[zaloguj się]
[pdf]

PROBOSZCZ (71) sb m

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N proboszcz proboszczowie
G proboszcza
D proboszczowi proboszczóm
A proboszcza proboszcze
I proboszcz(e)m proboszczami, proboszczmi
L proboszczu proboszczach

sg N proboszcz (32). ◊ G proboszcza (11). ◊ D proboszczowi (1). ◊ A proboszcza (11). ◊ I proboszcz(e)m (1). ◊ L proboszczu (1). ◊ pl N proboszczowie (8). ◊ D proboszczóm (1). ◊ A proboszcze (1). ◊ I proboszczami (2) KrowObr, ModrzBaz, proboszczmi (1) SarnStat. ◊ L proboszczach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przyładów) i XVIII w.

W hierarchii kościelnej: dygnitarz kapituły katedralnej mający pod jurysdykcją mansjonarzy; też: duchowny zarządzający parafią, pleban; praepositus Murm, Mymer1, Miech, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; archipresbyter BartBydg (71): Praepolitus. eyn probſt Proboſcz Murm 172; Mymer1 9v; BartBydg 13; Zaſz nie lepiey [...] Wydáć zá mąż pánienkę y przyiacioł nábyć. Lepiey niżli Proboſzcżá álbo Mnichá w ſzárzy RejWiz 39; BielKron 378v marg; WujJud Nn2; Proboſzcżowie mnimam że byli ſzáfárze/ á onych rzecży ſprawcy/ ktoreby Kánoniki od náuk odrywáć mogły. ModrzBaz 132, 132 marg; SarnStat 955.

proboszcz czego (4): Papież Benedykt dwánaſty [...] poſłał Legaty do Polſki y do Pruſkich kráin ſwoie/ Gerárdá s Kárcerow Proboſzcżá Thytuleńſkiego Koloceńſkiey diocezyey álbo biſkupſtwá/ y Piotrá Gerwázego Kánonika Aniceńſkiego BielKron 373v, 305v; NAd to/ zákázuiemy téż Ardźiákonóm/ y Proboſczóm/ y innym Praełatóm náſzéy Dioeceſiiéy [...]/ áby wizytuiąc/ ná zwyſz nie wynośili podwysſzenia liczby/ która ieſt w práwie poſtánowiona. SarnStat 212, 1104.

proboszcz z czego [n-loc] (2): ZapWar 1533 nr 2443; Ták theż w Polſzcze máią [...] kſiędzá Iákubá Proboſzczá ze Krzczęćic: ktory zápomniawſzy Bogá y ludźi/ ręką ſwą niecnotliwą/ pokruſzył y zárzućił ćiáło Páńſkie OrzList d2v.

W połączeniu z imieniem lub z imieniem i nazwiskiem [zawsze: imię (i nazwisko) + proboszcz; w tym: z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (13)] (14): Miſtrz Wincenty z Kárwowá Kádłubkowic bliſko Opátowá Proboſzcż Sędomierſki/ dla iego oſobliwey náuki wybran ná biſkupſtwo Krákowſkie BielKron 359, 373v, 378v, 413v; KochList nlb 3; Z tego też Seymu Iacob Seneńſki Proboſzcz Gnieznieńſki do Papieżá Piuſá wtorego AEneáſá Syluiuſá przed tym rzeczonego/ był poſłan StryjKron 637; bom ia zarazem wysłał po Electiey do Rzymu Vincentium di Szewe [!] Proboscza Łaskiego ActReg 69; SarnStat 1044 [2 r.], 1065 [2 r.], 1194 [2 r.]; GrabPospR K.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [proboszcz + przymiotnik (40), przymiotnik + proboszcz (2)] (42): Yakom ya Clymka y voczyecha mydlj Cmyothowycze okthore mya proboscz borzaczkj poszyva tedym ye szbyl kyedy Cmyeczmy memy bili ZapWar 1523 nr 2289; a wglosz zessnaly Isz dosycz cziniącz rękoyemsthuu ktore zanye vczinil vielebny kxiądz piothr arcziechowski kanonik varsewski proboscz stobniczky a Refferendarz krola Iego Mczi. etc. isz [...] ZapWar 1548 nr 2668, 1518 nr 2189; MiechGlab 16; Rzeczii wsitky nizei spiſane, oglądali, popisali, saczowali, ICH Mczi Panowie nizei napiſani, [...] TO IEST. IEgo Mcz Ksiącz Piotr Miſkowſki. Dziekan Cracowſki, Proboſcz Gneſnenſki, etc Naiwiſzi SEcretarz Coronni. etc. WyprKr 1v; BielKron 393v; ActReg 82; GrabowSet A3v; SarnStat 259, 314, 940, 949, 1016 (19). Cf W połączeniu z imieniem, Wyrażenie.

W połączeniach szeregowych (8): Więc Archidyakoni y Kánonicy/ Biſkupi ſą pomocnicy w vrzędźie iego Páſterſkim. Dyakonowie tákże/ Subdiakonowie/ Akoluty/ Exorcyſtowie/ Odwierni/ kośćiołowi ſłużą y potrzebni ſą. Takież y Proboſzcżowie Opátowie/ Przeorowie/ wſzyſcy ſwe vrzędy máią/ á onych doglądáią. WujJud 142; Epiphánius pięć roznych ſtanow miedzy ſługámi kośćielnymi wzmiánkę cżyni: kápłanow álbo presbiterow/ Diakonow/ Subdiakonow/ Lektorá y Proboſzcżá. WujJud 142v, 142; Są Kárdynałowie/ ſą Pátriárchowie/ ſą Arcybiſkupi/ Biſkupi/ Metropolitanowie/ Sufrágánowie/ Archidiakoni/ Kánonicj/ Diakonowie/ Subdyakoni/ Akołuty/ Exorcyſtowie/ Odwirzni etć. Proboſzcżowie/ Opátowie/ Przeorowie/ ordines minores et maiores. WujJudConf 141v; ModrzBaz 131v; Nád to wſzyſtkié Biſkupy/ Opáty/ Kápituły/ Prȩłaty/ Proboſcze/ Kánoniki/ curatos et non curatos, y inné Beneficiaty/ którzy nie ſą Zakonu náſzégo/ ná ich mieyſcá/ práwá/ wolnośći/ y dźierżáwy/ któré przed poczęćiem woyny dźierżeli/ wrácamy SarnStat 1097, 212, 954.

Wyrażenie: »ksiądz proboszcz« [zawsze z przymiotnikiem od nazwy miejscowej] (2): yakom ya nienasethl do domv opatr〚ka〛nego symona siodlarza stharczina poddanego kxiandza proboscza varsewskiego stharczyna ZapWar 1533 nr 2443, 1514 nr 2149.
Szeregi: »biskup i proboszcz« (1): Połowicę ſkárbow kośćielnych ruſzył [Ludwik Węgierski]/ nád kthoremi Włádziſáwá Biſkupá y Proboſzcżá pięć kośćiołow vſtáwił BielKron 305v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»opat, (i, albo) proboszcz« = abbas et praepositus JanStat [szyk 4:1] (5): Kiedyby w ktorem Klauſztorze Opat álbo Proboſzcz vmarł/ tedy w tym Klaſztorze zakonnik narodu Slácheckiego á Polak ma być Opátem álbo Proboſzczem obran UstPraw B, B; Wyſztá potym z zákryſtyey proceſsya wielka [...]/ zá kthorymi nieſion krzyſz przed kápłáńſtwem kthorzy mieli Świątośći rozmáite: Zá thymi ſzli Proboſzcżowie/ Opáći/ zá ktorymi ſzli dwá Biſkupowie BielKron 329; SarnStat 207. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»(albo) pleban albo proboszcz« (2): Bo tám ná Pinczowie ieſt álbo Pleban/ álbo Proboſzcz/ vrzędnie od Biſkupá ku ſzáfowániu poſłány OrzList d4, b4.

Przen [czego] (1):

W połączeniu szeregowym (1): Tákowe ſlugi kośćiołá Swiętego [tj. diakoni]/ tzáſem Duch Swięty zowie [...] ſwiadkami y poſly iego/ Robiącemi żeńcámi/ y w winnicy káznodzieymi przepowiedáiącymi pokoy/ przepowiedáiącemi d⟨...⟩o/ mądremi/ przełożonemi / ałbo [!] Proboſztzámi ſprawiedliwośći KrowObr 5.

Synonimy: fararz, pleban.

ALKa