[zaloguj się]
[pdf]

POTENTAT (18) sb m

Teksty nie oznaczają ó oraz é; a pochylone.

Fleksja
sg pl
N potentåt potentåci
G potentåta potentåt(o)w
D potentåt(o)m
A potentåty
I potentåty
L potentåcie potentåci(e)ch

sg N potentåt (5). ◊ G potentåta (1). ◊ L potentåcie (1). ◊ pl N potentåci (2). ◊ G potentåt(o)w (6). ◊ [D potentåt(o)m.] ◊ A potentåty (1). ◊ I potentåty (1). ◊ L potentåci(e)ch (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Człowiek możny, wpływowy; potentatus Vulg [potentates, potentati, potentatus Łac śr] (18): mnimáią [zadufani w sobie panowie] żeby mieli tym przyść w táką powagę/ y we wziętość do ludzi/ żeby ie ledwe nie zá Bogi v ſiebie mieli. Ale moim zdániem ći potentaći/ ſą w tey mierze proſto iáko owe groby w murze záwieſzone/ bo zwirzchu owdzie nicz pięknieyſzego/ [...] [a wnątrz] iedno ſmrod GórnDworz Ee5; RejZwierc 155v; CzechRozm 159; PaprUp K2; A my co ſię Potentaty y mądrymi cżyniem/ Wſkoro ſię więc raz powiniem. KlonŻal C3; [Nuż Epitáphiá/ [...] też namożnieyſzych Monárchow/ Krolow/ [...] áza o tey śmiertelnośći káżdego z Potentatow nie vpomináią? ArtHom D3, D2v, E3v; PlutBBud B3].
Wyrażenie: »potentat świata tego, ziemski« (3:3): thedy nie thylko ſtolec máyeſtatem zowiemy/ ále y onę wſzytkę circumſtáncią ktora bywá około potentatá iákiego ziemſkiego RejAp 172, 161v, 184v, 196; [Bóg] ták cżynił/ iákoby rzecż tá [tj. urodzenie Jezusa] do cżáſu pewnego zákryta byłá od mędrkow ludu onego Izráelſkiego/ y od inſzych potentatow świátá tego CzechRozm 159, 183.
Szeregi: »(ani) krol (a. cesarz, a. monarcha) i (ani, albo) potentat; krolewski albo potentatow (G pl)« (5;1): Abowiem na krolewſkich liſciech álbo ná inych potentatow ſwiátá tego tedy to widamy iż mocne piecżęći mocne podpiſy bywáią RejAp 196, 161v, 184v; Iż niech ſie káżdy dziwuie á przypátruie ſie mocy ſmiertelney/ iż áni Ceſarz/ áni żadny potentat iey ſie nigdy obronić nie może RejZwierc 169v, 166; CzechRozm 183; [BudUrzęd 32].

»potentat, (a, ani) mocarz (a. mocny pan)« [szyk 2:1] (3): A Menelaus trwał przed ſie ná vrzędzie onym/ prze niektorych potentatow á mocnych pánow [qui in potentia erant] łákomſtwo Leop 2.Mach 4/50; RejZwierc 155v; WerGośc 263; [Leop Ps 19/7 (Linde)].

a. Władca (2): śmiey bezrozumnie mowić/ iſz ſię Grekom [tj. katolikom wyznania wschodniego sprzed schizmy] zniewolenie iákie dziáło/ gdzie widziſz iſz Ceſarz świecki potentat y obrońcá ich/ ſam ták święte y wielkie y innym pierwſzym rowne to Koncylium zowie SkarJedn 295; [gdy vyrzą [nieprzyjaciele] potentatá tákiego/ nád ktorego więtſzy nigdy w Polſzcze nie był/ tedy by ſie káżdy á propoſito powśćiągnął/ á my byśmy da Pan Bog w pokoiu zoſtáli. Sentencja C3].
α. Bóg (1): A coż rozumieſz o tym potentacie/ kthoremu máią vpáść pod nogi wſzyſcy krolowie y mocarze ziemſcy RejAp 172.
2. [Podesta, burmistrz we włoskich republikach miejskich: przywiedźiono go do tego vrzędu/ ktory zową Potentat/ ktory w thym mieśćie [Koma w północnych Włoszech] ſądźi y mieſckie y głowne ſpráwy BazHist 203 (Linde).]

Synonimy. 1. mocarz; a.α. włajca; 2. potestat.

KW, ZCh