[zaloguj się]
[pdf]

ROZTWORZYĆ (48) vb pf

roſ- (36), roz- (12).

Oba o jasne (w tym w drugim 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf roztworzyć
praet
sg
1 f -m roztworzyła
3 f roztworzyła
imperativus
sg
2 roztwórz

inf roztworzyć (5). ◊ fut 2 sg roztworzysz (1). ◊ 3 sg roztworzy (1). ◊ 1 pl roztworzémy (1). ◊ [praet 1 sg f -m roztworzyła. ◊ 3 sg f roztworzyła.] ◊ imp 2 sg roztwórz (31); -órz (4), [-orz], -(o)rz (27). ◊ part praet act roztworzywszy (9).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Zmieszać gęstszą substancję z rzadszą; miscere Vulg (48):
a. O płynach, tu o winie; diluere, temperare Mącz (4): Temperare vinum, Roſtworzić/ odyąć mu wielką śiłę. Mącz 443a.
Zwroty: »roztworzyć wino« = diluere vinum Mącz; vinum miscere Vulg (3): Mącz 199d; Roſtworz Wino Száfárko BielSat C [idem] BielRozm 15; [Y głupcóm mówiłá [mądrość]: Pódźćie/ pożywayćie chlebá mégo/ y piyćie wino/ którém wam roſtworzyłá. WujBib Prov 9/5 (Linde)].

»roztworzyć wodą« (1): Diluere vinum aqua, Roſtworzić wino wodą. Mącz 199d.

b. O substancjach stałych: rozmoczyć; rozpuścić [w tym: co (25), czym (40)] (44): Gnoy też iego [wróbla] piegi z twarzy ſpądza vmywaiącz ſie z nim, á kiedy gi tſzcżemi ſlinami roztworzy/ tedy brodawki ſpądza/ pomazuiąc FalZioł IV 22b, V 28, 92v, 95; tłuczoną rutę z ięczmienną mąką zmieſzawſzy/ octem dobrym roſtworz SienLek 85v, 59v, 70, 72, 73, 74v (30); [a trzeciego dnia roztworz [lekarstwo] to w śklenicy a dobrze zatkaj, z której wódki dawaj na świtaniu. AgrNauka 26; Weźmi cukru/ ſoku rożanego [...] to wſzytko roztworz iako elektuarz ſyropem vcżynionym z cukru á z ſoku rożanego Cresc 1571 496 (Linde błędnie: roztworzony s.v. roztworzyć)].

roztworzyć z czym (3): náwierć orzechow włoſkich z mięthką á z krochmalem roſtworz/ á piy s piwem álbo z wodą. SienLek 83v, 73, 136.

W porównaniu (1): S niego [garnca] miáłko proch vdźiáłay A czarney źiemié weń przymieſzay Roſtworz wodą iáko ćiáſto SienLek 132v.

Zwroty: »wespoł roztworzyć« (1): Albo weźmi ośḿ drágm náśienia ogorkowego/ á cztery drágmy Drágántu/ to weſpoł roſtworz/ á s tego ćiáſtá gáłeczek nátocz SienLek 82v.

»wodą (a. wodką) roztworzyć« [szyk zmienny] (7): SienLek 84, 86, 111, 132v; ſtárwſzy á troſzkę cynámonu przydawſzy/ wódką borakową/ ſzczawiówą/ álbo podróżnikową/ roſtworzyć/ á ocukrowawſzy/ ćiepło poránu dáć wypić Oczko 31; á wodą Cicoreȩ álbo endiuiȩ roztwórzémy/ będźie dobrze. Oczko 32, 32; [A gdy ono [cukier z migdałami] cżyśćie weſpoł vtłucżeſz/ roſtworz wodką Rożáną SienHerb 525b].

2. [Złagodzić, uśmierzyć [co]: Ale gdy wſzyſcy tego bratá mego [zmarłego] płácżećie/ ia go płakáć nie będę/ poſpolita wáſzá nád nim żáłość/ moię mi właſną roztworzyłá/ y lekką vcżyniłá SkarŻyw 1081 (Linde).]

Synonimy: 1. rozpuścić; b. rozdziałać, rozmącić, rozmiękczyć, rozrzedzić.

Formacje współrdzenne cf TWORZYĆ.

Cf ROZTWORZENIE, 1. ROZTWORZONY

RS