Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PROĆ

Następne hasło: PRODLIĆ »

PROĆ SIĘ (13) vb impf

si (11), się (2).

porz-, por-, prół-.

Fleksja

indicativus
inf	próć się
praes
	sg	pl
3	porze się	porą się

praet
	sg
3	n	próło się

fut
	sg
3	f	będzie się próła

conditionalis
	sg
3	n	by się próło

impersonalis
praet		proło się

inf próć się (2). ◊ praes 3 sg porze się (9). ◊ 3 pl porą się (1). ◊ [praet 3 sg n próło się.] ◊ fut 3 sg f będzie się próła (1). ◊ [con 3 sg n by się próło. ◊ impers praet proło się.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. próć.

Znaczenia

1. Rozdzierać się, rozpadać się na części w miejscu zszycia; przen (11)
- a) Powodzić się, dziać się (10)
  - α) Dobrze (7)
  - β) Źle (3)
2. Psuć się, niweczyć się (1)
3. Walczyć białą bronią (1)

1. Rozdzierać się, rozpadać się na części w miejscu zszycia; przen [w tym: bezpodmiotowo (6); po czym (8)] (11): Gdyż náſz rozum potrzebá cnotą fáſtrzygowáć/ [...] Bo kiedy ſie pocżnie proć/ byś gi drátwą sſzywał/ Iuż táki po ſwey woli záwżdy będzye pływał. RejWiz 89.

a) Powodzić się, dziać się (10):

α) Dobrze [w tym: komu (3)] (7):

[W porównaniu: czego gdyby dowiedli, wszytkoby po myśli Proło sie im, by po szwie Apolog 75.]

Przysłowie: Niektorym [...] na tem świecie/ wſzyſtko śię poſzfu porze/ wſzyſtko wedle myſli idźie MurzHist Q4v; Owa ſkąd ią pocżniemy nie po ſzwu ſie porze/ Ano ſie we łbie kręći áno zewſząd gorze. RejWiz 12v, 56v, 169v, 185; Duras fratris partes praedicas, [...] Przicieſzſzym to ná brátá/ álbo/ yáko baczę że ſie bratu nie po ſzwu porze. Mącz 98a; y nie będźie ſie rzecz po ſzwie prółá. SarnStat *6; [Apolog 75; wſzákże po długich tárgach/ gdy Moſkwá widźiáłá że ſie im nie po ſzwie proło/ do zgody tym ſpoſobem przyſtąpili. BielKron 1597 787]. [Ogółem 7 r.]

Frazy: »po myśli się [komu] porze« (1): Po cżemu gdzye ſwiát bacżą/ tám ſie vdáł káżdy/ Bo mu ſie tám po myſli poſzwu porze záwżdy. RejWiz 169v; [Apolog 75].

[»porze się po [czyjej] woli«: Wſzyſcy ći [tj. Saul, Herod] gniewáli ſie ze złego ſwego áffektu/ iże ſie nie proło po ich woli/ ále im od ich złego przedſięwzięcia przekażono. GrzegŻarnPos 1582 548v.]

β) Źle (3):

W porównaniu (1): A iáko żebrácży płaſzcż ták ſie wſzytko porze/ A iáko márne plewy wſzytko ſie rozleći RejZwierc 270.

Przysłowie: Ano ſie iuż po dyable wſzytko domá porze. RejZwierc 246.

Fraza: »źle się porze« (1): A cożći Pan będzye krzyw/ ſameś krzyw nieboże/ Ześ ſie vdał ná lewo tám gdzye ſie źle porze. RejWiz 134v. [Cf również Przysłowie w α).]

2. Psuć się, niweczyć się [przez co] (1): Ktore pożytki ponieważ ſye przes cudzołoſtwo porą/ á wiele złego s cudzołoſtwá płynie/ Przetho Pan Bog [...] cudzołożniki y cudzołożnice śmierćią káráć roſkazał GroicPorz kk3v.

3. Walczyć białą bronią [czym] (1): A mnie pátrząc y ſerce/ y członki mdleią: Ze iuż áni womácmie próć ſię brzytwámi/ Ani pomyślę ſzáchów gráć z Sibyllámi. KochFr 129.

Synonimy: 2. niszczyć, psować się.

Formacje współrdzenne cf PROĆ.

ALKa