[zaloguj się]
[pdf]

PRZEPYCH (8) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl
G przepychu przepych(o)w
A przepych przepychy
V przepychu

sg G przepychu (4). ◊ A przepych (1). ◊ V przepychu (1). ◊ pl G przepych(o)w (1). ◊ A przepychy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Pycha, duma, próżność (8): Gdzie iż ſie mędrſzymi nád Bogá cżynią [Żydzi]/ [...] thedy w tym głupſtwo ſwe wielkie y nie wſtydliwy przepych pokázuią CzechRozm 100; ActReg 75; GórnTroas 15; Ieden Anioł wolą tylko przepychu ſwego przećiw Bogu zgrzeſzywſzy/ z niebá do piekłá ná wiecżne á nigdy nieprzeiednáne przeklęctwo przepadł PowodPr 11.

przepych przeciw komu, przeciw czemu (1): Azaby ſię kiedykolwiek ći nowi X⟨iędza⟩ K⟨anonika⟩ theologowie/ á on z nimi/ obacżyć y záwſtydáć mogli/ y tego głupiego/ y náder niewſtydliwego zuchwálſtwá y przepychu przećiw Bogu y ſłowu iego odbieżeć CzechEp 111.

W połączeniu szeregowym (1): Nie rośćiągayćie wolnośći ſwey ná zelżenie iego [króla]/ ná ziázdy zákazáne/ ná rozruchy/ ná ſedycye/ ná obmowy y ſzemránia/ ná niepoſłuſzeńſtwá y przepychy SkarKazSej 693a.

Szereg: »zuchwalstwo i przepych« (1): CzechEp 111 cf przepych przeciw komu.
Wyrażenia przyimkowe: »z przepychu« (1): Iáko ſię záwſtydźić nie mamy/ gdy tu ſobie z przepychu wielkie y koſztowne páłace buduiemy. SkarKaz 489b.
~ [Szereg: »z przepychu abo z gniewu«: A ieſlibych co obráźliwego oſobie twey piſał/ proſzę ćię dla Páná Bogá odpuść mi/ á nie przycżytay ábych co miał vcżynić z przepychu ábo z gniewu iákiego CzechOdpis 55.] ~

[»na przepych« = aby okazać pychę: ſkoro záśię przyiechał [kanclerz Zamojski] do Szydłowá y do Wiślice/ áli on [Samuel Zborowski] zá nim do Stobnice: y ták wſzędźie zá nim iechał áż ku Krákowu: á do Krákowá ieſzcże ná przepych więtſzy przed nim wiecháć miał. BielKron 1597 796.]

Personifikacja (1): O głupi przepychu/ iáko ſię krolá nie boiſz/ ktorego ſię P. Bog bać roſkazał? SkarKazSej 692a.

[Przen: Harde słowa: [Pallas dziwuje się] onéy mowie hárdéy iego [...]. Wnet odpowie ná przepych hárdy [talibus et dictis it contra dicta tyranni X 448]: Albo z twego Lupu chwałę odnioſę/ [...] Albo z śmierći poczćiwéy VergKoch 289.]
2. [Wyrażenie przyimkowe: »na przepych« = na oścież: Przypada wieść [Turnowi]/ iż świeżą klęſkę vczynili Troiánie/ y ná przepych bramę otworzyli [portas praebere patentis IX 693] VergKoch 267 (Linde, wyd. 1640: na przestwor).]

Synonimy: 1. buta, chłuba, duma, nadętość, prożność, pycha, wyniosłość.

ALKa