[zaloguj się]
[pdf]

POŚLEDZ (19) av

pośledz (16), poszledz (3), [pośledź]; poszledz KochWr, SarnStat (2).

o oraz e jasne.

comp i sup (11+4) -pośledzéj, [pośledzyj]; -éj (3), -(e)j (11). sup nåposzledzéj (2) KochWr, WitosłLut, napośledz (2) Leop.

[Składnia comp: pośledzej niżeli kto; składnia sup: napośledzej kogo (G pl).]

Sł stp: pośledziej, napośledziej, napośledź, Cn s.v. poślad, Linde także XVIII w.

1. Później [forma comp jest równoznaczna z formą posit]; posterius Mącz, Modrz, Cn (17): ZapWar 1558 nr 2686; Pierwey przez P. Chriſtuſá y przez Apoſtoły pośiana ieſt prawdá: á potym nieprzyiaćiel Dyabeł náśiał kąkolu kłamſtwá y kácerſtwá (marg) Kácerſtwá pośledz powſtawáią. (–) WujNT 57, Zzzzzv; tákowy [szlachcic] pozwány/ o ono vbićie [innego szlachcica] powinien będźie piérwéy odpowiedáć/ ná pozew vbitégo poſzledzéy wydány SarnStat 1158, 113; [ták iż ácżkolwiek [Chrystus] ſię poſledzey národźił niżeli Ian/ á wżdy iednák przed Ianem był. PiotrGonSyn C8; ſwą ćięſzkośćią popycha [manna] ná doł wſzelką karmią ktorą w żywot ludźie kłádą/ á to gdy pośledz bywa iedźiona. Cresc 1571 186; [Królowa] vkaże mu liſt/ ktory od Kálwiná miáłá pośledzey przez tego Komorniká ktorego tám byłá poſłáłá BolHist F6; Aż do tego dniá bez tey náuki wáſzey świát był chrześćiáńſkim. A wy lepak z tego ſámego żeśćie pośledź przyſzli/ á żeśćie ták nierychło náſtáli/ pokázuiećie ſie być Heretykámi WujPosN 1584 620; Poſledz/ Postremo. Volck Sss3; ZbylDroga D].

pośledzej czym [= o ile później] (1): Kmiećie ktorzy przęſłá grodzą dla ſzkody/ á ktory dniem pośledzey ony przęſłá rozmierzone zágrodźi/ ma bydź karan GostGosp 112.

[pośledz za kim: gdyż on ſam ieſt Pan á Bog prawdziwy/ y przyſzedł zá Ianem poſledz/ ktory był od wiekow przed nim GilPos 248.]

[pośledz po kim: Acż chcą mieć też tu drudzy/ żeby dopiero Ceſarz Grecki Michał Curoplates zá ieden vpominek piſmo to Bulgarom poſłał: coby dobrze pośledz po Hieronimie ś. y Cyrylle bydź muśiáło. BielKron 1597 13 (Linde).]

W przeciwstawieniach: »pośledz(ej) ... naprzod (2), pirwej (2), [przed, wprzod]« (4): GlabGad E2v; Hystorologia, Hysteron, proteron figura est, cum id quod prius est, posterius dicitur, Gdy to co przednieyſzego yeſt/ pośledzey mowiewy [!]/ á záś co poślednieyſzego yeſt/ náprzód mowiemy. Mącz 161b; áza ten ktorego pirwey ná złem vcżynku záſtano więcey będźie vśláchcon/ niż ten ktory pośledzey? ModrzBaz 61, 60v; [A tu hnedże nieumiejętność pokazali, iż pierwyj sami ówdzie i ówdzie od modlitwy wstawali, niźli my, a niektórzy zasię pośledzyj AktaSynod I 192; Tu dwie rzeczi ſłiſſimi rozne/ oſobne/ i świetne/ iedná ieſt o zacnośći wprzod/ o bitnośći poſlec. FarnZnaj 126 (Linde); GilPos 248].

[Połączenie: »pośledz a po [czym]«: áby [...] poſledz á potych ſmyſlech [...] ſwoy vrząd [ięzyk] ſpráwował/ á nie pirwey ErazmJęzyk C2.]

[Wyrażenie: »dobrze pośledz« = znacznie później: Znowu tedy Krol w Kole ná dźień S. Iákubá á w Korcżynie ná dźień S. Wáwrzyńcá dobrze pośledz/ áby ſie znimi Wielcy Polacy mogli znieść/ Seymiki poſtánowił. BielKron 1597 444 (Linde), 13 (Linde).]
Szereg: »przedzej abo pośledzej« (1): A żaden rzec nie może Pánu ſwemu/ przecż on ták rownie káżdemu/ w tey winnicy ſwoiey prácuiącemu/ iednáką zapłatę zoſtáwowáć racży/ nic przed ſię nie biorąc/ ni zacnośći ſtanow/ áni też cżáſow/ chociaż ktho przedzey/ ábo chociaż poſledzey vda ſie do tey ſwiętey winnice Páná ſwoiego RejPos 58v.
a. Na końcu, jako ostatni; novissime Vulg [zwykle sup, posit (1)] (4): RejJóz M3v; Albo kiedy [słońce] pod źiemię biegłe kołá tocży/ Z iey głowy [tj. ze szczytu góry] napośledzey ſpuſzcża ſwoie ocży WitosłLut A3; [A wſzech napośledzyi vmarła i niewiaſta MurzNT Luc 20/32 (Linde); PiotrGonSyn M5v].

napośledz po kim (pl) (2): Tymże ſpoſobem [umarł] y wtory [brat] y trzeći áż do ſiodmego. A nápoſledz po wſſyſtkich oná też niewiáſtá vmárłá. Leop Matth 22/27; A nápoſledz po wſzyſthkich [Jezus] vkazał ſie theż y mnie Leop 1.Cor 15/8.

b. Za późno (3): Kmiećie źimie ná robotę do dniá wychodźić máią: á Vrzędnik y Włodarz ma tego doyźrzeć: ktory pośledzey przyiedźie/ ſkaráć/ y do domu po wſzyſtkich puśćić. GostGosp 44, 44, 76.
2. sup Ostatnio, niedawnych czasów (1):

Połączenie: »napośledzej teraz« (1): to przypomnię/ że ſie iuż máło nie wſzyſtki króleſtwá obeſzły tą niezgodą o wiárę/ y rzadkié któréby iákiéy znácznéy klęſki nie wźięło. Napoſzledzéy teraz Fráncia/ á po niéy Niderlánd KochWr 39.

3. Wyrażenie: »pośledzej przeszły« = ostatni, licząc wstecz od chwili mówienia o tym (1): raczysz WKM powinowactwo swe krolewskie rozpomnieć, na ktoreś się nam zdawna obwiązawszy Panem Bogiem poświadczył [...] i z tego pośledzej przeszłego miłościwie uiścił, żeś WKM na ten czas już minęły sejm złożyć miał a na niem to powinowactwo swe krolewskie wypełnić. Diar 21.

Synonimy: 1. pozno; 2. ostatnie.

Cf [POŚLEDZI]

KW