[zaloguj się]
[pdf]

POSYPAĆ (54) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf posypać
praet
sg pl
3 m m pers posypali
f posypała m an
imperativus
sg
2 posyṕ
conditionalis
sg
2 m byś posypáł
3 m by posypåł
impersonalis
praet posypåno
participia
part praet act posypåwszy

inf posypać (10). ◊ fut 2 sg posypiesz (2). ◊ 3 sg posypie (2), pospie [w wierszu sylabicznym] (1) BielSjem. ◊ praet 3 sg f posypała (2). ◊ 3 pl m pers posypali (1). ◊ imp 2 sg posyṕ (24); -ṕ (15), -(p) (9). ◊ con 2 sg m byś posypáł (1). ◊ 3 sg m by posypåł (1). ◊ impers praet posypåno (1). ◊ [fut będzie posypano cf POSYPANY N sg n.] ◊ part praet act posypåwszy (9); -åwszy (5), -(a)wszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

1. Rozrzucić coś na czymś, pokryć jakąś powierzchnię czymś sypkim, miałkim (53): A ten proch ſam na tę ranę poſyp/ a poſypawſzy: przedſię z they maſci ten plaſtr przykładay. FalZioł V 99v.

posypać czego (6): RejRozpr A3; SienLek 64v; [żona] Grochu poſpie przyłoży deſzcżołką ná wſchodzie. Spádnie ná łeb nieborak BielSjem 10. Cf »posypać prochu«.

posypać komu, czemu (żywotne) (3): Abo gdy wobiad przybieży [ksiądz] A kukla ná ſtole leży To ią wnet z ſtołu ogoli A mnie kęs poſypie ſoli RejRozpr A3; pomáżyſz mu [koniowi] ony mieſtcá ſmołą/ [...] potym omyy ługiem oſtrym álbo moczem ſwym/ poſyṕże mu prochem żółtkowym SienLek 181v, 66.

posypać co [= na co się sypie] (18): Wezmi kurzego ziela tartego/ y poſypać to czo niemoczny ma ieſć, tedy vzdrowion będzie. FalZioł V 92, IV 43a; kthemu ſobie głowę ogolić day/ á námázuy mázawſzy miodem/ poſyp ią ſobie miáłko tłuczoną gorczycą SienLek 66, 172v [2 r.]. Cf »posypać głowę prochem«, »posypać prochem«.

posypać na co (11): A to rozmocżywſzy kęs chleba w winie á na then chleb poſypać FalZioł V 90v, I 143b, IV 46d; Kiedy łzy z oczu płyną: Weźmi liſt Bluſzczowy á miodem ij pomáż/ pothym ſtárſzy ſuchey ruty nań poſyṕ á ná powieki przyłoż. SienLek 64v. Cf »posypać prochem«.

posypać czym (41): Kiedy ie [ryby] chczeſz warzyć: w wolnym roſole ie warz, á potym v warzone: poſyp ie Imbierem tartym FalZioł IV 43a, V 92; ku temu to ieſt podobno/ iáko kiedyby ktho vwárzył/ w iákim domu trućinę/ poſtáwił ią ná ſtoł/ y poſypał cukrem/ y mowił/ otho cukier/ iedzćie? KrowObr 219; Gdy ſye koń zápiecze [...]: Weźmi biel od ſtárych ſłonin/ poſyṕ ié wierćiánym śiemieniem konopnym/ á to mu w gárdło wetkay. SienLek 172v, 66, 144, 172v, 181v [2 r.], 190v; á máły to koſzt/ trawki náſiekáć/ vkropkiem gorącym ią odmiękcżyć/ otrąbkámi poſypáć/ to ſie ták thym dobrze pan młody gęś vchowa iáko owſem RejZwierc 109. Cf posypać czym gdzie; Zwroty.

posypać czym gdzie (1): Dániel potym przywiodł ná to krolá/ [...] iż koſcioł zámknął ſam y zápiecżętował poſypawſzy popiołem około ołtarzá onego RejZwierc 202v.

W charakterystycznych połączeniach: posypać grochu, ruty, soli; posypać jelita, knot, końce, rany; posypać na chleb, na czopek, na ranę(-y) (4); posypać ałunem, ambrą, cukrem, cynamonem, gorczycą, grynszpanem, imbierem, mąką, otrąbkami, popiołem, prochem, sadzami, siemieniem, skamoneą, solą, trocką [czego]; posypać trochę.

Zwroty: »posypać głowę (a. włosy) prochem, popiołem« [na znak pokuty, żalu, żałoby, niekiedy jako obrzęd religijny] = imponere a. ferre cinerem super caput PolAnt [szyk zmienny] (5:1): á gdy panna Aſenech widźyała iego [Józefa] odiechanye/ ná známyę ſmętku oblokła ſye wtzarne odźyenye/ [...] bałwány potłukła/ głowę ſwą poſypáłá popiołem/ á padſſy ná ziemię przez ſiedḿ dni rzewno płakałá HistJóz C; BibRadz 2.Reg 13/19, 1.Mach 4/39, 11/71; Izali to ieſt táki poſt nędzny cżłowiecże/ ábyś ty przez dzień dręcżył ciáło ſwoie/ ábo związał głowę ſwoię/ ábo popiołem poſypał włoſy twoie? RejPos 71; BudBib Iudith 9/1.

»posypać prochem [w tym: co (7), na co (3)], prochu [w tym: na co (2)], proch [na co]« [w celach leczniczych] [szyk zmienny] (15:3:2): Też proch ſkorzenia tego ziela poſipawſzy na rany ktore pochodzą ſkroſt złych/ wyſuſza ie FalZioł I 13a; á potym podnieś vpadły ięzycżek palczem/ á poſip nań Imbirowym prochem s piretrum zmieſzawſzy FalZioł I 66d, I 8a, 81b, 106d, III 24a, 31b (13); Albo weźmi liſt bluſzczowy/ á miodem ij pomaż/ poſyṕże nań miáłkiego prochu z ſuchey ruty/ á ná powieki przyłoż SienLek 66; poſyṕże on knoth prochem tym SienLek 127, 54v, 98v, 120, 171, 181v.

»posypać z wi(e)rzchu, na wierzch [czym]« [szyk zmienny] (5:3): Też rzecż przyrodzoną paniam y plod vmarły z żiwota wywodzi kiedy ſthłucżeſz korzeń Marzany z miodem á zwierzchu trochę poſziṕ ſkamoneą FalZioł I 121b; polać gorączo tym ocztem [grzankę] czos w nim warzył thy rzecży/ á na wierzch poſypać Cinamonem á to na brzuch przyłożyć FalZioł V 68v, I 81b, 143b, III 31b, V 92, 92v; Ná cżwarthą niedzielę/ widząc iż niedoſtátek w mieśćie ſtráwy/ kazał vſypáć w nocy gorę przed miáſtem z źiemie/ á poſypáć z wierzchu mąką. BielKron 301.

Szereg: »posypać a (albo) przyłożyć« (2): Weźmi ruty/ kminu/ piołynu/ ſucho/ kthému ięczmieniá pod miárą/ á weſpoł vtłucz/ tymże poſyṕ álbo przyłóż. SienLek 144, 64v.
Przen [co czym] (2):

W porównaniu (1): Ale ią [duszę] ćirpliwoſcią trzy iáko piołunem/ Potym powſciągliwoſcią poſyṕ by háłunem. RejWiz 79.

Zwrot: »prochem posypać« (1): NIc teraz po mych fráſzkách: bo inſzé náſtáły/ Których poczet ná káżdy dźięń widzę niemáły. Więc ie ná párgáminie nadobnie piſano/ A niektóré y złotym prochem poſypano. KochFr 79.
a. Sypiąc dać trochę, wydzielić (o karmieniu) [komu] (2):

posypać czego (1): Ale iákoż ſie rozgniewa [baczny człowiek]? Pewnie dziećinnym gniewem/ ktore ſie rowno ták rozgniewa kiedy mu ſuknią wezmą iáko kiedy gałkę. A poſypawſzy mu orzechow/ álbo dawſzy mu ledá iákie cżácżko/ áliśći wnet iednánie. RejZwierc 77.

Przen [co] (1): á tu dopirko poſypieſz znowu ony ziarnká prawdziwe onym ieſzcże nie práwie zámárłym owiecżkam Páńſkim RejAp 36.
2. Powiększyć sypiąc [czego] (1): y ſtawku poſypáć/ y nowy gdzie możeſz ieſli po temu mieyſce maſz vkopáć RejZwierc 108v.
3. [Usypać wiele:
Zwrot: »granice posypać«: A potym ziemianie takież się na starostę o ty granice skarżyli, że je kazał ku krzywdzie ich posypać. LustrLub 80.]

Synonimy: 1. potrząsnąć, potrząść, rozrzucić.

Formacje współrdzenne cf SUĆ.

Cf POSYPANIE, POSYPANY

AL