[zaloguj się]
[pdf]

POTĘŻNIE (67) av

o oraz e jasne.

comp i sup (8 + 4) -potężni(e)j (12). sup nå- (2) ModrzBaz, GrabPospR, nåj- NiemObr (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Mocno; constanter, fortiter, in virtute Vulg; vehementer Calep (50):
a. Usilnie, z naciskiem; gwałtownie; trwale, niezachwianie (30): CzechRozm 65, 213v; iżbyſmy to przeklęctwo z pośrzodku śiebie wygłádźili/ do tego ſię co napotężniey [vero omni animi impetu] przyłożmy. ModrzBaz 143v; [Filip św.] wiele ludzi pozyſkał do wiáry przeſławney. [...] [św. Bartłomiej] potężnie mu rozmnażáć Chryſtuſowego imieniá pomagał SkarŻyw 385; Chriſtus [...] potężnie wſzelkie przełożeńſtwo z ſwoich zdźierał: wiodąc ie do pokory/ poddáńſtwu y y [!] ſłużby drugim CzechEp 385, 47; NiemObr 60; ActReg 50; Calep 1105b; GrabowSet T4v; Krolu Swiętych twoich/ rácżże mi przycżynić męſtwá do ſprzećiwieniá ſię potężnie dyabłu/ świátu/ ćiáłu/ y krwi LatHar 300, +3, 3 [2 r.], 101, 352, 419, [537], 622; WujNT Luc 23/10, Act 19/20, Col 1/28[29]; áby ták iáko W.M. w obłápiéniu Oycowſkim iedno ieſteśćie, żeby tákże przy zálécániu téy moiéy prace, potężnie á iednomyślnie weſpół zſobą raczyli ſtáć SarnStat 879, 1051; CzahTr Ev; obiecuiąc káżdemu zá iego dobry vczynek namnieyſzy/ zapłátę wieczną/ potężnie bárzo do wſzytkich cnot pobudza. SkarKazSej 686b.

W połączeniach szeregowych (2): tá [sprawa zbawienia naszego] nabożeńſtwo w nas wdźięcżniey wznieca/ ſpráwiedliwiey wyćiąga/ mocniey wiąże/ y potężniey nas wzruſza. LatHar 263; ábyſmy czuło/ y mężnie/ y potężnie/ y prędko rzeczy dobre odpráwowáli. SkarKaz 313b.

W charakterystycznych połączeniach: potężnie bronić (2), odprawować [co], pobudzać, podźwignąć, pomagać, postanowić, potłumić, przyłożyć się, rość, skarżyć, sprawować, sprzeciwiać (sprzeciwienie) się (2), stać [przy czym], trwać [w czym], wspierać, wyważać, wzruszać, zalecać, zastawić (zastawować) się (2); potężnie barzo.

Zwrot: »potężnie umacniać się« (1): w tákim poſtępowániu/ áby ſię nádzieiá twoiá/ o wiekuiſtey chwale iego/ ktorąć nágotował/ potężnie vmacniáłá. LatHar 676.
[Szereg: »statecznie a potężnie«: oznaymił mu [Tymoteusz św. Pawłowi] tę nowinę/ iże zá łáſką Bożą ſtátecżnie á potężnie pomnożenie bráli w wierze Krześćiáńſkiey. GilPos 52v.]
W przen (1): Biegayże [...] pośilony tym Anyelſkim pokármem/ ochotnie á potężnie po drogách mándatow Páná Bogá twego LatHar 191.
b. Pod względem militarnym i politycznym (15): StryjKron 702; ktory mu [cesarz papieżowi] tego potężnie pomagał/ áby ſię ná ſwey ſtolicy ośiedźieć mogł. NiemObr 176; Krolu niezwalcżony [...]. Przypaſz miecż do ſpokoynego boku twego/ Iedź potężnie do nieprzyiaćielá ſwego. KmitaPsal A4v; GrochKal 3; ſłuſzniebyſmy tákie poſtanowienie M. P P. y bráćia vcżynić mogli/ ábyſmy boy náſz iáko napotężniey vgruntowáli/ ktorzy ták wielą y potężnem nieprzyiáćiołom wyſádzeni śiedźiem. GrabPospR K4; PowodPr 9.

W charakterystycznych połączeniach: potężnie boj ugruntować, bronić, jechać do nieprzyjaciela, pomagać, potkać się, wojować.

Zwrot: »(z)mocnić się potężnie« [szyk zmienny] (3): StryjKron 66; Moſkwićin ná nas záiątrzony duże ſię mocni im dáley tym potężniey ná káżdy rok GrabPospR K4 [idem] N3.
Przen (6): Prozna to koniecżnie o tym myſlić/ iákobyś ie odwieść miał od ich błędu záſtárzáłego [...]. Oprocż gdyby Bog ſam kogo ku temu vzbroił/ oſobliwſzym y obfitſzym duchem/ żeby ie potężnie zwyćięzáć mógł CzechRozm 68; że przećiwko tey ich wynioſłey wieży/ naypotężniey walcżyć/ y ſzturmowáć/ ſłowem Bożym potrzebá NiemObr 24; Z dworſkimi Poétámi zetrzeć ſię kęs ſkuſzę. W cżym nie wiem iezliże tu doſtoię potężnie/ Ale zá to przyrzekam że ſię potkąm mężnie. CzahTr C4v; GosłCast 34.
Szeregi: »rześko i potężnie« (1): Ná zachod ſłońcá [Drwięca] Wiſłę ſobą wſpárłá/ Gdy ſię z nią rzeſko y potężnie ſtárłá. KlonFlis Gv.

»zbrojno i potężnie« (1): Przyſzedł potym [pokusiciel] zbroyno/ y potężnie/ ále żeby mię nie poráźił/ tyś mu ręce związał LatHar 590.

c. Z użyciem siły fizycznej (4): ćiął go [barana] ták potężnie Zoch cżekanem/ że z cápem obálił go mężnie. KmitaSpit B4v; GosłCast 67; Wyźrzał [Herkules] że ku Tybrowi kámieniſta ſkáłá/ Nápadſzy ſię/ od gory znácżnie odewſtáłá: Dużą ręką potężnie zá ryſę záwádźił/ Ták iż z mieyſcá dawnego pułgory wyſadźił. KlonWor 24, 39.
d. Opierając się sile, naciskowi (1): I dąb choć mieścy przeſchnie/ choć lift ná nim płowy/ Przedſię ſtoi potężnie/ bo ma korzeń zdrowy. KochFr 132.
2. Skutecznie; vehementer Vulg (17): iż ia cżłowiekiem będąc nieucżonym/ ważyłem ſię z cżłowiekiem [...] vcżonym potkáć. Niechay mi nikt zá złe nie ma/ bo choćiaż między námi ieſt wiele inſzych/ ktorzy temu potężniey zdoláć y to porządniey odpráwić mogą/ iednák y ia/ nie vcżyniłem tego temerè ále z woley Bożey NiemObr 6; Zaden potężniey procż ćiebie moy Boże/ Tulić nie może. RybGęśli D3; choć tego [opłaconego wojska] nie názbyt będźie/ lepſze co niż nic/ owaby iednák mym zdániem granic ſwych potężnie ſtrzec mogli/ á zá occáſią dáley cżego dokázáć. GrabPospR N2v; CzahTr F4v; Gdyż przedſiewźięćie ſwoie/ chceſz końcyć [!] potężnie. PaxLiz C2v; [sprawa o wyrzuceniu dzieciokrzczeństwa nie lada jako ani z płochego jakiego przedsięwzięcia, ale statecznie i potężnie jest i zaczęta, i za pomocą Bożą dokonana. BudDzieciokrzczeń 109].
a. Przekonująco, niezbicie (12): CzechRozm 102v; dałby to Bog/ iákoś ty mądrze/ á mogę rzec potężnie/ ták wielką rzecż záwárł/ tákby oni tego słucháli/ ná ktore to nawięcey należy ModrzBazBud π5v; CzechEp 380; piſał ten Ian przećiwko Cyrilluſowi/ potężnie árgumentá iego borząc NiemObr 137, 19, 79.

W połączeniu szeregowym (1): gdy o rzecżach wielkich mowić przydzie/ áby [dworzanin] poważnie/ rzeźwie/ y potężnie/ mowił GórnDworz F8v.

Zwroty: »potężnie dowodzić« (3): CzechRozm 87; iż P. Chriſtus z martwych wſtał/ Y vkazał ſię mnogim. A nawet y iemu [św. Pawłowi] ſámemu/ ktory ſię zowie namnieyſzym z Apoſtołow. Y ſtąd potężnie dowodzi y náſzego z martwych wſtánia. WujNT 1.Cor 15 arg, s. 3.

»potężnie przekonywać« = vehementer revincere Vulg (2): áby ſię im [katolicy heretykom]/ gdy do Graeckiego textu áppelluią/ zwodźić niedopuſzczáli: ále ie tym potężniey ták z Graeckiego iáko y z Láćińſkiego textu przekonywáli. WujNT przedm 17, Act 18/28.

Synonimy. 1. gwałtownie, mocnie, silnie, usilnie; 2. skutecznie.

Cf NIEPOTĘŻNIE, [POTĘŻLIWIE]

KW, ZCh