Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POSILIĆ

Następne hasło: (POSILNIĆ) »

POSILIĆ SIĘ (24) vb pf

się (14), sie (10).

o prawdopodobnie jasne (tak w posilić).

Fleksja

inf	posilić się

praet
	sg		pl
1	m	posiliłem się	m pers
3	m	posilił się	m pers	posilili się
3	f	posiliła się	m an

imperativus
	sg	pl
2	posil się	posilcie się
3		niech się posilą

conditionalis
	sg
2	m	byś się posilił
3	m	by się posilił
3	f	by się posiliła

inf posilić się (5). ◊ fut 2 pl posilicie się (1). ◊ praet 1 sg m posiliłem się (1). ◊ 3 sg m posilił się (2). f posiliła się (1). ◊ 3 pl m pers posilili się (2). ◊ imp 2 sg posil się (3). ◊ 2 pl posilcie się (1). ◊ 3 pl niech się posilą (1). ◊ con 2 sg m byś się posilił (1). ◊ 3 sg m by się posilił (2). f by się posiliła (1). ◊ part praet act posiliwszy się (3).

Sł stp s.v. posilić, posielić, Cn s.v. poszczę z cnoty, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Wzmocnić się, nabrać sił, stać się silniejszym (23)
- a. O siłach fizycznych, zdrowiu (16)
  - α. Przez pokarm i napój; też: zjeść (13)
    - Przen: O Eucharystii (1)
- b. O siłach militarnych (3)
  - Przen (2)
- c. O siłach psychicznych: utwierdzić się (4)
2. W funkcji strony biernej: Zostać wzmocnionym (1)

1. Wzmocnić się, nabrać sił, stać się silniejszym; confortari Vulg, PolAnt; confirmari Vulg; fulcire cor suum, innovare fortitudinem PolAnt (23):

a. O siłach fizycznych, zdrowiu (16): BierEz Qv; BibRadz Dan 10/19; [Ktore zlowa gdy panna evffraxya vslyszala, omglalá y na szyemya padla, Tak ze Ivlya szyedzyala vnyey placzacz, Ktorey poszyływsy sya panna evfraxya rzekla [...] ŻywEufr 119].

Szereg: »zmocnić się a posilić się« (1): Zmocnićie ſię ręce opuſzcżone/ á koláná zemdlone pośilćie ſię [Confortate manus remissas: et genua debilia roborate]. BudBib Is 35/3.

α. Przez pokarm i napój; też: zjeść [w tym: czym (9)] (13): A thak wnet ſie po puſzcżeniu krwie poſilić. FalZioł V 67v; A ia wam przynioſę trochę chlebá/ iż ſię wżdy poſilićie/ á potym poydźiećie w drogę BibRadz Gen 18/5, Iudic 19/5, 8; Oycże/ wielkie ćiáło mam/ tą połowicą bochenká zá grzechy niepokutuiąc/ [errata zmienia: zá grżechy pokutuiąc]. pośilić ſię niemogę. SkarŻyw 571, 356, 444, 518; WujNT Act 9/19; PowodPr 10.

Zwrot: »posilić się pokarmem« (2): A ták wſtawſzy iadł y pił/ á ſzedł poſiliwſzy ſię onym pokármem [in fortitudine cibi] przez czterdźieſći dni y czterdźieſći nocy BibRadz 3.Reg 19/8; SkarŻyw 285.

Przen: O Eucharystii (1):

Zwrot: »pokarmem i napojem się posilić« (1): Kiedy do godnego vcżcżenia ołtarzá przyſtępuieſz/ ábyś ſię pokármem y napoiem pośilił/ ná święte Bogá twego Ciáło y Krew/ wiárą pogląday/ cżeść mu odday/ y onemu ſię dziwuy. LatHar 196.

b. O siłach militarnych (3): AGis Lácedemońſki/ gdy Greki poráźił/ Tedy im był dobrą myſl/ bárzo iákoś ſkáźił. Pośilili ſie potym/ y nań ſie zebráli/ Y z máłym pocżtem ludzi/ wnet go obegnáli. RejZwierz 38.

Przen (2): Ale ty co naproſciey/ opuśćwſzy [!] wſzytko ine/ bierz ſobie ná pomoc onego możnieyſzego Hetmáná Páná ſwego/ bez ktorego żadna inſza moc nie może zwyciężyć tego ſprzećiwniká twego [tj. szatana]. [...] Strzeżyſz pilnie tego rádzęć/ iáko cie tu ſam Pan wyſtrzega/ áby ſie nie pośilił on twoy ſprzećiwnik y z onymi rotámi ſwemi/ áby záſię nie poſiadł z nowu tego ták ochędożonego przybytku twego. RejPos 79.

posilić się przeciwko komu (1): Inimici aut^em mei viuunt et confirmati ſunt ſuper me [...]. A nieprzijaciele moi żywą/ y poſilili ſie przeciwko mnie á rozmnożyli ſie ktorzy mnie wzgardzili nieſprawiedliwie. WróbŻołt 37/20.

c. O siłach psychicznych: utwierdzić się (4): MurzHist Hv; NIech vmilkną przedemną wyſpy á narodowie niech ſię pośilą BibRadz Is 41/1.

posilić się na co (1): otoć Pan Bog ſtáwi wocżu w tych żywotách świętych tákie przykłády męcżennikow/ żebyś tákże vmiał dla Chryſtuſa y wiáry iego vmrzeć/ y ná wſzytko ſie męcżeńſtwo pośilić SkarŻyw A4.

posilić się czym (1): Leop 2.Par 32/8 cf Szereg.

Szereg: »pokrzepić a posilić się« (1): Abowiem ſnim ieſt ramię ćieleſne/ á ſnámi Pan Bog náſz/ ktory ieſt pomocnikiem náſſym/ y potyka ſie zá nas. Y pokrzepił á poſilił ſie [Confortatusque est] lud temi ſlowy Ezechiaſſá Krolá Iudſkiego. Leop 2.Par 32/8.

2. W funkcji strony biernej: Zostać wzmocnionym [czym] (1): iſz ten co z gęby ſwey bluznierſtwá wypuſzcżał [tj. Ariusz]: przez cżłonki wſtydliwe/ trzewá ſwe z Iudaſzem wyrzucił: á prawdá ſię kościołá Bożego/ tákim cudownym iego karánim pośiliłá. SkarŻyw 390.

Synonimy: 1. pokrzepczyć się, pokrzepić się, potwierdzić się, ukrzepczyć się, ukrzepić się, umocnić się, utwierdzić się, wzmoc się, zmocnić się.

Formacje współrdzenne cf SILIĆ.

ALKa