Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POŁUDNIE

Następne hasło: POŁUDNIEWY »

POŁUDNIEJSZY (4) ai

Teksty nie oznaczają ó oraz é; o prawdopodobnie jasne (tak w południe).

Fleksja

sg
m	N		f	N	południejszå	n	N
	G	południejsz(e)go		G			G	południejsz(e)go
	D	południejsz(e)mu		D	południejszy		D	południejsz(e)mu
	A			A	południejszu		A
	I	południejszym		I			I

pl
N	subst	południejsz(e)
G		południejszych
D		południejszym
L		południejszych

sg m [G południejsz(e)go.] ◊ D południejsz(e)mu (1). ◊ [I południejszym. ◊ f N południejszå. ◊ D południejszy. ◊ A południejszu.] ◊ n [G południejsz(e)go.] ◊ D południejsz(e)mu (1). ◊ pl N subst południejsz(e) (1). ◊ [G południejszych. ◊ D południejszym.] ◊ L południejszych (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII w. s.v. południ.

Znaczenia

Przymiotnik od „południe” (4)
- 1. [Od znacz. ‘pora dnia’]
  - [Przen]
- 2. Od znacz. ‘strona świata’: znajdujący się na południe od czegoś, zwrócony ku południowi, wiejący z południa (4)

Przymiotnik od „południe” (4):

1. [Od znacz. ‘pora dnia’: Przeto yżby beſpiecznym był/ nietilko od boiazni nocney ále teſz od dyabelſtwa południeiſzego ſtarayſſię gdi cię nieprziiaciel kczemu nieuććiwemu naciąga iżby ſtale trwał przi podciwoſcy ErazmNow 116.

Przen: Ach miły Pánie/ y terazći między Krześciány áza máłe ciemnośći zámydliły ocży ludzkie/ ták bárzo/ że gorzey niżli Zydzi oni záſnęli w ciemnoſciách rozmáići rozmáitych/ ták że chociay ſwiátłość południeyſza iuż oſwiećiłá wſzytek ſwiát/ przedſię ich wielka wielkość ſpi á nie cżuią ſie. GilPos 242.]

2. Od znacz. ‘strona świata’: znajdujący się na południe od czegoś, zwrócony ku południowi, wiejący z południa (4): Onychże czáſow wiele ich [wojsk z północy] powſtánie przećiw Krolowi Południeyſzemu [contra regem Austri] BibRadz Dan 11/14, Zach 7/7; [TomZbrudzBrul Ex 26/18].

W połączeniu z określeniami innych stron świata (1): Iáwnie tho zeznáć muſza [!] wſzyſcy odkupieni/ Co z rąk nieprzyyacielſkich iuż ſą wyzwoleni/ Kthore z rozlicznych kroleſtw możnie Pan zgromádził/ A na wielkie zacnośći ich ſtany wyſádził. Od wſchodu áż k zachodu/ y w pułnocne ſtrony/ K morzu połudnyeyſſemu/ w on kray ſpuſtoſſony LubPs Y4v.

[W przeciwstawieniu: »pułnocny ... południejszy«: Ták Hiſtoriá piſze [...]/ iż pułnocne kráie zdrowſze ſą ku mieſkániu niż południeyſze RotRozm L3v.]

Wyrażenia: [»południejszy kraj«: A cżemuż ludźie ſpułnocnych kráiow [...] ćiągnęli ku południeyſzym milſzym kráiom RotRozm L3, L3.]

[»południejsza strona« = australis a. meridiana plaga Vulg [szyk zmienny]: Et castrametabuntur ad meridiem [!] plagam a polozv ſze kv poludnÿeyſzi ſtronye [przybytku] TomZbrudzBrul Num 3/29, Num 13/18, 34/4.]

»południejsza strona« = kraj na południu [szyk zmienny] (1): Takieſz y dla wielkiego gorąca ktorem ſie brzemienna z pracuie/ takieſz y płod wniey/ tak iż go niemoże zcierpieć. To ſie przigadza w południeyſzych ſtronach. FalZioł V 30v; [a ſſtron bauorſkich poludnieiſzich ſzwabſkich y inſzich bliſzich veduu [lege: we dwu] lath iednego prelatha [...] maia’ prziſlacz StatNorb 81v].

[»wiatr południejszy«: ⟨...⟩ deambulabat przechadzał ſze post auram in meridie/ za viatrem poludnÿeyſzym TomZbrudzBrul Gen 3/8.]

Cf POŁUDNI, POŁUDNIOWY, POŁUDNY, POŁUDZIENNY

JDok