Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POŚPIESZAĆ

Następne hasło: POŚPIESZAJĄCY »

POŚPIESZAĆ SIĘ (25) vb impf

sie (15), się (10).

-ſ- (21), -ś- (2), [-ſz-].

o oraz a jasne; -e- Mącz (6), -é- (1) GórnTroas.

Fleksja

indicativus
inf	pośpieszać się
praes
	sg
1	pośpieszåm się
3	pośpieszå się

praet
	sg		pl
1	m	-m się pośpieszåł	m pers
3	m	pośpieszał się	m pers	pośpieszali się

fut
	sg
3	m	będzie się pośpieszåł, pośpieszać się będzie

imperativus
	sg	pl
1		pośpieszåjmy się
2	pośpieszåj się	pośpieszåjcie się

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych się pośpieszåł	m pers
2	m		m pers	pośpieszalibyście się
3	m	by się pośpieszåł	m pers

inf pośpieszać się (2). ◊ praes 1 sg pośpieszåm się (3). ◊ 3 sg pośpieszå się (1). ◊ praet 1 sg m -m się pośpieszåł (2). ◊ 3 sg m pośpieszał się (1). ◊ 3 pl m pers pośpieszali się (1). ◊ [fut 3 sg m będzie się pośpieszåł, pośpieszać się będzie.] ◊ imp 2 sg pośpieszåj się (6). ◊ 1 pl pośpieszåjmy się (1). ◊ 2 pl pośpieszåjcie się (1). ◊ con 1 sg m bych się pośpieszåł (1). ◊ 3 sg m by się pośpieszåł (3). ◊ 2 pl m pers pośpieszalibyście się (1). ◊ part praes act pośpieszając się (2).

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Iść, jechać, udawać się szybko, szybko zbierać się do drogi (17)
- Przen (1)
2. Robić coś szybko (8)

1. Iść, jechać, udawać się szybko, szybko zbierać się do drogi; festinare Vulg, Mącz; properare Mącz; ire eundo PolAnt (17): Biegáy tám ſám/ poſpieſſay ſie/ budz przyiaćielá twoiego: nieprzypuſſcżay ſnu ná ocży twoie Leop Prov 6/3; Poſpieſſay ſie ábyś do mnie rychło przyſzedł. Leop 2.Tim 4/8, Dan 11/10; Mącz 125b; CiekPotr 83; [WujBib 2.Reg 18/25].

pośpieszać się do czego (2): ábowiem ták tuſzę/ iż [te rozmowy] bez pożytku nie będą. (–) Y ia ſie tego ſpodziewam/ y dla tego ſie też do nich poſpieſzam. CzechRozm 21v; WysKaz 11.

pośpieszać się od czego (1): Ale ſię my corychley od nich pośpieſzaymy/ A fáłſzywych Prorokow tych ſię wyſtrzegaymy GrzegRóżn O.

pośpieszać się k(u) czemu (2): á płod by ſie nie poſpieſzał khu wyſciu: dla ſuchoſci drogi/ tedy ma baba wziąć oleyku Lilijowego/ [...] tam na mieſtce wpuſcić: dla odwilżenia drogi, aby tim ſnadniey płod wychodzić mogł. FalZioł V 20c; yam tes zewſzitkym ſwim wielkym woyſkiem ktore woyſko rowna ſſye morzv, wednie y wnoczi ktemvmſye poſpieſchal pod zamkiem na rzecze Drawye przes moſt przeprawylem ſye y cziagnalem ze wſzitkym woyſkiem ſwim wzyemye wegierſką. LibLeg 10/46v.

[pośpieszać się dokąd: CorfusDocum 1598 nr 200; tak się J.K.M. pośpieszać tu zaś będzie, że, da Pan Bóg, czas naznaczony wróceniem swym poprzedzi AktaSejmikPozn 1594/178.]

pośpieszać się skąd (1): Rownie tak Aleksander z placu sie pospieszał Przed Atreowym synem i w wojsko się wmieszał. KochMon 20.

Zwroty: »pośpieszać się w drogę, na drogę« (2:1): Namey piłnoſczj niezeſło Iedno yż ych beło teſno Poſpieſſacz ſię na te droge RejKup y8; A w. m. pánie Myſzkowſki przy tym giełku ſłow nikcżemnych moich/ zle ſie wyleżawſzy/ y cżás prożno ſtráćiwſzy/ poſpieſzay ſie w drogę/ ábyś ná lepſzy wiecżor trefił/ niż tu przypołudnie było. GórnDworz S3, T7v.

»co rychlej się pośpieszać« (2): A tak ſię niezabawiayczie Czo rychley ſię poſpieſſayczie Bo wierſcze mi doſyċ Cżaſu Maczje miecz do złego kwaſu RejKup t4; GrzegRóżn O; [Poseł nasz będzie się co rychley pospieszał, aby na dworze cessarza tureckiego był pierwey niz na woynę wyiedzie CorfusDocum 1597 nr 199].

Szereg: »poskakować, pośpieszać się« (1): Bież chutko Woytowicze, wrácay ſię do páná [...]. Poſkákuy, poſpieſzay ſię, iużes dawno z domu Wyſzedł: [...] bież prędko, nie poſtaway. CiekPotr 76.

Przen (1):

Zwrot: »ku końcowi się pośpieszać« (1): Wſzędy drapiéż/ wſzędy mórd/ poſpołu ſię miéſza/ Náſzé złé ku końcowi złému ſię poſpiéſzá [!]. GórnTroas 9.

2. Robić coś szybko; maturare Mącz; festinare PolAnt (8): Y pośpieſzáli ſię/ y złożyli káżdy wor ſwoy ná ziemię [Et festinaverunt, et descendere fecerunt unusquisque saccum suum in terram]/ y otworzył káżdy wor ſwoy. BudBib Gen 44/11; A ták y oni piſárze vmieiąc ie/ á poſpieſzáiąc ſię/ choć gdzie tákie pozdrowienie od Apoſtołá inacżey było napiſáne/ oni przedśię iednáko ie vmieiąc/ iednáko ie też piſali. BudNT przedm b4v; Move abs te moram, Poſpieſzay ſie/ nie mieſzkay długo. Mącz 233d, 211d [3 r.].

pośpieszać się z czym (1): Alem ſię ia tęż/ dla niektorych ſpraw I.K.M. ſtym drukiem poſpieſzał. KwiatKsiąż Q3v.

Zwrot: »[z kim] co narychlej, co naprędzej się pośpieszać« (1): Is mihi persuadet nuptias quantum queam ut maturet, Ten mie ná ożenienie wiedzie ábych ſie s nim co nárichliey álbo co náprędzey poſpieſzał. Mącz 424c.

Synonimy: 1. kwapić się; 2. poraniać się.

Formacje współrdzenne cf ŚPIESZYĆ.

Cf POŚPIESZAJĄCY, POŚPIESZANIE