[zaloguj się]
[pdf]

1. POMPA (45) sb f

-o- (4), -ó- (2); -o- MurzNT, Mącz, KochMarsz, SarnStat; -ó- PudłFr, GórnTroas; a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N pompa pompy
G pompy
D pompie
A pompę pompy
I pompą pompami
L pompie pompåch

sg N pompa (4). ◊ G pompy (10). ◊ D pompie (1). ◊ A pompę (5). ◊ I pompą (15). ◊ L pompie (2). ◊ pl N pompy (3). ◊ A pompy (3). ◊ I pompami (1). ◊ L pompåch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII — XVIII w.

1. Przepych, zbytek, wystawność; pompa Modrz, Calep, Cn; affectatio, diligentia nimia, iactatio circulatoria a. popularis, inanis iactantia, ostentatio, scena, venditatio Cn [pompa – Wszelakie kosztowne znamienite a pyszne przygotowanie hu jakiej grze turniejowej, albo procesyjej jakiej Mącz 309a; – pompa, pokazanie Calep; pokazowanie się chełpliwe, pompa, wystawność – pompa Cn] (43): MurzNT 46; RejWiz 76v; RejPos 162v; CzechRozm 180, 187v; [wielkich panów synowie] rozmyśláią ſobie ieſzcże z młodośći ſpoſob pánowánia/ y o wſzelákiey pompie ModrzBaz 12, 12; y zdał mu ſię cżłowiekiem świeckim á pompę miłuiącym. SkarŻyw 118; Ani ia dbam o pompę/ áni o Infuły/ Vczćiwé wychowánié/ to moie tytuły. KochMarsz 154; PudłFr 47; Calep 819b; To Krol kto Pan w miernym chlebie/ Pompy kłádźie niżey ſiebie RybGęśli C3; PowodPr 70; SkarKaz 416a; [Pompy pyſſney nienawidzę Ktorą między ſláchtą widzę Ná ofiárę konie wodzą [...] w płotná w ſukna ie przybiorą MorawRozm I3v; UstKościel 96v].

[pompa czego: Leop Ier 47/3 (Linde) cf »pompa a pycha«.]

W połączeniach szeregowych (7): LubPs X2v; GórnDworz Ee5; ázaż nieieſt rzecż godna/ áby lud Krześćiáńſki opuśćił tákie mnoſtwo [= zgromadzenie]/ choćia też licżbą/ pompą/ świetnośćią/ bogáctwem/ y máieſtatem [numero, pompa, splendore, divitiis]/ drugą ſtronę przechodzi? ModrzBaz 30; SkarŻyw 241; Pierwey ich náuczą pychy/ wzgárdy bliźniego/ pompy/ niżli baczenia ná ludzkie przypadki. SkarKaz 421a, 122b; SkarKazSej 689b; [GrzegŻarnPos 1582 375v].

W przeciwstawieniu: »pompa ... uczciwe używanie« (1): Niech przeto będą kupcy/ ktorziby przywoźili towáry nie ná zbytek áni ná pompę wymyślone/ ále ku vcżćiwemu/ trzeźwieniu/ á pożytecżnemu Rzecżypoſpolitey vżywániu potrzebne ModrzBaz 34v.

W charakterystycznych połączeniach: pompa krolow ziemskich, rycerstwa, zbroi [= oręża]; pompa dziwna, niesłychana, niezrownana, pogańska, pyszna, świecka; pompy nauczyć, używać; ku pompie przypodobać się; pompę miłować, opatrować; o pompę dbać; zbytek w pompie.

Zwrot: »stroić, czynić pompy« [szyk zmienny] (1:1): KRolá kiedy w Egipcie po śmierći chowáli/ Tedy dwá ſpráwy iego ſtoiąc wylicżáli. Ieden złe/ drugi dobre/ [...] Ieſliże dobrych więcey/ to iuż tám obficie/ Stroili dziwne pompy/ ná wſzem známienicie. RejZwierz 12; TEn Krol Lácedemońſki kiedy bitwy wygrał/ Przed miáſtem Megápolim/ Krolá ſzukáć kazał. Vbrawſzy go w koronę/ s pocżćiwoſcią wielką/ Odeſłał go do miáſtá/ cżyniąc pompę wſzelką. RejZwierz 12v; [HerbNauka E7v (Linde)].
Wyrażenia: »pompa marna, [mizerna]« [szyk 1:1] (2): Kędy ſie też okázuie w ſámych goſpodarzoch pychá/ zbytki/ márná pompa LubPs X2v; RejWiz 76v; [[ludzie źle dóbr używają] iż nie tylko vbogich zábacżywſzy/ ále też y ten chleb ktory właſny ich ieſt od gęby oderwawſzy/ ná pychy/ ná márności ſwe/ ná roſprzeſtrzenienie pompy ſwey mizerney ich vżywáią GrzegŻarnPos 1582 375v; TestZygmAug 6].

»pompa świata tego« [szyk zmienny] (2): Z tákiego tedy narodu idąc Iozeph: krew ſwoię/ nie imiony áni bogáctwem/ áni pompą świátá tego/ ále cnotą y náſládowánim ſpráwiedliwośći przodkow ſwoich zdobił. SkarŻyw 241; [TestZygmAug 6]. Cf »dla pompy tego świata«.

Szeregi: »prozna chwała i pompa« (1): Prozną chwałą podnieſiony y pompą świecką/ ná Chrjſtuſa dla nas vbogiego nie pomniſz SkarJedn 245.

»pompa i majestat« [szyk 1:1] (2): SkarKaz 122a; Y dobre im [Izraelowi] było ono [boskie] pánowánie, bo krolow nie żywili/ áni ich máieſtatu y pompy opátrowáli SkarKazSej 690a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

[»pompa a pycha«: To mowi Pan: [...] Będą ludzie wołáć/ y będą krzycżeć wſſyſcy obywathele źiemie/ od chrzęſzcżeniá pompy á pychy zbroy/ y rycerſtwá iego [a strepitu pompae armorum et bellatorum eius] Leop Ier 47/3 (Linde).] [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

[»wielmożność i pompa«: Będąc tedy tám miedzy puſtelniki onymi Arſeniuſz/ nieiáko ktory nowy w tym żywoćie (bo y pierwey żył iáko zakonnik y ná dworze Ceſarſkim wielmożność go oná y pompá niezmieniłá) ále iáko doſkonáły w bogomyſlnośći/ y wzgárdzie ſamego ſiebie/ [...] miał ſie iáko zá Láiká y proſtaká SkarŻyw 670 (Linde).]

»(nie) zbytek, (ani) pompa« = luxus et pompa Modrz (2): Dałći Pan Bog hoynie wſzytkiego/ á ty żáłuieſz podáć kęſá chlebá drugiemu: owſzem ieſzcże woliſz to dáć pſom/ woliſz to roſproſzyć ná márne zbytki/ ná pompy ſwoie RejPos 219v; ModrzBaz 34v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »bez pompy« (1): po iego [papieża Pawła czwartego] śmierći rzućił ſie lud poſpolity/ chcąc ćiáło iego powrozem wlec po vlicach do Tybru rzeki/ iáko niegodnego leżeć miedzy ſwiętemi/ ále zátáili iego ćiáło Kárdynali/ y bez pompy pochowáli BielKron 238v.

»dla pompy« (3): [papież chce] ludźiom ſię [...] dla więtſzey pompy kázáć nośić/ á drugim przed ſobą vpádáć ná źiemię CzechEp 334; [I choć dobrze zwierſchność świecka gdy poddane ſwe/ podatkami/ cłami/ danią/ y inemi podobnemi/ niepotrzebnie/ bądz dla pompy/ albo dla inych nikczemnych a niepotrzebnych walk a boiow rć. obćiąża/ żadny wymowky niema UstKościel 89.]

~ W połączeniu szeregowym (1): A gdy co dla dobrego poſpolitego vczynić: wnet ćięſzko y trudno/ y nie máſz. Lecz dla pompy y ſeymow / y żołnierzow/ y háydukow/ y pomſty nieprzyiaćioł/ y dla okazáłośći y pychy: by y wioſkámi przypłáćić/ tedy być muśi. SkarKazSej 705a.

W przeciwstawieniu: »dla potrzeby przyrodzonej... dla pompy« (1): Kśiążecżká tá [...] zámyka w ſobie wiele nieprzyſtoynych ſpoſobow nábywánia mizerney máiętnośći/ á nie ták dálece dla potrzeby przyrodzoney/ iáko dla świetnośći y pompy tego świátá. KlonWor ded **2.

Wyrażenie: »dla pompy tego świata« (1): KlonWor ded **2 cf W przeciwstawieniu.
Szereg: »dla świetności i pompy« (1): KlonWor ded **2 cf W przeciwstawieniu. ~

»z pompą« (9): Leop 2.Esdr 12 arg; [cesarz] dniá 24 Lutego był pomázan á potwyerdzon od Papieżá Klementá zwielką Pompą BielKron 207, 810v; SkarŻyw 88, 349; Był potym pogrzeb odpráwowan z wielką á Krolewską Pompą StryjKron 762; Y Sálomon kroleſtwo wſzytko ná to święto zezwał/ y z rádośćią y pompą wielką kośćioł poświęćił/ y P. Bogu oddawał. SkarKaz 454a; [A tak iedno iedna oſoba od niego/ A zwłaſſcza w święto ćiała Bożego przes miaſto zdzwonkami/ bębnami/ ſkrzypicami/ y z ynemi znamięnitemi pompami/ noſſona bywa/ ku chwaleniu UstKościel 68].

~ W połączeniu szeregowym (1): A zbudowawſzy kośćioł ludźie wierni/ [...] poświącáli P. Bogu/ y z wielkim weſelem oddáwali on dom Boży. [...] Nie z mnieyſzą rádośćią y świętem/ y pompą/ ſtárzy Chrześćijánie kośćioły poświącáli/ oddáiąc ie P. Bogu. SkarKaz 454a.

W charakterystycznych połączeniach: z pompą krolewską, nie mniejszą, wielką (8), znamienitą; z pompą odprawowany, pochowan, pomazan, [co] poświęcać (3), potwierdzon, przyść, przyprowadzić, wieziony.

Szereg: »z pompą i powagą« (1): gdźie Páná młodego co nachędożey y naświetniey vbránego z wielką pompą y powagą do młodey pániey do wykonániá ślubu przyprowádzono. CzechEp 167. ~

»w pompie« (1): [Hecuba o Pryjamie] Zły nieprzyiaćiel/ ſnadź to miał w ſwym duchu/ Zeby zá wozem kroczył Król w łáńcuchu. W pómpie ná w iéznym do miáſtá właſnégo/ Ku pokazániu część przepychu ſwégo. GórnTroas 15.

a. [O pysze szatana: WizFałeczDucha C3; Vcżyniłeś Slub ná Krzćie; ábyś nietowárzyſzył z Szátanem/ y z Pompą á z Vcżynkámi iego HerbOdpow Tt3v, Ee6v.]
2. Pochód; pompa Cn (1): [Wyſtáwiono było koſzthownie á z wielką praczą pomoſzczenie albo ganek/ po ktorym doſyć nieblizu oná wſſyćká dworſka pompá [...] przechodziłá LorichKosz 105v (Linde s.v. pomost).]
Wyrażenie przyimkowe: »z pompą« (1):
~ Zwrot: »z pompą chodzić« (1): Lustrare agros, Z nieyáką pompą álbo proceſią około pól chodźić. Mącz 200b.
Szereg: »z pompą albo procesyją« (1): Mącz 200b cf Zwrot. ~
3. Uroczystość (1):
Szereg: »pompa albo fest« (1): VENATOR. GLADIFER. Miecznik, który miecz nośi, gdy ſie pompá álbo fest iáki tráfi. SarnStat 233.

Synonimy: 1. pokazowanie, przepych, świetność, wystawność, zbytek; 2. procesyja; 3. fest.

MN