[zaloguj się]
[pdf]

ROZTWARZAĆ (15) vb impf

roztwarzać (14), rozstwarzać (1); roztwarzać : rozstwarzać GlabGad (2:1).

roz- (7), roſ- (7).

o jasne, w formach osobowych i part pierwsze a pochylone.

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
1 roztwårzåm
3 roztwårzå roztwårzają
praet
sg
3 f roztwårzała
imperativus
sg
2 roztwårzåj

praes 1 sg roztwårzåm (2). ◊ 3 sg roztwårzå (6). ◊ 3 pl roztwårzają (4). ◊ praet 3 sg f roztwårzała (1). ◊ imp 2 sg roztwårzåj (1). ◊ part praes act roztwårzając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. roztworzyć.

1. Mieszać coś gęstszego lub bardziej nasyconego z rzadszym lub mniej nasyconym; diluere Mącz, Cn; infutare, miscere, temperare Cn [w tym: co (7)] (10): [Roztwarzam/ Diluo, misceo, subigo, depso, macero.Volck Yyyv.]
a. O płynach: rozcieńczać, rozrzedzać (7): Diluo, Rozcziniam/ pomywam/ roztwarzam. Mącz 199d.

roztwarzać czym (4): A kto dobre dobrym roztwarza/ rad ſye czyſtego nápija y ieſſcze powtarza. March1 A3 [idem] March3 V; Thy ćieplice tak ſą ćiepłe iż y ptáká oparzy y omknie iáko w vkropie/ y wieprzá áż ie wodámi innemi roſtwarzáią. BielKron 286v; SienLek 56v.

α. O winie (1):
Zwrot: »wino roztwarzać« (1): Luter, vas quo vinum diluitur, Nieyákie naczinie którym wino roſtwarzáyą/ to yeſt wody przilewáyą. Mącz 200d.
β. O treści żołądka lub jelit: rozluźniać (1):
Szereg: »laksować, to jest roztwarzać« (1): A tak kapuſta iż ma moc rozpuſzcżaiączą przeto żołądek laxuie to ieſt roztwarza y potrawy w nim będące GlabGad I3.
b. O substancjach suchych: rozmaczać, zmiękczać [czym] (3): Táko też y rzeczy ſuchych pożyway miernie/ á pićim ie hoynieyſzym roſtwarzay SienLek 5v, 65v, 102v.
2. Zmniejszać intensywność, łagodzić, uśmierzać [co] (1): Acz z rádośćią y nádźieią zmieſzána byłá żáłość oná/ y ochotá ią poſłuſzeńſtwá/ ku temu ktory go dał/ roſtwarzáłá. SkarKaz 45a.

[W przeciwstawieniu: »ostrzyć ... roztwarzać«: Tákowe drzewo [cierniste] może być odmieniono/ gdy mu doda doſtátek pokármu wilgotnego á tłuſtego/ ktory nie dopuſzcża śię oſtrzyć ćiepłu w nim przyrodzonemu/ ále roztwarza ie. Cresc 1571 132.]

3. Powodować pod wpływem ciepła zwiększenie rozmiarów, powiększać [co] (3):
Szereg: »rozstwarzać a więtsze czynić« (1): Cżemu niewiaſti krotſze y mnieyſze pierſi maią niż otroci. (–) Ieſt to dla więtſzego ciepła w otrokach panuiącego, ktore cżłonki wierchnie rozſtwarza á więtſze cżini y mocnieyſze GlabGad D5v.
a. O narządach wewnętrznych: odkurczać (2): Cżemu ſerce vſtawno ſie chwieie wciele. (–) Bowiem ſie w nim rodzi z iego gorączoſci duch ktori ieſt ſubtilnieyſzi niż wiatr, także on mnożąc ſie vſthawno ſzuka mieſtcza ſzyrſzego w poſrzodku ſercza roztwarzaiąc ie y podnoſząc. GlabGad E3.
Szereg: »odmiękczać i roztwarzać« (1): [łaźnia szkodzi ciężarnym] Naprzod iż łaznia/ ciepłem á gorączem ſwym zapala dychanie. Drugie iż żyły płod trzymaiącze: odmiękcża y roztwarza FalZioł V 30v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Tempero, Vśmiérzam/ vmnieyſzam/ roſtwarzam/ mierno czinię/ mieſzam. Mącz 443a.

Synonimy: 1. rozdziaławać, rozmiękczać, rozpuszczać, rozrzadzać, rozsycać.

Formacje współrdzenne cf TWORZYĆ.

Cf ROZTWARZANY

RS