Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RUKOW

Następne hasło: 2. RUM »

1. RUM (44) sb m

Fleksja

	sg	pl
N	rum	rumy
G	rumu	rumów
D	rumowi	rumóm
A	rum	rumy
I	rum(e)m	rumy
L	rumie	rumach

sg N rum (10). ◊ G rumu (7). ◊ D rumowi (1). ◊ A rum (5). ◊ I rum(e)m (4). ◊ L rumie (1). ◊ pl N rumy (3). ◊ G rumów (6); -ów (4), -(o)w (2). ◊ D rumóm (1). ◊ A rumy (5). ◊ [I rumy.] ◊ L rumach (1).

Sł stp: rum, rom, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Gruz, fragmenty zniszczonego muru (z niem. Rummel) (39)
- Przen (19)
  - a) Coś bezwartościowego, przeszkadzającego, szkodliwego; zanieczyszczenie (o poglądach przeciwników religijnych) (18)
2. Ruina, obiekt zniszczony (5)
- Przen (1)
3. [Materiał służący do budowy lub naprawy grobli]

1. Gruz, fragmenty zniszczonego muru (z niem. Rummel); rudus Mącz, Cn; humus Vulg (39): Epidaurum Gotowie zborzyli/ z kthorych rumow Ráguzia zbudowáná BielKron 274v; niemogli obegnáńcy ná murze ſtać áni ná wieżách/ przed rumem pierzcháiącym/ ktory cżynił w ludzech [!] ſzkodę BielKron 315v, 234v, 316; Rudus, Máteria áſtrychowa/ to yeſt rozbite á roſtłuczone kámienie s cegłą y s wapnem/ z których aſtrichy czinią [...]. Et hoc dicitur rudus novum, sed vetus rudus, Rum/ to yeſt/ ſtára materia ták kámienna yáko cegielna z rozwálonego budowánia/ ſtáry mur. Mącz 359d, 359d [2 r.], 360a [2 r.]; SarnStat 339, 393; [RachBonera 1558 73, 159; Leop 2.Esdr 4/10 (Linde); PiotrDzien 306; Potym ogniu robiło ludzi około rumów 200 z łopatami, z nieckami, co z zamku okny rumy zrucali, a to dla budowania z nowotku uprzątali. KronMieszcz 160].

rum czego (5): Elius Adrianus rumy wſzytki kośćiołá y páłacow kazał w Cedron wmiotáć BielKron 265; gdźie [w Kijowie] głowá wſzytkiey Ruśi niegdy była/ ſą ieſzcże y dźiś tego znáki/ to ieſt rumy vpádłych murow BielKron 437; Mącz 360a; Tá moc pożárłá żywé/ Troia trupem leży/ Rum w kupách ſtoi/ gwałtem rozwálonych wieży. GórnTroas 8; [á do zamku vpornie ſię ćiſnącym/ záſtáwili ſię w dziurach wybitych/ y zpycháli ich [Polacy Niemców] z gory drzewy/ kołámi/ kámieniámi/ y rumem muru potłuczonego StryjKron 488 (Linde)].

rum z czego (1): ále tá gorá [Moria] przez Rzymiány pokáżoná y w Cedron wmiotaná ze wſzytkim rumem z kośćiołá y wſzech páłacow BielKron 265.

W połączeniu szeregowym (1): wſzelki dobry budownik [...] plác on ná ktorym budowáć myśli/ pilnie rozmierza: ochędaża/ rumy wſzelákie/ chwaſty y zawády inſze precż z plácu onego wyrzuca CzechEp 102.

Wyrażenia: »kamienny rum« (1): signinum opus, quod fractis testis addita calce conficiebatur, Nieyáka robotá z kámiennego rumu z skorup s wapnem przemieſzána. Mącz 392b.

»kupa rumu« (1): A zebrawſzy wſzytki łupy/ wpoſrzod rynku miáſtá onego/ ſpalićie do gruntu miáſtho z onym wſzytkim łupem/ przed Pánem Bogiem twoim/ y zoſtánie náwieki kupá rumu [erit tumulus perpetuus]/ á nigdy nie będźie nápráwiono. BibRadz Deut 13/16; [BibRadz Mich 1/6 (Linde)].

»w rum obrocony« (1): TY co Rzym w pośrod Rzymá chcąc baczyć pielgrzymie/ A wżdy baczyć niemożeſz w ſámym Rzymá Rzymie. Pátrzay ná okrąg murow/ y w rum obrocone Theatrá/ y kośćioły y ſłupy ſtłuczone SzarzRyt D2v.

Przen (19): Słodki ieſt cżłowiekowi chleb wykłámány/ lecż potym nápełnią ſię vſtá iego rumu [implebitur os eius calculo]. BudBib Prov 20/17.

a) Coś bezwartościowego, przeszkadzającego, szkodliwego; zanieczyszczenie (o poglądach przeciwników religijnych) (18): Rumu wtorego odrzucenie to iest złe y nie właſne piſmá ś. vżywánie. CzechEp 138 marg; Rum cżwarty, to iest nie słuſzne rzecży iedney ku drugiey przystoſowanie. CzechEp 163 marg; Przetoż ią [glinę, tj. niewłaściwe rzeczy] też ieſzcże/ iáko inſze zwierzchnie rumy/ ktorych wiele było pierwey odrzućić potrzebá: á tám dopiro pod nią będący fundáment pokázáć CzechEp 223, 111 marg, 151 marg, 173 [2 r.], 202 marg.

W połączeniach szeregowych (2): Chcąc też iákoby práwie/ przez to piſánie/ z gruntu właſnego y nie omylnego/ budowánie ſwe otey rzecży wyſtáwić: [...] vpátruię to/ iż do tákich rzecży potrzebá mi pierwey/ wſzytkie inpedimenta/ zawády/ rumy/ chwaſty/ ktorych X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ wiele w ſwe Wędźidło nátkał/ ná ſtronę odrzućić: á thák dopiero [...] grunt zdrowy pokazáć y budowánie záłożyć. CzechEp 103, 269.

Wyrażenia: »smrodliwe rumy« (1): Zbił ſię iuż z łáſki Bożey zły X⟨iędza⟩ K⟨anonika⟩ y wſzego Papieſtwá fundáment: okázáły ſię y zborzyły przednieyſze niektore iego wywody: okazáły ſię złe/ ſmrodliwe/ y ſzkodliwe rumy/ y inſze plugáwe chwaſty y záwády CzechEp 269.

»rum szkodliwy« [szyk 3:2] (5): Boby to głupſtwo więtſze niż bydlęce było/ tákim powiaſnkam ſproſnym rácżey/ niż iáſne^mu ſłowu Bożemu wierzyć. Nie może ſię to przygodźić do zbáwienne^go budowánia: przeto y to muśi być z plácu iáko gnoy y rum ſzkodliwy wyrzucono. CzechEp 151, 103 marg, 138, 223, 269.

»złe rumy« (1): CzechEp 269 cf »smrodliwe rumy«.

Szeregi: »rumy i chwasty« (1): á potym odłożywſzy ná ſtronę rumy y chwaſty ſzkodliwe/ náukę ſámę zbáwienną przedśię wezmę. CzechEp 105. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rum, (i, abo) gnoj« [szyk 2:2] (4): Trzećia rzecż ieſt w porządku ſwym/ ktorą też vpátruie być tákże rumem y gnoiem práwie ſzkodliwym/ [...] á tá ieſt/ zły y nieprzyſtoyny wykład piſmá ś. CzechEp 151, 111, 138, 151.

»rum i plugastwo« (1): Gdyż też y to/ ieſt iednym rumem y ſproſnym plugáſtwem/ ſłowá Bożego gwałtownie náćiągáć CzechEp 138.

2. Ruina, obiekt zniszczony (5): Po rumách było doſyć/ y po rozwálonych Wieżách ludźi/ po grobách (co grzéch) poświęconych. GórnTroas 70.

rum czego (1): Ty ſye [Panie] nád Sionem ieſzcze maſz ſmiłować [...]. Iuż ku rumóm iego ſerce obrócili Słudzy twoi/ iuż ſye puſtyń vżalili. KochPs 152.

Zwrot: »z rumow wynieść, wyniesiony« = odbudować, odbudowany (1:1): Bo ten [Pan] ná grób Siońſki wſpomni w któtkim cześie/ A Iudzkié miáſtá z rumów wynieśie [et aedificabuntur civitates Iuda Vulg Ps 68/36]. KochPs 102; KochProp 6.

Wyrażenie: »rumy upadłe« (1): Pruſkie kráie ſtrapioné/ vſtáwicznym boiem/ W rychle ięły ſye ćieſzyć pożądnym pokoiem. Miecze ná niezrobioné lemieſze zkowáno/ [...] Morzá/ y drógi byſtrych rzék vſpokoioné/ Miáſtá z rumów vpádłych znowu wynieśioné KochProp 6.

Przen [czego] (1):

Szereg: »rozwaliny i rum« (1): Szcżeśliwe práwie miáſto ktore w rozwálinách y rumie obálonego świeckiego pánowánia/ leżąc/ á inney obrony niemáiąc: tákiemi murámi [tj. grobami apostołów] obtocżone/ ſzyrzey ſwoię duchowną władzą/ niſzli kiedy páńſtwo Rzymſkie/ rośćiąga SkarŻyw 408.

3. [Materiał służący do budowy lub naprawy grobli: a na tym bagnie pode wsią tedy gromada wszystka dla wygonów i przejazdu swego ścielą gać i nawożą rumy, to jest ziemią, wióry, słomą LustrLub 61.]

Synonimy: 1. gruz, rozwaliny; 2. rozwalenie, ruina.