[zaloguj się]
[pdf]

POPRAWOWAĆ (114) vb impf

o oraz drugie a jasne; w inf -ra- (36), -rå- (1) SkarJedn; w pozostałych formach -ra- (66), -rå- (2); -rå- BudNT -ra- : rå- SkarŻyw (7:1).

Fleksja
inf poprawować
indicativus
praes
sg pl
1 poprawuję poprawujemy
2 poprawujesz poprawujecie
3 poprawuje poprawują
praet
sg pl
3 m poprawowåł m pers poprawowali
n poprawowało subst
fut
sg pl
1 m będę poprawowåł m pers będziem poprawować
3 m poprawować będzie, będzie poprawowåł m pers będą poprawować
imperativus
sg
2 poprawuj
conditionalis
sg pl
2 m byś poprawowåł m pers
3 m by poprawowåł m pers by poprawowali

inf poprawować (39). ◊ praes 1 sg poprawuję (1). ◊ 2 sg poprawujesz (3). ◊ 3 sg poprawuje (17). ◊ [1 pl poprawujemy.] ◊ 2 pl poprawujecie (1). ◊ 3 pl poprawują (10). ◊ praet 3 sg m poprawowåł (6). n poprawowało (1). ◊ 3 pl m pers poprawowali (1). ◊ fut 1 sg m będę poprawowåł (1). ◊ 3 sg m poprawować będzie (1) Strum, [będzie poprawowåł]. ◊ 1 pl m pers będziem poprawować (1). ◊ 3 pl m pers będą poprawować (1). ◊ imp 2 sg poprawuj (5). ◊ con 2 sg m byś poprawowåł (1). ◊ 3 sg m by poprawowåł (4). ◊ 3 pl m pers by poprawowali (4). ◊ part praes act poprawując (17).

Sł stp brak, Cn s.v. poprawiam, Linde XVI s. w. poprawić.

1. Powodować, aby coś było lepsze, doskonalić, ulepszać; emendare Modrz, JanStat; corrigere, meliorare JanStat (70): GDy patrzyſz we źwierciádło/ wiem że vpátruieſz/ Iż gdzye co zbrukánego/ tedy popráwuieſz. RejZwierz 141; Arguo – Karzę, ſtrofuie, poprawuie. Calep 93b.

poprawować czego (1): Emendatrix – Ta ktorą nieczego poprawuie. Calep 359a.

poprawować w czym (1): Wiem że w twarzy y w kſtałciech záwżdy popráwuieſz/ Tákże ná ſwiát pilnie pátrz kiedy co ſpráwuieſz. RejWiz A9.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): ſzkodá poprawowáć/ co śie pſowáć pocżyna SkarJedn 300.

a. O prawie (22):

poprawować czego (16): bo tu nam powieda [Pan]/ áby byłá ſpráwiedliwość náſzá więtſza niż Licemiernikow á Fárizeuſzow/ y zakonu nam ſrożey popráwuie. RejPos 181v; bo choćiaby ią [Rzeczpospolitą] złe zwyczáie opánowáły/ wſzákże ich przedſię záwżdy cnotliwi ludzie rozmáićie popráwowáć mogą. ModrzBaz 5v, 17, 99v; Concylia zábłądźić mogą: gdy ich Papież popráwowáć y poſądzáć może. NiemObr 177; POpráwuiąc Conſtituciiéy ná Séymie Koronáciiéy náſzéy/ poſtánowiamy: żeby [...] SarnStat 723, 731, 1119. Cf »poprawować praw(a)«, »swej rzeczy poprawować«.

poprawować co (4): vrzędnicy ná ſądźie śiédzący będą moc tákowé potwarné y fáłſzywé y nieporządné pozwy przynoſzącé káráć/ y oné popráwowáć y káźić. SarnStat 711 [idem] 753, 874. Cf »mowę swej rzeczy poprawować«.

poprawować co a. czego (2): tu Pan miáſto przeſtrzeżenia ieſzcże ſroſzſzy zakon nam podawáć racży/ á ſowicie go popráwowáć racży niżli gi był wydał Moiżeſz przodkom náſzym. RejPos 179; Gdy pánowie biſkupy miánuią [...]/ á zwłaſzczá gdy ſię ich miánowániu nie ſprzećiwiáią/ áni go popráwowáć śmieią: wielki ma być v pánow rozmyſł [...] áby nie pobłądźili SkarKaz 610a.

poprawować w czym ze zdaniem dopełnieniowym (1): káżda ſpráwá rzeczy oſądzonéy wedle niego [Artykułu 67] iśdź ma: popráwuiąc to w nim/ iż co przedtym zá wſkazániém rzeczy oſądzonéy ná niepoſłuſznégo Powiátowé ruſzenié bywáło/ to teraz ták poſtánawiamy SarnStat 874.

Zwroty: »poprawować praw(a)« [szyk zmienny] (4): Pięknie teraz Lodwiká wſzyſcy wſpomináią/ Káźmirza/ Zygmuntá ſławnie wywyſzſzáią. Ktorzy ſwoie poddáne chowáli w miłośći/ Láſkáwie popráwuiąc praw ich y wolnośći. RejZwierc 249; ModrzBaz 96v; Rzeczpospolita wáſzá ná złym fundámenćie ſtoi/ bo co Seym/ to popráwuiećie wáſzego práwá GórnRozm K3; SarnStat 868.

»swej rzeczy, sw(oj)ej prze, słow swych, swej żałoby, mowę swej rzeczy poprawować« (2:2:1:1:1): przed zkazaniem moze ſtrona ſwoyey prze abo rzeczy popravovacz ComCrac 18v, 18v; GroicPorz v3, z2; Abowiem káżdemu niż ſkazą/ godzi ſię liſti y mowę ſwey rzeczy popráwowáć. UstPraw C2; ieſliby miáłá káżda ſtroná ſwéy rzeczy kilko raz popráwowáć [suam controversiam meliorare JanStat 492]/ tedyby wielka zwłoká ſpráwiedliwośći byłá dopuſczána SarnStat 791 [idem] 813.

Szereg: »strofować a poprawować« (1): [ludzie roztropni] ktorziby y zdrowe rády dáć mogli/ y te rzecży ktoreby źle poſtánowione ábo vcżynione były/ ſtrofowáć á popráwowáć ich śmieli. ModrzBaz 17.
b. O ludziach, ludzkim życiu i postępowaniu [kogo, czego] (19): młodemu przyſtoi ſtárſzym ſie dziwowáć/ A pátrząc ná ich ſpráwy/ ſwoich popráwowáć. RejWiz 43; BibRadz Iob 13/15; Ták Pán Bog tey Romule popráwuiąc/ wielką ná nię niemoc Páráliżową/ álbo záráżenia powietrza przepuśćił. SkarŻyw 589.

poprawować czym (1): P. Bog nas niemocą ćieleſną popráwuie. SkarŻyw 589 marg.

Zwroty: »poprawować obyczajow« = emendare mores Modrz [szyk zmienny] (2): áby ſie młodſzy [człowiek] ſtárſzym ćwicżył/ á stárſzy też w ſobie obycżáiow popráwował RejZwierc 28v; ModrzBaz 101.

»poprawować w sobie« [szyk zmienny] (6): Aby [...] Pomniał że to ſzkodliwſze co we wnątrz przywrzáło. A tego áby pilniey popráwował w ſobie RejWiz 1v; vmnoży w ſobie [człowiek] táką myſl á tákie ſerce/ áby popráwował w ſobie onych obłędliwych ſpraw żywotá ſwoiego RejPos 119v; RejZwierc 28v, 148v, 179v, 267v.

»żywota poprawować« [szyk zmienny] (8): RejPs 114v; RejPos 306v; mamy ſię vpámiętáć: żywotá popráwować [vita emendanda]: z Bogiem ſię iednáć ModrzBaz 114; káżdy kto zle żył/ ná S. Dunſtáná oglądać ſię y popráwowáć żywotá muśiał. SkarŻyw 511, 108, 333, 472; SkarKaz )(3.

c. O tekście (24): Iákom liſty W. M. przecżytał/ nie było cżáſu popráwowáć KochOdpr A2.

poprawować czego (9): iam téż rzeczy iego popráwuiąc/ muśiałem tego ſtrzédz/ abych mu tám w iego rzecz nie wſtąpił SienLek Vuuv; RejAp 136; SkarŻyw 332; PRóżno mnie do dźiewiąći lat ſwé fráſzki chowáć/ Iáko xiąg mądrzy ludźie zwykli popráwowáć KochFr 78; WujNT przedm 10. Cf poprawować czego z kogo, z czego.

poprawować co (5): MurzNT 51; KwiatKsiąż L3v; A więc to nieprzeklęta pychá wáſzá/ że wy według ſwoiey dumy bez pewnego á niezbytego wywodu/ świętych Oycow Piſmá chcećie popráwowáć? WujJud 36; ReszPrz 70; WujNT przedm 4.

poprawować czego z kogo, z czego (4): Bo iedni z Greckich kśiąg chćieli Láćinſkie nápráwować/ á drudzy z Laćinſkich poprawowáli Greckich. BudNT przedm c6v, przedm c6v; A iuż to Nowokrzczeńcy od piſmá do Doktorow áppelluią? y z Doktorow piſmá popráwuią? WujNT 555, 603.

poprawować czego (po przeczeniu) (2): Mężczyzná [...] ktory gdyby po wtore y po trzećie przyſięgi nie wypełnił [...] iuż dáley ſłow ſwych popráwowáć nie może GroicPorz z2, v3.

poprawować kogo (G a. A), czego a. co (5): zeſłáwſzy rás ducha świętego i ápoſtoły iem oświéćiwſzy/ nieobiecał nám inſzego ani człowieka ani ducha/ ktoryby miáł na przód ſyna iego/ potem Apoſtołow świętych poprawować abo iego wolą świętą/ przes ony obiawioną odmięniać MurzNT 126; Owa ty będźieſz śmiał popráwowáć Auguſtyná/ ze wſzyſtkiemi ſtáremi Doktory y z náuką Kośćiołá Powſzechnego WujJud 258; SkarŻyw 332 marg; WujNT przedm 5, 10.

[poprawować co czym: ále ten Kátechiſm ś. Woyćiechá Kredem [...] popráwuiemy. ŁaszczOkulary B2.]

Szereg: »nie poprawować ani odmieniać« (1): SKutek Gwaru ten ieſt/ iż kto ij vczyni iuż więcey ſwey żáłoby nie może popráwowáć/ áni odmieniać GroicPorz v3.
α. Usuwać błędy [co] (2): cżytelniku [...] Miey ſie dobrze/ á omyłki ták popráwuy. CzechRozm **7; Błędy ták popráwuy. ZawJeft 48.
2. Dokonywać naprawy, przywracać pierwotny dobry stan; corrigere, reparare JanStat (11):

poprawować czego (3): BibRadz 4.Reg 22 arg, 2.Par 29 arg; áby Woiewodá [...] miáry ták zboża/ iáko y ſukien/ y innych rzeczy źiemſkich/ któré bywáią przez kmiećie ná targ wożoné/ [...] w Króleſtwie/ cénę vkłádáć y tákowych miar popráwowáć mógł SarnStat 296.

a. Odnawiać, reperować, naprawiać; ad utilitionem deducere JanStat [w tym: czego (6)] (8): KochSat Cv; Potym nie znáć áby kto cżego popráwował/ Chybá Zygmunt co zamek Krákowſki zbudował. RejZwierc 247v; A zá tym póki Staw puſto będźieſz miał/ tedy Grobléy popráwuy Strum Lv, 13; SarnStat 594.

W przeciwstawieniu: »poprawować ... pustoszyć« (1): Kmiotek [...] choćby w tym drugim budowániu nie mieſzkał/ ma go popráwowáć/ á nie puſtoſzyć GostGosp 40.

Szereg: »poprawować i budować« (2): ludźie onych powiátów/ gdźie zamki ſą położoné/ będą powinni popráwowáć y budowáć. SarnStat 126 [idem] 883.
3. Powtarzać, robić coś ponownie lepiej (6): wolno ieſt [...] zaras i ieść coby mogli na trzy razy mieć/ i na zaiutrz iako chcą poprawować MurzNT 111; Strum F2.

poprawować czego (3): RejPos 149v; RejZwierc 10v; trudno Robotniká ná to maſz wyćiągnąć/ żebyć miał popráwowáć wyſtáwiónéy roboty. Rychléy vćiecze y pieniędzy drugi odbieży/ á popráwowáć nie będźie. Strum Fv.

a. Powiedzieć jeszcze raz, rozwinąć temat [czego o czym] (1): gdy iuż ſzedł z Ráyu/ tedy go [młodzieńca] potkał Ariſtoteles Philozoph wielki. Ten mu też tego ieſzcże doſtatecżniey popráwował/ o nieśmiertelnośći duſze RejWiz A8.
4. Usuwać, sprawiać, aby czegoś nie było; emendare JanStat (3):

poprawować czego (2): Pan Iezus náucżáiąc go [Filipa] y niedoſkonáłośći ieſzcże wiáry iego popráwuiąc/ rzekł: [...] SkarŻyw 385. Cf Zwrot.

poprawować co czym (1): złé przykłády álbo wyſtępki máią miárkowáć/ álbo odpędzáć/ álbo popráwowáć karániem/ wedle vczynku dopuſczonégo SarnStat 311.

Zwrot: »błędow poprawować« (1): Sługam mnogim rozkazuje; Iednym baka, drugim dziękuje, Wszytkich błądow [!] poprawuje. BierRozm 23.
5. Układać na miejscu we właściwy sposób, doprowadzać do porządku (10):

poprawować czego (9): [baba] rozmocżiwſzy rękę w migdałowym oleyku albo w Lilijowym: ma żiwota poprawować y z inſzemi drogami/ aby były ſprawne ku ſnadnemu porodzeniu. FalZioł V 20c; Márynarz żagle tocży kotfic popráwuie RejWiz 6v, 4v, 146v; [Panna Święta szła bacząc] iżby nie zmiliłá kroku ſwego/ nic ſie nie ſkubąc po głowie/ popráwuiąc forbotkow/ bryżykow/ ábo wianecżkow RejPos 306, 134; Páznokcie oględuie/ cżapki popráwuie/ á łothrowie mu ſiedząc pochlebuią RejZwierc 53. Cf Zwrot.

poprawować co (1): Emunctorium. eyn abbrech Kleſczyky co ſwyece popráwuyą. Murm 138.

Zwrot:»miecza, szable (sobie) poprawować« (1:1): Mars [...] Iuż miecżá popráwuie iuż chodzi we zbroi. RejWiz 33v; [sędzia] tilko zgrzital zeboma/ wloſy zglowi ſkubac/ Szable ſobie poprawowal PaprUp 1v.
6. Potwierdzać, utwierdzać, umacniać; consulere, tueri Mącz; vindicare Modrz [czego] (12): Mącz 117b; Aby też oni thakież przykłádem iego/ popráwuiąc zacnośći ſtanow ſwoich/ ták ſie ſpráwowáli iáko ten ſławny Krol LubPs A2; Tákżeć gwiazdy y mieſiąc od ſłońcá iáſnego/ Popráwuią nadobnie też bláſku ſwoiego. RejWiz 145; RejPos 13v, 41.

poprawować komu [sobie], czemu (2): Pan chce ſercá wiernego [...] á tákiemu ſercu iuż on podpiera y popráwuie oney zácżętey/ chociay z dáleká/ wiáry iego. RejPos 69; wiernym ſwoim nád nimi okázował znáki miłoſierdzia ſwoiego/ á oni áby ſie tym cieſzyli á popráwowáli ſobie o nim nádzieie ſwoiey. RejPos 74.

poprawować czym (4): ModrzBaz 42v; Náten cżás ći dwá bráćia Tátárow gromili [...] Oycá ſwego dźielnośći y ſpraw náśláduiąc/ Y wiecżney ſławy męſtwem ſwoim popráwuiąc. KołakCath A4. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniu: »poprawować ... popsować« (1): Miłoć kogo prawdziwym á cnotliwym zową/ Myſlże więc też ty o tym y ſercem y głową. Abyś też tákich przezwiſk ſkutkiem popráwował/ Bo ieſli tylko ſłowy/ wſzytkobyś popſował. RejWiz 99.

Zwroty: »ręką [= czynem] poprawować« (1): Capitis et famae certamen habere cum altero, Czći á sławy ſwey bronić/ álbo ręką popráwowáć/ yáko niektórzi mówią. Mącz 37c.

»skutkiem [= czynem] poprawować« (1): RejWiz 99 cf W przeciwstawieniu.

»poprawować w sobie« (1): popráwuy w ſobie kędy możeſz wiáry y Krześćiáńſkich powinnośći ſwoich RejPos Ooo4.

7. Zmieniać [czego] (1): Ktorą dziewkę oćiec wypoſáży/ tey po śmierći oycowſkiey bráćia niewinny poſágu popráwowáć UstPraw B3v.
8. Dochodzić prawnie [czego na kim] (1): ten poddani nasch Hadzymahmeth nanym tich pyeniedzi ſwoych poprawvye LibLeg 11/92v.

Synonimy cf POPRAWIAĆ.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf POPRAWOWANIE, POPRAWOWANY

DDJ