Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POTRZĄSNĄĆ

Następne hasło: POTRZĄŚĆ SIĘ »

POTRZĄŚĆ (15) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	potrząść

praet
	sg
3	m	potrząsł

imperativus
	sg	pl
1	niech potrzęsę
2		potrzęście

conditionalis
	sg
3	m	by potrząsł

impersonalis
praet		potrzęsi(o)no
participia
part praet act		potrząwszy

inf potrząść (5). ◊ fut [3 sg potrzęsie]. ◊ 3 pl potrzęsą (1). ◊ praet 3 sg m potrząsł (2). ◊ imp 1 sg niech potrzęsę (1). ◊ 2 pl potrzęście (1). ◊ con 3 sg m by potrząsł (1). ◊ impers praet potrzęsi(o)no (3). ◊ part praet act potrząwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Posypać, oprószyć, nasypać (13)
- Przen (1)
- a. Dać obrok (1)
- b. Zasiać, obsiać (1)
2. Wprawić w ruch; przen (1)
3. Przetrząsnąć, przeszukać (1)

1. Posypać, oprószyć, nasypać; cribrare Vulg; seminare PolAnt; aspergere, macerare, obruere, substernere Mącz [w tym: czym (11), co (8)] (13): RejFig Aa7; Rwićie po gorách kwiatecżki rozlicżne. Potrzęśćie źiemię dopiero tárgánym Kwiecim rożánym. KlonŻal D2.

potrząść gdzie (3): Lilium konwálium w nadobney ſklenicy/ Stoi pyęknie ná ſtole/ á Roża w dunicy. Máieranem/ goździki/ wſzędzye potrzęſiono/ Owa wſzędy gdzye poźrzyſz thu vchędożono. RejWiz 109; roſkazał Dániel ſlużebnikom ſwoim/ y przynieſli popiołu/ y potrząſl po wſſzyſtkim kośćiele Leop Dan 14/13; NiemObr 22.

W charakterystycznych połączeniach: potrząść kościoł, miasto, mięso, obrus, ziemię; potrząść goździki, kwiecim (kwiatki) (2), majeranem.

Zwroty: »popiołem, prochem potrząść« (1:1): Też krew z noſa ciekączą zaſtanawia/ rozmocżywſzy pierwey bawełnę w ſoku krwawnikowym, á potym prochem ſzpizglaſowym potrząſć y w nozdrze włożyć. FalZioł III 39d; kiedy kośćioł poświącáiąc popiołem ná krzyż od kątá do kątá potrząwſzy Biſkup kurwáturą/ po onym popiele piſze Greckie obiecádło. NiemObr 22.

»solą potrząść« = seminare salem PolAnt; aspergere salem, macerare a. obruere sale Mącz [szyk zmienny] (4): Ktemu Abimelech dobywał miáſtá przez on wſzythek dźień/ y wźiął ie/ á lud ktory w nim był pomordował/ y miáſtho zborzył y ſolą potrząſł. (marg) Aby thák ono mieyſce zoſtáło ná potym ſpuſtoſzáłe. (–) BibRadz Iudic 9/45; Sale macerare pisces, Náſolić/ ſolą potrąść [!] Mącz 202c; Aspergere salem carnibus, et aspergere carnes sale, Mięſo posolić/ ſolą potrząść. Mącz 404a, 361d.

Przen (1): Ale owo y z młodu/ Wronámi karmiono/ Lecż cnotą korzeniono/ prawdą potrzęſiono. RejZwierz 74v.

a. Dać obrok [czego czemu (żywotne)] (1): Herbam ovibus substernere, Trawy owcóm potrząść. Mącz 415a.

b. Zasiać, obsiać [co czym] (1): RYdl gdy owo ná Wioſnę/ przewráca grządecżki/ Ktore pięknie potrzęſą/ wonnemi zyołecżki. RejZwierz 138v.

2. Wprawić w ruch; przen (1):

Zwroty: [»głową potrząść« = pomyśleć: Jakąż odpowiedź odniesie, gdy król swą głową potrzęsie, Też roześle wszędzie listy, Ze nam nieprzyjaciel isty? PismaPolit 90.]

»potrząść [przed kim] kielicha« = odprawić mszę w czyjejś obecności (1): Więcz ſobie poſſlie po mnicha By potrząſl przedniem kielicha Bo liepieij za ten groṡ kupicż Niebo ſobie niżli przepicż RejKup q8.

3. Przetrząsnąć, przeszukać [czego] (1):

Zwrot: »workow potrząść« (1): (did) Xiąże węzelkow potrząſą [!] y kładzie na Wage. czo Klaſtor ffundował. (—) Ieſczeċz ją toba zatrzeſę Niech jedno workow potrzeſę Owocziem on naliazł Kliaſtor Czom Fundował kiedym był chor RejKup Bb.

Synonim: 1. posypać.

Formacje współrdzenne cf TRZĄŚĆ.

Cf POTRZĘSIENIE, POTRZĘSIONY