś wiać nie potrzebá/ Iuż nam Iowis pożyczy połowicę niebá. PudłFr 66.
β. Nieregularnych (22): Iakom ya Swoya Braczya nyeoprawyal wyaczshego (przanssla) ⟨polovycza⟩ mosthv yeno Iako Sthara dawna thako etc. ZapWar 1501 nr 1905.

Połączenia: »jedna połowica ... druga połowica« (1): A kiedy iuż będźieſz miał kłáść ony żłoby/ włożyſz piérwéy iednę połowicę/ á potym záśię drugą połowicę ſłóżże ié y zwiérć przełożywſzy mchem Strum G.

»strona ... połowica« (1): kiedy wodá z Stáwu idźie iedną ſtróną Vpuſty/ á druga zoſtáie ſucha: tedy poſpolićie óná ſtróná kthóra ſucha zoſtáie/ prędko zgnije/ á óná połowicá po kthóréy wodá idźie/ cáła zoſtáie Strum L4.

Wyrażenie: »druga połowica« (2): Zoná iże ſię gniewáłá/ Poł mu kápłuna podáłá. [...] Aż też gniewem mąż ſie porwał: Oſtatek żebrakowi dał. Zá mą żonę nieboſzcżycę/ Náć też drugą połowicę. BierEz Pv. Cf »jedna połowica ... druga połowica«.
αα. O ciele ludzkim lub jego częściach (17): BielKron 10v [2 r.]; wziął Chanun sługi Dawidowe y ogolił im po połowicy brody BudBib 2.Reg 10/4.
Przen (2):

W przeciwstawieniu: »połowica ... cały i vszystek« (1): Kryſtuſá [...] wſzytká więlkość ludu offiárowałá/ [...] kthorego iuſz ma ieść/ nie żębámi/ ále przes wiárę/ nie połowicę/ áni trzećiey áni tzwartey/ tzęśći/ ále cáłego/ y wſzyſtkiego KrowObr 185.

a) O człowieku złożonym z dwóch części, tj. duszy i ciała (1):

W przeciwstawieniu: »połowica ... obiedwie części« (1): Iż iáko tylko ſam pan Bog tzłowieká wſzelkiego ſtworzył ze dwu rzetzu/ s ćiáłá y z Duchá/ ták theſz chce mieć nie połowicę/ ále obiedwie tzęśći zupełnego tzłowieká/ y Duchá y ćiáłá KrowObr 116.

ααα. Górna lub dolna część (5):

Połączenie: »połowica ... połowica druga« (1): Wieſzcżek odpowiedział/ wielki Ceſarzu połowicá dáłá kthora ma podobieńſtwo vmárłego cżłowieká ktorąs widział/ známionuie ciebie kthory maſz podiąć vpad ſmierći/ á záſię połowicá druga [Medietas ... Alia vero medietas] zywa rozmáitych beſtyi/ krole ktorzy po tobie będą vkázuie HistAl M8.

Wyrażenia: »połowica druga« [szyk 1:1] (2): NAprzod położywſzy rodzączą wznak/ głowę na doł ſpuſcić á nogi iey zdrugą połowiczą podnieſć FalZioł V 33v. Cf Połączenie.

»do połowice podparty« = półleżący (1): Semifultus – Do połowicze podparti. Calep 965a.

»więtszą połowicę« = więcej niż do połowy (1): Bábá nie będąc táka/ pchnęłá ná vlicę Lotrá/ bo ſię wychylił więtſzą połowicę. Lećiał ná doł ſzaſzorem: odnioſł wielką plagę: Bo tá ſtroná przed oknem miáłá więtſzą wagę. KlonWor 43.

βββ. Prawa lub lewa strona ciała (7): BielKron 76v; nie wſzyſtek człowiek bywa záráżon [paraliżem]/ ále iedná część/ álbo ręká álbo nogá/ álbo połowicá SienLek 61v.

Połączenie: »jedna połowica ... druga« (1): Y rzecże Krol: [...] Przetnićie to dziećię żywe ná dwoie/ dayćież iedney iednę połowicę/ á drugiey drugą [date dimidiam partem uni et dimidiam partem alteri] Leop 3.Reg 3/25.

Wyrażenia: »jedna połowica« [w tym: kogo (1)] (2): chorobá tego członku ták bywa obaczoná/ w práwym boku bol bywa ćięſzki/ á iedná połowicá człowieká bárzo ſchorzeie SienLek 88. Cf Połączenie.

»powietrzym zarażenie przez połowicę« = paraliż połowy ciała: Hemiplexia, Powietrzym záráżenie przes połowicę/ gdy człowiek w połowicy wſziſtkiego ciáłá nie ma włodzei. Mącz 154c.

Wyrażenia przyimkowe: »w połowicę« (1): Lekarzſtwo na paraliz/ To ieſt gdi kogo powietrze zabije w połowiczę/ albo w rękę/ albo w nogę/ tu maſz naukę. FalZioł V 76v.

»w połowicy« (1): Mącz 154c cf »powietrzym zarażenie przez połowicę«.

d. O obiekcie złożonym z dwóch jednakowych części (1): puſzką weſchpithalyu v szwyenthego Walenthego ognywo zlaczuſzką polowyczą noziczek odwynawſchi vkradl LibMal 1547/124v.
B. Oznacza ilość lub wielkość będącą połową (480):
a. O liczbach (6): ábowiém ze czterdźieśći y ze cztérech/ ieſt połowicá dwádźieśćiá y dwá GrzepGeom I, K2v.
Wyrażenia: »druga połowica« (1): Iż cżterzy á dwádzieſciá ſtarcow ſiedziáło około máyeſtatu ná ſtolicach ſwych. Dwánaſcie pothym Apoſtołow możeſz pocżyść zá drugą połowicę licżby RejAp 48.

»połowicę tak wiele« = połowę tego (1): Iugerum – Staie albo morg rolei, w dłuz maiaci dwieſczie y ſzterdzieſczi ſtop a wſzerz połowice tak wielie. Calep 569a.

α. Ułamek: jedna druga (2): Gdy frakta przydzie w połowiczę w oſtatnie ſpacium pod ſpodnią liniją. Albo takież v diwiſora ieſt połowicza/ tedy podwoy obudwu/ fraktę y dziełnika/ á podwoiwſzi ie dziel ie przez czoby zeſzły obiedwie KłosAlg F2.
b. O zbiorach (90): MetrKor 57/120v, 59/282v; Ktoby komu ſzczep ſkáźił álbo wykopał/ choćby też onego ſzczepu miał połowicę/ tedy iednák przepada winy ſześć grzywien. UstPraw E4; Sámárya też połowicę grzechow twoich nie zgrzeſſyłá: ále przeſſláś ie ſproſnośćią złośći twoich Leop Ez 16/51; A ieſli którégo z tych źiół/ co ie wyliczamy nie doſtánie/ máło ſye o to fráſowáć: niemáſzli wſzyſtkich niech będźie połowicá Oczko 33.

Połączenie: »połowica ... połowica« [w tym: połowica ... druga połowica (1)] (3): KłosAlg F4v [2 r.]; A gdy trzećie dwie niedzyeli wynidą/ á on czyie ieſt bydłá ſwego niewypráwi: tedy ten co ie záiął ma ie ſtáwić do dworu Krolewſkiego/ y rodzyelić ſię im/ A to do Stołu náſzego połowicá/ á ſtronie co záięłá połowicá. UstPraw F; Miał też krol Sálomon koniom wozowym cżterdzyeśći tyſięcy iáſli/ á dwánaſcie tyſiąc ieznym/ ktorych połowicá w Ieruzálem ſłużyłá/ á drugą połowicę rozłożono ná ſwoie mieyſcá BielKron 76v.

Wyrażenie: »więtsza połowica« (1): Cokolwiek Polſká dźiś ma murowánego/ więtſza połowicá z iego [króla Kazimierza] ieſt przycżyny. BielKron 376.
Wyrażenie przyimkowe: »na połowicę« (1): (nagł) O Wolech na połowiczę. (–) 263. wołow połowiczę po 3 1/2. zło bez 1/2. orta. á połowiczę po 3. zło. 1/4. cżyni 871. zło 5. gf. KłosAlg F4v.
α. O zbiorowościach ludzkich [w tym: kogo (65)] (76): Leop Num 32/33, Ios 1/12, 12/6, 1.Par 5/23, 26; Dwoie pokolenie y połowicá trzećiego wzięli dźiedźictwo ſwe z they ſtrony Iordanu ku Ierychu od wſchodu ſłońcá. BibRadz Num 34/15, Num 34/13,14, Ios 13/29 [2 r.], 31, 14/2 (12); Rozdzielił też Moiżeſz kroleſtwá ony miedzy lud Izráelſki [...]. Dał z narodu Ruben y Gad y Mánáſſen połowicy/ kroleſtwo Seon krolá Amoreyſkiego y kroleſtwo krolá Og y zyemię Galad. BielKron 43v, 48, 145, 220, 365, 369v; RejPos 251; RejZwierc 249v; Bywáło też tych [lekko zbrojnych] w licżbie połowicę pierwſzych [tj. pieszych]/ tho ieſt/ 8194. BielSpr 30v, 8v, 11, 12, 29v, 30v; BudBib Ios 12/6, 13/7, 21/25, 2.Reg 19/40, 1.Par 26/32, 1.Mach 3/34, 37; SkarŻyw 503; tákże káżdy przez Poruczniki/ ludźmi narodu ſwégo/ władzy vżywáć ma/ y nád połowicą ludźi Inflantckich. SarnStat 426, 1099, 1205.

Połączenia: »ledwo, bodaj, tylko połowica« = media tantum pars Vulg (2:1:1): Leop 2.Reg 19/40; Mieſiącá Lipcá przyſzedł nánie mor táki/ ledwo ſie ich połowicę wroćiło do domu BielKron 205v, 251; ActReg 48.

»połowica ... połowica« [w tym: połowica ... druga połowica (2)] = medietas ...et medietas PolAni (10): LibLeg 11/76v [2 r.]; BielKron 96v [2 r.], 304 [2 r.], 382v [2 r.]; Słuchayże ná iákie tho dwá ſtany ten Pan tento narod ludzki rozdzyeláć racży/ Oto iáko ſłyſzyſz/ iż ich połowicę zowie mądremi/ á połowicę ſzalonemi. RejPos 341; BielSpr 32 [2 r.], 72 [2 r.]; BudBib Ios 8/33 [2 r.]; Gdyby iáka expedicia byłá/ w któréyby obá Hetmáni byli/ połowicá pod Polſkim/ połowicá pod Litewſkim Hetmánem bydź máią. SarnStat 426, 1205 [2 r.].

Wyrażenie: »więtsza połowica« [szyk 11:1] (12): powiádał też w Argentoraćie więtſzą połowicę kápłánow/ ták ſproſnie á nie vććiwie żyć zniewiáſtámi BielKron 201; Ale yż w Senaćie byłá więtſza połowicá Biſkupow/ przetho onych ártykułów przyięte od doktorow y z onymi kſięgámi/ Senath nieprzyiął BielKron 219, 249, 303, 322, 395v, 402; RejPos 251; BielSpr 39; bi ſie bel taki trafił co bi was bel niepiorem ſzkalowal ale polowice wietſza wigladzil wiele bi mu belo dano. PaprUp Cv; ActReg 48; GrabPospR N3v.
Wyrażenie przyimkowe: »nad połowicę [z kogo]« [z przeczeniem] = nie więcej niż połowę (1): rozrządzamy: iż [...] do Zakonu náſzég [!] P. Máriiéy w źiemiách Pruſkich godné oſoby [...] z poddánych którychkolwiek króleſtwá Polſk. [...] niech będą prziymowáni: wſzákże ták/ iż my Miſtrz y Komendorowie/ nád połowicę [ultra mediam partem JanStat 878] z nich nie będźiemy powinni bráć SarnStat 1099.
c. O wartościach materialnych (229): yako andrzy sqwarskj zyancz andrzeyow bil wposzyvanyv polouicze szyedlyska andrzeyovego y wpolowyczy wszysthkiego ymyenya vedluk zapiszu swego ZapWar 1525 nr 2302, 1524 nr 2314, 1525 nr 2301 [2 r.], 2302, 1528 nr 2417, 1550 nr 2666; GroicPorz ee3v; [papież Bonifacjusz IX] wymyſlił Annaty/ to ieſt/ połowicę dochodow z beneficyum gdy ie kto prziymuie po vmárłym biſkupie BielKron 187v, 215, 305v, 369v, 396, 449; Depacisci partem suam cum aliquo, Prziyąć kogo ná połowicę części zisku ſwego. Mącz 272b; RejZwierc 31; ModrzBaz 119, 121v, 123v; ZapKościer 1579/1v, 1583/37; [sułtan turecki] Pobori nieznoſne przeſkilka ras wiciagnawſzi ſprziſiegami nieſlichanemi/ y platzem/ ſam ich połowice naſwa potrzebe obratzal PaprUp I2v; Bo we Włoſzech/ kędy zmierzono wſzyſtko y ſpráwiedliwośći przeſtrzegáią/ poddáni Pánu dawáią wſzyſtkiego połowicę. GostGosp 150, 150 [2 r.]; A gdyż połowicá Cłá wodnégo v Toruniá z połowicą pieniędzy z niego przychodzących [...] nam ieſt powinna SarnStat 1075, 191, 667, 1069, 1080, 1270; GrabPospR L3; VotSzl Dv.

połowica z kogo [= z dochodów czerpanych, pozyskiwanych od kogo] (1): Gdy ſkarb poſpolity piáſtuią/ o Boże iáko ręce ſwoie máżą. iż łedwie [!] połowica z vbogich kmiotkow y mieſzczan ná opátrzenie poſpolite dochodźi. SkarKazSej 705a.

połowica z czego (2): A nád to z dobrze nábytego/ dáię połowicę ná vbogie. SkarKaz 457b; VotSzl D3v.

połowica czyja (1): yako then dzal [...] yesth wdzyelnyczy wmoyey polowyczy wedle roszdzalv o kthory mye (pozwal) pozywa Slachethny Iacub ZapWar 1534 nr 2360.

W przeciwstawieniu: »połowica ... wszy(s)tko( a. wszytek)« (5): RejRozpr C4; Zlebyś ták Pośle ná innego Krolá wołał/ [...] bierz Krolu połowicę/ iákoby Krol rázem niewźiął wſzytkiego OrzRozm Ov; wolałem iednáiąc ſye/ domá ná połowicy przeſtáć/ á niżli Práwuiąc ſye/ ná Seymie wſzyſtko vtráćić OrzQuin B4; SkarŻyw 571; GrabPospR N2.

Przysłowie: Skąd przyſlowye v nas/ Iż kto ſye ná ludźye dawa/ połowicę tráći KromRozm III N4v; RejZwierc 235v.

Połączenia: »ledw(i)e, choć (i), bodaj nie, by też, i połowica« (2:2:1:1:1): RejZwierc 245; GostGosp 162; Ktemu boday nie połowicę pożytkow w Rzecżyp. náſzey ludźie ſkąd inąd procż rol biorą GrabPospR L3; Potym záśię z Rycerſtwá/ kto [...] domá zoſtáć ma/ niech da choć y połowicę tego coby [...] według ſtanu y dochodow ſwych był muśiał náłożyć ná wyprawę woienną PowodPr 82, 83; SkarKazSej 705a. Cf Zwrot.

»połowica ... ostatek« (1): [pożytki] przez dwie lećie zádźierżáné/ [Mistrz i Zakon] zupełnie y cále niech wrócą/ y wrócić roſkażą połowicę od tego czáſu ná święto Gromnic/ á oſtátek ná Wielkęnoc SarnStat 1109.

»połowica ... połowica« [w tym: połowica ... druga połowica (5), (jedna) połowica ... druga (2)] = medietas ... altera JanStat (16): gdy czo przemyty spraviedlivey od tego czo przeſtąmpi vſtavę pospolitą będzie wzięto, tedy takovemv staroſczie Poloviczę przemyty davacz będziemi, a ſobie drugą poloviczę vezmiemi. ComCrac 12v; LibMal 1551/160 [2 r.]; [król Kazimierz] vcżynił táki teſtáment/ ná ktorym oddał dwiemá coromá [...] wſzytki miſki y tálerze s ſámego złotá. Też połowicę śrebrá wſzytkiego. Drugą połowicę żenie ſwey Edwidze BielKron 375v; áby [duchowieństwo] dochod iednego roku dárowáli Rzecżypoſpolitey raz/ iáko narychley mogą: ieſliby niemogli zá rázem/ tedyby niech iednego roku iednę połowicę dáli/ á drugiego drugą [uno anno medium ... altero reliquum]. ModrzBaz 139; ZapKościer 1583/40 [2 r.], 1591/46; temu máią bydź bráné oné ſukná przez Woiewody álbo Podwoiewodze ich/ których połowicá do ſkárbu náſzégo/ á połowicá Woiewodźie ma przypadáć. SarnStat 280, 239 [2 r.], 390, 511 [2 r.], 967 [2 r.], 1270 [2 r.]; VotSzl D3v [2 r.]; CiekPotr 34 [2 r.].

Zwrot: »dać [komu] (by też) połowicę krolestwa« = dare mediam partem domus a. dimidium regni Vulg (2): Leop 3.Reg 13/8; Proś mię ocz iedno chceſz: á dam tobie. y przyśiągł iey: Iż oczkolwiek prośić będźieſz damći/ by też połowicę kroleſtwá mego. WujNT Mar 6/23.
Wyrażenia: »druga połowica« = medium reliquum Modrz; medietas altera JanStat (7): RejRozpr H4; Kazał też Pan Bog rozdzyelić korzyść w rowny dzyał wſzytkę tym co woiowáli/ á s piąći ſet iednę duſzę żywą odłożyć Pánu Bogu/ á dáć ią Eleázárowi kápłanowi/ z drugiey połowice łupow Lewitom ſługom kościelnym. BielKron 43. Cf »połowica ... połowica«.

»połowica (wszytkiego, wszy(s)tkich) dobr(a), (wszy(s)tkiego, wszego) imienia, (wszytkich, wszystkiej) majętności« [w tym: imienia i (a) dobra (2)] = dimidium bonorum Vulg, PolAnt; (omnium) bonorum medietas JanStat [szyk 23:5] (13:11:6): Iakom ya nyewszyala poszmyerczy masza swego yana ymyenyą Ruszayaczego oczo mya poszwano yeno polowycza kthora namya slusz(a)yla ZapWar 1524 nr 2298, 1506 nr 2024, 1525 nr 2301, 2302, 1527 nr 2361; Panie/ oto polowicę ijmieniá ij dobra mégo dáwám vbogim OpecŻyw 62; Leop Luc 19/8; BibRadz Tob 10/11; BielKron 98; Haeres ex semisse, Dziedźic na polowicy wſziſtkiey mayętnośći Mącz 17d, 152c [2 r.]; RejPos 348v, 351, 351v; iż Rycyrſtwo zwłaſzcżá młode dobr ſwoich ſrebrá/ Złotá/ y innych rzecży zoſtáwowáli połowicę przy Chorągwiách Chorążow BielSpr 14v; SkarŻyw 528; ZapKościer 1580/6v, 1583/40; WujNT Luc 19/8; iż gdy mátká vmrze/ dźieći wſzyſtkich dóbr od oycá ſwégo biorą połowicę zá część y dźiedźictwo máćierzyſté SarnStat 588, 630, 1178, 1244, 1268, 1270 [2 r.]; GrabPospR N2.

»więcej niżli połowica« (1): Haeres ex sepunce, Dziedzic máyący więcey niżli połowicę máyętnośćy/ weſpołek y s yedną dwánaſtą częśćią. Mącz 152c.

Szereg: »połowica abo część« (1): Zoſtánie śierotá pánná: powinni y opiekunowie połowicę ábo część niemáłą iey dźiedźictwá y poſágu odeymuią SkarKazSej 705b.
Wyrażenie przyimkowe: »w połowicy« (1): ręczył był zá cię Philokierd. Y záś to w połowicy wſzyſtko wźiął od ciebie; Połowicęśmu winien zoſtał y zápiſał CiekPotr 34.
α. O wartości czegoś, zobowiązaniach, powinnościach płatniczych wyrażonych w pieniądzach (126): LibMal 1543/74, 1545/94, 1550/155v, 1553/177v; RejFig Dd7; Mącz 307a; ZapKościer 1580/14, 1583/37; tedy powinowáći przerzeczonych Mniſzek/ którzy té dobrá będą dźierżeć/ będą powinni im/ y káżdéy z oſobná połowicę téy ſummy ná káżdy rok przez wſzelákiégo ſporu dáwáć. SarnStat 209, 1075.

połowica z czego (9): LibMal 1547/124v; któré [pieniądze] gdy Deputat odnieśie do Lwowa/ ma oddáć z nich Piſárzowi Polnému połowicę ná iednę czwierć látá SarnStat 363, 363. Cf W połączeniu z określeniem sumy pieniędzy.

I sg »połowicą« = o połowę (3): RejRozpr H4; Przyrzekał ten Paweł/ iżby było połowicą Korzenie táńſze v nas wſzędźie w Europie/ y ſwieſzſze/ y lepſze/ niż tho co Portugalcżycy w Okręćiech przywożą BielKron 436v. Cf »połowicą mniejszy«.

W połączeniu z nazwą jednostki pieniężnej (2): áby Zupy nie taniéy bywáły przedawáné/ iedno zá ośmnaśćie tyśięcy grzywien/ połowicę groſzów/ połowicę kwartników álbo monety poſpolitéy SarnStat 376.

W połączeniu z określeniem sumy pieniędzy [w tym: połowica z czego (6), czego (5)] (12): UstPraw F4 [2 r.]; dał Amurath wołáć po woyſce/ kto pierwey z proporcem wſkocży ná mury ſto tyſiąc áſpr weźmie/ drugiemu połowicę tego/ trzećiemu tegoż połowicę. BielKron 247v, 408v; Po Sláchćiance z iedney wśi ſto złotych dawano. Ktora nie ma cáłey wśi/ tego połowice BielSjem 23; SarnStat 493 [2 r.], 840 [2 r.], 956 [2 r.].

W połączeniu z nazwą powinności płatniczej (56): ZapWar 1549 nr 2662 [2 r.], 1550 nr 2676 [2 r.]; Sędźiemu ma być płácono ſzeſć dźieſyąt ſzelągow/ á ſtronie obráżoney połowicę Wargieltu GroicPorz k3v, k4 [2 r.], ſ2; táki ma być karan winą dwiemadźieſti y oſmią grzywien/ ktorey winy nam połowicá przyść ma UstPraw B, A2, A2v [3 r.], A3v, C [2 r.], F2v [2 r.], K2v [2 r.]; á kiedy ſię trafiło/ że ktorego z tákich zábito/ tedy tylko połowicę zań głowy Szlácheckiey płácono GórnRozm B2v; tedy bliſcy krewni przyrodni powinowáći ich [mniszek] oné dobrá trzymáć/ y w oné w wiązáć ſie mogą/ á z nich połowicę wſzyſtkich czynſzów [...] káżdéy z nich z oſobná zápłáćić będą do śmierći ich powinni. SarnStat 208, 208, 209, 263 [2 r.], 267 [2 r.], 270 [2 r.] (35).

Połączenia: »i, ledw(i)e, tylko połowica« = vix dimidium PolAnt (2:2:1): [Mahomet] kazał záſię wſzytko wroćić y popłaćić/ ále y połowice tey ſzkody nienágrodzono. BielKron 253v; RejZwierc 39; A choćiáſzby drugi mogł zápłáćić/ ledwie połowicę przynieſie/ máiąc ten dług iákoby ználeziony. BudBib Eccli 29/7; GórnRozm B2v; WyprPl B3v.

»połowica ... połowica« [w tym: połowica ... druga połowica (21), połowica ... druga (2)] = media pars ... altera media, medietas ... alia a. altera a. reliqua (medietas) JanStat (48): ZapWar 1548 nr 2668 [2 r.], 2669 [2 r.], 1549 nr 2662 [2 r.], 1550 nr 2666 [2 r.], 2676 [2 r.]; zwlaſzcza gdi zgothovemy pyenyądzmy po ſſol ydą połowiczą placzą, A gdi ſſolyą ydą nazad połowiczą placzą MetrKor 57/119-119v, 59/280v [2 r.]; LibMal 1547/124v [2 r.]; GroicPorz dd4v [2 r.]; táki ma być karan winą ſtem grzywien/ ktorey winy nam połowicá/ á ſtronie ćierpiącey krzywdę połowicá. UstPraw C, A2, A2v [3 r.], F2v [2 r.], F4 [2 r.], G4 [2 r.], K2v [2 r.]; Krol mu theż poſtąpił iurgielt dáwáć káżdy rok piętnaśćie tyſiąc złotych cżyrwonych/ połowicę z Litewſkiego ſkárbu/ á połowicę s Polſkiego. BielKron 408v; ZapKościer 1585/56, 1586/64v [2 r.]; Tu on poprżyśiężony/ ledwie to vprośił/ dawſzy Actorowi połowicę pieniędzy/ że mu drugiey połowice czekáć obiecał. GórnRozm F2; O którą winę Mieſczánie do Stároſty mieyſcá onégo máią bydź pozwáni: któréy winy połowicá ma bydź ſtronie/ á połowicá ſądowi [per medium, et parti, et Iudicis JanStat 1091]. SarnStat 920, 209 [2 r.], 263 [2 r.], 267 [2 r.], 270 [2 r.], 271 [4 r.] (58).

Wyrażenia: »mniejsza połowica« (1): Powiedáli też o drugim/ iż gdy płácono z oſiádłych łanow po kilku groſzy/ tedy ſie też zmówił s ſąliády/ áby ich názáiutrz trzey ná iednym łanie ſiedziáło: przynioſł też Woyt ledwe mnieyſzą połowiczę z onych oſiádłych łanow. RejZwierc 39.

»połowicą mniejszy« (1): Abowiem Białych głow Wargielt/ wſzędy wedle práwá ieſt połowicą mnieyſzy niż Mężczyzny. GroicPorz k3v.

β. O kosztach (1): A z ſámych włok wypráwę poſtánowiwſzy/ [...] dla nierownych pożytkow włok wſzyſtkich/ połowicęby wypráwy nie było GrabPospR L3.
d. O długości (7): ale ktore [białegłowy] długie nogi maią godnieyſze ſą ku rodzeniu, dla przeſtworu takowego nacżynia ktorego miarę połowicza ſtopy vkazuie. GlabGad P7; Dowiedźiawſzy ſye iáko wielki ieſt Diameter, to ieſt Linea, która wſzytek Kwádrat od kątá do kątá ná dwie równé częśći dźieli. Tego Diámetru mówię połowicę wiedź ná wſzytek Diameter. GrzepGeom F3, H4v, K2v.
Wyrażenia: »drogi połowica« (1): Odbyłeś drogi więtſzey połowice KlonFlis G2.

»połowicą mniejszy« (2): Ieſli Linea c.e. połowicą ieſt mnieyſza niż Linea e.d. tedyć tákże Linea c.a. będźie połowicą mnieyſza niż Linea a.b. GrzepGeom Q3.

»więtsza połowica« (1): KlonFlis G2 cf »drogi połowica«.

e. O powierzchni (22): gdzie by kmiecz nagorka czo tam syedzy na they roly wktorey by sią czassczy nałassl tedj themu sia ma dosstacz ten to czloviek a iesssly by go miara polovicze zassiagnela tedj maią go napoly dzierzecz ZapWar 1548 nr 2668; Ale iż połowicá mnieyſzégo Kwádratu/ vczyni ćwierć więtſzégo: tedyć bez pochyby dwie połowicy mnieyſzégo/ vczynią dwie ćwierći/ to ieſt/ połowicę więtſzégo. GrzepGeom F3v; A mnieyſzégo Kwádratu/ ponieważ ma w ſobie połowicę więtſzégo/ ſummá będźie pięćdźieśiąt łokiet GrzepGeom F3v; Klin b.c.d. ponieważ puł Kwádratu ma/ á w Kwádraćie tyléż ieſt iáko y w Romboides, tedyć połowicę tego muśi mieć co ma Romboides. GrzepGeom H2, F3v [3 r.], H, H2 [2 r.], H2v [3 r.].

W połączeniu z nazwą jednostki miary gruntu (2): Którykolwiek kmieć orze cáłym pługiem/ [...] ma dáć cztéry wiązáni konopi gotowych [...]: á który połowicę pługu/ dwie wiązáni dáć będźie powinien SarnStat 190, 892.

W przeciwstawieniu: »cały ... połowica« (3): Ale ieſli z przerzeczonych [...] Zagrodników który cáły łan będźie záśiéwał: tedy płáćić dwá groſzá będźie. A ieſli połowicę/ tedy przedśię groſz tákowéyże Monety nam będźie powinien. SarnStat 892, 190, 350.

Połączenie: »połowicą bez mała« (1): ták iż we wſzytkim Lanie/ będźie Pólek wſzytkich ſześć tyśięcy dźiewięć ſeth y dwánaśćie Pólek/ 6912. połowicą mniéy bez máłá/ á niż w ónym coſmy przedzéy o nim mieli. GrzepGeom M4v.

Wyrażenia: »połowicą mniejszy, mniej; mniejszy w połowicy« (1:1;1): Ten Lan tákowy/ połowicą ieſt mnieyſzy niż Fráncuſki GrzepGeom M3, M4v; DElphin nád Kozorożcem mnieyſzy w połowicy KochPhaen 12.

»połowicą więtszy« (1): Lan wielki zową Królewſkim Lanem/ który połowicą ieſt więtſzy á niż inſzy Lan. GrzepGeom K4v.

Szereg: »cały a(l)bo połowica« (2): Tákże téż Młynárze/ Kárczmarze/ y zagrodnicy/ którzy nie máią áni robią ról/ to ieſt łanów cáłych álbo połowice [hoc est mansos seu laneos integros vel medios JanPrzyw 15]: [...] ná święto S. Mikołáiá płáćić będą. SarnStat 350 [idem] 892. [Ponadto w przeciwstawieniu 3 r.]
f. O wielkości kąta (1): Ty tedy obádwá kąty/ ſą ieden kąt Kliná okréſzónégo albo opiſánégo kołem: ábowiém po połowicy kątá iego máią. GrzepGeom F.
g. O objętości i pojemności (76): wſzytki rzecży przetłukſzy warz ie w połtory kwarty wody/ prycżyniwſzy [!] kielko łyżek ocztu/ aże by polowicza wywrzała FalZioł 123b; Wezmi Iarzęczego woſku/ thak wiele iako małe kokoſze iaie, Terpentiny [...] tak wiele iako połowiczę woſku FalZioł V 74v, I 3b, 6c, 16d, 74d, 99a (12); Leop Ex 30/23; KVchmiſtrz ſzedł páná pytáć/ co będzie wiecżerzał/ Pan rzekł/ gowno [...]. Ten rzekł/ toć ná połmiſek pewnie będzie máło/ Gdyby go połowica/ tám w kuchni zoſtáło. RejFig Bb5; BielKron 32v; SienLek 61v, 62v, 146; RejZwierc 111 [3 r.]; połowicę go [kloca drewna] ſpaliłem w ogniu BudBib Is 44/20; Oczko 32v.

W połączeniu z nazwą jednostki objętości lub pojemności (6): Wezmi ſoku Sżadzczowego, ſoku ſzałwiowego/ każdego ſnich po połowiczy wieczſzey kwarty FalZioł I 43c; Wezmi kwiatków lewandulowych/ maiorany/ koczenkow z Arabijey/ każdego ſnich po połowiczi garſci FalZioł I 75c; RejZwierz 102; Oddaſz też ku zákrapiániu połowicę Hinu winá zá ogniſtą ofiárę BibRadz Num 15/10, Num 15/9; GrabPospR M3v; [Z pasieki dworskiej nabyto połowicę pułbeczka valoris fl. 8/0/0 LustrRus 269].

Połączenia: »jakoby [= około] połowicę« (1): weźmiſz lepák kośći ſpaloney z piwowonią rowno/ á kurzego źiela zięmiołą iákoby onego połowicę SienLek 58v.

»ledwe(ć), jacy połowica« (2:1): Niewiecie [panowie mieszczanie] iż nam z grodu korcá vmnieyſzyli/ Ledweć go połowicá/ zoſtánie pochwili. RejZwierz 102; SienLek 152. Cf Fraza.

»połowicą ... połowica« [w tym: połowica ... druga (połowica) (3)] = dimidium ... et dimidium, medium ... medium PolAnt (6): SienLek 111 [2 r.]; Kámmá wziąwſzy cżarkę z napoiem/ kthory przed tym ſámá przypráwiłá/ wypiłá połowicę/ á drugą Sinorixowi [...] podáłá GórnDworz Y6; RejZwierc 111 [2 r.]; Y wziął Moiżeſz połowicę krwie y wlał do cżaſz/ á (drugą) połowicę krwie wykropił ná ołtarz. BudBib Ex 24/6, Lev 6/20 [2 r.], Is 44/16 [2 r.].

[W przeciwstawieniu: »pełne ... połowica«: [miłość] każe do panicow pełne wypyiáć. A połowice poniecháć. SądParysa D2v.]

Fraza: »ledwe go połowica na świecie« = bardzo schudł (1): Páthrzże záſię ná owy winarze iáko chodzą iáko kokoſzki z zádrobionemi twarzycżkámi/ á ledwe go połowicá ná ſwiecie/ á y miedzy chłopy iuż dziś vrodziwſzego naydzie niżli miedzy tą roſpieſzcżoną ſláchtą RejZwierc 7.
Wyrażenia: »połowicą mniej, mniejszy« (1:1): SienLek 109v; Kłody piwne pomierne w piwnicy bydź máią iednákie: to ieſt/ iedny więtſze/ drugie połowicą mnieyſze GostGosp 56.

»więtsza połowica« (2): FalZioł V 26; Młodych tedy lat tak mayą być ku piciu dziatki prżyzwyćżayani/ iżeby im nieſzalone wino/ ale z wietſzą połowicą wody zmieſzane było dawano KwiatKsiąż D2.

Wyrażenie przyimkowe: »(aż(e)) do połowicę« [zawsze: wywrzeć, warzyć] (30): Warz złotogłow zwroblem proſem w winie á znaſieniem opichowym aż do połowicze wywarz potym przeczedz á oczukruy FalZioł I 16a; warzże thi rzecżi w wodzie á w winie/ albo w ſamym winie aże dopołowicze FalZioł I 26a, I 8b, 16a, 45a, 48a, 56c (14); Ná pierśi bolące/ przykłáday ruthę z figámi wárzoną/ kthora ma do połowice wywrzeć SienLek 83, 39v, 40v, 69v, 87v, 102v [2 r.] (13).

~ Połączenie: »jakmiarz, niemal, rychło do połowicę« (1:1:1): warż ty rzecżi w winie á w wodzie iako w połtory quarty wſzytkiego/ aże iakmiarz do połowicze wywre FalZioł I 40d, I 13c, 57a. ~

h. O wadze (15):

W połączeniu z określeniem jednostki wagi (14): Wezmi maſſi piłuł de Reubarbaro. Maſſi piłul de lapide lazuli Każdych rowno po połowiczi dragmy FalZioł I 17c; Wezmi [...] ocztu/ rożanego miodku/ każdego ſnich popołowiczy vncijey/ zmieſzay ti rzecżi ſpołem FalZioł I 85b, I 16b, 44c, 54a, 57b, 66c (14).

Wyrażenie: »połowicą mniej« (1): Minoris constat dimidio. Połowicą mniey waży. Mącz 418a.
i. O czasie (17): BielKron 463 [2 r.]; Bo wiek rozdzielon ieſt ná dwánáśćie cżęśći/ á iuſz ich minęło dzieſięć/ y połowicá dzieſiątey. BudBib 4.Esdr 14/10, 4.Esdr 14/11, Sap 18/14; Iuż to rok śiedmdźieśiąty ſzóſty/ iákoś ſie wáſzá kró: M. rodźił/ á połowicę czáſu tego iuż królowáć raczyfz OrzJan 92.

A sg »połowicę« w funkcji oko licznika czasu (2): Dworki máią [...] około przędźiwá kmiotowny odpráwowáć/ ktore też fobie máią prząść połowicę roku/ á połowicę Panu GostGosp 76.

Połączenia: »[liczebnik] i połowica« (2): A oglądáią ludzie/ narodowie/ ięzikowie/ y pogáni ciáłá ich przez trzy dni y przez połowicę RejAp 91v, 93v.

»połowicą ... połowica« [w tym: połowica ... druga połowica (1)] (2): Iáko gi [czas] trácą opilcy/ ożrálcy/ kozerowie/ y ini wſzetecżnicy/ co go połowicę záſpi/ á drugą połowiczę iáko w błazná á w poſmiech obroći. RejZwierc 103; GostGosp 76.

Wyrażenia: »pierwsza połowica« (2): Nowe odzienie oblocz Rzecży ktorich richło chczeſz dokonac: pocżynay/ w pierwſzey polowiczy tego znamienia [tj. znaku Wagi] FalZioł V 50, V 59v.

»więczsza połowica« (1): Aczkolwiek y ſpánie ſámo potrzebne/ ku śmierći ieſt bárzo podobne: bo człowiek tám ſam o ſobie nie wie. A przeto żywot ten náſz/ więczſzą połowicę śmierći ma [tj. większa część życia, tj. dzieciństwo, sen, pijaństwo itd., jest jak śmierć]. SienLek 11.

Szeregi: bibl. »przez czas (i czasy) i przez połowicę czasu« [tajemnicze i celowo nieprecyzyjne określenie czasu; przez niektórych komentatorów tłumaczone jako trzy i pół roku] (2): RejAp 103v; Y dano niewieśćie dwie ſkrzydle orłá wielkiego/ áby lećiáłá ná puſtynią [...]/ gdźie ią żywią przez czás y czáſy/ y przez połowicę czáſu [per tempus et tempora et dimidium temporis] od oblicznośći wężowey. WujNT Apoc 12/14.

»pierwsza część albo połowica« (1): pierwſza cżęſć, albo połowicza/ w tych znamionach ma być [tj. krew należy puszczać w pierwszej połowie danego znaku zodiaku]: kto chcze ſluſznie á pożytecżnie krew puſcić. FalZioł V 59v.

j. O komunii pod dwiema postaciami (1):

W przeciwstawieniu: »połowica ... cały« (1): Náſzło ſie tákich 50 w Lipſku/ ktorzy pod dwiemá oſobomá prziymowáli/ piſali [!] przed thym Luterowi radząc ſie go w thym/ co cżynić máią/ odpiſał im/ byśćie mieli zá to gárdłá dáć/ tedyć lepiey cáłą páńſką wiecżerzą prziymowáć niż połowicę BielKron 211v.

k. O abstraktach (16): Cóż to wżdam ieſt? co wy to zowiećie miłośćią? (–) Słodkie ſie pomiéſzáło z niezmierną gorzkośćią. (–) Tego mam połowicę/ á piérwſzéy nie mamy. GosłCast 30.

I sg »połowicą« w funkcji okolicznika miary: o połowę (1): ieſliby tá Correcturá praw doſzłá/ tedy połowicą więtſzą Panom Correctorom vbędźie pracéy SarnStat *4v.

Połączenie: »ledwie połowica« (1): A tákowych vbogich żywność niech niebędźie áni rofkoſzna/ żeby ztąd nieprzyzwycżáili śię źle cżynić/ áni też ták ſkąpa/ ktoraby ledwie połowicę głodu [vix ... dimidiam famem] odiąć mogłá. ModrzBaz [38]v.

Wyrażenie: »połowica więtsza« [szyk 1:1] (2): My w Krześćiáńſkiey Rzecżypoſpoſpolitey [!] tákowych Vrzędnikow niemamy: á przetoż y ſtároświetſkiey oney kárnośći/ y obycżáiow ſrogośći/ więtſza połowicá zginęłá [morum severitas magna ex parte interiit]. ModrzBaz 31v; SarnStat *4v.
Przen (9): POſpolićie ludźie Rycerſcy [...] zeznawáią to iż kóń ieſt połowicą zdrowia iéznégo. SienLek 164v.
Przysłowie: A Nákoniec káżdy táki zábáwiony tym ſwiátem [...] powiedz mi ieſliże ſie też kiedy do cżego dobrego przygodzić może? Bo go áni Bogu/ áni ludziom/ á ná koniecz áni ſobie. Bo iuż ſam nie ſwoy/ iáko ſthára przypowieść/ połowica dyabłowa. RejZwierc 143, 100.

Połączenia: »niemal połowica« (1): Abowiém ſtráćiwſzy niemal połowicę duſze ſwoiéy co mi ták długi czás przynieść mógł/ okróm nádźieie téj dźiśieyſzy pómſty [za śmierć męża]? KochWz 139.

»połowica ... ostatek« (1): Potymeś mię [Orszulo] ſmutnégo nagle odbieżáłá/ Y wſzytki moie z ſobą poćiechy zábráłá. Wźięłáś mi zgołá mówiąc/ duſze połowicę: Oſtátek przy mnie zoſtał ná wieczną teſknicę. KochTr 13.

Zwrot: »brać, wziąć [komu], stracić połowicę dusze« (1:1:1): KochTr 13; KochWz 139; Y także ia muſzę Zygmunćie z ſtobą [!] dźiś ſwą dźielić duſzę? Ktorey/ wierz ty mnie/ bierzeſz połowicę/ Chcąc ośierocić mnie/ y tę ſtolicę. GrochKal 6.
a) O bliskim, drogim komuś człowieku (2):
Wyrażenie: »połowica dusze [czyjej], zdrowia [czyjego]« (2:1): iużem ſtráćiłá iedyną nádzieię mą/ połowice duſze moiey/ brátá mego iedynego. HistRzym 33; Odpowiedziáłá iemu fryierká: Namileyſzy moy/ połowico zdrowia mego/ ſkaráłám ſie przez ſtrátę pierſćieniá á iuż lepiej będę vmiáłá chowáć HistRzym 62v, 126; [HistPonc D5].
α. O informacjach (1):
Zwrot: »[czego] połowicę nie powiedzieć« (1): Prawdáć iuſz bacźę [!] ieſth/ com ſlyſzáłá w źiemi ſwey o mowách thwoich [tj. króla Salomona]/ y o mądrośći twoiey: á niewierzyłám tym ktorzy mi powiádáli/ dokądem ſámá nie przyſſlá/ á nieoglądáłá ſwemi ocżymá/ á doznáłám że mi tego połowicę niepowiedziano Leop 3.Reg 10/7.
β. O czynach, działaniu (2):

W przeciwstawieniu: »wszystko ... połowica« (1): Ale ow co wiecżney kaźni zgłádzenia doſtąpiwſzy/ o dálſzy ſie zbáwienney [!] poſtępek nie ſtárał/ [...] gdźie poydźie? Ieſli do niebá/ to by Bog był nieſpráwiedliwy/ ktory dał táką źapłátę [!] temu iáko y pierwſzemu/ ktory zá wſzyſtko doſyć vcżynił/ á ten iákoby zá połowicę tylko. WysKaz 31.

Przysłowie: Nápiſał ieden Poetá á nie zle: Połowicę odpráwił/ kto dobre grunty záłożył. LatHar 2.
2. Miejsce lub moment, w którym stykają się dwie połowy czegoś; dimidia pars, dimidium [aliquid], dimidium, medium PolAnt; medietas, medium [aliquid] JanStat [w tym: czego (20)] (38):
A. O miejscu (26):
a. O obiektach ujmowanych jednowymiarowo: umowna linia (mniej więcej) równo oddalona od początku i końca (18):
α. O długości: linia dzieląca coś na umowny przód i tył (9): LibLeg 10/71v; obiecuiemy [...] áby połowicę rzéki Drwęczy byłá gránicá miedzy Króleſtwem náſzym y Ziemiámi Zakonu SarnStat 1070; A ná dół Drwęczą idąc Wiſły połowicá będźie gránicą miedzy Króleſtwem Polſkim/ y źiemiámi Miſtrzá Pruſkiégo SarnStat 1070, 1070, 1072, 1073.
Wyrażenie przyimkowe: »do połowice« (3): przed kożdą bitwą [...] przodkowie náſzy [...] gdy Ewánieliey w Kośćiele ſłucháli/ z nożen mieczá do połowice dobywáli/ ná znák gotowośći ſwey przećiwko nieprzyiaćielom OrzRozm M3v; nalepſzy ieſt [chrust] [...] miąſzſzy iáko dobra żérdź/ á może być y ćienſzy/ wykrzoſniąc [lege: wykrzosuiąc] go do połowice [tj. obcinając gałązki do połowy] Strum H2v; PowodPr 43.
β. O wysokości: linia dzieląca coś na górę i dół (9):
Wyrażenie przyimkowe: »(aż) do połowice« = per medium, usque ad medium PolAnt (8): ná káżdym węgle ołtarzá máią być rogi wprawione/ wynioſłe od ołtarzá. Ma też w nim być kratá miedzyána ná kſtałt ſieći do połowice ołtarzá BielKron 33v, 249v, 345; BudBib Ex 38/4, 2.Reg 10/4; A ieſlibyś vczynił Staw álbo Sadzáwkę/ y puśćił by iuż wodę ku nabiéraniu kthóryćby nábrał wody do połowice/ á potym wyżſzéy niechćiáło by w Stawie Wody przybywáć: to iuż thu maſz pewny Pónik. Strum O2.
~ Wyrażenie: »do połowice więtszej« (1): wezmi drugi gamiecz á wkopay gi do połowicze więtſzey w ziemię FalZioł V 110.
Szereg: »ode dna ... aż do połowice« (1): Mocz odedná śklenice iáſny/ aż do połowice/ á potym mętny á rzadki/ ćięſzkość w pierśiach známionuie. SienLek 26v. ~
Przen (1): gdiż w nauce káżdey/ ieſt okrom pirwſzego mieiſcá/ wtore/ trzecie/ cżwarte/ [...] á kto ſie wſzytką mocą zápędzi/ áby ná wirzch gori przyſzedł/ rzadko ſie trefi/ áby iednák przez połowicę przeyść niemiał. GórnDworz N3v.
b. O obiektach dwuwymiarowych: umowna linia biegnąca środkiem, dzieląca coś na dwie strony (7): pánował od Aroer [...] y połowicę Gáláád/ aż do rzeki Iebok Leop Ios 12/2.
Wyrażenia przyimkowe: »do połowice(-y)« (2): Leop Ios 12/4; A panował [...] áſz do gránice Geſzurow y Mááchátow/ y połowicy Gileada [usque ad terminum Ghesuri ... et dimidium Ghilghad] (gdzie) gránicá Sychoná krolá Cheſzbońſkiego. BudBib Ios 12/5.

~ Połączenie: »dalej niż do połowice« (1): A gdy ie [Polacy Wołochów] w lás włudzili zá ſobą/ powálili wſzytek lás ná nie/ bo przed tym káżde drzewo ſpodćieráli dáley niż do połowice BielKron 375. ~

»w połowicy« (1): Bo medium á dimidium rozne maią znácżenia. Bo medium znácży pośrzodek/ zaś dimidium połowicę. Iáko gdy mowimy/ In medio eccleſiae/ nie rozumiećſię wpołowicy/ ále wpośrzod zboru. BudBib b2v.

α. Dzieląca na górę i dół (2):
Wyrażenia przyimkowe: »od połowice« (1): Sędomierſka źiemiá ná chorągwi nośi od połowice thrzy polá cżyrwone á trzy białe/ druga połowicá pole błękitne ma ze trzemi rzędmi gwiazd. BielKron 425.

»w połowicy« (1):

~ Połączenie: »prawie w połowicy« (1): A iáko tákowégo Vkázáczá vżywáć maſz/ iuż náuká przed figurámi byłá/ ná ſtronie kárty 196: práwie w połowicy. SienLek Xxx. ~

c. O obiektach trójwymiarowych (1):
Wyrażenie przyimkowe: »do połowice« (1): tám puſzcże wielkie w ktorych rozmáity źwierz łowią/ iáko ſą báwołowie/ leśne oſły ále dziwnego rodzáiu/ ieſt iáko Ieleń z rogámi wielkiemi/ koſmáty iáko Lew do połowice/ grube á miąſzſſe. BielKron 293v.

~ [Połączenie: »do połowice ... do połowice«: Był ſmok ieden v rzeki Rodanu ſrogi bárzo y wielki do połowice iáko zwierzę/ a do połowice iáko rybá SkarŻyw 705 (Linde).] ~

B. O tekście (4):
Wyrażenia przyimkowe: »(aż) do połowice« (3): Czwarta [część Ewangelii św. Łukasza] ma przyſzćie Páńſkie ná mękę do Iudſkiey ziemi: od Rozd: 17. áż do połowice Rozd: 19. WujNT 187, 751.
~ Szereg: »z przodku do połowice« (1): Ktorzy ſtąd biorą dowod duſz wymyſlonych/ muſzą niecżytáć mieyſcá tego v Páwłà/ [...] przecżytay proſzę ćię wizytkę Cápitułę: álbo ſprzod[ku] do połowice GrzegŚm 52. ~

»od połowice« (1):

~ Szereg: »od połowice ... aż do końca« (1): Piąta [część Ewangelii św. Łukasza] záwiera on tydzień świętey męki iego: od połowice Rozd: 19. áż do końcá kśiąg. WujNT 187. ~

C. O czasie (8):

Połączenie: »koło połowice« (1): bo coś koło połowice dniá trzećiego [Chrystus] zmartwych wſtał. LeovPrzep K.

Wyrażenia przyimkowe: »do połowice« (3): Dzień y noc iáko ſie do połowice záćmiły 75. RejAp Dd3v.
~ Szereg: bibl. »do czasu, (i) czasów i do połowice (czasu)« [tajemnicze i celowo nieprecyzyjne określenie czasu; przez niektórych komentatorów tłumaczone jako trzy i pół roku] (2): Y rzekł mężowi [...]/ á kiedyż koniec tym dziwom? Y słyſzałem onego mężá [...]/ ktory [...] przyśiągł ná wiecżnie żywiącego/ że do cżáſu/ cżáſow/ y (do) połowice [ad tempus, tempora, et dimidium] BudBib Dan 12/7; Przydáie po tym Dániel ty ſłowá: [...] iż [Antychryst] może odmienić cżáſy y zakon/ ktore podáne będą do ręki iego/ do cżáſu y cżáſow y do połowice cżáſu CzechEp 381. ~

»od połowice« (1): przymnażáiąc co dźień po troſze/ do thąd/ áż do śrzodku przyydźie: tám ſye pokaże/ ieſli wodá nie mdli/ ieſli króſt vbywa/ á ieſli náturze pláguie lékárſtwo: tedy od połowice/ [...] po troſze vymuiąc/ záś tąż miárą áż do końcá przywieść Oczko 27v.

α. O życiu człowieka (3):
Wyrażenie przyimkowe: »do połowice« (1):

~ Połączenie: »i [= nawet] do połowice« (1): ábowiem człek złoſćiwy á zákrwáwiony niedotrwa y do połowice żywotá ſwoiego RejPs 82v. ~

»w połowicy« (2): Przedśię kniemu wołam: Nie bierz mię człowieka Smutnégo/ móy panie/ w połowicy wieká. KochPs 152; LatHar 168.

3. Wnętrze, środek (o obiektach dwuwymiarowych) [czego] (2): Poſwięćił teſz Sálomon połowicę ſieni przed kośćiołem Páńſkim [medium atrii ante templum] Leop 2.Par 7/7; Ktory wirſz Brzeſcy tłumacże ták przełożożyli [!]. Onegoż dniá poświęćił Krol puł ſieni. rć. Záś Krakowſki ták to przełożył/ Tego dniá poświęćił Krol połowicę śieni. BudBib b2v.
4. Wyrażenie przyimkowe: »do połowice« = częściowo, nie całkiem (1): Semiformis, Mediam habens formam, media ex parte formatus – Do połowicze kſztałtowni. Calep 965a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Medietas, Połowicá/ mierność. Mącz 213b, 222d.

Synonimy: 3. pośrzodek, śrzodek, wnętrze.

Cf POŁ, POŁOWA, 1. [POŁOWKA]

LWil