[zaloguj się]
[pdf]

POŚRZODEK (874) sb m

pośrzodek (644), pośrodek (136), pojśrzodek (74), pojśrodek (18), pojrzodek (1), poźrzodek (1), [porsiodek]; pośrzodek BierEz (4), TarDuch (6), BielŻyw (4), GlabGad (13), MiechGlab (3), WróbŻołt (8), MurzNT (4), KromRozm III, GroicPorz (2), KrowObr (7), RejWiz (5), LeszczRzecz, RejFig, OrzRozm (2), GrzegRóżn (2), KwiatKsiąż, OrzQuin (3), SarnUzn (2), LeovPrzep, GrzepGeom (8), RejPos (43), GrzegŚm (2), RejZwierc (5), KochMon (2), WujJud (2), RejPosRozpr, RejPosWstaw, Strum (2), KochOdpr, Calag, KochPs (4), CzechEp (11), KochJez, NiemObr (5), KochFr, KlonŻal, KochMuza, KochPhaen (2), KochSz, WerGośc, WerKaz, BielSen, BielSjem (2), KochPieś, KochSob, PudłFr, ArtKanc (4), BielRozm, GórnRozm (8), PaprUp (2), GostGosp, GostGospPon, Phil (2), GórnTroas, KochFrag, OrzJan, OstrEpit, KołakSzczęśl, KołakCath, WysKaz (6), SarnStat (18), WitosłLut, PowodPr (2), SkarKaz (2), VotSzl, GosłCast, PudłDydo; pośrodek OpecŻywList, MetrKor (2), PatKaz I (3), HistAl (3), KromRozm II, BiałKat, ActReg (2), Calep, SzarzRyt (2); pojśrzodek WyprKr (4), WierKróc (3), BielSen, JanNKarKoch; pośrzodek : pośrodek : pojśrzodek : pojśrodek : pojrzodek : poźrzodek OpecŻyw (1:11), FalZioł (38:3), RejPs (10:6:–:–:–:1), Diar (1:5), LubPs (12:7), Leop (54:4), BibRadz (33:15), BielKron (51:3:1:–:1), Mącz (44:8), SienLek (7:1), RejAp (25:4), GórnDworz (6:10), BielSat (–:2:1), BielSpr (9:4:9:10), BudBib (48:25:8:7), MycPrz (1:–:40), BudNT (4:–:–:1), CzechRozm (4:1), ModrzBaz (5:8), SkarŻyw (1:–:4), MWilkHist (1:1), StryjKron (5:–:1), ReszPrz (1:–:1), LatHar (8:1), WujNT (46:1).

Pierwsze o oraz e jasne. ◊ -odek. ◊ -odk- (67), -ódk- (1); -odk- : -ódk- Mącz (16:1).

Fleksja
sg pl
N pośrzodek pośrzodki
G pośrzodku, pośrzodka pośrzodk(o)w
A pośrzodek pośrzodki
I pośrzodkiem pośrzodkami, pośrzodki
L pośrzodku

sg N pośrzodek (17). ◊ G pośrzodku (172), pośrzodka (85); -u BierEz, BielŻyw, MiechGlab, WróbŻołt (2), RejPs (5), LubPs (7), GroicPorz (2), KrowObr, Leop (18), LeszczRzecz, OrzRozm (2), Mącz (8), OrzQuin, RejAp (2), GrzepGeom (2), RejPos (14), RejZwierc, BielSpr, WujJud, RejPosRozpr, RejPosWstaw, BudBib (23), BudNT, CzechRozm (4), ModrzBaz (8), SkarŻyw, StryjKron (2), CzechEp (9), NiemObr (3), ReszPrz, WerGośc, WerKaz, PudłFr, ArtKanc, PaprUp (2), WujNT (9), WysKaz (2), SarnStat (5), PowodPr; -a GlabGad, BielSat, BielSpr (8), WierKróc (3), KochPs, BielSen, ActReg, GórnRozm (3), OrzJan, SkarKaz, SzarzRyt; -u : -a FalZioł (3:2), Diar (1:4), BibRadz (11:1), BielKron (6:10), GórnDworz (1:5), MycPrz (1:40), Phil (1:1). ◊ A pośrzodek (143). ◊ I pośrzodkiem (11); -em (2), -(e)m (9). ◊ L pośrzodku (439). ◊ pl N pośrzodki (1). ◊ G pośrzodk(o)w (2). ◊ A pośrzodki (2). ◊ I pośrzodkami (1) WysKaz, pośrzodki (1) SarnStat.

Znaczenia
I. Coś, co jest otoczone czymś; też przez analogię o czasie i sytuacji (850):
A. O miejscu (812):
1. Środek (zwykle w ocenie przybliżonej) (164):
a. W obrębie obiektu pojmowanego jako dwuwymiarowy (109):
α. Środek jest punktem, płaszczyzną lub obiektem trójwymiarowym (73):
αα. W równej odległości od obwodu lub na przecięciu przekątnych; w obrębie powierzchni poziomej (lub nachylonej) (62):

pośrzodek czego (36): Meditullium Poloniae maioris, Poſrzodek wielkiey polski gdzie Srodá miáſteczko leży. Mącz 213b. Cf Zestawienie, Wyrażenia przyimkowe.

Zestawienie w funkcji n-loc: bibl. »Pośrzodek Ziemie« = Góra Garizim (1): Otho lud idźie z pośrzodku źiemie [de umbilico terrae] BibRadz Iudic 9/37.
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku [czego]« (2): Powſthawá s pośrodká wyſpy opoká bárzo mocna á obronna BielKron 448v.
~ Wyrażenie: »z samego pośrzodku« (1): Abducta ex Arabia penitissima, Z ſámego pośrzodku Arábiyey vwiedźiona. Mącz 289d. ~

»na pośrzodku [czego]« = in medio Mącz (3): Creta, Insula in medio ponto, Wyſpá ná poſrzodku morzá/ którą Mediterraneum zową. Mącz 68c; In medio foro, Ná pośrodku rynku. Mącz 213a, 213b.

»w pośrzodku« = in medio Vulg, Mącz, PolAnt (38): BierEz G3; [kania noga] Liſthy ma iako kozłek ſkarbowane á w poſrzodku cżyrwone FalZioł I 112d; pani [rodząca] ſiedzieć ma na takawem [!] ſtolczu: ktoriby był potemu ſprawiony, [...] od ziemie nie barzo ma być podnioſly/ á w poſrzodku wydłubany: dla pomoczy rozmagitey. FalZioł V 20a, I 112d; Tholus [...] w kościelech bywałá nieyáka kratá álbo co tákowego w pośrzodku ná którey pogáńſtwo ofiáry bogóm ſwym wieſzáli. Mącz 455a; WujNT Luc 4/35; [I dał Cesarz kobierzec wielki przynieść [...] przed niemi rozpostrzeć, a w porsiodku dał jabko położyć PamJancz 118].

~ w pośrzodku czego (29): w poſrzodku Ruſi ieſt miaſto dobrze obronne imieniem Lwow MiechGlab 78; KrowObr 31; y będzie miáſto w pośrodku niego [działu ziemi Lewitów]. Leop Ez 48/15, Ez 48/10, 21, Luc 22/55; Pan Bog wywiodł był [...] drzewo żywotá w poſrzodku ſádu [tj. raju] BibRadz Gen 2/9, Iudic 9/51, 3.Reg 6/19, Apoc 22/2; A gdy ią [arkę] wnieſiono do przybytku ktory był Dawid vdzyáłał/ poſtáwiono ią w pośrzodku iego ná mieyſcu ſwym BielKron 70; Arkádya/ ieſt cżęść Acháiey/ w pośrzodku Peloponeziyſkiey źiemie BielKron 273, 1v, 78, 264, 264v, 287v; Impluvium, Okno w pośrodku dáchu/ Dymnik. Mącz 306d, 443c; LeovPrzep D2v; RejAp 19, 90; RejPos 195v, 234; GrzegŚm 41; Y przeſzli Iordan á odpocżynęli w Hároherze/ po práwey ſtronie miáſtá/ ktore wpośrodku potoká Gadá [tj. doliny potoku Gad] wedle Iáházerá. BudBib 2.Reg 24/5; W pośrodku onego plácu/ ktoryby miedzy onemi domámi był iáko rynek [In loco medio, qui inter aedes esset tanquam insula]/ zbudowanoby kośćioł ModrzBaz 93; WujNT 842 marg; A to miáſto/ Kártago/ ſáma záś przezwáłá. Zamek tákież w pośrzodku iego zbudowano PudłDydo A2v.

W charakterystycznych połączeniach: pośrzodku dachu, domu, kościoła, krain, miasta (miasteczka) (3), pałacow, placu, potoka, raju (3), rynku, sadu (2), ziemie (2).

Wyrażenia: »prawie w pośrzodku« (2): BielKron 264v; iż grob ſwięty iego dáleko był przed miáſtem tym/ á teraz ieſt práwie w pośrzodku inego miáſtecżká z nowu około niego zbudowánego RejPos 195v.

»w samym pośrzodku« (1): Niechże nowy gay ozdobią z ochotą Nową robotą. W ſámym pośrzodku pod piękną dębiną/ Nie przecżerpáne źrzodłá niech wypłyną. KlonŻal D2v.

Szereg: »w pośrzodku albo na stronie« (1): Ieſthliby Ząb bolączy miał w ſobie wyprochnienie w poſrzodku/ albo na ſtronie/ tedy nicz lepſzego na to iedno gallas FalZioł V 80. ~

Przen: Sedno, istota rzeczy (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodek« (1):

~ W przeciwstawieniu: »w koło ... w pośrzodek« (1): Ná Seymiech per ambages wkoło rzecżą tocżą/ A w pośrzodek gdzie trzebá tám śmiele nie wkrocżą. BielRozm 5. ~

ααα. Środek figury geometrycznej lub obiektu o kształcie do niej zbliżonym (koła lub wielokąta); centrum Mącz (17): Centrum solis, Poſrzodek álbo punkt w poſrzód słońcá Mącz 47b.

pośrzodek czego (1): Umbo, Pośrodek tarczy. Mącz 501d; Ten [Skop, tj. konstelacja Barana] pośrzodek niebá Depce KochPhaen 9. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Wyrażenie: »pośrzodek prawy« [szyk: 1:1] (2): iáko w owym kołku/ ktore kretą námáluieſz/ nie łatwie poſrzodek práwy/ (mowię práwy/ według Geometrow) naidzieſz GórnDworz Ii5v. Cf »w prawy pośrzodek«.
Wyrażenia przyimkowe: »do pośrzodku« (2): Ty kąty któré ſye ták do pośrzodku [koła] zbieżą/ ſą równé cztérem proſtym GrzepGeom F.
~ Wyrażenie: »do pośrzodku koła« (1): Okréś Kołem Figurę/ [...] á potym do pośrzodku Kołá/ który zową Centrum, wiedź Linié proſté z káżdégo kątá. GrzepGeom E4v. ~

»z pośrodka« (1): [kwiatek] ſpoſrodka białe koſmacinki wydawa FalZioł I 64a.

»przez pośrzodek« [w tym: czego (3)] (4): tych tákowych [figur] Diameter ieſt Linea proſta/ która przez pośrzodek ich idźie GrzepGeom D3v.

~ Wyrażenie: »przez pośrzodek koła« (2): Ale do mierzánia Kołá/ naprzód potrzebá ieſt wiedźiéć/ iáko wielki ieſt Diameter, to ieſt/ Linea co idźie przez pośrzodek Kołá/ dźieląc ié ná dwie równé częśći. GrzepGeom H3v, D4.
Szereg: »przez pośrzodek, to jest przez centrum« (2): Diameter, ieſt Linea proſta/ która od iednégo brzegá idźie do drugiégo przez pośrzodek/ to ieſt/ przez Centrum, dźieląc koło ná dwie równé częśći. GrzepGeom D3v, D4. ~

»w pośrzodek« (1):

~ Wyrażenie: »w prawy pośrzodek« (1): iáko gdy ſtrzelcy z ruſznic do tarcżey ſtrzeláią/ kiedy żaden w práwy poſrzodek gdzie gwoźdź ieſth nie trefi GórnDworz I3. ~

»w pośrzodku« (5): kwiecie [wołowego oka] zwirzchu żółte á ſzirokie iakoby wołowe ocży/ żołthoſć ieſt w poſrzodku FalZioł I 94b.

~ w pośrzodku czego (1): Położywſzy w pośrzodku ich [sześciokątów] Punkt/ który zową Centrum, z káżdégo kątá Linią proſtą wieść do niego GrzepGeom H3.

Połączenie: »około (a. w koło) ... w pośrzodku« (3): ma kwiatek piękny dwoiakiey barwy/ to ieſt około biały/ wpoſrzodku żołthi FalZioł I 92d, I 94b; Wſzytká tu wieś śiedźi wkoło/ A w pośrzodku ſámo czoło. KochSob 58. ~

ββ. W równej odległości od obiektów otaczających (2):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (2): że on w Rzymſkim koſciele ſłup nieiaki poſtawił, na ktorym zwierzchu ieden obraz ſtał á około tego ſłupu obrazy też dwanaſcie krain ſwiata naznamionowąno było, [...] ktorymże to ſpoſobem albo zrządzenim rzimianie zawſze wiedzieli, w ktoreyby ſie im krainie przeciuić chcieli, bo obraz tey krainy wnet ſobą ruſzył, á ten obraz ktory w poſrzodku na ſłupie ſtał, nan palcem vkazał. BielŻyw 124.

~ Połączenie: »w pośrzodku ... z bokow i z tyłu« (1): A Dziáłá z inſzą ſtrzelbą ſpráwnie rozſtáwiáli/ W poſrzodku iedny/ z bokow záś y z tyłu drugie StryjKron 742. ~

γγ. W równej odległości od przeciwległych boków (7):
ααα. W obrębie powierzchni poziomej (5):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (5): Cżemu w ſamym cżłowiecże ſerce ieſt przy lewym boku gdiż v bydląt inſzich leżi w poſrzotku. GlabGad E3; Krol s pánią bierze [na szachownicy] w poſrzodku dwie poli KochSz A3.

~ w pośrzodku czego (3): gdzie theż tám w pośrzodku Oſsy rzeki [król Bolesław] poſtáwił ſłup żelázny BielKron 345, 284v; StryjKron 171.

Wyrażenie: »prawie w pośrzodku« (1): V tego też miáſtá [Bingium] práwie w pośrzodku Renu ieſt wieżá ktorą zową Miſſá BielKron 284v. ~
βββ. W obrębie powierzchni pionowej (2):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (2):

~ w pośrodku czego (1): Lecż modlitewnik w pośrodku domu onego ná pośćieniu był BudBib 3.Reg 6/19.

w czym w pośrzodku (1): w kożdym kośćiele wáſzym/ w pośrzodku krucyfix álbo obras vkrzyżowany/ ná nawyſſſzym mieyſcu ſtáwiaćie KrowObr 108. ~

δδ. Między dwoma jednorodnymi obiektami umieszczonymi po bokach (2):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (2): [o trójkątach przyległych:] Gdy tedy ſpólny co w pośrzodku ieſt Klin b.c.d. przydaſz y do tego y do owotego/ tedyć thé Figury co z tego przydawánia vroſtą [...] muſzą być równé. GrzepGeom G2.

~ w pośrzodku czego (1): Si dormiatis inter medios cleros: [...] Ieſtli ſie vſpokoicie (o ludzie) w poſrżodku dwoyga dziedzicztwa WróbŻołt 67/14. ~

β. Środek rozumiany jako linia (36):
αα. W poziomie; w równej odległości od przeciwległych boków (18): Przedzielenie poyſrzodká [tj. wolnego miejsca oddzielającego stronę lewą od prawej]. BielSpr 30.
Wyrażenia przyimkowe: »przez pośrodek« = per medium Vulg (5): Podgarlek yey ſluſzny [...] gdze ſzedl nyeyaky dolek przeſz poſzrodek PatKaz III 121v.

~ przez pośrzodek czego [w tym: sg (całości) (3), pl (obiektów tam się znajdujących) (1)] (4): á podźcie przez pośrzodek namiotow BielKron 35; A tá rzeká ſzłá przez poſrzodek vlicze RejAp 188, 187v; Y widziałem drugiego ániołá lecącego przez pośrzodek niebá WujNT Apoc 14/6. ~

»na pośrzodku [czego]« (1): puſzcżanie krwie z żyły ktora ieſt na poſrżodku cżoła/ oddala cięſzkie bolenie głowy FalZioł V 58.

»w pośrzodku« = in medio Vulg, PolAnt (11): brodę maiątz gęſtą a wdzięcżną/ [...] a w poſrodku rozdwoioną OpecŻywList C; Grzbiet poroſły włoſami chudy á wypię[ty] w poſrzodku nad inſze cżęſci znamio⟨nuje⟩ złoſnika GlabGad P5, O5v; A w pośrzodku [ogrodu] krynicżká nadobnie płynąca RejWiz 65; Quanquam via interiacet, Aczkolwiek drógá w pośrzodku byłá álbo ſrzodowáłá. Mącz 161b; Strum F2v.

~ w pośrzodku czego (4): Leop 2.Par 32/4; BibRadz Apoc 8/13; Examen, etiam Prątek w poſrodku wag ſtoyący/ práwą wagę vkazuyący Mącz 110a; O granice wpośrzodku rzéki Bierzwieniku y Noteſy. SarnStat 1072 marg.

Połączenie: »na czole ... na rogach ... na stronach a ... w pojśrodku« (1): rozrządzą ie/ gdźie ktory ma ſtać/ niektórzy ná Cżole/ drudzy ná rogách/ drudzy po ſtronách/ á drudzy w poyśrodku ſtoiąc ieden zá drugim BielSpr 54v. ~

ααα. [W równej odległości od początku i końca:
Szereg: »z przodku i w pośrodku«: tham Pan Vlynszki ma Vsthąpycz Navchoszy wroly szwey tak szeroko yako yesth vygon sprzothku y wposzrodkv ZapKrak 1542 31/551.]
ββ. W pionie: w mniej więcej równej odległości od dołu i szczytu (tu też środek rozumiany jako płaszczyzna przekroju); zwykle o płynie w naczyniu (18):

pośrzodek czego (8): Pierwſza cżęſć [uryny] v ſamego dna/ á ta znamionuie ſprawę dobrą albo niedobrą cżłonkow náſſzych [...]. Druga cżęſć albo poſtać vriny: ieſt poſrzodek iey/ á tha vkazuie na żołądek/ wątrobę [...]. Trzecia poſtać kthora ieſt nawyſſza, ta znamionuie płucza/ ſercze FalZioł V 7; Ci ludźie nágo chodzą/ tylko pośrodek ćiáłá koźlą ſkorą zákrywáią. BielKron 450v; SienLek S[ss]. Cf »w pośrzodku«.

Połączenie: »początek ... pośrzodek ... spodek« (1): Táki znák (ieſt początek ſtrony: tákowy O ieſt pośrodek ſtrony: á táki) známienuie ſpodek albo ſkończenie oney ſtrony SienLek S[ss].

Wyrażenia przyimkowe: »przez pośrzodek« (1): nágo muſi chodzić zákrywſzy ſie przez pośrzodek BielKron 261.

»w pośrzodku« (13): FalZioł V 10v; W pośrzodku też ieſli w zdrowym człowiecze/ mgłá ſye w moczu widźi/ á bierze ſye ku gorze/ niedobre známię. SienLek 26, 27.

~ w pośrzodku czego (5): FalZioł V 2v, 9v, 10v; W pośrzodku tey gory było rowno trochę BielKron 274; A gdy ſye widzą w niey [urynie] nieiákie źiarnká białe/ známię ieſt remy nieſtrawioney/ á zátkánie wątroby známionuią/ ieſli będą w pośrzodku śklenice. SienLek 25v.

Połączenia: »na dole (a. na dnie) (...) w pośrzodku ... na (a. u) wi(e)rzchu (a. na gorze)« [szyk zmienny] (4): liſt ſzyroki na dole/ w poſrzodku nietak/ v wierzchu wąſkie á wſzytko karbowane FalZioł I 154d, V 9v; GlabGad Kv; Mocz iáko mleko/ ná dole ćiemny/ á gęſty/ w poſrzodku iáſny/ á ná gorze też ćiemny/ Opuchlinę známionuie. SienLek 26v.

»na (a. po) wirzchu ... w pośrzodku« (2): FalZioł V 9v; á tak y mięſo drobne dla ſwey lekkoſci niezſtępuie na doł do żołądka, ale pływa albo po wirzchu albo w poſrzodku iego GlabGad H3v. ~

b. W obrębie obiektu ujmowanego jako liniowy; środek jest obiektem trójwymiarowym (41):
α. W poziomie (40):
αα. W równej odległości od początku i końca (19): bes pochyby wygraſz bitwy gdyć przydą ná pomoc twoi pośilnicy álbo cżęść woyſká przedniego albo tylniego nie ruſzáiąc poyśrzodká. BielSpr 20v, 22v.

pojśrzodek czego (2): Zá tymi záſie na Czalu ſthali Iezdni zbroyni s ſwoimi ſprawcy/ broniąc ze wſzech ſtron przyſtępu/ do poyśrzodku woyſká BielSpr 30v. Cf »w pośrzodku«.

Szereg: »czoło i pośrzodek, takież cal [= tył szyku wojskowego]« (1): á tákby ſzkodował ná tym ieſliby cżołá y pośrzodká tákież calu dobrze nie obwárował ludem mocnym BielSpr 21v.
Wyrażenia przyimkowe: »na pojśrzodek« (2):

~ Połączenia: »na pojśrodek ... na rogach ... po stronach i na calu« (1): lud pieſzy ná poyśrodek/ á iezdne ná rogach po obu ſtron ſtáwił/ po ſtronách y ná calu miał inny lud BielSpr 42v.

»na przodek także i nazad ... na pojśrzodek« (1): s tych záſie wybieráli co godnieyſze ná ſpráwy/ co mocnieyſze ná przodek tákże y ná zad/ co ſłábſze ná poyśrzodek lekko zbroyne BielSpr 17v. ~

»w pośrzodek« (2): zá Arką poſpolity lud ſprawiwſzy dzyeći w pośrzodek z niewiáſtami ſzedł (marg) Przeſzli Iordan. (–) BielKron 47.

~ Połączenie: »na czoło ... w pośrodek« (1): bo káżdy mąż dobry ná cżoło rad ſie wyſádza/ á mniey godni w pośrodek. BielSpr 42v. ~

»w pośrzodku« = in medio PolAnt (10): OpecŻyw 30v; K niemu [alspantowi, tj. naszyjnikowi] zawieſzenie. w poiſrzodku Diament na trzi granie rzezani. WyprKr 7, 13v; w káżdą rurkę włożyć dwá gloty żelázá/ y zálitowáć Sloſarz ma obá końcá/ á w poyśrzodku ma wytrzeć dźiuręcżkę [!] máłą BielSpr 74, 14.

~ w pośrzodku czego (1): NIe dobra rzecz ieſt Młyn ná Stáwie budować/ á zwłaſzczá/ w poſrzodku Grobléy. Strum I2.

w czym w pojśrzodku (1): Kniemu [alspantowi] zawieſzenie, w ktorem w poiſrzodku wagrubin. WyprKr 5v.

Połączenia: »w pośrzodku ... na czalu« (1): Tymże porządkiem ſtali lekko zbroyni zá nimi w pośrzodku/ kthore zwáli Velites [...]. Zá tymi záſie na Czalu ſthali Iezdni zbroyni s ſwoimi ſprawcy BielSpr 30.

»w pośrzodku ... nazad i na przodku« (1): A poſpolity cżłowiek niechby ſtał w pośrzodku: Ktorzy lepiey vbráni/ ná zad y ná przodku. BielSjem 33.

»w przod (a. na przodku) ... w pośrodku« (2): Szli w przod śpiewacy/ á zá nimi gracze z inſtrumenty/ á w pośrodku ſzły pánienki biiąc ná bębniech. BibRadz Ps 68/26; BielSpr 27v. ~

ββ. Między dwoma jednorodnymi obiektami umieszczonymi po bokach (21):
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku [kogo]« (1): á z obu końcu ſkrzynie vcżynicie dwá Aniołki Cherubiny ze złotá przećiw ſobie ſtoiące/ [...] s pośrzodku Cherubinow będę thobie mowił BielKron 33.

»przy pośrzodku [kogo]« (1): Drugie [ludzie] zbroiſte/ mocne/ chutkie z drzewy/ obroćić przećiw rogom nieprzyiaćielſkim/ [...] gdzieby nie mogli dla trochy ſiebie/ wnet máią vſtąpić/ á ſtánąć záſie przy pośrzodku ſwoich BielSpr 18.

»w pośrzodku« = in medio Vulg, HistAl, PolAnt; inter media JanStat (17): KrowObr 49v; Leop Iudic 15/4; BielKron 330; Wodz álbo Hetman álbo nawyſzſzy ſprawcá/ ma mieć mieyſce oſobne ná práwey ſtronie w pośrzodku gdzieby miał wolny przyiazd y odiazd BielSpr 18, 18v; Ocżym gdy ſię ſtáráły ná ten cżás iedna głowá ſpokoiem ſtoiąca/ ktorá byłá wpośrodku [quod erat medium]/ ocućiłá ſię ktora głowá byłá więczſza niſz drugie dwie. BudBib 4.Esdr 11/29; LatHar 734; SarnStat 670.

~ w pośrzodku kogo, czego (4): Vźrzał dwu młodźieńcu cudnych A Ezopá w pośrzodku ich BierEz Bv, Bv; Tamże ná onym mieyſcu kazał Alexander miedzy dwie drodze poſtáwić dwá ſlupy marmurowe bárzo wielkie/ á w poſrodku ich mnieyſzy HistAl L3v; W pośrodku woyſká ſzykowáli lud ćwicżony ná klin/ kthorym narychley przeráźi woyſko nieprzyiaćielſkie/ máiąc popráwey y polewey ſtronie ſkrzydłá dobrze oſádzone zbroyne BielSpr 22.

w pośrodku miedzy kim, miedzy czym (2): ktorégoż [Jezusa] potym w poſrodku wyſſéy miedzy niémi/ iakoby więtſſégo lotra zawieſili. OpecŻyw 140; WyprKr 33.

Połączenia: »w prawym albo w lewym rogu ... w pośrzodku« (1): Ieſth tedy wielki pożytek wſzem ludziom Rycerſkim [...] áby miał zwycżay dobry á wiedział zá kim ma ſtać/ [...] ieſli w práwym álbo w lewym rogu ſtoi/ ieſli w pośrzodku BielSpr 8v.

»stąd i zowąd a w pośrzodku« (1): gdźie go vkrzyżowáli/ á z nim drugich dwu ſtąd y zowąd/ á w pośrzodku Ieſuſá [medium autem Iesum]. WujNT Ioann 19/18.

»po stronach ... w pojśrodku« (1): á tákże y o pomocnych vffiech rozumiey/ ktorzy po ſtronách máią ſtać/ álbo w poyśrodku. BielSpr 33. ~

Przen: O pośrednictwie (2):
Wyrażenia przyimkowe: »w pośrzodek [kogo]« (1): co zá ſąſiectwo álbo iáka krewność wáſzych Pánow z Moſkiewſkim/ iż ſie dobrowolnie w pośrzodek nas o iednánie w dawáią BielKron 435v.

»w pośrzodku [miedzy kim a miedzy kim]« (1): tedy też wielekroć piſmo o nim mowi porownywáiąc go z Oycem/ iuż nie iáko o bogu/ ále iáko o Poſrzedniku/ kthory miedzy Máieſtatem Bożym á miedzy ludzkim rodzáiem w poſrzodku nas iednocży SarnUzn F4.

β. W pionie: w równej odległości od dołu i góry (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku [czego]« (1): Iako ſłonce dla tego też ieſt w poſrżodku płanet poſtawiono [według astronomii przedkopernikańskiej], abi wſzitkim tak wirżchnim iako y ſpodnim ſwiatłoſć iednako podawało. GlabGad E2v.
c. W obrębie obiektu trójwymiarowego (10):
α. Środek jest obiektem rozumianym jako trójwymiarowy (7):
αα. W równej odległości od powierzchni (5):

pośrzodek czego (3): [pytanie:] Czo ieſt ziemia [odpowiedź:] pośrzodek nieba BielŻyw 136; GlabGad H7. Cf »w pośrzodku«.

Wyrażenie: »prawy pośrzodek« (1): Bowiem ciepło zawſze ciągnie wzgorę od centrum to ieſt, od prawego poſrzodka rzecżi w ktorej ieſt [chodzi o jaja] GlabGad H7.
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (3): Bo wiedz iże tá zyemiá w tey ſwoiey cięſzkośći/ Ták práwie w śrzodku wiśi niebieſkich ſwiátłośći. Rownie byś w iáſną báńkę cżarną gałkę wſádził/ Ná iákiey cienkiey nići w pośrzodku vſádził RejWiz 145v; GórnDworz Ll5v.

~ w pośrzodku czego (1): ZIemiá ieſth w pośrzodku okręgow niebieſkich/ iáko punkćik w cerklowánym kołku/ w iednoſtháyney dálekośći od niebá ze wſzytkich ſtron Boſką ſpráwą poſtánowioná BielKron 263. ~

ββ. W równej odległości od góry i dołu (2):
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku« (1):

~ Połączenie: »wierzchni ... z pośrzodku ... na dole« (1): Palladius lekarz ieden powiada yże naſienie w iedney bani ieſt rozne/ abowiem to ktore ieſth przyſamey ſzypułcze wierzchniey/ ieſt lepſze/ potim nietak dobre ſpoſrzotku/ á ktore ieſt na dole baniey to ieſth mnieyſzey dobroci FalZioł I 39c. ~

»w pośrzodku« (1): Ale w winie czo na wirzchu ieſt to ſie od wiatru pſuie [...], czo na dole to ſie z lagrem zmieſza [...] przetho w poſrzodku lepſze bywa iż daley ieſt od wiatru. GlabGad K2.

β. Środek jest punktem szczytowym na powierzchni (2):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku [czego]« (2): naſienie [bodziszka] po trzech po cżtherzech ziarnkach na iednym mieſtczu roſcie w poſrzodku głowek iako igła. FalZioł I 107d; Też żyłka ktora ieſt na ſamym kończu w poſrzodku noſa: puſzcżadłem otworzona/ cięſzkoſć głowy [...] oddala FalZioł V 58.
γ. Środek jest obiektem ujmowanym jako linia pionowa otoczona masą lub innymi obiektami (1):

[pośrodek czego: Caudex, Stipes Stamm des Baums Pien ábo poſſrodek drzewá ArtNom F4v.]

Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (1): tedy zágnieć woſku zbielonowym náśienim/ á włożywſzy to ná ogień podpokriwkę vtrąćiwſzy ſzypułek/ iż dźiurká w poſrzodku będźie/ puśćiſz przez nie w vcho dym SienLek 71v.
** Bez wystarczającego kontekstu (4): Bo medium á dimidium rozne maią znácżenia. Bo medium znácży pośrzodek/ zaś dimidium połowicę. BudBib b2v.

pośrzodek czego (1): Meditullium, Pośrzodek wſzelákiey rzeczy. Mącz 213b.

Wyrażenie przyimkowe: »przez pośrzodek« (2): Interlino, id est in medio sive per medium maculo, Przes prſrzodek [!] pomázuyę. Mącz 172c, 194c.
2. Wnętrze (327):
a. W obrębie obiektu ujmowanego jako dwuwymiarowy (251):
α. Dowolne miejsce (lub miejsca) w czymś (230):
αα. W obrębie obiektu o ograniczonych kształtach (117):

I sg w funkcji okolicznika miejsca: »pośrzodkiem« (3):

~ pośrzodkiem czego = przez (1): Idzćie pośrzodkiem obozu Leop Ios 1/16.

pośrzodkiem czego = między, wśród (1): Podobno wtył okrętu łáńcuchem za ſzyię Vwiązána/ poſrzodkiem Graeckich naw popłynę. KochOdpr B.

przez co pośrzodkiem (1): Tám mijáiąc głębokié Ieźioro Lukoie/ Przez które ma pośrzodkiem Dźwiná śćiéſzki ſwoie/ Puśćiłeś lud w zagony KochJez Bv. ~

Wyrażenia przyimkowe: »do pośrzodku(-a) [czego]« = do (4): á wnidą zwielkiem weſelem áż do pośrzodku pokoiu iego [adducentur in temple eius]. RejPs 68v; ſam Iároſław ledwie vćiekł. Ruſzył ſie do pośrzodku [BielKron 1551 168: poyrzodku] źiemie Ruſkiey BielKron 345v, 219v, 441.

»z pośrzodku [czego; w tym: sg (całości) (13), pl (obiektów tam się znajdujących) (2)]« = z; de a. e medio Vulg, PolAnt; de interiore PolAnt; ex media Modrz (15): A obroń mię od przeſtráchow tych ktorzy by mie rádzi zniſſczyli á wykorzenili ſpośrodku wſſego ſwiátá. RejPs 22v; LubPs N5; Weźm ogniá z pośrzodku koł ktore ſą miedzy Cherubiny Leop Ez 10/6; BibRadz Ier 50/8; Potym Iozue s pośrzodku Iordaná ſuchego roſkazał wzyąć dwánaſcie kámieni BielKron 47, 223v; iákoś wywiodł onego nędznego Lothá s pośrzodku onych miaſt Sodomſkich RejPos 262v, 349v; pożeráią lepak bárány z drobu/ y ćielce z pośrzodku tłuſtey páſtwy. BudBib Am 6/4, Num 14/44, Ez 10/6; Bo zpośrodku Germániey poſyłano do Prus Grofy Rzeſkie ModrzBaz 74v, 142v; Vćiekayćie zpośrzodku Bábilonu WysKaz 12, 34.

~ W charakterystycznych połączeniach: z pośrzodku koł(a) (2), miast, obozu, pastwy, świata, ziemie (2). ~

»na pośrzodek« = do wnętrza (1): Wſzedſzy ná dom przez dáchowki ſpuśćili go z łożkiem ná pośrzodek [in medio] przed Iezuſá. BibRadz Luc 5/19.

»przez pośrzodek« = przez, w poprzek; in medio, per medium PolAnt, Vulg; inter medias Vulg (20): Intermeo, Ciekę/ Idę przes pośrodek. Mącz 217b, 200a, 208b; niechby ſtánął źwierzyniec láſu práwie cudnego: ćiemny/ źielony/ ćichy/ wymierzony po ſznurze/ przedźielony łąkámi y ná krzyż od płotu. w nim rzeká przez pośrzodek GostGospPon 170.

~ przez pośrzodek czego [w tym: sg (całości) (12), pl (obiektów tam się znajdujących) (4)] (16): Iezu ktoris [...] przez poſrzodek miaſtha ſiebie wieſdz dopuſcił. TarDuch C3; Przez pośrzodek gor przewodziſz wody przenikáiące. LubPs X5v; przyſzedł ku morzu Gálileyſkiemu/ przez pośrzodek gránic Dekapolis. BibRadz Mar 7/31; Przez pośrzodek miáſtá rzeká Xántus ſzłá. BielKron 55; zebrawſzy mocy wſzytki Ceſarz ſwoie ze wſzech ſtron/ ſzedł przez pośrzodek Włoch z woyſkiem do Fránciey BielKron 215v, 448; Mącz 180d, 472c; iż widział Anyołá wołáiącego á lecączego przez poſrzodek niebá RejAp 75v, 119v, 120, 162v, 201; RejPos 203v, 212v; WujNT Mar 7/31.

W charakterystycznych połączeniach: przez pośrzodek gor, granic (3), miasta (4), nieba (4), obozu. ~

»w pośrzodek [czego; w tym sg (całości) (7), sg zamiast pl (1)]« = do, między; in medio Vulg; in medium, inter PolAnt (8): y wdárł ſie w pośrzodek obozu [ingressus est media castra] o świthániu Leop 1.Reg 11/11, Sap 18/15; á drugich dwánaſcie kámieni kazał wnieść z brzegow w pośrzodek Iordaná ná gromádę BielKron 47; A (ták) weſzli áż w pośrodek domu BudBib 2.Reg 4/6; Wnidz w pośrzodek kołá [tj. kół] pod Cheruwá BudBib Ez 10/2, Sap 18/15, Ier 21/4; y náſiał ſtokłoſu wpoyśrodek pſzenice BudNT Matth 13/25.

»na pośrzodku« = wewnątrz, na (2): Bog wſzytkich rzecży pan ieſt/ otworzywſzy pole/ wſzytki rzecży ná pośrzodku położył BielKron 254v.

~ na pośrzodku czego (1): Iż ten krol náſz od wiekow záwżdy ieſt/ ktory ſpráwił zbáwienie ná poſrzodku wſzytkiey ziemie. RejPos 53v. ~

»w pośrzodku« = w, na; in medio PolAnt, Vulg, Modrz; in media [aliqua re] Modrz (64): Intervenientibus desertis, Gdys my puſzcze w pośrzodku leżące nádyecháli. Mącz 483a.

~ w pośrzodku czego (63): natychmiaſt w poſrodku koſciola poklęknąwſſy/ vmyſlila boga ſobie mietz za matkę y ottza OpecŻyw 1v, 104; PatKaz III 101; TarDuch A3v; Będę pełnił żądliwe ofiary panu bogu [...] w poſrzodku ciebie Ieruſalem. WróbŻołt 115/19, 67/26, gg8; RejPs 82, 172; Przepáśći w pośrzodku morzá dziwnie ſie zrownáły LubPs gg2v, Y3; Przechadzałem w niewinnośći ſercá mego/ w pośrzodku domu mego. Leop Ps 100/2; á oſobá koł byłá iáko weyzrzenie ná kámień Chryſolith/ [...] iákoby było koło w pośrzodku kołá. Leop Ez 10/10, Ex 8/22, Ios 7/21, 19/2, 1.Reg 5/6, 9 (12); Otworzę rzeki ná mieyſcách wyſokich/ á zdroie w pośrodku dolin BibRadz Is 41/18, 3.Reg 6/27 [2 r.], Ps 116/19, Ez 14/14, 22/3, Hebr 2/12; A gdy weſzli ná Iordan z Arką/ [...] vcżyniłá ſie przed nią ſucha drogá áż do dná/ [...]. A gdy było w pośrzodku rzeki/ ſtánęli kápłani z Arką BielKron 47, [852]v, 269v, 294; ktora [ojczyzna] mię iáko właſna mátká w poſrodku ſiebie wychowáłá RejAp AA4; RejPos 59v; RejZwierc 175; Poświęcił krol śrzodek śieńi. [...] Nie o połowicy to mowi piſmo/ ale ono tylko dáie znáć/ iż Solomon tylko wpośrzodku oney śieni cżynił Ceremonie/ to ieſt nie znadworza/ ále wnątrz. BudBib b2v; Bez murow śiedzieć będzie Ieruſzalim prze mnoſtwo ludzi y bydłá w pośrzodku iego. BudBib Zach 2/4, Ios 21/41, Ps 45/6, 115/19, Ier 6/6, Ez 3/24 (18); Byli też y ći/ ktorzi v nas/ to ieſt/ w pośrodku Polſki/ Klaſztory ludźiom obcego narodu przywłaſzcżáli. ModrzBaz 132v, 79; KochPs 31; StryjKron 406; ktorzy [papieże] málucżkimi z przodku będąc/ znienacżká w pośrzodku páńſtwá Rzymſkiego wyraſtáć pocżęli NiemObr 169; ArtKanc K10; A coż to zá rány ktore maſz w pośrzodku rąk twoich? LatHar 262; Ktorego to Kxiążęćiá ślicżność y vrodá/ Iáko kwiát Lilijowy w pośrzodku ogrodá. KołakCath B2; WujNT Hebr 2/12.

W charakterystycznych połączeniach: w pośrzodku dolin, domu (4), dziedzictwa, dzierżawy, koła (2), kościoła (6), krainy, miasta, morza, namiotu, nieba obozu, ogrodu osiadłości, państwa, przybytkow, rąk, rzeki, sieni, wsi, zboru, ziem(i) (7). ~

ββ. W otoczeniu jednorodnych przedmiotów nieregularnie rozmieszczonych (91):
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku [czego]« = z; de medio Vulg, PolAnt; de inter PolAnt (3): á z poſrzodku skał [ptastwo] pienie ſwoie będą wypuſcżać. WróbŻołt 103/12; Y z ćiągnął Cheruw rękę ſwoię z pośrzodku cheruwow do ogniá BudBib Ez 10/7, Ez 10/2.

»przez pośrzodek [czego]« = przez; in medio PolAnt, per mediam Mącz (4): A wiedz iż przez pośrzodek śidł maſz idź BibRadz Eccli 9/18, Ios 1/11; Perrumpere per mediam hostium aciem, Przedrzeć álbo przebić ſie przes pośrzodek woyská nieprziyacielskiego. Mącz 361b; BudBib Eccli 9/18.

»w pośrzodku [czego]« = wśród; in medio PolAnt, Vulg (10): RejAp 12, 17v; ktory poſiał po wirzchu kąkolem w pośrzodku pſzenice RejPos 52; miáſtá te Efraimowe (ſą) w pośrodku miaſt Mánaſzehowych BudBib Ios 17/9; BudNT Apoc 1/13, 2/1; vyźrzałem śiedm świecznikow złotych: á w pośrzodku onych śiedmi świecznikow złotych podobnego Synowi człowieczemu WujNT Apoc 1/13.

~ Połączenie: »w pojśrzodku ... z bokow, z tyłu, z przodku« (2): A co ieſzcże gorſzego/ iż ſiedźiſz w poyśrzodku/ Swoich nieprzyiaćielow [tj. ich ziem] z bokow/ s tyłu/ s przodku. BielSat G4 [idem] BielSen 17.

Wyrażenie: »prawie w pośrodku« (1): iż my w tych Kráinách będąc práwie w pośrodku wielkich Monárchow świátá [tj. ich państw]/ w pokoiu być długo nie możem BielSpr 75v. ~

ααα. W otoczeniu ludzi (analogicznie zwierząt) (74):
Wyrażenia przyimkowe: »do pośrzodku [kogo]« = między kogoś (2): przebili ſie náſzy do pośrzodku ich [wojska Moskwy] BielKron 412, 274v.

»z pośrzodku« = spośród (5): Aże żoraw z pośrzodku wſtał/ A tey to rádzie odmawiał BierEz P2.

~ z pośrzodku kogo (4): wynidźie iuż s pośrzodka tego ludu/ iużći ie zgładzę. BielKron 41; powſtawſzy Piotr ſwięty s pośrzodku bráciey á zebránia onego/ [...] mowił thymi ſłowy RejPos 287; iż bes ſzkody mogł Hetman wywieść s poyśrodłá [!] vffow wiele było potrzebá BielSpr 31; BudBib 4.Reg 9/2. ~

»między pośrzodek [kogo]« = między kogoś (1): Inter confertissimos hostes incurrit, Międzi poſrzodek nieprziyacieli wbieżał Mącz 74c.

»na pośrzodek« = między kogoś (1): A porzućiwſzy go diabelſtwo ná pośrzodek [in medio] wyſſlo z niego Leop Luc 4/35.

»przez pośrzodek [kogo]« = między kimś; per medium HistAl, Vulg (6): Ale miły Iezus motzą boſką/ ſſedl przez poſrodek ijch zakriwſſy ſwé cżlowiecżeńſtwo OpecŻyw 51v; TarDuch B5; Anektanáb tedy przez cżarnokxięską náukę przemienił ſie w ſmoká/ á przez poſrodek ſiedzących idąc okrutnie kſzykał HistAl A5v; Leop Luc 4/30; WujNT Luc 4/30, s. 341 marg.

»w pośrzodek« = między kogoś; in medium PolAnt, Vulg; in medio PolAnt; in mediam Mącz (14): Y powſthawſzy w pośrzodek nawyżſzy kápłan pytał Iezuſá mowiąc BibRadz Mar 14/60; LatHar 709; WujNT Mar 3/3, 14/60, Luc 5/19; Tám záś by Tygris/ gdy ſwe baczy dźieći Miedzy myśliwcy/ choć tyśiąc ſtrzał leći/ Wpada w pośrodek SzarzRyt Cv.

~ w pośrzodek kogo, czego (6): W tychże tám cżáſiech powſtawſzy Piotr w pośrodek zwolennikow/ rzekł BibRadz Act 1/15; BielKron 35; Mącz 361d; sługá twoj wyſzedł bjł do bitwj (marg) wł. wpoyśrzodek bitwy. (–) BudBib 3.Reg 20/40; ná koniec ſam Iupiter gniewem poruſzony/ Wźiął w rękę oſtry piorón/ [...] Tym vderzył w pośrzodek zuchwálców ſwowolnych KochMuza 27; GórnTroas 47.

w pośrzodek miedzy kogo (2): BielKron 314v; wpádły one białogłowy Sábińſkie w poſrzodek miedzy oycze ſwe/ á [= i] męże GórnDworz Z2v. ~

»w pośrzodku« = wśród kogoś, między kimś, w czyim towarzystwie; medio PolAnt, Calag, Vulg; in medium PolAnt, Vulg; inter PolAnt (45): OpecŻyw 51v; W Zebrániu Bogow ſthánął Bog/ á w pośrzodku ſądźi Bogi. BibRadz Ps 82/1; BudBib Sap 18/23; Calag 296b; MWilkHist K3v, Lv; A gdy obchodzono dźień národzenia Herodowego/ táńcowáłá corká Herodyády w pośrzodku WujNT Matth 14/6, Luc 6/8, Ioann 8/3, 9, 20/19, 26, s. 386, Act 4/7.

~ w pośrzodku kogo, czego (żywotne) (29): OpecŻyw 169, [170], [170]v; Iezu ktorys do zgromadzonych apoſtołow przez zamknione drżwi wſzedłſzi w poſrzodku gich ſtanął. TarDuch C8; RejPs 122v; MurzNT Matth 18/2; Y vſlyſſałem iákoby głos w pośrzodku cżworgá źwierżąt Leop Apoc 6/6, 2.Par 20/20; BibRadz Matth 18/2; Vcżyń wężá miedzyánego/ záwieś go ná ſłupie wyſoko w pośrzodku ludu BielKron 42, 41, 64, 65; RejAp 52 [2 r.]; RejPos 38, 114 [2 r.]; BudBib Ps 57/4; wnet mu vkazał dziwne widzenie/ á ono oſob wiele idzie pięknie przybránych/ y dworzan wiele wołáiących/ á weſelących ſię/ á w poyśrzodku nich śiedzi kśiążę ćiemnośći/ to ieſt Dyabeł SkarŻyw 171; LatHar 554; A Ieſus wezwawſzy dźiećięćiá/ poſtáwił ie w pośrzodku ich WujNT Matth 18/2; po trzech dniách náleźli go w kośćiele śiedzącego w pośrzodku Doktorow/ á on ich ſłucha y pyta ich. WujNT Luc 2/46, Luc 24/36, Ioann 1/26, Act 27/21, Apoc 5/6, 6/6; WitosłLut A2v.

w pośrzodku miedzy kim (pl) (1): y ſtánąwſzy w pośrzodku miedzy nimi/ y rzekł im: Pokoy wam. RejPos 117v.

przy kim w pośrzodku (1): á gdźieby też [kmieć] ták długo nie zágrodził [przęseł]/ á ſzkodáby ſie namnieyſza przez to sſtáłá/ tedy ią ma nágrodźić: á gromádá przy Vrzędniku w pośrzodku wſzyſcy zá tę niedbáłość káráć go máią GostGosp 112.

W charakterystycznych połączeniach: w pośrzodku braciej, doktorow (3), ludu (2), lwow, przełożonych, starcow (2), starszych, zwierząt (3). ~

γγ. Miejsce otoczone substancją bezpostaciową (6):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku [czego]« (6): To ku wtoremu dniowi należy/ gdy zá roſkazániem Bożem w poſrzodku wod okazáłá ſię Ziemiá. BibRadz I 1b marg; Civitas in mediis sita arenis, miáſto w pośrzodku piasków vſiádłe Zbudowáne. Mącz 397c; BudBib Ex 15/19, Ez 26/5, 4.Esdr 16/59; A gdy było w wieczor/ byłá łodź w pośrzodku morzá/ á on ſam był ná źiemi. WujNT Mar 6/47.
δδ. Puste miejsce kimś albo czymś otoczone (16): pocżyń wielkie cżołá ná ſzerz y ná dłuż/ pośrzodek może być bes ludźi BielSpr 32v.

pośrzodek czego (4): y wieniec około niego [ołtarza] ná puł łokćiá/ á pośrzodek iego ná ieden łokieć wkoło Leop Ez 43/17. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Wyrażenia przyimkowe: »z pojśrzodku [czego]« = intra PolAnt (2): iáko vłomek iabłká gránatowego/ ſkroni twoie z poyśrzodku kędzierzy twoich. BudBib Cant 4/3, Cant 4/1.

»na pośrodek [czyj]« (1): á tym obycżáiem przywiodł nieprzyiaćielſkie woyſko ná pośrodek ſwoy y záwárł ie miedzy ſobą BielSpr 40v.

»przez pojśrzodek« (1): ieſli nieprzyiaćielá bacżyſz mocnego z więcżſzym ludem/ maſz ſie mu rozſtąpić á wypuśćić go przez poyśrzodek BielSpr 24.

»w pośrzodek« = per medium Vulg, PolAnt (5): Tam ſie vkazuią [ci, którzy okazują komedie] iako krolowie, abo iako mocni á zacni ludzie w poſrzodek [tj. na scenę] wychodzą. BielŻywGlab nlb 10; meznie z gory ſkocżył miedzy onę wielkość. Kthorzy ſię mu prędko roſkoczyli dawſzy plác/ ták iz w pośrzodek ſpadł ná brzuch. BibRadz 2.Mach 14/44; może z obu ſtron nieprzyiaćielá ogárnąć á wegnáć go w poyśrzodek iáko w máthnię BielSpr 20v, 55; BudBib 2.Mach 14/44.

»w pośrzodku« (5): nam veteres tribus ad convivium lectum utebantur et iacentes coenabant, Trzi łóſzká álbo vsłáne zedelki ná trzi gráni/ ták bywáły v ſtarych roſtawiáne że trzy ſtrony ogradzáły/czwarta wolna byłá/ w poſrzodku prożny plác na którym ſtół ſtał Mącz 464c; BielSpr 41; Wszytkim Trojanom każe i Grekom na stronę, A sam z Menelausem w pośrzodku o żonę [...] chce czynić KochMon 22, 21.

~ w pośrzodku czego (1): Orchestra, Plác w pośrzodku ſzranków ná którym gry ſpráwowano á ná którym też pánowie rádni á zacnieyſze oſoby śiadáły pátrzáyąc ná gry. Mącz 267d. ~

β. Zagłębienie w czymś [czego] (2): Vola, Dłóń/ pośrzodek dłoni w ręku/ też pośrzodek prziſzwy pod nogą. Mącz 505c.
γ. To (a. ten), co rozdziela (19): O przeklęty Iudáſſu/ gdyżes poſrodkiem [tj. siedzisz między Chrystusem a Matką]/ cżemu ſie niezgádzáſs dobrocią tych ſkraynych rzecży? OpecŻyw 85v, 86.

pośrzodkiem czego (1): Y przeprowadził Izráelá pośrzodkiem iego [tj. Morza Czerwonego, międzi dwiema ścianami wód; per medium eius] BudBib Ps 135/14.

Wyrażenia przyimkowe: »bez pośrzodku« = bezpośrednio stykając się (1): Trzecia błonka oſtatnia/ ta ieſt ktora bez żadnego poſrzodku dzieciątko [tj. płód] obwija/ á broni od dzieczęczego mocżu/ y inſzych wilkoſci FalZioł V 16.

»przez pośrzodek« = per medium HistAl, Vulg, PolAnt; in medio, intra PolAnt (9): Rozdzyelił morze ták iż nogi nye zmocżyli/ Po ſuſy przez pośrzodek wſſyſcy przechodzili. LubPs R6.

~ przez pośrzodek czego [w tym: sg (dwie części jednego obiektu) (5), pl (dwa obiekty jednorodne) (3)] (8): á wſzákże nálezli dwie drodze álbo ſcieſzki przez poſrodek gor rozdzielne HistAl K8; LubPs gg2v [2 r.]; Leop Ex 14/23; Tedy ſynowie Izráelſcy przeſzli przez pośrzodek morzá po ſuſzy BibRadz Ex 14/22; Pleſzkow álbo Pſkow/ [...] ſiedźi ná cżworę/ á káżde ſnich ſwym murem obtocżone/ rzeká przez poyſrzodek ich idźie BielKron 432v; Mare mediterraneum et mare nostrum, Morze które przes poſrzodek ſwiátá ciecze/ Afrikę y niektórą część Aſiey od Europy dźieli. Mącz 209c; BudBib Num 33/8. ~

»w pośrzodku« = in medio PolAnt; inter JanStat (4): Stáną ná gorze Gárizym ku dobrorzecżeniu Pánu/ Symeon/ Iudás/ [...] Beniámin. A przećiw im záſię ku przeklinániu na gorze Hebal ſtáną/ Ruben/ Gad/ [...] Neptalim/ á będą w pośrzodku kápłani y Lewite BielKron 45.

~ w pośrodku czego (1): Y rzekł Bog: niech będzie powietrze w pośrodku wod/ y niech będzie przedziałem miedzy wodámi á wodámi BudBib Gen 1/6.

w pośrzodku miedzy czym [w tym: sg (2), pl (1)] (3): Id morari victoriam rati quod interesset omnis, Iż rzeká byłá w pośrzodku miedzy niemi/ etć. Mącz 429d; Ieſliby kto chćiał wieprze gnáć ná żyr [do lasu], á ieſliby cudza máiętność byłá w pośrzodku miedzy tákowym láſem, tedy to może vczynić drógą záymuiąc z obu ſtrón drógi ná trzydźieśći łokiet. SarnStat 676, 671. ~

Przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »bez pojśrzodkow« (1): Niezápominayćieſz zmowy známi/ á ſtoiąc bez poyśrzodkow przy Troycey niepocżętey/ vprośćie potrzeby zbáwieniu náſzemu SkarŻyw 595.
b. W obrębie obiektu ujmowanego trójwymiarowo (62):
α. Dowolne miejsce wewnątrz czegoś (49):
αα. Wewnątrz obiektu zapełnionego w środku (14):
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku« = z, spod (3):

~ z pośrzodku czego (2): A głoſu ktoryś ſlyſſał że mowił/ nie z głow iego wychodząc ále zpośrzodku ćiáłá [de medio corporis]/ then ieſth wykład Leop 4.Esdr 12/17; Desinunt tremores cum ventus emersit, Przeſtáną drżenie ziemie gdy ſie wiátri z pośrzodku yey wyrwą. Mącz 395c.

Szereg: »z boku i z pośrzodku« (1): iże Pan Bog ſtworzył niewiáſtę nie z głowy/ ále z kośći tey/ ktorą z boku y z pośrzodku wyiął WerKaz 287. ~

»w pośrzodek« = do wnętrza, między zewnętrzne warstwy (1):

~ Połączenie: »z bokow ... w pośrzodek« (1): Nie wſzytkoć mury wiodą máterią przednią. Z bokow cegłę rumieńſzą/ y kámień ćioſány/ W pośrzodek ſztuki kłádą/ y grus brákowány. KochFr 35. ~

»w pośrzodku« = w, wewnątrz (7): Bo chociay ty potráwy cukrem potrząſáią/ Ale przedſię w pośrzodku wierz mi gorzkość máią. RejWiz 48v; RejZwierc 58v.

~ w pośrzodku czego (5): Stało ſie ieſth ſercze moie iako wolk roſpothniewaiączy, w poſrzodku brzucha moiego. TarDuch A3; Cżaſem też [utrata mowy pochodzi] z zarażenia duchow w poſrzodku mozgu będącich GlabGad C6v, E3; Piſze też S. Auguſtyn ná domyſł iż [piekło] ieſt w pośrzodku źiemie BielKron 466v.

Połączenie: »z wirzchu ... a w pośrzodku« (1): Będzieli też iáka wyborna piecżenia/ to zwirzchu iáko ſkorupá/ á w pośrzodku mogłby ią iáſtrząbá nákarmić. RejZwierc 59. ~

Przen: W funkcji metonimicznej (3):
Wyrażenia przyimkowe: »z pojśrzodku [czego]« (1): wyznánie Troyce naświętſzey z myſli wáſzych/ y z poyśrzodku ſerc wáſzych wygáſili. ReszPrz 8.

»w pośrodku« (2):

~ w pośrodku czego (1): ijż zly duch ieſt w poſrodku twégo ſertza OpecŻyw 93v.

Wyrażenie: »w pośrodku u siebie« (1): tey niechay ſie iego ſercze rozmiłuie/ y w pośrodku v ſiebie da iey goſpodę GórnDworz Mm4. ~

ββ. Wewnątrz obiektu pustego w środku (13):
Wyrażenia przyimkowe: »w pojśrzodek [czego]« = do czego (1): wykopáli przedemną doł/ w pádli w poyśrzodek iego [foderunt ante me foveam, ceciderunt in medium eius] BudBib Ps 56/6[7].

»w pośrzodku« = wewnątrz; in medio Vulg, PolAnt (10): iż z naſienia albo z plemienia męſkiego w macici niewieſciey, na przod ſie vcżyni błonka ktora ono plemię okrążiwſzi w ſobie zadzierza, tamże wpoſrzodku (iako widamy w żołtku iaiecżnym) zarodzi ſie nie iaki duch ſprawuiąci GlabGad E2v; Zadnych izdeb ani budowania koſztownego niemaią, tilko goſpodarze miewaią ieden dom iakoby ſtaynią wpoſrzodku [tj. dom składa się z jednej wielkiej izby] MiechGlab [89].

~ w pośrzodku czego (7): Nie będzie mieſzkał w poſrodku domu mego żadny pyſzny WróbŻołt 100/7; LubPs M3v; Leop 1.Par 11/20; W pośrzodku wieże ieſt ſtok głęboki BielKron 264; iż w pośrzodku piekłá ma być pogrzebiona duſzá twoiá RejPos 163, 185v; ten też z ſzedſzy zábił lwá w pośrodku ſtudnie BudBib 2.Reg 23/20.

w czym w pośrzodku (1): Ten kamień podobny ieſt Kaſzſtanie/ á kiedy nim zachwieie/ tedy w nim kamień drugi w poſrzodku kołacze FalZioł IV 48b. ~

Przen (2):
Wyrażenie przyimkowe: »z pośrzodku [czego]« = z (2): zábići wáſſy któreśćie położyli w pośrzod miáſtá tego/ ći ſą mięſem/ á to ieſt kotłem: y wywiodę was z pośrzodku iego [de medio eius]. Leop Ez 11/7; Abowiem tenći ieſt lud twoy/ y dźiedźictwo twoie ktoreś wywiodł z Egiptu z poſrzodku piecá żeláznego [e medio fornacis ferreae]. BibRadz 3.Reg 8/51.
ααα. [Na ścianie wewnętrznej:
Wyrażenie przyimkowe: »w pojrzodku«:

~ Połączenie: »u wierzchu [= na zewnątrz], w pojrzodku«: 2 kubki białe u wierzchu, w pojrzodku i około krawędzi pozłociste InwMieszcz 1575 nr 200. ~]

γγ. Wewnątrz substancji bezpostaciowej lub obiektu o nieokreślonych kształtach (21):
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku(-a) [czego]« = z, spośród; de medio Vulg, PolAnt; e medio PolAnt (13): KrowObr 110v; Widząc Pan że idzie ná dziw/ záwołał nań z pośrzodku krzá Leop Ex 3/4; gdyśćie vſłyſſeli głos z pośrzodku ćiemnośći [...] przyſtąpiliśćie do mnie Leop Deut 5/23, Deut 5/22, 24, 26; gdźieś thy ſłyſzał ſłowá iego z poſrzodku ogniá. BibRadz Deut 4/36; BudBib Ex 3/2, 4, 24/16, Deut 4/33, 36; A mnie z pośrzodká powodźi byſtrych wyćiągnął. KochPs 24.

~ W charakterystycznych połączeniach: z pośrzodku ciemności, głogu (2), krza, obłoka, ognia, powodzi. ~

»w pośrodek [czego]« = do czego, w co (2): Y wſzedł Moiżeſz wpoyśrodek obłoká [in medium nubis] BudBib Ex 24/18.

~ Wyrażenie: »w samy pośrodek« (1): Wrzućileś mię w głębokośći w ſámy pośrodek morzá [in profundum in medium marinum] BibRadz Ion 2/4. ~

»w pośrzodku« = wewnątrz, w jakimś środowisku; in medio Vulg (6): A w pośrzodku [ognia] podobieńſtwo cżterzech źwierząth [Ez 1/5] Leop *2v, *2v.

~ w pośrzodku czego (4): Iáko gwiazdá iutrzenna w pośrzodku mgły Leop Eccli 50/6; ábychmy w pośrzodku iáſnośći nie tułáli ſie po ciemnoſciach RejZwierc 138; A ołtarz [tj. konstelacja tak nazwana] w pośrzodku chmur będźie gorzał iáſnie KochPhaen 16; LatHar 457. ~

δδ. Wśród obiektów jednorodnych nieregularnie rozmieszczonych (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku [czego]« (1): POkrzyk ieſt dwoiaki/ ieden ſamiecz drugi ſamicza/ Samicza tedy ma [...] liſthy kładącze ſie po ziemi/ á w poſrodku liſtow iabłuſzka okrągłe FalZioł I 86c.
β. To, co wypełnia wnętrze czegoś (13): naprzod wſchodzą z pecki [tj. nasienia palmy daktylowej] iako koſaciecz/ pothym poſrzodek twardnieie á liſty ſie ſpołu zraſtaią FalZioł III 20a; á ten iednę [gruszkę] wziąwſzy/ Nákładł w nię cżegoś złego/ pośrzodek wyiąwſzy. RejFig Aa3v.

pośrzodek czego (6): Też ieſt dobre to Iabłko naprzeciw twardoſci ſleziony y wątroby gdy vwarzyſz poſrzodek tego Iabłka z wodą ielenich ięzykow FalZioł III 31a. Cf »w pośrzodku«.

Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku« = wewnątrz (1): [matrisilwa] ma owocz iakoby khoriander wielki á zielony s posrzodku potym gdi doyrzeie zrumiano żołtawy będzie FalZioł I 87c.

»w pośrzodku« = wewnątrz (9): Sama w ſobie Manna ieſt niebarzo biała á wpoſrzodkhu dziurecżkhi ma FalZioł III 4d; IAbłko Citrowe ma w ſwoiem ſlożeniu ſkorę maſtną/ w poſrzodku wodnoſć kwaſną, y naſienie FalZioł III 19d, I 113a, 115a.

~ w pośrzodku czego [= całości obiektu] (4): tedy nicz lepſzego na to [na ból zęba] iedno gallas/ á zwłaſzcża to czo ieſt w poſrzodku gallaſu FalZioł V 80, I 122a, 140d, V 38.

w pośrodku czego [= tego, co stanowi powierzchnię] (1): wpoſrodku tich ſkorecżek korzeń iakoby y cebula biały á ſłodki FalZioł I 64a.

Wyrażenie: »w samym pośrzodku« (2): W ſamym poſrzodku thego owoczu ieſt iakoby bawełna FalZioł I 122a, V 38.
Szereg: »wnątrz albo w pośrzodku« (1): wnątrz albo w poſrzodku thego pręta niememaſz [!] drżenia [tj. rdzenia] FalZioł I 140d. ~

** Bez wystarczającego kontekstu [w tym: jako tłumaczenie łacińskich czasowników z przedrostkiem inter- (13)] (14):
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku« (3): De medio aliquem trahere, Z pośrzodku wywlec. Mącz 460d; Intervello, Z pośrodku wyriwam Mącz 478d, 462b.

»miedzy pośrzodek« (2): Intermico, id est inter, et in medio mico, Miedzy poſrzodek błyskam. Mącz 220d, 180d.

»w pośrzodek« (8): Intersero, Wmieſzam/ wpośrzodek wſádzam/ Wſtáwiam/ Wráżam/ Wtikam. Mącz 388b, 31c, 162c [2 r.], 277d, 311a, 387b; Interiectus – wpoſrodek wrzuczenię. Calep 551b.

»w pośrzodku« (1): Interniteo, W poſrzodku álbo miedzy drugiemi rzeczámi ſie łſzczę. Mącz 247d.

3. Użycia w funkcji przyimka z całkowitą neutralizacją znaczenia rzeczownikowego (300):
Wyrażenia przyimkowe: »od pośrodku [czego]« = od czego (1): Náwyſz iego [ołtarza] był łokieć [...]. A od pośrodku źiemie [de sinu terrae] áż do brzegu oſtatniego dwá łokćie Leop Ez 43/14.

»z pośrzodká [czego]« = z czego (1):

~ Wyrażenie: »prawie z samego pośrzodka« (1): gałąſki prawie sſamego poſrzodka pretu wyraſtaią FalZioł I 111b. ~

»przez pośrzodek [czego]« = na wylot (2): TO ziele ma liſti gładkhie á obwijaiącze ſie około głąbu s ktorego wyraſta/ thak iſz podcżas ludzie mniemiaią [!] aby przez poſrzodek liſtu przeraſthał głąb FalZioł I 64d.

~ Wyrażenie: »prawie przez pośrzodek« (1): Wzyęłá w lewą rękę goźdź á w práwey młot dzyerżáłá/ Okrutnemu Zizarze ſrogą ránę zádáłá/ Práwie przez pośrzodek ſkroń zrániłá głowę iego LubPs hhv. ~

»w pośrzodku [czego]« = na (9): Tu iuż Apoſtoł piſze/ iáko Báránek w poſrodku máyeſtatu [tj. tronu] otworzył kſięgi ſiedmią piecżęći zápiecżętowáne RejAp CC; Otożći Apoſtoł ſwięty o thym nam thu Báránku powiáda/ iż go widział w poſrzodku thronu RejAp 52, 48v, 49v, 51, 52, 69v; Abowiem báránek ktory ieſt w pośrzodku ſtolice/ będźie ie rządźił WujNT Apoc 7/17, Apoc 4/6.

a. O przynależności do grupy ludzkiej (i wyjątkowo do grupy zwierząt): włączaniu do niej lub wyłączaniu z niej; o wspólności działania (287):
Wyrażenia przyimkowe: »od pośrzodku [kogo]« = od kogo (1): Vt quid auertis manum tuam et dexteram tuam: de medio ſinu tuo in finem. Cżemu oddalaſz miły panie od nas prawicżę twoię tak długo od poſrzodku ludu twego. WróbŻołt 73/11.

»z pośrzodka(-u)« = spośród; de medio, e medio Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; e, ex interiori PolAnt; ex prelio MiechGlab (127): boć nic innego niemyſli ten okrutnik/ iedno iákoby Krześćiány wykorzenił/ z pośrzodka BielKron 253v; iż on zakon/ ktory był przez Moyżeſzá podał/ záſię gi przez Iezuſá y náukę iego z pośrzodku wymázał CzechRozm 95v, 78v; Przeto Witołd z Iágełem wnet tákich ſkaráli/ A dwu winnieyſzych Litwow z poyſrzodku wydáli StryjKron 522; áżby ten ktory zátrzymawał/ to ieſt/ Ceſarz Rzymſki/ był z pośrzodku odięty CzechEp 373, 353, 354, 355 [2 r.]; NiemObr 158; BielSen 7; OrzJan 75; Bo nie pierwey Antychriſt przyidzie/ áż páńſtwo Rzymſkie/ do końcá zniſzczone/ ſkáżone y z pośrzodku vprzątnione będzie. WujNT 716, Col 2/14, 2.Thess 2/7.

~ z pośrzodku(-a) kogo, czego (żywotne) (109): ktorzy iako mogącz chcieli kxiążę Henrika z poſrzodku nieprzijacioł wyzwolić aby mogł vciecz MiechGlab 12; Abowiem ſceptrum krolewſkie twoie będzie tobie dano z poſrzodku zebránia twego RejPs 165, 81v, 124; Diar 39; s pośrodku ich práwie do iednego/ Nye máſz áby ktory cżynił kiedy co dobrego. LubPs Dv, E2 [2 r.], G2v, G3v marg, H2v; GroicPorz c4v, pp3v; Teraz tedy odeymćie Bogi cudze z pośrzodku was Leop Ios 24/23, Lev 20/6, Deut 18/18, 4.Reg 11/2, Sap 12/6, Ez 10/7, 37/21, 2.Cor 6/17; A ktobykolwiek krwie pożywáć śmiał/ ten z pośrzodku ſwych [e populis suis] niech będźie ſtrácon. BibRadz Lev 7/27; ktorzy też ziadaćie co tluſthſze bárány z ſthádá/ á ćielce z pośrodku bydłá. BibRadz Am 6/4, *2v, Ex 28/1, Deut 13/5, 18/15, 1.Reg 15/6, Matth 13/49; OrzRozm H4v; by go [Bolesława Śmiałego] był Pan Bog ná ten cżás z pośrzodká nas nie dał/ ſnadźbyſmy byli w niewoli BielKron 348v, 34, 44v, 254v; Mącz 81c; OrzQuin I2; iedno tákiego wyrzućić s pośrodká ludzi/ á dáć mu mieſzkánie miedzy bydlęty. GórnDworz Ll3v, Ffv, Gg2v, Hh5; A dla tego Pan pokwápił ſie wzyąć go s pośrzodku złośćiwych/ iż mu ſie vpodobáłá duſzá iego. RejPos 321v, 12v, 63v, 205v, 213 [2 r.], 253 (10); BielSat Gv; RejPosRozpr cv; dla tego iżem ćię wywyſzſſył z pośrzodku ludu BudBib 3.Reg 14/7, Ex 7/5, Lev 17/4, 10, Num 4/2, 18, 18/6, Deut 4/34; BudNT 2.Cor 6/17; CzechRozm 104v, 152; ModrzBaz 144; Gdźie Bog obiecuie wzbudźić Izráelowi Proroká z pośrzodku nich z bráćiey ich CzechEp 296, 40; NiemObr 12, 13; Náuká/ cnotá/ rozum/ y poſtępki święté/ Tám ztobą záraz w ten grób z pośrzodku nas wźięté. PudłFr 14; ArtKanc K16v; GórnRozm N2v, N3; PaprUp D2v; Phil F4; A vſłyſzawſzy o zmártwychwſtániu: iedni ſię śmiali/ á drudzy mowili: [...] A tákże Páweł wyſzedł z pośrzodku ich. WujNT Act 17/33, Matth 13/49, Act 23/10, 1.Cor 5/2, 2.Cor 6/17; SarnStat 56, 854; Lękay ſie źiemio Węgierſka/ ktoraś zdrayce y bluźnierce Máieſtatu Boſkiego z pośrzodku Krześćiáńſtwá wyświecone/ zá Proroki przyięłá PowodPr 12; SkarKaz 487b; SzarzRyt A4. Cf Wyrażenie.

z pośrzodku miedzy kim (pl) (1): Iż zá grzechy ich odeymę s pośrzodku miedzy nimi mądrego/ rádnego/ poważnego/ poććiwego/ mężnego RejZwierc 188v.

z pośrzodku czyjego (2): á thy zbiegi kácerſkie z poſrzodku ſwego/ iáko gniew boży wyrzućmy pierwey z Polſki OrzRozm G3; BudBib Deut 21/21.

Wyrażenie: »z pośrzodku(-a) siebie« = e medio [alicuius] PolAnt, Modrz; ex suo numero Modrz (25): Panowie IchM [...] wyprawili z pośrodka siebie ku posłom sztyrech senatorow Diar 38, 32, 38, 63; LeszczRzecz A3v; RejAp 18; iáko trzodá/ ma páſterzá/ nie s poſrodku ſiebie nieme źwirzę/ ále cżłowieká GórnDworz Gg2; RejPosWstaw [413]v; BudBib Deut 17/7; Gdyż wolny ſtan Rycerſki może gromić złego/ Ktemu s poyſrzodká ſiebie zgládzić zdrádliwego. MycPrz I B3v; á tákowe oſoby wſzytko poſpolſtwo zpośrodku śiebie obieráło [hi quidem et ex omni populo, et ab ipso populo eligebantur] ModrzBaz 3v, 3v [2 r.], 84, 143v; StryjKron 592; CzechEp 40; WerGośc 215; GórnRozm D3; PaprUp B; ActReg 49; Phil C3; Wyrzućcie złośnika z pośrzodku śiebie [auterte malum ex vobis ipsis]. WujNT 1.Cor 5/12; SarnStat 17, 854. ~

»z pośrzodka(-u)« = z własnego narodu (o wyborze króla) (43): Ieſlibyſmy s poyſrzodká Krolá ſobie wźięli/ Trzebá ſie nam obáwiáć byſmy nie zginęli. MycPrz I A4v; Y długoż trwał on Sául Krol s poyśrzodká obrány? MycPrz II B2v, I B2, B2v, B3, B3v, B4v [2 r.] (14); Lacnoć nam chćieć s poyſrzodká nie máiąc prętkiego/ Nieprzyiaćielá ná ſie WierKróc B2, B2, B2v.

~ Wyrażenie: »z pośrzodka(-u) siebie, państwa« (24:1): [...] Lokietka onego/ S poyſrzodká Pańſtwá maiąc ſobie obránego. MycPrz I Bv; Przeſtrogá. S pokazánim niepożytkow z wźięćia Páná s poyśrżodku ſiebie. MycPrz II A, kt, I Bv, B4v, II A, Av (25). ~

»z pośrzodku [od kogo]« = przez kogoś (1): dekláruiąc y obiáśniáiąc Wiárę Powſzechną Krześćiáńſką/ z pośrzodku od Apoſtołow podáną. WujJudConf 72v.

»w pośrzodek [kogo]« = między kogoś; in medium PolAnt (9): ktorzy w pośrodek posłow przyszedszy każdy z osobna namawiali posły [...], aby [...] o obronie postronnej namawiali Diar 39; Oto ia was poſiłam/ iáko owce w pośrzodek wilkow KrowObr 237v; iż thym záwżdy trudniey poznáć to dzieciątko/ nam iáwnie przynieſione á ofiárowáne w pośrzodek nas á w pośrzodek Koſciołá thego náſzego RejPos 57v; BielSat L3v; BudBib I 409a marg; BielSjem 27; vmyśliłem [...] to zdánie ſwe w pośrzodek bráćiey ſwey podáć. VotSzl B4v.

~ Wyrażenie: »w pośrzodek siebie« (1): Ale iżeś nieſzcżeſna corko Bábilonſka puśćiłá po wielkiey cżęśći nity tego vſzykowánia ſwego/ przyiąwſzy w pośrzodek śiebie zámieſzánie religiey y wſzelákiego dobrego porządku PowodPr 5. ~

»w pośrzodku« = wśród kogoś; in medio Vulg, PolAnt, Modrz; in interiore(-i), in intimo, inter, per medium PolAnt (106): Tuć ieſt kośćioł iego święty/ ieſcże od wieká zácżęty/ tuć ſam Bog w pośrzodku kroluie ArtKanc K12.

~ w pośrzodku kogo, czego (żywotne) (98): yſch thu v krolya yego myloſzczy wpoſrothku wſzythkyey rady yego krolyewſkyey myloſzczy, yeſth thacowa namowa vdzyalana MetrKor 38/287; PatKaz III 102; Bo złoſci w przybytkoch gich/ w poſrzodku gich. TarDuch A5; dominare in medio inimicorum/ tuorum. [...] a dla tego panuy w poſrzodku nieprzyiacielow twoich. WróbŻołt 109/2; A ia będę wyſláwiał wielmożnoſć máieſtatu twego wpośrodku zebránia bráćiey ſwoiey RejPs 32v, 131v, 160v, 165, 166, 193; MurzNT Matth 10/16, Ioann 1/26; KromRozm II ſ4v; LubPs H2v, cc4v marg; á noſili zelżywość ſwoię ſtemi ktorzy zſtąpili do ieźiorá [tj. piekła]/ w pośrodku zábitych położęni ſą. Leop Ez 32/24, Num 11/20, Ez 2/5, 32/25, 28, 32 (10); Składłeś nas iáko gnoy y ſmrod w pośrodku narodow. BibRadz Thren 3/45, Ios 22/31, Ier 29/32, Ez 18/18, 29/21, Os 11/9 (9); [Jonasz] ſzedł do Niniwen y kazał w pośrzodku ich BielKron 92, 33, 35; GrzegRóżn M4v; ktory fáłſzyrzow á wykrętácżow [...] ćirpieć w poſrzodku zbioru ſwego nie może. RejAp 17v, BB2v, 18; iż on będąc niewinnym w pośrzodku złocżyńcow miał policżon á poſtáwion być. RejPos [105], 20v, 231, 232, 265, 351; BiałKat 38v; GrzegŚm 36; WujJudConf 220v; Iáko ſię pyta páſterz o ſtadzie ſwem/ onego dniá gdy bywa wpośrzodku drobow ſwych rozproſzonych BudBib Ez 34/12, Ex 25/8, 29/45, 46, 34/9, 12 (22); BudNT Philipp 2/15; Ile ich tedy ieſt przećiw temu roſkazániu wyſtępnych miedzy námi/ tyle ieſt w pośrzodku nas przeklęctw. ModrzBaz 144, 79; KochPs 98, 170; StryjKron 106; CzechEp 331; KochPieś 8; Iam w pośrzodku was zwiáſtował Ewanielią ArtKanc E13v; ActReg 49; KochFrag 19; Kto dźiś nád ćię ſczęśliwſzy w pośrzodku téy zgráie? OstrEpit A3; LatHar 368, 414, 717, 720; KołakSzczęśl B; iam ieſt w pośrzodku was/ iáko ten co ſłuży WujNT Luc 22/27, Matth 18/20, s. 77 [2 r.], 337, Philipp 2/15, s. 844, Yyyyy; Rády Pruſkié w pośrzodku Rády iáko przyśięgáią SarnStat 41.

w pośrzodku miedzy kim (7): ſtan miły panie wpozrzodku miedzy nami RejPs 70; KrowObr 10v, 194; SarnUzn F6v; RejAp 192v; iż Pan ich záſię żyw ieſt/ á iż thu był w pośrzodku miedzy nimi. RejPos 207v, 12. ~

4. Siedzenie na czymś (znaczenie utworzone na podstawie wyrażenia przyimkowego »w pośrzodku« = na czymś, cf 3.) [czego] (1): Poſrzodek tronu znamionował/ iż on ieſth iedney wielmożnośći/ iedney chwały y mocy z Bogiem Oycem ſwoim. RejAp 52.
5. Coś pośredniego, ani jedno ani drugie; przen (20): iż then ſtáry [Herenniusz] rozum ſtráćił/ pierwey kazał wſzyſtki puśćić/ á teraz pośćináć/ poyśrodek potrzebnieyſzy odchyla BielSpr 45v; bądźćie álbo ſtráchem wielkim nieprzyiaćielowi/ álbo lithość łáſkáwą okażćie/ poyśrodká tu nie trzebá/ bo gdy tu będzie poyśrodek iáki/ nie będzie tu áni przyiaźń/ áni boiaźń z ſtráchem BielSpr 46, 46.

pośrzodek miedzy czym (2): A tym tákowym [których fortuna źle potraktowała] [...] rowna pracá to dáć może/ że ie nád ludzie wyſádzi: Acż y miedzy thym/ bywa poſrzodek GórnDworz D2v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »pośrzodek miedzy dwojem« (1): á iego [pospólstwa] tęn obyczay ieſt/ ábo pokornie niewolą ćierpi/ ábo hárdźie roſkázuie [...] á wolnośćią ktora ieſt poſrżodkiem miedzy tym dwoiem/ áni vmie pomiernie w zgárdźić/ áni iey vmie ták vżyć iáko potrżebá. GórnRozm M3v.
Wyrażenia przyimkowe: »z pojśrodka« (1):
~ Wyrażenie: »z pojśrodka dwu« (1): Przyiáchałem ia tu do was nie dla tego/ ábych wam trzećią rádę podał s poyśrodká pirwſzych dwu/ ále ábych pirwſze dwie/ ktore zá bes rozumne maćie/ wam wyłożył BielSpr 46. ~

»w pośrzodku« (3): iż iedno tám miewa [diabeł]/ Nád tym władzą/ kto iego záwżdy pioſnkę ſpiewa. A iego ścieſzką chodzi [...]. Ale kto tám nie idzye á w pośrzodku ſtánie/ Iuż ſnádnie w ſobie znaydzye káżde rozeznánie. RejWiz 136.

~ w pośrzodku czego (1): W pośrzodku dwu końcow/ ábo ſtron ieſt cnotá GrzegRóżn M3v.

w pośrzodku miedzy czym, miedzy czym (1): Pátrzayże więc tu pilno iż tu w pośrzodku ſtał/ Miedzy złym/ miedzy dobrym [tj. nie był ani zły ani dobry] á wolną myſl w tym miał RejWiz 133. ~

a. Umiar (9): ále ták maſz więzáć/ áby iedno chuſtá álbo bindá ránę trzymáłá/ á nie śćiſkáłá: [...]. A przeto w thym ten poſrzodek trzebá mieć/ áby nic gwałtu niebyło/ iedno co potrzebá. SienLek 147.

pośrzodek miedzy czym (pl), miedzy czym a miedzy czym (sg) (2): Gniewliwy gdi ku karaniu prziſtępuie, nierad zachowa miary á poſrzodku, ktoryż miedzi wielgoſcią á miedzi małem ieſt. BielŻyw 119; GórnDworz V8v.

Zwroty: »w pośrzodek trafić, ugadzać« [szyk zmienny] (1:1): SienLek 32; A przeto muśi áni s they/ áni z owey ſtrony nie przełádowáć/ ále vgadzáć w iákiś poſrzodek/ miedzy dwiemá rzecżámi przećiwnemi GórnDworz V8v.

»pośrzodek prześć« (1): á rzecz káżda ktora poſrżodek prżeydzie [...] dobrą bydź nie może. GórnRozm B3.

Wyrażenie: »prawy pośrzodek« (2): SienLek 32; thák też trudno ieſt on práwy poſrodek wymácáć/ gdzie cnothá miedzy ogniem/ á wodą: zbytkiem/ á niedoſtátkiem: wielem/ á trochą ſiada. GórnDworz Ii5v.
Szereg: »pośrzodek a miara« [szyk 1:1] (2): BielŻyw 119; bo thym ſpoſobem/ iuż będziem bliſzſzy cnoty/ kthora (iákom powiedział) ná punkcie ſámym pośrodká/ á miáry záwiſłá. GórnDworz Ii6.
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (2): GórnDworz Ii5v; Cnotá w poſrżodku mieſzka/ nie prżechodząc zámierżonego kreſu/ áni ku wielkośći/ áni ku małośći GórnRozm B3.
b. Kompromis [miedzy kim] (1): Delegare aliquem alicui causae, Wyſádźić kogo ku náydźieniu poſrzodku miedzy ſtronámi. Mącz 187a.
B. O tekście: środek (8):
1. Tekst równo oddalony od początku i końca (5):

Połączenia: »przodek ... koniec ... (a. koniec .... początek) ...pośrzodek« (2): Abowiem ktorzi kxięgi nieporządnie cżytaią/ teras od konca czynią poćżątek/ zaś pośrzodek czytaią/ á co miało być pierwſzego to oni oſtatkiem cżynią KwiatKsiąż L; OrzQuin A2.

Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (3): Ale iż we wſzyſtkim zgodnych imion niemáſz v Ewánieliſtow w tey Geneálogiey procż Dawidá á Iozeffá/ á w pośrzodku Zorobabelá y Sálátyelá CzechRozm 152v.

~ w pośrzodku czego (1): CzechEp 210 cf Szereg.

Połączenie: »naprzod, potem ... w pośrzodku ... a blisko końca« (1): Nád to ieſcze/ juſté położono náprżod/ potem ſeccundum Deum, dopiero w poſrżodku położono jus ſcriptum, á bliſko końcá záś położono aequitatem. GórnRozm G.

Szereg:»na początku, w pośrzodku i na końcu« (1): A ia ſkoro otworzę Biblią/ áli ná pocżątku/ w pośrzodku/ y ná ſámym końcu iey świádectwá doſyć iáſne o tym bacżę CzechEp 210. ~
2. Jakiekolwiek miejsce w tekście (2):
Wyrażenia przyimkowe: »w pośrodek« (1): [Izajasz] Przythacża w pośrodek przykład Abráámow BibRadz Is 41 arg.

»w pośrzodku [czego]« = w (1): Quod interiore Epistoła scribis, Co w poſrzodku liſtu piſzeſz. Mącz 172a.

3. Tekst między dwoma innymi wyrazami (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (1): Tenże też do Gálátow piſząc/ przypomina Iákubá/ Piotra y Iáná/ o ktorych mowi/ iż ſię zdáli być ſłupámi [...]. Acż tego zamilcżeć nie mogę/ iáko ſtąd nowy wykrętarz [...] Turrian nieiáki/ zá Piotrem dowodu vżywa/ á to ſtąd/ iż Páweł Piotrá w pośrzodku wſpomina NiemObr 37.
C. O cząstce wyrazowej: śródgłos (2):
Wyrażenia przyimkowe: »z pośrzodku [czego]« (1): Ecthlipsis. Est consonantium cum vocalibus aspere concurrentibus difficilis ac dura collisio, Wytrącenie Wyrzucenie literi álbo ſylláby z poſrzodku słów. Mącz 99c.

»w pojśrodku« (1):

~ Połączenie: »na końcu ... abo w pojśrodku« (1): gdi śię [spółgłoska wargowa miękka] na końcu téƶ trafi: iako ſku/ łuṕ/ etć. abo w poyſŗodku/ iako poświątné/ ktokolwiek. JanNKarKoch G2. ~

D. O układzie hierarchicznym: środek (1):
Wyrażenie przyimkowe (1): »przez pośrzodek« (1):

~ Połączenie: »od jednego, przez pośrzodek aż do końca« (1): który to rząd/ od iednégo z nátury ſwéy poczyna ſye/ y od iednégo przez pośrzodek áż do kóńcá idźie. OrzQuin O3. ~

E. O czasie (26):
1. Moment albo odcinek w połowie jakiegoś okresu (10):
a. W obrębie jednostki czasu [czego] (6): Czarnéy nocy pośrzodek/ gdy ćieniem obléwa Swiát/ wſzelki duch żywiący mile odpoczywa. GosłCast 31.
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (5): ábowiem iuż tám żadny ſtrách/ áni żadny zaſtrzał nań nieprzydzie by też był wypuſſczon wpośrzodku dniá náiáſnieyſſego. RejPs 136.

~ Połączenie: »na (a. przy) początku ... w pośrzodku ... na (a. w) końcu« (4): Tego cżaſu Słońce przechodzi thrzy znamiona. Na pocżątku przechodzi znamię Skopu. W poſrzodku Byka. A na kończu Bliznięta. FalZioł V 53v; Thedy w ten cżas tych troie znamion przechodzi. Na pocżąthku Kozorożcza, ktore znamię ieſth ſpodnie. W poſrzodku Wodnika. Na kończu Riby. FalZioł V 54v, V 53v, 54. ~

b. W obrębie okresu życia ludzkiego (3):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (3): Owa wiek ſtały/ á ſtátecżny/ to ieſt naylepſzy: iż cżłowiek iuż [...] to co ieſt złego w młodośći: zágubił/ á ſthárość theż ſurowa/ ze ſwemi złemi przymioty/ nie przyſtąpiłá. Ale ći ktorzy nie ſą w tym poſrodku/ máią ſie o to ſtáráć/ áby niedoſtátki przyrodzone/ ktore látá przynoſzą/ ku dobremu nákierowáli. GórnDworz K3v.

~ w pośrzodku czego (2): Rzekłem Boże moy nie rácż bráć mnie w pośrzodku dni moich [Vulg Ps 101/25: in dimidio dierum meorum] LubPs X4; In medio spacio, W pośrzodku ſwych lat. Mącz 404c. ~

c. W obrębie jakiegoś działania (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« (1):

~ Połączenie: »naprzod ... w pośrzodku ... na ostatku« (1): gdyż ſprawa przyrodzenia naprzod znienagła pocżyna, w poſrzodku ſiłna bywa, na oſtatku opuſzcża. GlabGad K5v. ~

2. Dowolny moment w obrębie sytuacji przeżywanej przez człowieka lub w trakcie jego działania (9):
Wyrażenie przyimkowe: »w pośrzodku« = podczas, w trakcie (9): In medio relinquere, W poſrzodku zoſtáwić. To yeſt ynſzym zoſtáwić/ Wypełnić/ álbo dokończić. Mącz 194d.

~ w pośrzodku czego (8): Chwali ie iż w pośrzodku vćiſkow ſtátecżnie trwáli w Ewánieliey BibRadz 1.Thess 1 arg; A czemu ſobie nie nápiſzeſz ná drzwiách ſłow onych Páńſkich: Iż w pośrzodku roſkoſzy twoich/ poſlę po duſzę twą. RejPos 163, 185v, 190v, 201, 247v; álić w pośrzodku weſela onego/ gruba żáłobá glowę ſwą podnośi WysKaz 2.

Wyrażenie: »prawie w pośrzodku« (1): Gdyż ſłyſzyſz/ [...] iż cżáſu tych wſzytkich hoynośći twoich/ á práwie w pośrzodku tych roſkoſzy twoich/ obieczuie Pan poſłáć po duſzę twoię. RejPos 185v. ~
3. Wyrażenia przyimkowe z całkowitą neutralizacją znaczenia rzeczownikowego czasowego (7):
»z pośrzodku [czego]« = spośród; de medio Vulg (4): przeto poſpieſſył ſie áby go wywiodł z pośrzodku niepráwośći. Leop Sap 4/14; A ták ſłuchay nędzny Báláámito/ á wyſtęṕ s poſrzodku złych zwycżáiow ſwoich á wymyſłow ſwiátá tego RejAp 28v; RejPos 321v; SkarŻyw 196.

»w pośrzodku [czego]« = wśród; in medio Vulg, PolAnt (3): RejPs 104v; Yákobych mogł żyć w pośrodku kłopotow ſwych ſrogich LubPs K4v; BudBib Ps 137/7.

F. O kolejności następstwa (1):
Wyrażenie przyimkowe: »do pośrzodku« (1):

~ Połączenie: »od końca ... aż do pośrzodku« (1): iáko Mátheuſz y Lukaſz porządkiem ie [przodków Chrystusa] wylicżáiąc cżynią. Ieden z nich iákoby od śrzodku áż do końcá. A drugi od końcá [...] áż do pośrzodku rzecż ſwą prowádząc. CzechEp 306. ~

II. Znaczenia nie związane z lokalizacją (24):
1. Sposób służący do osiągnięcia czegoś (14): IAki ieſt pożytek cżytánia żywotow świętych/ [...] pokazáło ſię ná tym S⟨więtym⟩ ktory ſię do męcżeńſtwá tákim poyſrzodkiem pobudził. SkarŻyw 76; iż ſą rozmáite pośrzodki przez ktore/ tey vſtáwicżney Duſznej choroby/ to ieſt grzechow powſzednich pozbywamy. WysKaz 27; A przedſię tymi pośrzodkámi nie gardźmy/ ktore nam ſą od Kośćiołá náznácżone/ ábychmy po śmierći w Cżyścu zábáwieni być mogli. WysKaz 39; á ták chcąc zábieżeć gniewu Bożému ze wſzyſtką Rádą náſzą w Opátowie zgromádzoną/ tákiſmy náleźli y poſtánowili pośrzodek SarnStat 906; [GilPos 277v].

pośrzodek czego a. czemu [= czemu służący] (1): Definire modum alicui rei, Náleść którey rzeczy pośrzodek. Mącz 228a.

[Zwrot: »pośrzodkow używać«: Pośrzodki ktorych PAN vżywa do ocżyścienia naſzego. GilPos 247 marg; GrzegŻarnPos 1582 549v (Linde).]
Szeregi: [»instrument albo pośrzodek«: Przez to słowo wiara rozumieją instrument albo pośrzodek, przez który człowiek sprawiedliwość Bożą przyjmuje AktaSynod I 285.]

»pośrzodki i pomocy« (1): iſz był cżłowiekiem/ do ludzkich ſię pośrzodkow y pomocy/ to ieſt/ do pięniędzy vćiekł SkarŻyw 384.

[Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu dwuczłonowym: »i insze (a. inne) pośrodki«: Ludzie vſługuią wodą y inſzymi pośrodkámi (mowił Ian ſwięty Krzćiciel) ále ten [Duch Św.]/ práwi/ myie/ ſpráwuie [...] Duchem ſwoim ſwiętym. GilPos 273v. Cf »przez in(n)e pośrzodki«.]

Wyrażenia przyimkowe: »przez pośrzodek« (7): Co [rozerwanie królestwa] ácz z ſądow wiekuiſtych co Láćinnicy fatá zowią prżyſzło/ iednák prżez te poſrżodki fáta wykonáli moc ſwoię GórnRozm A2; SarnStat 899.

~ przez pośrzodek czego (3): áby naiwysſzy Biſkup Pan náſz ninieyſzé ziednoczenié [...] przez pośrzodek oſobliwy ſwégo dekrétu/ [...] przyiął/ vmocnił SarnStat 1104. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »przez pośrzodek prawa, prawny« (2:1): Iz gdy białagłowá piérwéy vmrze máiąc wiáná y przywianku opráwę/ poſag od mężá żywiącégo przez pośrzodek práwny ma bydź wyćiągan SarnStat 633, 662, 935.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »przez in(n)e pośrzodki« (1): WysKaz 19; [melánkolij czyśćienie/ iáko przez złote żyłki/ mieśięcżną chorobę/ y ine pośrodky SchneebAnt I 8v]. ~

»za [jakimi] pośrzodki« (1): y áby ten pokóy zá pożytecznémi y zdrowémi pośrzodki vmocnion y pomnożon był SarnStat 1067.

2. Pośrednictwo (10):
Wyrażenia przyimkowe: »z [czyjego] pośrzodku« (1): ná nauczćiwſzégo Páná Oycá Rodolfá Biſkupá Láwentynſkiégo [...] nápominánié/ z pośrzodku [ad ... exhortationem, persuasionem et mediationem JanStat 884]/ y z náſzégo vmyſłu wolą/ zwoleniém/ y dobrowolnym vpodobániém/ to ieſt vczyniono SarnStat 1104.

»przez pośrzodek« = za pośrednictwem (4):

~ przez pośrzodek czyj (2), czego (2): Miedz bywa przemieniona w moſiądz/ czo bywa przez poſrzodek Tucijey FalZioł IV 48d; Cżemu w ſzyi ſą koſci y karki. (–) Aby głowa tim mocniey ſtała. Drugie aby przez ich poſrzodek zſtępował thuk ku ochładzaniu wſzytkiego ciała. GlabGad Dv; ReszHoz 130; SarnStat 1086; [WujPosN 1584 I 243 (Linde)].

Szeregi: »przez pośrzodek, pilność« (1): té rzeczy [...] przez całość pokoiu ku piérwſzému ſtanu chcąc przywiéźdź ſpokoynému/ przez pośrzodek/ pilność/ y ziechánia [...] Páná Rodolfá Biſkupá Láwánckiégo [...] od [...] Páwłá Papieżá Wtórégo ku rozięćiu téy woyny oſobliwie zeſłánégo SarnStat 1086.

»przez pośrzodek i staranie« (1): Bo ná iednym mieyſcu/ [...] [wypędzone żony] chowáne ták długo bywáią/ áż ſobie v mężów przeiednáią/ przez pośrzodek y ſtaránie ludźi ſtátecżnych ReszHoz 130. ~

Przen: Pośrednik (5): yſch my yako ſtrycz krolya Lodwyka chczemy radży bycz poſrothkyem MetrKor 38/502.

pośrzodek miedzy kim a ([i]) kim (2): Kápłáńſka rzecz yákoby poſrzodkyem być myędzy ludźmi á bogyem KromRozm III K2v; BielKron 43v; [Leop Deut 5/5 (Linde)].

pośrzodek z kim (1): obá ſie kniemu [papieżowi] ná ten cżás vćiekáią ná ſkárgę/ przetho z obiemá bywa/ iákoby pośrzodkiem BielKron 223.

[Szereg: »jednacz (i) pośrzodek« [szyk zmienny]: TomZbrudzBrul Deut 5/5; Iam ná on cżás między Pánem y wámi był iednacżem y pośrzodkiem [Ego sequester et medius fui inter Dominum et vos] Leop Deut 5/5 (Linde).]
Wyrażenie przyimkowe: »przez pośrzodek« (1): iż to ták wielmożne á wiekuiſte Boſtwo nigdy ſámo przez ſię z żadnym ſtworzeniem nie mowiło/ iedno záwżdy przez iáki inſtrument/ álbo przez Anyołá/ álbo przez Proroká/ álbo wżdy przez iáki poſrzodek do tego godny RejAp 4v.

Synonimy: I.A.b. wnętrze; E. chwila, moment; II.1. sposob.

RS, KW, AL