Umrzeć, zginąć (o wielu); mori HistAl, PolAnt, Vulg, Modrz; perire HistAl, Modrz; cadere, consumere, defungi, dormire, interire Vulg; abicere PolAnt; demori Mącz (262): LibLeg 11/45v; Piętnáſſtégo dnia wſſytcy ludzie pomrą OpecŻyw 193v, 190v; HistJóz C2v; FalZioł V 73v; BielŻyw 130; Podſtoli/ kuchmiſtrz/ podczáſſy Káżdy ſwoy gárniec wyſtráſſy Bo drzy łyka poki ſie drą A co wiedzieć kiedy pomrą RejRozpr G3v; SeklKat O3; To prawda czo pomrzeć mamy Lec wzdy yezcze poczekamy. RejKup h6, c8v [2 r.], k6; á ieſli wſzyſcy pomrzecie/ dla cżego ſam mam żyć z boleſcią HistAl H4v, G7, N3v; MurzNT Matth 2/20, s. 199 marg; KromRozm II ſ, ſ2; GliczKsiąż O7; LubPs S5v; Iedni márnie pobići/ drudzy trućinámi/ Rzadko kiedy vſłyſzyſz/ by pomárli ſámi. RejWiz 172; Wednie y wnocy będziećie mieſzkáć w Przybythku pilnuiąc ſtrażey Páńſkiey/ ábyśćie nie pomárli Leop Lev 8/34; Náwroććie ſie/ náwroććie ſie od drog wáſſych bárzo złych: á cżemuż maćie pomrzeć domie Iſráelſki? Leop Ez 33/11, Gen 7/22, Ex 14/11, 12, 30/20, Num 26/61 (15); Tedy rzekł wąż niewieśćie/ Zadnym ſpoſobem niepomrzećie. BibRadz Gen 3/4, Gen 3/3, Ex 14/11, 12, Num 4/15, 20 (19); OrzRozm T4v; przypráwił im [Amurat braciom Skanderbega] z iádu trućinę/ y potruł ie á pomowił iż ſami pomárli/ y rzekomo ich żáłował/ mowiąc łáſkáwie ku Skánderbegowi/ przodkiem żáłuiąc iego bráćiey ktorzy pomárli w młodych lećiech BielKron 242v, 1v [2 r.], 29, 30 [2 r.], 31, 38 [2 r.] (28); Mącz 232c; Prot B4; Nie kuſcie Kriſtuſá ták iáko niektorzy kuśili ná puſzcży/ y pomárli ſą. SarnUzn D2v, D, H5v, H6; LeovPrzep E, Ev, I2v; RejAp 28, 78v [2 r.], 171v; GórnDworz Mv; HistRzym 128v; RejPos Bv, 25v, 82, 84 [2 r.], 85v (9); BielSat Hv; GrzegŚm 23; RejZwierc 136v [2 r.], 152, 191 v; BielSpr 3; Y pomrą wielcy y máli w ziemi tey/ nie pogrzebą ich/ áni ich płákáć będą BudBib Ier 16/6, Ex 20/19, Num 4/15, 18/3, 26/11, Ios 5/4 (12); BudNT Matth 2/20, Luc 20/31; CzechRozm 172, 194 [2 r.], 228; TYch iuż nam práwie máło zoſtáło ná goli/ Iedne zbito á drudzy pomárli w niewoli. PaprPan Zv, Hh4; ModrzBaz 92; SkarJedn 396; SkarŻyw 179 [2 r.], 479; StryjKron 345; CzechEp 71; Bowiem ieſli Abráám/ y Iákob miłośnicy Boży pomárwſzy/ o ſwoich Izráelcżykach/ nic niewiedźieli/ [...] tedy y o innych zmárłych ś. toż rozumieć mamy. NiemObr 121, 29; KochFr 19; WerGośc 258 [2 r.]; Przez ſto tyśiąc z obu ſtron tám ludzi pomárło. BielSen 8; Gdy będźiemy mieć pomrzeć/ á z ćiáłem ſię dźielić/ rácż Pánie náſze duſze/ w ręce ſwoie przyiąć ArtKanc D13v, M14; KochWr 33; OrzJan 97; LatHar 637 marg; COſz ieſt? iż ſię trwożyćie? Zacni przyiaćiele/ Prętką śmierćią tych Kxiążąt/ pátrzćie iáko wiele: Inſzych tákże pomárło/ zá wieku náſzego KołakCath C2v, C2v; WujNT Matth 2/20, Luc 20/31, Ioann 6/49, 58[59], 8/53, 11/16; KmitaSpit C2; PowodPr 74; SkarKaz 487b; CiekPotr 42, 87; [WerReguła 30].

pomrzeć dla czego (1): Abowiem godźi śię/ żeby káżde zgromádzenie o tych ſtáránie miáło/ ktorzi ábo śię wniem vrodźili/ ábo długo mieſzkáli/ żeby dla niedoſtátku żywnośći/ ábo ktorych inſzych rzecży niepomárli. ModrzBaz 37v.

pomrzeć od czego (15): á wiele ludźi pomárło od wod/ iż ſię były gorzkiemi zſtáły. BibRadz Apoc 8/11, Ios 10/11; Tedy pomárli/ mężowie oni wynoſzący háńbę ná ziemię (onę iáko ná) złą od kazni przed Iehową. BudBib Num 14/37; WujNT Apoc 8/11. Cf »pomrzeć od głodu«, »od miecza pomrzeć«.

pomrzeć z czego (3): BudBib Is 50/2; tedyć záprawdę łácżnym/ prágnącym/ nágim/ źiębnącym/ słuſzna rzecż ieſt dáć rátunek/ żeby z niedoſtátku rzecży potrzebnych niepomárli. ModrzBaz [38]v. Cf »pomrzeć z głodu«.

pomrzeć komu (4): RejJóz M4; A gdy iey [Hester] byli oćiec y mátká pomárli/ thedy ią Márdocheus ſpoſobił ſobie zá właſną corkę. Leop Esth 2/7; [Diana] przepuśćiłá powietrze ná Greki iż im wiele ludu pomárło. BielKron 56v; Orbus pater, Któremu dźiećy pomárły. Mącz 267d.

pomrzeć przez co (2): Ia kom ya nyevyrzucyl dwoyga dzeczy szdomu wkthorem Mathka ych Myaskala na ymyenyw zalyessyw przesz kore [!] wyrzuczenye dzeczy pomarly Gwalthem ZapWar 1508 nr 2043. Cf »przez miecz pomrzeć«.

pomrzeć czym [= od czego] (9): Pomrą wrzody záráźliwemi/ nie będą ich płákáć/ áni im pogrzebow będą ſpráwowáć BibRadz Ier 16/4; WujNT Rom 5/15. Cf »pomrzeć głodem«, »morem pomrzeć«.

pomrzeć na czym [= z jakiego powodu] (1): Nigdyby był nás Tnrek [!] nie zwalcżył/ by nie roſterki domowe á walki wnętrzne miedzy Krześćijáńſthwem: Napierwey we Włoſzech przed ſte^m lat/ zá onych Sforcyow/ ktorzy ſpokoiem nigdy nie bywáli y ná thym pomárli BielSpr 57.

W przeciwstawieniach: »pomrzeć ... żyw być (a. żyć, a. żywot zachować, a. żyw zostać) (7), trwać, wstać, obżywiać, ożyć, nie zginąć, ku żywotowi być wzbudzonym, wzruszonym być« (14): HistAl I7; A potym widzián ieſt [Chrystus] więcey niż od piąći ſet bráćiey poſpołu/ z kthorych wiele ich trwa áż dotychmiaſt/ á niektorzy pomarli. Leop 1.Cor 15/6; Poſli zemną to pácholę á niech iedźiemy/ żebyſmy wżdy żywot náſz záchowáli/ á nie pomárli my/ y ty/ y dźiateczki náſze. BibRadz Gen 43/8; Ale ták iem vczyńćie áby żywi byli/ á iżby nie pomárli BibRadz Num 4/19, Iob 34/20; BielKron 467v; s thego Zboru iuż iedni pomárli á drudzy ieſzcże żywi SarnUzn E5; WujJud 228v; á ludźie ſie iuż też rodźić przeſtáną: gdy wſzyſcy pomárſzy/ wſzyſcy záś będą ku inſzemu żywotowi wzbudzeni CzechRozm 181v; Ieśli żywi zoſtániem/ będziem to mieli iáko ſkarb przed Bogiem/ iżeſmy zdrowie naſze dla niego ofiárowáli: á ieśli pomrzem/ nieodwłocżna y pewna zapłátá náſzá/ niewypowiedziáne ono weſele w ręku náſzych będzie. SkarŻyw 461; CzechEp 243; Sámą cnotą po śmierći/ y ná wieki ſłyną/ Dźiwna rzecz/ choćia pomrą/ że przećię nię [!] zginą. PudłFr 75; ArtKanc F19v; WujNT Rom 8/13; [ArtTanat F6v].

W porównaniu (1): Bo śmierć ſnem zwáli/ iż śię obudźić máią do Kryſtuſá chwały ſwey/ ták iákoby wcżorá pomárli GrzegŚm 38.

W charakterystycznych połączeniach: pomrzeć w krotkim czasie, przed czasem, dawno (4), dobrowolnie, do końca, w młodych leciech, rychło (rychlej) (3), spolnie, zaraz; pomrzeć bez opatrzenia ran, bez wody; pomrzeć dla niedostatku żywności; pomrzeć od kamienia gradowego, od kaźni, od wod (2); pomrzeć z frasunku, z nędze, z niedostatku rzeczy potrzebnych, z pragnienia; pomrzeć przez wyrzucenie; pomrzeć przestępstwem, wrzody zaraźliwemi; pomrzeć na puszczy (8), na wygnaniu; pomrzeć w niedowiarstwie, w niewoli, w ciężkich pracach, w wygnaniu (a. w zagnaniu) (2).