Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POTOCZYĆ

Następne hasło: POTOCZYSKO »

POTOCZYĆ SIĘ (5) vb pf

sie (4), się (1).

Oba o prawdopodobnie jasne (tak w potoczyć).

Fleksja

praet
	sg
3	m	potoczył się
3	n	potoczyło się

fut 3 sg potoczy się (4). ◊ praet 3 sg m potoczył się (1). [n potoczyło się.]

Sł stp brak, Cn s.v. potaczam się, Linde także XVIII w. s.v. potoczyć.

Znaczenia

1. Zatoczyć się, zachwiawszy się zrobić kilka kroków, nie panując nad ruchami (1)
2. Popłynąć (2)
- Przen: O potoczystej, płynnej recytacji tekstu (1)
3. Zdarzyć się, stać się, przybrać jakiś obrót (2)
- a. [Bezpodmiotowo]

1. Zatoczyć się, zachwiawszy się zrobić kilka kroków, nie panując nad ruchami; vacillare Cn (1): dał iednemu rycerzowi tłomocżkiem miedzy ocży áż ſie potocżył. BielKron 75; [Glosy II nr 74/47; ieden ſię dworzánin ná iednę nogę podknąwſ⟨z⟩y potocżył: ále ſię drugą podpár [!] iſz nie vpadł. SkarŻyw 44 (Linde s.v. potoczyć)].

2. Popłynąć (2):

Fraza: »łza za łzą się potoczy« (1): Ale ty płákác nie będźieſz/ boć iuż oſchły ocży/ Iuż ſię gorąca łzá z głowy zá łzą nie potocży. KlonŻal D4.

Przen: O potoczystej, płynnej recytacji tekstu (1): Pomni ná to cżytedlniku miły/ By ſie według miáry wierſze cżćiły/ [...] Kto nie bacży nie tráfne cżytánie/ Ale kto z ich miáry nie wykrocży/ Dobrze ſie wierſz w cżytániu potocży BielKom nlb 7.

3. Zdarzyć się, stać się, przybrać jakiś obrót [zwykle: jak] (2): [[król w odpowiedzi na prośbę Mikołaja Rudego:] lecz się nam nie zda, abyśmy to teraz jako się przyczyniacie uczynić mieli aż byśmy sprawę dostateczną mieli jako się ty ekspektatywy, ktorych tu dosyć, potucza [!] ListyZygmAug 1548/59.]

potoczyć się komu (2): Pánował thedy Eneás w Lácium trzy látá/ ále niżli do Włoch przyſzedł/ pytał przed tym bogá Apoliná o ſwoiey ſpráwie iáko ſie mu potocży. BielKron 60v. Cf Fraza.

Fraza: »[komu] potoczy się fortuna« (1): thych tho [Turków uważających się za proroków] pyta Ceſarz iáko ſie mu potocży fortuná kiedy iedzie ná ktorą woynę BielKron 260v.

a. [Bezpodmiotowo:

potoczyć się k czemu: j theraz yesscze k themu przydz nye mogą prze rozne ssobą myąsskanye, thosz tess, yss tho yescze nye rozumyem, k czemu szyą pothoczy. Listy Pol 1547/374.

potoczyć się z kim: A on te rzecży vſlyſzawſſy/ ſtruchlawſzy ná vmyſle omdlewał: że ſie nie thák potocżyło y ſtáło z ludem Izráelſkim/ iáko był chćiał/ y iáko był Krol roſkazał [quod non qualia voluit talia configerunt in Israel, et qualia mandavit rex]. Leop 1.Mach 4/27 (Linde s.v. potoczyć).

Szereg: »potoczyć się i stać«: Leop 1.Mach 4/27 (Linde s.v. potoczyć) cf potoczyć się z kim.]

Synonimy: 1. zachwiać się; 2. pociec, polać się, popłynąć, ściec; stać się, trafić się, zdarzyć się.

Formacje współrdzenne cf TOCZYĆ.

KW, ZCh