Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POSILAĆ SIĘ

Następne hasło: POSILANIE »

POSILAJĄCY (27) part praes act

o prawdopodobnie jasne (tak w po-); a jasne.

Fleksja

sg
m	N	posilający	f	N	posilając(a)	n	N	posilając(e)
	G	posilając(e)go		G			G
	A	posilając(e)go		A	posilającą		A
	I			I			I	posilającym
	V			V			V	posilając(e)

pl
N	subst	posilając(e)
G		posilających

sg m N posilający (1). ◊ G posilając(e)go (1). ◊ A posilając(e)go (1). ◊ f N posilając(a) (3). ◊ A posilającą (4). ◊ n N posilając(e) (5). ◊ I posilającym (1). ◊ V posilając(e) (1). ◊ pl N subst posilając(e) (7). ◊ G pl posilających (3).

Sł stp s.v. posilać, Cn s.v. posilny, Linde XVIII w. s.v. posilać; poza tym w objaśnieniu s.v. posilny.

Znaczenia

Wzmacniający, dodający sił, pokrzepiający (27)
- a. O siłach fizycznych, zdrowiu (23)
  - α. Przez pokarm (2)
  - β. Przez leki i środki lecznicze (20)
- b. O siłach psychicznych: utwierdzający, podnoszący na duchu (4)
  - α. Zagrzewający do walki (1)

Wzmacniający, dodający sił, pokrzepiający; confortans Vulg (27):

a. O siłach fizycznych, zdrowiu; firmus, robustus, valens Cn (23):

posilający kogo (1): FalZioł V 57 cf Szereg.

Szereg: »ożywiający i posilający« (1): Bowie^m krew ieſt nawyſſzi á na znamienitſzy ſkarb żywota: zdrowia cżłowiecżego, Y kochanie duchow ożywiaiączych y poſilaiączych cżłowieka. FalZioł V 57.

α. Przez pokarm; alibilis, altilis, athleticus, bene alens Cn (2): [niewiasta po porodzie] Ma być poſilona godnem iedzeniem j piciem poſilaiączym, Iako polewkami winnemi z żołtki iaiecżnemi vcżynione FalZioł V 25v.

posilający co (1): Potráwy ku trawieniu łatwie/ á żołądek pośiláiące. SienLek 8v.

β. Przez leki i środki lecznicze (20): Czukhier Różany ma włoſnoſc poſilaiącą j zaſtanawiaiącą żywotowe biegunki FalZioł I 115d; [kardamomum] Ma moc poſilaiączą dla ſwoiey korzennoſci/ trawiączą y roſpądzaiączą wiatrow. FalZioł III 7a, I 14b, 15b, 55c, 71b, 156b, II 8b, III 10c.

posilający czego (1): Też [kuklik] ieſt ziołko poſilaiącze ſercza FalZioł I 58b.

posilający kogo, co (9): á przeto też wodka boragowa ieſt ſerdecżna/ y na inych wiele niemoczi pomoczna/ á nawięczey gdy w wodzie vwarziſz liſtki ſene/ á potym przeczedżiwſzi ocznkruy [!] a piy, ieſt rzecż pomoczna á poſilaiącza barzo ludzie mdłe FalZioł I 17d; Ieſtly by zathakowem długiem nieodbiciem [lege: nieodbyciem] thego łożiſka niewiaſta ona bole wielkie wgłowie y ktemu cięſzkoſci w pierſiach miała/ tedy takowey paniey maią być dawane rzecży poſilaiące głowę y pierſi, iako ſą rzecżi z apteki. FalZioł V 26, I 35b, 133c, V 26, 68v, 82, 82v, 104v.

W charakterystycznych połączeniach: posilający(-a, -e) elektwarz, kołaczki, lekarstwo (3), moc (4), potrawy, rzeczy (4), wino, włosność, ziołko (2); posilający głowę, piersi, serce (serca (G)) (4), suche żyły, wnętrzności, żołądek (2).

Szereg: »potwierdzający albo posilający« (1): Confortatiua. Rzeczy potwierdzaiącze/ albo poſilaiącze. FalZioł V 96.

b. O siłach psychicznych: utwierdzający, podnoszący na duchu (4): Dobryć ieſth Pan/ y poſiláiący w dzień vtrápienia: y wie á zna the co w nim máią nádzieię. Leop Nah/z 1/7; LatHar 24.

posilający co (1): DZiękuięć [...]/ Oycże dobrotliwy/ [...] Ześ niebieſkich táiemnic y wiecżnie trwáiących/ Dźiś mi vżycżyć racżył/ ſmyſł pośiláiących. GrabowSet P3.

α. Zagrzewający do walki [kogo] (1):

W przeciwstawieniu: »posilający ... straszący« (1): iż z obudwu ſtron przez wſzytek czás bitwy [...] widziano ná powietrzu Mężá poważnego w Biſkupim vbierze/ ktorego być mnimáią S. Stániſłáwem/ náſzych pośiláiącego/ A Niemcow ſtráſzącego StryjKron 532.

Synonimy: pomagający, umocniający, utwierdzający, wspomagający, wzmagający, zagrzewający; b.α. pobudzający.

Cf POSILAĆ

ALKa